Alles is chaos en toeval
Zoon op zoek naar zijn vader
Lach, traan en loutering
bij Kees van Beijnum
Dorrestein heeft opnieuw een echte Dorrestein geschreven
Tweede roman Otto de Kat van zeldzame schoonheid
CO
Verbluffende staaltjes van vernuft
Een leven lang kennen ze elkaar en trek
ken ze samen op. De drie vriendinnen in
de nieuwe roman van Renate Dorrestein
die nu midden in de dertig zijn. Twee
hebben kinderen, alle drie een man. En
iedere zomer komt dat hele spul een
week samen op de boerderij van Gwen
en Timo, met hun kaarsenmakerij, hun
bijenvolken en hun winkeltje vol kaarsen
en potjes honing. Maar deze zomer is al
les anders.
roman recensie
Wim Vogel
'Zolang er leven is' door Renate Dorrestein.
Uitgeverij Contact. Prijs: €18,50.
In de lente is Veronica zo maar aan een
hersenbloeding overleden, heeft Beatrijs
haar Frank verlaten, heeft ze in Leander
een nieuwe, veel spirituelere man ge
vonden en is Gwen bevallen van Babette
en dus niet van een tweeling, zoals de
twee keren hiervoor.
Dorrestein laat er in haar romans geen
twijfel over bestaan: alles is chaos en
toeval. We kunnen er nog zo van over
tuigd zijn grip op ons bestaan te hebben,
het lot blijft ongewis. Een zoon kan in
een disco doodgeschoten worden {Zon
der geruide), een moeder kan door een
hormonale oorzaak van haar kinderen
afwillen {Een hart van steen): niemand
ziet onze verborgen gebreken, eerst als
het lot het wil, worden die ook voor ons
zelf zichtbaar.
'Het lot was er niet op uit eerlijk of
rechtvaardig of zelfs maar logisch te zijn.
Onverschillig en zonder aanzien des per-
soons sloeg het toe. Het ene moment
was er nog geen vuiltje aan de lucht en
het volgende moment was je in onuit
sprekelijke rampspoed ondergedom
peld. Dat was het enige waarvan je op
aankon: dat het lot verzot was op het to
taal onverwachte/Naar eigen zeggen be
schikt Renate Dorrestein over een niet al
te grote fantasie. Haar romans 'dienen
zich aan'. Vaak werkt de actualiteit voor
haar als een katalysator die haar fantasie
op gang brengt, versnelt en intensiveert.
Wat gebeurt er met een gezin waaruit
een moeder zo maar wegvalt? Waaruit
een baby verdwijnt? Waarvan een vader
zo maar een andere vrouw neemt? Hoe
sterk zijn de achterblijvers? Wie zijn de
verliezers en wie overwinnen er?
In haar nieuwe roman Zolang er leven is
laat Dorrestein zien dat je die vragen
vantevoren nauwelijks kunt beantwoor
den. Want hoe goed kennen wij elkaar
feitelijk? Door haar voortdurend wisse
lende personale vertelsituatie maakt ze
duidelijk hoe iedereen opgesloten zit in
zijn eigen wereld. En opnieuw zijn het
ook in deze roman kinderen en de zoge
naamd geestelijk minder bedeelde me
demens die de werkelijkheid van de
schijn weten te onderscheiden.
Wat opvalt, is Dorresteins grote inle
vingsvermogen in kinderen. Of ze nu de
dertienjarige Yaja typeert, 'een wande
lend ongeluksgetal', die als een van de
weinigen doorheeft wat voor een spiritu
ele loser haar vader Leander is, of ze
Niels beschrijft, die als zevenjarige zelf
maar moet zien hoe hij de plotselinge
dood van zijn moeder verwerkt - het is
allemaal even geloofwaardig, empa-
thisch en karakteristiek.
Met evenveel, in dit geval, venijn én ple
zier typeert Dorrestein ook de vooral
met zichzelf uiterst tevreden Leander.
