Bernhard 1911-2004
'Juliana, we doen het samen'
Bernhard al in 1952
fysiek afgeschreven
Levensgenieter Bernhard wilde meer doen dan alleen paardrijden
Hij berekende eens minstens drie
jaar van zijn leven in een hospitaal
te hebben doorgebracht.Jk heb ge
probeerd het aantal operaties te tel
len, maar het bleef bij een voorlopi
ge schatting. Mijn buik is een slag
veld. Dat ik het precieze aantal niet
meer weet, komt me goed uit: ik ver
geet die onaangename dingen graag.
Overlevingsstrategie heet dat," zei
Bernhard in 1995.
Bemhard had een verklaring voor
zijn levenslust. „Er is bij mij een
sterke wil te overleven. Dat maakt
denk ik veel uit" Dokters hebben
daar een uideg bij: altijd de beste
artsen, de beste medicijnen en geen
wachtlijsten, een direct gevolg van
zijn afkomst en status. De lijst met
aandoeningen en operaties leest als
een medische encyclopedie.
Naast de problemen met de lucht
wegen, die hem een leven lang par
ten speelden, gaat het onder meer
om een gebroken nek, een schedel-
basisfractuur, tot tweemaal toe
darmkanker, galstenen, hartproble
men, twee oogoperaties wegens
staar, ingreep aan de urineblaas, be
handeling van de prostaat, een her
nia-operatie, ernstige longaandoe
ningen - inclusief de longkanker van
de afgelopen weken en een borst-
tumor. Daarnaast werd tot twee keer
toe vocht tussen zijn schedel en de
hersenen verwijderd en vocht uit de
borstholte. Toen bleek ook dat er
kwaadaardige uitzaaiingen en een
longtumor waren.
Eigenlijk zijn de afgelopen veertig
jaar van de prins een medisch won
der. Artsen van het Amerikaanse
marineziekenhuis Walter Reid in
Washington verklaarden in 1952 dat
Bemhard nog hooguit acht jaar te
gaan had. Zijn lichamelijke gesteld
heid was door tal van ziekten en on
gelukken dermate ondergraven dat
hem geen langer leven kon worden
gegarandeerd. „Diep in me zit een
mannetje dat zegt: mij krijgen ze
niet," meende de prins die de som
bere voorspelling van de geleerden
logenstrafte.
Kort na zijn huwelijk met prinses Ju
liana in 1937 reed de priris zich bij
Amsterdam bijna te pletter tegen
een zandauto. Hij liep een schedel-
basisfractuur, een hersenschudding,
een hoofdwond, en een paar ge
kneusde ribben op. Aan het ongeval
hield de prins de rest van zijn leven
rugklachten over. Een val van het
paard tijdens een concours hippi-
que zorgde voor een blijvende ver
groeiing van zijn nekwervel.
Grote problemen kwamen pas weer
op hoge leeftijd. Zo kreeg de prins in
1994 na een zware darmoperatie een
dubbelzijdige longontsteking en la
ter een zogenoemde shocklong. Op
dat moment werd voor zijn leven
gevreesd. In mei 2000 werd opnieuw
groot alarm geslagen na 'neurologi
sche complicaties' die volgden op
een nieuwe darmoperatie. Uit nader
onderzoek bleek dat een afgebroken
stukje kunstgebit in de luchtpijp was
terechtgekomen. Een jaar later kreeg
de prins, die op weg was naar Zuid-
Afrika, andermaal last van zijn
luchtwegen.
De prins, die het Universitair Me
disch Centrum in Utrecht 'mijn
stamkroeg' noemde, bleef stoïcijns.
„Eén keer zal het toch gebeuren.
Doodgaan heb je maar te accepte
ren."
DONDERDAG 2 DECEMBER 2004
HDC281
had toegebracht aan uiteenlopende toe
stellen als een Spitfire, een Lockheed 12A,
een Hurricane en een Dakota. „Een heerlij
ke tijd", noemde hij die periode.
Bij de brokstukken van de Lockheed-affaire
paste echter geen luchthartigheid. De
prins, die royaal en loyaal aan het onder
zoek had meegewerkt, trok de consequen
ties en legde zijn functies als inspecteur-ge
neraal en als 'reizend ambassadeur' voor
regering en bedrijfsleven neer. Pas in 1991
werd het de prins weer officieel toegestaan
een uniform aan te trekken wanneer hij
maar wilde, maar hij maakte er maar wei
nig gebruik van. Wél zette hij op 5 mei 2004
demonstratief zijn groene baret op bij het
jaarlijkse défilé in Wageningen, uit solidari
teit met de commando's.
