vv. im***
V?1 V/ï M- iiW
A.V1 liw&w t.;»
t:l«t 111**4 %t W-Vt
Zin en onzin van een alledaags fenomeen
H)wt 1*a:|\
iM'Vtl
ZATERDAG
27 NOVEMBER
2004
ER
BIJ
De mensheid kan niet zonder lijstjes. Toen niet en vandaag de dag al helemaal niet. Foto: GPD
In de ban van het lijstje
Kan de mensheid zonder lijstjes? Vooral in
Ie aanloop naar de jaarwisseling raakt slaat
de lijstjesgekte toe. De toptien van dit, de
toptien van dat, de top 2000. Ook in het
agelijkse leven zijn lijstjes nauwelijks weg
te denken. Van boodschappenlijstje tot
erlanglijstje. Over de zin en onzin van een
alledaags fenomeen.
door Guus Urlings
Hoe het begonnen is?
Mozes was op de berg Sinaï in ge
sprek met de Heer, over hoe het
verder moest met Zijn volk. Wat wilt U nou
precies? Wat veiwacht u van ons? Och, zei
de Heer, weet je wat? Ik maak wel even een
lijstje....
Misschien werd het allereerste lijstje inder
daad - vanwege de houdbaarheid? - in steen
gehouwen. Vast staat dat het maken van
lijstjes zo oud is als de mensheid. De Ameri
kaanse schrijver H. Allen Smith beweerde
ooit: „Het menselijke dier onderscheidt zich
van de mindere primaten door zijn onbe
dwingbare voorliefde voor het maken van
lijstjes."
Lijstjes. Wie kent ze niet? We zijn ermee op
gegroeid. Met praktische lijstjes, vooral.
Lijstjes om te leren, om het geleerde beter te
onthouden. Mijn generatie leerde op de la
gere school lezen aan de hand van een lees-
plankje met de riedel aap, noot, mies... In
feite niet meer dan een lijstje met woorden
die alle gangbare klanken en klankcombina
ties van de Nederlandse taal bevatten. Ik kan
het nog steeds zonder haperen uit het blote
hoofd opdreunen. Tot en met schapen.
Net als het lijstje, trouwens, waarmee de ge
neratie vóór de mijne tijdens de aardrijks
kundeles de namen van de kleine Sunda-ei-
landen, toen nog een deel van Nederlands-
Indië, op leerde dreunen: Bali, Lombok,
Sumbawa, Sumba, Flores, Timor.
Net als de lijstjes - in het onderwijs is rijtjes
de meer gangbare term - waarmee op de
middelbare school de Duitse naamvallen er
in werden gestampt. De vierde naamval krij
gen durch, für, ohne, um, entlang, gegen,
bis, wieder. Och, wie even in zijn geheugen
graaft, delft ongetwijfeld nog veel meer van
die rijtjes op. Praktische lijstjes. Ze zijn er in
alle soorten en maten. Boodschappenlijstjes,
bijvoorbeeld. Of, heel actueel in deze tijd
van het jaar, verlanglijstjes. Binnenkort weer
in dit theater: het lijstje met goede voorne
mens, met een doorgaans zeer beperkte
houdbaarheid.
Niet te vergeten, de lijstjes met dingen die
nog gedaan moeten worden, bijvoorbeeld in
de aanloop naar de vakantie - Denk aan pas
poorten! Krant drie weken afzeggen! Met de
buren regelen dat de kat gevoerd wordt! - of,
een persoonlijke afwijking, de jaarlijkse klus-
senlijst in het voorjaar, met alle karweitjes in
en rond het huis die liefst nog vóór het begin
van de nieuwe winter eindelijk afgerond
moeten worden.
Nut
Hebben lijstjes nut?
Jazeker. Lijstjes zijn een belangrijk stuk ge
reedschap in de niet aflatende strijd van de
mensheid om orde te scheppen in de chaos
die ons omringt. Niet voor niets staat bij hef
tige en langdurige discussies altijd wel ie
mand op die zich geroepen voelt de zaken
even helder op een rijtje te zetten. Zoals het
ook niet voor niets is dat mensen bij tijd en
wijle de behoefte voelen zich terug te trek
ken achter de zijlijn van het jachtige bestaan
om hun leven weer op een rijtje te krijgen.
Rijtjes zijn lijstjes. De hedendaagse wereld
bestookt ons met zo'n enorme stortvloed
aan indrukken en informatie, dat we er al
leen nog een touw aan kunnen vastknopen
als we in die vormeloze massa op de een of
andere manier enige structuur, enige orde
aan weten te brengen. Bijvoorbeeld door een
lijstje te maken. Een prioriteitenlijstje, een
lijstje van de dingen die er écht toe doen.
Over de voormalige Amerikaanse president
Richard Nixon gaat het verhaal dat hij op
zijn nachtkastje een lijst had liggen met de
namen van zijn twintig belangrijkste politie
ke vijanden. Mensen die het volgens Nixon
en de zijnen verdienden om met alle moge
lijke middelen screwed (letterlijk: genaaid) te
worden.