Zo'n man, een spirituele psychometrist,
die je met zijn grote ogen indringend
kan aankijken, die gewoon weet dat ook
jij lijdt, die iedere kritiek terugkaatst als
projectie en die uiteindelijk een zelfinge
nomen, onbetrouwbare zak van het zui
verste water blijkt te zijn.
Wat in de lente van dat rampzalige jaar
zich al aankondigt met de dood van Ve
ronica, wat zich in de zomer intensiveert
als de baby Babette wordt gekidnapt,
leidt tot gruwelijke verwarring en ver
eenzaming in de herfst om uiteindelijk
in de laatste 'deemstere dagen' van het
jaar op te gaan in een geweldig vuur dat
al dat vuil verteert waardoor er ruimte
komt voor inzicht, verzoening en hoop.
Want zolang er leven is...
Dorrestein heeft opnieuw een spannend
en goed gecomponeerd boek afgeleverd.
Als lezer zou je maar wat graag willen in-
ZATERDAG
20 NOVEMBER
2004
ER
BIJ
grijpen, zou je haar personages willen
toespreken, willen adviseren, hen de
ogen willen openen. Maar net zo mach
teloos als zij staan tegenover de grillen
van het lot, net zo machteloos zijn wij
overgeleverd aan de morbide fantasieën
van deze auteur die haar personages zo
grimmig én tegelijkertijd zo liefdevol
boetseert.
'Hooibergen in Bretagne', schilderij van Paul Gauguin.
Er zijn ook apen die werktuigen gebruiken, maar verder dan
het hanteren van stokken komen ze niet. Nee, dan de mens. Al
honderdduizenden jaren is die bezig steeds ingenieuzer dingen
te bedenken om het leven makkelijker of prettiger te maken.
Al uit vroege tijden stammen daarvan verbluffende staaltjes,
zo blijkt uit het door Brian M. Fagan samengestelde, met hon
derden prachtige kleurenillustraties verluchte boek 'De zeven
tig beroemdste uitvindingen van de oudheid (Thoth, 304 pagi
na's, prijs €32,50). Het vuur heeft de mens natuurlijk niet uit
gevonden, maar hij heeft het wel knap tot zijn voordeel weten
aan te wenden. Dat begon al heel lang geleden, getuige de bij
Koobi Fora (Kenia) gevonden resten van een kampvuur dat
daar 1,6 miljoen jaar geleden is gestookt. Pijl en boog werden
zo'n tienduizend jaar geleden op diverse plekken op de wereld
bol bedacht, aanvankelijk voor de jacht. Al snel bleken pijlen
ook een geducht militair wapen, zoals te zien is op dit Assyri-
sche reliëf. Onze verre Europese voorouders komen wonderlijk
dichtbij door een van de tekeningen in de in 1994 ontdekte
grot Chauvet-Pont-d'Arc (Ardèche, Frankrijk). De kunstenaar
van 30.000 jaar geleden, die elders in de grot dieren afbeeld
de, hield een hand tegen de rotswand en markeerde deze door
er verf overheen te spugen. Intrigerend is een vierduizend jaar
oude schedel, gevonden bij Jericho (Westelijke Jordaanoever).
Veel later schreef een Romein: „De chirurg moet zoveel mede
lijden voelen dat hij zijn patiënt wil genezen, maar niet zoveel
dat hij minder snijdt dan noodzakelijk is". De forse gaten in
het schedeldak laten zien dat ook de oeroude medicus zich dat
realiseerde. De botten vertonen duidelijke tekenen van gene
zing: de patiënt heeft het dus overleefd.
roman recensie
Jaap Goedegebuure
'Het verboden pad' door Kees van Beijnum.
Uitgeverij De Bezige Bij.
Prijs: €19,90.
Kees van Beijnums nieuwe roman Het
verboden pad heeft het nodige gemeen
met zijn voorganger, De vrouw die alles
had. Ook nu staat een dodelijk ongeluk
centraal, ook nu draait de geschiedenis
rond de zeer eigentijdse thematiek van
het gebroken gezin.