Uiterlijk bleef hij onder de steekpenningen
affaire onverstoorbaar. Innerlijk echter was
hij diep geraakt, vooral doordat hij plots
klaps in de steek werd gelaten door de in
ternationale vriendenkring die zich tot dan
toe begerig had gekoesterd in de glans van
zijn gouden status. In kringen van oud
strijders, en vooral onder degenen die hem
in de oorlog persoonlijk hadden meege
maakt, bleef de prins echter ondanks alles
een ongekreukt imago houden. En met het
klimmen der jaren, terwijl de herinnering
aan Lockheed vervaagde, groeide de prins
langzaam uit tot mythische figuur.
Het is ontegenzeglijk waar dat Bemhard tij
dens de oorlog verdienstelijk is geweest
voor Nederland. Hij coördineerde vanuit
Londen een belangrijk deel van het verzet
in Nederland, wist tegen het einde van de
oorlog miljoenen guldens te vergaren voor
wapens en uitrusting van de door hem op
gerichte Prinses Irene Brigade, organiseer
de voedseldroppings tijdens de hongerwin
ter en deed in het voorjaar van 1945 zijn ui
terste best om in het kielzog van de gealli
eerde troepen enige orde te scheppen in de
bevrijde steden en dorpen. De laatste jaren
wist de prins als geen ander zijn rol te ba
gatelliseren. „Wat heb ik nou helemaal
meegemaakt? Niks toch?", zei de prins in
2001.
Na de bevrijding kwam voor Bernhard de
grote ontnuchtering toen de nieuwe Ne
derlandse regering hem weer in het consti-
Bernhard was verzot op vliegen. Fi
tutionele gareel probeerde te krijgen. „Ik
had natuurlijk mijn ideeën van wat ik na de
oorlog allemaal voor Nederland zou kun
nen doen", erkende hij jaren later.
„Maar weet je wat het enige was wat de mi
nisters goed vonden? Ik mocht een beetje
leren paardrijden, dat vonden ze allemaal
goed. Daarna kreeg ik van een Raad van
Wijze Mannen het advies om me geheel in
mijn vroegere leventje terug te trekken. Ze
vonden me levensgevaarlijk voor de staat
en het koningshuis, zeiden ze, omdat ik me
met van alles bemoeide. Ik moest maar
rustig gaan paardrijden en van tijd tot tijd
een fint doorknippen. Wat ik toen zei? Dat
ze voor mijn part konden doodvallen.
Vanaf de jaren vijftig begon prins Bernhard
met verve en voortvarendheid vorm te ge
ven aan wat hij voor Nederland wilde bete
kenen. De sluimerende president-directeur
van een multinational in hem werd klaar
wakker. De natie zwoegde aan haar weder
opbouw en hij kon daar, met zijn netwerk
van relaties over de hele wereld, als vlie
gende ambassadeur van het bedrijfsleven
de nodige stenen aan bijdragen. Iets wat hij
dan ook met verve deed.
Met een grapje hier, een kwinkslag daar en
soms (zoals in Argentinië) het nodige
smeergeld, pakte Bemhard menig interna
tionaal gezelschap in. Vele groten der aarde
maakte hij tot zijn intimi, daarbij dankbaar
gebruik makend van zijn hoge functies bij
het mede door hemzelf in 1961 opgerichte
World Wildlife Fund en de aan zijn initia
tief ontsproten Bilderbergconferenties van
zakenlieden en politici.
Gaandeweg zijn steeds meer groeven Bem-
hards onbekommerd ogende gelaat gaan
doorploegen. Vooral de Greet Hofmans-af-
faire, die in 1948 begon en zich tot 1956
voort zou slepen, heeft sporen getrokken.
Juliana eiste dat hij zijn koffers zou pakken.
De prins weigerde.