Een kwestie van prioriteiten stellen, want
daarnaast had Nixon een tweede lijst met
nóg eens tweehonderd namen van mensen
die hem absoluut niet aanstonden. Had hij
inderdaad zo weinig vrienden? Of leed hij
aan achtervolgingswaan, zag hij achter elke
boom een vijand?
Hoe het ook zij. Met zijn lijstjes probeerde
hij, vanuit zijn strikt eenzijdige standpunt, in
ieder geval enige ordening aan te brengen in
de chaos die een leven in het middelpunt
van de macht met zich meebrengt.
Lijstjes bieden houvast in het leven.
Soms heel letterlijk. Voor mensen die van
wege fysieke of psychische problemen moei
lijk structuur in hun bestaan kunnen bren
gen, hebben lijstjes een therapeutische
waarde. Iemand die de greep op zijn leven
kwijt is, kan langzaam maar zeker weer in
het goede spoor komen aan de hand van een
takenlijstje dat hem langs de telkens weer te
rugkerende elementen van het dagelijkse be
staan voert, van opstaan en wassen via ont
bijt naar de afspraak bij de dokter, en zo ver
der. Net zo lang tot hij de routine - routine
structuur - van het leven weer te pakken
heeft.
Geluksgetal
7, 2, 9, 18, 28, 27.
Vraag: wat is dit? Antwoord: het lijstje met de
top zes van de lottoballen die tijdens de trek
kingen het vaakst in het mandje vallen. De 7
- zou dat dan toch echt een geluksgetal zijn?
- valt (volgens de statistische gegevens van
de Lotto over 2002) het vaakst (in 22 procent
van alle trekkingen), gevolgd door de 2
(twintig procent). Het getal 31 is het minst
aantrekkelijke om op het formuliertje aan te
kruisen, want dat komt in slechts vijf pro
cent van alle trekkingen bovendrijven.
Is dit een nuttig lijstje?
Misschien, voor echte lottofanaten. Als ie
dereen op zijn formuliertje alleen maar de
getallen aankruist die statistisch het vaakst
scoren, dan wordt de spoeling, als dat rijtje
in de prijzen valt, wel erg dun. Praktisch nut?
Een randgeval, op z'n best.
Lijstjes maken lijkt steeds meer een sport te
worden. Sport bestaat bij de gratie van lijst
jes, rangschikkingen, standen. Sport is het
tegen elkaar afmeten van prestaties. Dat kan,
omdat het bij sport doorgaans om meetbare
prestaties, meetbare grootheden gaat. De
problemen beginnen pas zo gauw het con
creet meetbare plaats maakt voor het meta
fysische, het bovenzinnelijke. Het samen
stellen van een ranglijst met de grootste
voetballers aller tijden, bijvoorbeeld. Wie be
paalt dat, en aan de hand van welke criteria?
En wat is het nut van zo'n ranglijst?
Sojaboon
Och, het kan erger.
De top tien van bonen met de hoogste flatu
lentie-potentie, bijvoorbeeld, oftewel: welke
bonenmaaltijd zet het lichaam aan tot het
produceren van de knallendste scheten?
Voor wie het weten wil, de sojaboon staat op
één.
Of de top tien van country- en westernsongs
met de meest idiote titels, waarop pareltjes
prijken als Her teeth were stained, but her
heart was pure (Haar tanden waren geel,
maar haar hart was lelieblank) en You were
only a splinter in my ass as I slid down the
bannister of life (Jij was slechts een splinter
in mijn reet toen ik van de trapleuning van
het leven naar beneden gleed).
Of - met dank aan het Genootschap Onze
Taal - de toptien van beginletters van woor
den in de Dikke Van Dale (de s scoort het
hoogst als beginletter van 35.139 woorden,
de y het laagst met slechts 102 kopposities),
en de toptien van eindletters van woorden in
diezelfde Dikke Van Dale (de n doet het als
eindletter veruit het beste met 62.875 ver
meldingen).
Of de ranglijst - vastgesteld in een NIPO-en-
quête - van de meest populaire kleuren toi
letpapier in Nederland. Daarop neemt ge
woon wit (doe maar normaal, dan doe je gek
genoeg) met 42 procent de eerste plaats in,
voor gekleurd met een print (38 procent) en
grijs (elf procent).
In onze drang om structuur te brengen in de
chaos om ons heen, schieten we steeds va
ker door tot in het absurde. Soms lijkt het er
op dat er een poging gaande is het hele leven
te catalogiseren aan de hand van lijstjes,
liefst ranglijstjes, het allerliefst records (im
mers de nummers één van al die lijstjes).
Van de zwaarwichtigste zaken - een top tien
van ziektes die jaarlijks de meeste slachtof
fers eisen - tot het meest triviale - de top tien
van beroemde snurkers (Benito Mussolini
staat op zes) - is alles in een lijstje te vangen.