Philip Soek, verteller en hoofdpersoon,
is afkomstig uit zo'n gebroken gezin.
Zijn ouders gingen al vroeg uit elkaar en
in de turbulentie van de gebeurtenissen
vertrokken zijn Amerikaanse moeder en
zijn jongere broertje Mare naar de over
kant van de Atlantische Oceaan, om
vervolgens nooit meer een stap in Ne
derland te zetten. Philip werd opgevoed
door zijn vader, een vermogend hande
laar in onroerend goed.
Het ontbrak hem aan niets, zelfs niet
aan liefde en koestering, zo houdt hij
zich achteraf voor. En toch knaagt er
kennelijk iets. Waarom zou Philip an
ders hebben gekozen voor een beroeps
opleiding in de sociaal-pedagogische
sector? Waarom maakt hij van het helen
van beschadigde kinderzielen zijn le
venswerk? Laat hij zich niet al te zeer
leiden door de obsessie recht te zetten
wat in zijn jeugd mis ging?
Het zijn retorische vragen die Kees van
Beijnum bij de lezer oproept. Dat ze
stuk voor stuk bevestigende antwoor
den verdienen lijkt onmiskenbaar, zelfs
nu Philip zijn psychische kwetsuren
niet al te nadrukkelijk voor het voetlicht
brengt. Toch maakt Van Beijnum achter
Philips rug duidelijk dat zijn held de
pijnlijke herinneringen liefst zo diep
mogelijk wegstopt. Wanneer anderen
Philip er op wijzen dat zijn vader met
regelmaat optrad als een potentaat, wil
hij daar niets van weten. Het ideale
beeld moet onaangetast blijven.
De dramatiek van Het verboden pad
balt zich samen in de korte periode dat
Philip stage loopt in een tehuis voor
ontspoorde dan wel uit de ouderlijke
macht ontzette pubers. Hij wordt in het
diepe gegooid, maar zijn idealisme
loopt er nauwelijks deuken door op,
want, zo meent hij, zijn pupillen zijn nu
eenmaal slachtoffers van omstandighe
den waar ze zelf geen enkele verant
woordelijkheid voor droegen.
Dan krijgt Philip onverwacht het ver
zoek om als begeleider mee te gaan
naar Bretagne. waar de groep vakantie
gaat houden. Het wordt een meer dan
rampzalige reis. Het ergste lastpak van
het huis, ene Tom, slaagt er met hulp
van meeloper Bruno in zowat alles te
verzieken wat er te verzieken valt. Maar
ook Philips collega's Walter en Harley,
onder wier hoede Philip werkt, laten
zich niet onbetuigd.
De climax wordt bereikt als Harley een
survivaltocht over de Bretonse rotsen
uitzet. De meeste kinderen kunnen die
uitdaging wel aan, maar voor de Rwan
dese asielzoekster Dieu(donnée) wordt
het fataal. Walter heeft namelijk beslo
ten haar te verlossen van haar hoogte
vrees en grijpt de tocht aan om haar het
laatste zetje te geven, letterlijk bijna.
Wanneer het meisje als een trillend riet
aan de rand van een afgrond staat, wei
gert hij haar de hand te reiken en dus
laat ze zich wanhopig in zee vallen. Een
paar dagen later wordt haar lichaam in
een oesterput gevonden.
Dan begint de dans rond de schuld
vraag. De Franse politie is het zat om al
die avontuurlijk ingestelde toeristen er
van te overtuigen dat ze geen spelletjes
met de natuur moeten spelen en wil
een voorbeeld stellen. In een reeks ver
horen krijgt het drietal jeugdleiders de
duimschroeven aangedraaid. Walter
legt het er op aan om Philip de schuld
van Dieu's dood in de schoenen te
schuiven en maakt daartoe gebruik van
de diensten van Tom, die als enige weet
hoe het ongeluk zich precies heeft vol
trokken. Wanneer Phüip dat te weten
komt, lijkt zijn blazoen al zo ver te zijn
beschadigd dat hij niets meer te verlie
zen heeft. Toch is hij niet bereid om
Walter en Harley in het openbaar aan
de schandpaal te nagelen. Hij leert ook
hen zien als slachtoffers van oud fami-
liezeer en persoonlijk onvermogen, een
inzicht waartoe hij wordt gestimuleerd
door de terugkeer van zijn verloren ge
waande broer Mare.