Maar stormen luwen en de winst van de
daaropvolgende Lockheed-affaire is vol
gens velen geweest dat het Juliana en Bem
hard zelfs weer dichter tot elkaar heeft ge
bracht. Al was het de buitenwereld inmid
dels wel duidelijk dat beide echtelieden, die
ieder een eigen vleugel van Soestdijk be
woonden, een verstandshuwelijk hadden
:o: United Photos De Boer
en een eigen leven leidden.
Naast zijn werk voor het World Wildlife
Fund bekleedde de prins na de Lockheed-
affaire nauwelijks meer officiële functies. In
elk geval kon hij nog wel tot zijn 83ste zijn
grote passie - het vliegen - blijven uitleven.
Hij maakte gedurende zijn hele leven ruim
13.000 vlieguren in zo'n 150 verschillende
typen vliegtuigen.
In 1997 besloot Bernhard dat het tijd was
geworden om het wat rustiger aan te gaan
doen. Hij schreef de talloze sportbonden
en andere instellingen waarvan hij be
schermheer was aan met het verzoek om
hem 'met oog op mijn vergevorderde leef
tijd' geen post of uitnodigingen voor bij
eenkomsten meer te sturen. Voor organisa
ties van oorlogs- en verzetsveteranen en de
natuurbescherming wenste de prins zich
echter nog wel te blijven inspannen. Het
kabinet beloonde die tomeloze inzet met
de instelling van een Veteranendag op de
verjaardag van de prins (29 juni).
Ondanks zijn hoge leeftijd en diverse ou
derdomskwalen maakte Bernhard de laat
ste jaren nog altijd een levenslustige in
druk. Hij reisde geregeld ai kocht halver
wege de jaren negentig zhfs nog een luxe
jacht om zijn vakanties in Italië op door te
brengen, meestal in het gezelschap van
meerdere kleinkinderen. De prins toonde
zich daarbij een ware 'pater familias' - vol
gens kleindochter Margarita zou hij achter
de schermen in de familie ook echt aan de
touwtjes trekken - die ook op hoogtijdagen,
zoals de huwelijken van zijn kleinkinderen,
een centrale rol innam.
Maar ook anderszins toonde Bemhard tot
het laatst nog bij de pinken te zijn. Het
Amerikaanse blad Forbes kreeg een tele
foontje omdat op de jaarlijkse lijst van 's
werelds rijksten het familiefortuin van de
Oranjes enkele miljarden te hoog zou zijn
ingeschat.
En in De Volkskrant verscheen in januari
2004 een paginagrote open brief waarin de
prins omstandig weerwoord gaf aan vol
gens hem onjuiste verhalen over hem en
zijn familie. Aan het einde van zijn leven
wilde de prins schoon schip maken en de
feiten presenteren, althans zoals hij ze zag.
>r Dick van Rietschoten
vliegbrevet dat prins Bernhard op 9 mei
B 1 na een gedegen opleiding bij de Royal
Force kreeg uitgereikt, was getooid met
lantekening 'uitmuntend'. Maar er stond
iets anders bij. De rubriek 'opmerkingen'
atte de zin: 'Dient in het oog gehouden
yorden wegens een overmaat aan zelf-
rouwen.' Kernachtiger dan in dat Britse
yet kan het stramien van Bernhards leven
worden samengevat.
I intelligente avonturier Bemhard, prins
'rLippe-Biesterfeld, liet al vanaf de zomer
11936, toen hij prinses Juliana nader
de kennen, een frisse wind door het
lis van Oranje waaien. Hij, de flitsende
ïvan de wereld, vond 'Lula' - zijn koos-
1 voor haar - veel te geremd. „Juliana",
chreef hij eens, „was de bewoonster
jieen glazen huis waar iedereen naar
nen kon kijken, maar waarin de bewo-
5 zelf geen zicht op de buitenwereld
den".