Behoefte
Lijstjes beantwoorden blijkbaar aan een
diepgewortelde menselijke behoefte. Ze zijn
helder, kort - de top 2000 van Radio 2, waar
voor inmiddels het stemmen volop gaande
is, even buiten beschouwing gelaten - en
overzichtelijk. De wereld geserveerd in hap
klare brokjes.
Er bestaat een (semi-)wetenschappelijke
term voor deze lijstjesgekte, deze zucht naar
éénhapscrackers. Een Engelse psycholoog
zadelde de obsessie op met het etiket katas-
tichofilie. Waarschijnlijk in een poging om
door te dringen tot de top tien van uitvin
ders van nieuwe afwijkingen.
Een aardig voorbeeld van de manier waarop
de listomanie een bepaalde sector van de
maatschappij in de greep kan krijgen, biedt -
met dank aan een vinologisch goed onder
legde collega - de wondere wereld van de
wijn.
Lijstjes? De wijnwereld is er gek op. Wie er
mee begon? Een Amerikaan, natuurlijk. Ro
bert Parker, 's werelds beroemdste wijncriti
cus. Parker is gek op Bordeaux-wijnen. Jaren
geleden begon hij ze punten te geven. Van
nul tot honderd. Er wordt veel op Parker ge
mopperd, maar in de wijnwereld is hij God.
Andere critici kunnen schrijven wat ze wil
len, als Parker je wijnen goed vindt, zit je ge
beiteld.
Andersom geldt ook: een zeperd bij Parker
en je wijnen blijven in de kelder. De invloed
van Parkers puntenlijstjes is zo groot dat
topproducenten precies de wijnen gaan ma
ken die hij lekker \indt. Dat zijn stevige,
krachtige wijnen die veel hout hebben ge
had. Bordeaux is in de greep van de Parkeri-
satie. De lijstjeswereld kent meer van die le
gendarische krachten. In Engeland hebben
ze daarvoor de term Sergeant Pepper Syn
droom bedacht, omdat men van mening is
dat het Beatles-album Sergeant Pepper's Lo
nely Hearts Club Band tot het beste behoort
dat de popindustrie ooit heeft voortge
bracht.
Die plaat duikt vrijwel altijd weer op als er
een lijst gemaakt moet worden van de hon
derd beste popplaten aller tijden. Ook men
sen die de plaat helemaal niet zo geweldig
vinden of 'm niet eens kénnen, stemmen er
op. Omdat het zo hoort, omdat Sergeant
Pepper al zo ongeveer sinds mensenheuge
nis in die top honderd staat en dus wel goed
móét zijn. Een stem voor Sergeant Pepper is
een cultureel correcte stem.
Evangelie
Soms krijgen lijstjes de kracht van het evan
gelie. Als maar genoeg mensen erin gaan ge
loven. Wie ergens in gelooft, bespaart zich
zelf een hoop denkwerk. Da s wel zo gemak
kelijk.
De jongste loot aan de Nederlandse lijstjes-
stam: de top tien van de Grootste Nederlan
ders Aller Tijden. Met, weten we sinds kort,
Pim Fortuyn op één, na een spannende nek-
aan-nek race met Willem van Oranje, de Va
der des Vaderlands. Of was het andersom?
Een nuttig lijstje? Het gaat om een vergelij
king van tien volstrekt onvergelijkbare groot
heden, en bovendien staat nergens om
schreven wat precies grootheid is. Hoe meet
je grootheid?
Zijn wereldberoemde schilders als Rem
brandt en Van Gogh groter dan het eenvou
dige joodse meisje Anne Frank dat onder
zware omstandigheden een dagboek bijhield
en een tragische dood stierf?
Is een uitstekende voetballer als Cruijff gro
ter dan iemand als Willem van Oranje, die
aan de wieg heeft gestaan van Nederland als
onafhankelijke natie? Is een populair en
veelbelovend politicus als Pim Fortuyn,
wiens leven gewelddadig werd beëindigd
vóór hij iets van zijn beloften waar kon ma
ken, groter dan Erasmus, een van de grond
leggers van het humanisme en het verlichte
denken?
Zijn appels lekkerder dan peren? Is geel
mooier dan blauw? Sommige lijstjes roepen
meer vragen op dan ze beantwoorden.
Het is een grapje dat al een tijdje de ronde
doet, dus niet echt origineel, maar toch: de
enige echte grootste Nederlander aller tijden
is, voor zover bekend, Rigardus Rijnhout,
bijgenaamd de Reus van Rotterdam, die in
volle wasdom, voor hij in 1959 op 36-jarige
leeftijd overleed, liefst 2.37,5 meter boven
het maaiveld uitstak.
Lengte is een grootheid die zich laat meten.
De rest is katastichofïlie. Of gewoon onzin.