Al met al is Het verboden pad een eigen
tijds louteringsverhaal. Ga maar na: de
held begint even onbevangen als en
thousiast aan zijn schone taak, raakt
ontnuchterd en begint te twijfelen aan
zijn geloof in de mensheid, maar ziet
door een genadige ingreep van het lot
toch weer licht in het bestaan.
Kennelijk zijn er nog altijd romanschrij
vers die weten te stichten zonder god of
gebod in stelling te brengen. Spijtig al
leen dat het goede uiteinde hier niet he
lemaal geloofwaardig overkomt. Zo zou
ik graag hebben vernomen wat er nu
waar is van die verhalen over Soek seni
or. En hoe zit het met de schuldvraag
aangaande de dood van het Rwandese
meisje? Komt Walter daar zo maar mee
weg? Conclusie: deze roman bevat nog
al wat rafelrandjes, ook in de liefdesaf
faire die er bij wijze van slagroom op de
taart aan toegevoegd is.
Aan de hoeveelheid tekst die Van Beijn
um voor zichzelf heeft geclaimd, kan
het niet gelegen hebben, want in 450
pagina's kun je heel wat kwijt. Maar die
pagina's zijn voornamelijk gevuld met
Yvonne Keuls-achtige anekdotes over
probleemkinderen, in het genre van de
lach en de traan, waardoor psychologi
sche uitdieping ten enen male onmoge
lijk wordt.
TOP-10
1. (1) Dan Brown,
De Da Vinei code
Luitingh-Sijthoff, 19,95
2. (-) Dan Brown,
Het Juvenalis dilemma
Luitingh-Sijthoff, 19,95
3. (3) Youp van 't Hek.
Hart jeuk zieleczeem
Thomas Rap, 7,50
4. (4) Baantjer.
De Cock en een veld papavers
Fontein, 9,95
5. (-) Jamie Oliver,
Jamie's dinners
Kosmos-Z&K, 32,50
6. (-) Annie M.G". Schmidt,
De heerlijkste 5 december in 574
jaar
Querido, 4,95
7. (6) Dan Brown,
Het Bernini mysterie
Luitingh/Sijthoff, 19,95
8. (8) Geert Mak
In Europa
Adas, €39,90
9. (5) Nicci Gerrard,
Het voorbijgaan
Boekerij, 17,50
10 (-) J.M. Coetzee,
Wachten op de barbaren
Meulenhoff. 10,00
Bron: CPNB I De Bestseller 60
Een oud werk van Dan Brown ver
schijnt voor het eerst in Nederland
se vertaling. Het computernetwerk
van de machtigste inlichtingen
dienst ter wereld wordt gekraakt.
Met de naam Brown op de cover
wordt het natuurlijk meteen een
bestseller. Ook nieuw: de diners van
Jamie Oliver (aardig cadeauboek
voor de Sint). Annie M.G. laat de
stoomboot met man en muis ver
gaan (komt allemaal goed) en Meu
lenhoff presenteert de volgende
Nobelprijswinnaar, de Zuid-Afri
kaan Coetzee.
'alles wat hij vermeden had, of
veracht Ze raken bevriend en
hun vriendschap houdt hen in le
ven. Op het eind van de oorlog
worden ze onderweg met een
boot naar Japan getorpedeerd. De
man overleeft het, maar zijn
vriend verdwijnt in de golven.
De held keert niet terug naar Ne
derland, maar gaat weer naar
Zuid-Afrika. Hij begint een bar en
ontmoet er een vrouw. Aan haar
vertelt hij stukje bij beetje zijn ge
schiedenis en die van Guus. Het
lijkt even of hij het geluk heeft ge
vonden, maar de inscheper kent
geen rust. Hij verkoopt de bar,
verbreekt de relatie en reist verder.