■wilde „Juliana onderwijzen, haar vor-
1 en haar geest en gevoelens van hun
mdheid bevrijden". Hij stelde zich ten
l„de tralies van haar kooi te breken",
j'bravoure van Bernhard liet de nog door
hn enkele wol geverfde prinses niet on-
serd. Waarnemers uit die dagen wisten
lelden dat Juliana reeds in haar verlo
stijd (tussen 8 september 1936 en 7 ja-
1937) opvallende veranderingen on-
ig-
ird slanker, kleedde zich modieuzer,
zich vlotter kappen en begon zowaar te
en, hoewel ze wist dat haar moeder,
helmina, daar een gruwelijke hekel aan
Zonder de overmaat aan zelfvertrou-
1 van haar man zou Juliana vrijwel zeker
lit tot de ontplooiing zijn gekomen die
r latere koningschap zo markant vorm
ft gegeven. Bernhard heeft op dat punt
tekend werk verricht,
esprekken met intimi heeft Bemhard
fgelopen decennia meermalen gezegd:
ik niet met een kroonprinses was ge-
ïwd, zou ik waarschijnlijk president-di-
eur van een multinational zijn gewor-
Inderdaad zette zijn verloving een
ep onder wat een bliksemcarrière bij
grote Duitse chemieconcern I.G. Far-
beloofde te wordenr
oopbaan van de ambitieuze prins uit
onaanzienlijke vorstendom Lippe nam
.936 abrupt een andere koers. Hij moest
1 land gaan dienen in plaats van een be-
f. De man die door het personeel op het
m lerlijk landgoed Reckenwalde (bij het
^dige Poolse Woynowo) achter zijn mg
d aangeduid als 'de Pasja', kreeg van
gin Wilhelmina bij zijn huwelijk met
ia de waarschuwing: „Vanaf nu heb je
ie schoonmoeders: mij en dat lastige
Ierland."
jaren later zou Bemhard tegen prins
ip, toen die met de latere Britse konin-
Elizabeth trouwde, zeggen: „Ik wens je
I olifantenhuid toe, want die heb je no-
voor dit baantje." Tegelijkertijd keek hij
iter zo relativerend tegen dat 'baantje'
■Él, dat hij in de jaren vijftig bij wijze van
tfip samen met Philip 'de Ideinste vak-
jiid ter wereld' oprichtte: die van prin-
H»-gemaal.
de serene oase die paleis Soestdijk na de
ïkere oorlogsjaren werd, ontwikkelde
mhard zich vooral tot de spil van het ge
sleven. In die hoedanigheid was hij ook
lor£ene die aan het eind van de jaren veer
de gebedsgenezeres Greet Hofmans op
paleis introduceerde, niet vermoedend
veel schade dit uiteindelijk aan zijn ge-
zijn huwelijk en de monarchie zou toe-
igen.
ihard verveelde zich vaak danig. Hij
weliswaar 'allerlei klusjes' om handen,
het maken van internationale zaken-
in namens de Nederlandse regering,
doorknippen van finten en het metse-
van eerste stenen, maar die leverden
II beslist geen fulltime job op. Evenmin
d dat voor de 'bijbaan' die zijn grote
tswas: de functie van inspecteur-gene-
van de verschillende krijgsmachton-
lelen, die hij tot 1976 bekleedde.
Prins Bernhard. Foto: ANP
Zijn militaire functie raakte hij kwijt als ge
volg van de Lockheed-affaire, die hem in
1976 van zijn voetstuk deed vallen. Hoezeer
de bom van deze affaire ook bij de konink
lijke familie insloeg, blijkt uit het feit dat
koningin Juliana destijds 36 uur heeft ge
wacht voordat zij de moed kon opbrengen
om (toen nog) prinses Beatrix in te lichten
over de inhoud van het rapport-Donner.
Dit rapport was het resultaat van het on
derzoek van een commissie van drie 'wijze
mannen' naar aanleiding van berichten dat
de prins tot tweemaal toe steekpenningen
zou hebben aangenomen van de Ameri
kaanse vliegtuigfabrikant Lockheed. Het
rapport was vernietigend voor Bemhard.
Zijn overmaat aan zelfvertrouwen was de
prins uiteindelijk noodlottig geworden. De
uitmuntende piloot werd een brokkenpi
loot.
Deze vaststelling was weliswaar al enkele
malen eerder van toepassing geweest, maar
dan in letterlijke zin, en wonderbaarlijk ge
noeg zonder desastreuze gevolgen. De
prins kon er bij gelegenheid smakelijk over
uitweiden hoe hij gedurende zijn vlie-
gersloopbaan ooit een Tiger Moth volledig
had gekraakt en bovendien flinke schade
in van de laatste keren dat Juliana en Bernhard samen in het openbaar verschijnen. Ze leggen in mei 1997 tijdens de jaarlijkse
ïdenherdenking een krans bij het Amalia-monument in hun woongemeente Baarn. Archieffoto: Ton Kastermans
X