Tot hij jaren later het telegram
krijgt dat zijn moeder op sterven
ligt. Dan pas gaat hij terug naar
Nederland. Hij ontmoet er de va
der van Guus en leert de rest van
diens geschiedenis kennen.
De inscheper gaat over vaders en
zonen. Aan de ene kant is er het
afeetten tegen de autoriteit van de
vader en aan de andere kant de
waardering. De tegenstrijdigheid
van deze gevoelens culmineert in
één van de mooiste beschrijvin
gen van vaderliefde uit onze litera
tuur. Het is de beschrijving van
het moment dat Guus net afgestu
deerd is en vertelt aan zijn vader
dat hij - onder dreiging van de
oorlog - naar Engeland gaat. Ze
zitten op een namiddag in een ca
fé. Ze halen een enkele herinne
ring op aan hun huis aan de IJssel
en zeggen verder weinig.
'Hij hief zijn glas naar dat van zijn
vader: morgen zal het anders zijn.
Stilte, een oogopslag, twee mon
den die dronken. (...)Het einde
van de toekomst, een verstomd
verleden. Geen dromen meer. Hoe
dit te verstaan, de seconden van
extreme lichtheid, alles onherstel
baar, onherhaalbaar. Guus en zijn
vader, ze keken. Het stormde
even, geluidloos, de treurbeuk tril
de, een deur klapte dicht. Onver
lengbare dag, onverlengbare
avond, een trapje op naar de eeu
wigheid.'
Het wordt nergens uitgesproken
in deze passage, maar het is overal
voelbaar: de liefde die er is tussen
de vader die de man in de zoon
ziet en de zoon die de mens ziet in
zijn vader.
Deze passage is kenmerkend voor
de stijl van Otto de Kat. Het is de
stijl van knotwilgen. Al het over
bodige is weggekapt. Niet een
maal, met twee maal, maar tel
kens weer opnieuw tot alleen het
hoognodige er nog staat in korte
kale zinnen. Zonder werkwoorden
vaak. Het is een stijl waar je van
moet houden en het snoeien gaat
niet altijd goed. Soms heeft hij een
scheut sentiment laten staan en
soms heeft hij iets teveel wegge
sneden. Gelukkig valt er aan dit
boek tenminste nog iets te verbe
teren.
In een recensie van zijn vorige
boek werd Otto de Kat een vader-
zoeker genoemd. Ik denk dat je
hem een vadervinder moet noe
men. In de ontknoping van het
verhaal wordt hij als Oedipus ge
confronteerd met zijn blindheid.
Het is voor de inscheper te laat
om het goed te maken met zijn ei
gen vader, maar hij vindt wel de
waarheid van 'de vader', een
schitterende en eeuwige waar
heid.
roman recensie
Gijsbert Kruithof
door Otto de Kat. Uitgeverij
elk n 0o schot. Prijs: €15,00.
de
de
leken die hun eigen weg
is van taalgebied, literai-
Jng en auteur. Ze kunnen
reclame stellen en zon-
ire prijzen. De voorlezer is
Gloed, en Over het wa-
ijn boeken van zeldzame
eid en ze verschijnen
is in de zoveel jaar. De in-
an Otto de Kat is er ook
én.
[at is het pseudoniem van
er Jan Geurt Gaarlandt.
:eerde in 1998 met Man
e. De inscheper is het
oek van De Kat. Het is
al van een rusteloze en
ïan, die ten koste van al-
wil zijn dan de anderen,
jei pt zich in voor Zuid-Afri-
t virede staat zijn familie en
■l ei licht zijn hoed ten
antwoord verscheurt hij
rs bevelingsbrieven onder
een tijdlang in een
jdtJeist door naar Java. Hij
ndi Herhaald door de oorlog
in een jappenkamp,
hij Guus. Guus is
