Nieuwe MoMA is
deftig en imposant
KUNST CULTUUR
IDFA en de opmars van de documentaire
Oppervlakkige expositie
Kunstcentrum Haagweg
'Gregoriaans maakt mis mooier'
R5
Comedytrain
koestert
keuvelcultuur
woensdag 17 NOVEMBER 2004
In
wnshend. Foto: AP
IWho tot
en gewekt
- Na twintig jaar komt
icht een nieuw album
ie Who. Op zijn website
tarist Pete Townshend
it hij binnenkort met zan-
jer Daltrey de studio in-
le werktitel van de cd is
liet Townshend weten,
ie band The Who ging in
it elkaar. De andere twee
van de oorspronkelijke
zijn overleden: drummer
Moon in 1978 en bassist
Entwistle in 2002.
telling Jenny
ir de 'Battle'
idam - De band
üng Jenny uit Amersfoort
Iderland vertegenwoor-
bij The Global Battle of
nds eind deze maand in
n. Snatching Jenny kwam
icht van maandag op
als beste uit de bus bij
derlandse strijd tussen 25
in De Melkweg in Am-
gefm. Over de hele wereld
En dit moment soortgelijke
etities. Alle landenwin-
eè ppelen 30 november in de
jel n Astoria. Dewereldwij-
sn maar gaat met 100.000
naar huis.
7 Vos krijgt
'J voor oeuvre
£.[l reit - Kunstenares Giny
itvangt morgen de prijs
unst+Techniek van het
ÏSS|eursbureau Witteveen
lit Deventer. Ze krijgt de
oor haar hele oeuvre. Vos
igt een bedrag van 15.000
ji een boek over haar
De kunstenares maakte
andere 'Lust for Life', dat
is op de gevel van Natu-
os maakte daarbij ge-
(J an licht, ze werkt veel
tsD's, neon, video en an-
ieuwe media.
vin
m' 1 over vriendin
e Frank
'ÏJdam - De Nederlandse
r Ben Verbong gaat het
heet Anne, zei ze, Anne
van Jacqueline van
m verfilmen. Van Maar-
P s van 1940 tot en met juli
vai sn hartsvriendin van An-
ik. De m isjes zaten sa-
het Joods Lyceum in
rdam.
amsterdam/anp - De docu
mentaire zit in de lift. Steeds
vaker worden documentaires
vertoond in de bioscoop. Ally
Derks, directeur van het Inter
nationaal Documentaire Festi
val Amsterdam (IDFA), is blij
met deze ontwikkeling. „Het is
altijd ons streven geweest meer
documentaires in de bioscoop
te krijgen."
Derks bemerkt de opleving van
de 'docu' ook bij haar festival,
waarvan de 17de editie van 18
tot en met 28 november plaats
vindt in diverse zalen rondom
het Amsterdamse Leidseplein.
In vijf jaar tijd is het bezoekers
aantal bijna verdubbeld, van
60.000 naar 116.000 (2003).
Documentaires als Super Size
Me van Morgan Spurlock en
Fahrenheit 9/11 van Michael
Moore trokken het afgelopen
jaar talloze mensen naar de
bioscopen. Tien jaar geleden
was dit wel anders. „Het was
toen geen populair genre. Inci
denteel draaide er een docu
mentaire in de bioscoop, maar
het was toen vooral iets voor op
tv", aldus Derks.
Alle 280 documentaires die tij
dens het IDFA worden ver
toond, zijn te zien op het witte
doek. Films uit verschillende
landen beleven in een van de
twaalf filmzalen hun première.
Tweeduizend gasten uit de in
ternationale filmwereld komen
naar Amsterdam om de docu
mentaires te bekijken en te dis
cussiëren met elkaar en de be
zoekers. De moord op filmma
ker Theo van Gogh is een on
vermijdelijk onderwerp op het
festival. Derks: „Wij zijn het
eerste filmfestival na de moord,
dus het komt zeker ter sprake."
De korte film Submission, door
Van Gogh geregisseerd naar het
script van WD-politica Ayaan
Hirsi Ali, staat niet op het pro
gramma van het IDFA maar
blijft niet onbesproken. Derks
noemt de film „in mijn ogen
onschuldig", maar is zich ervan
bewust dat niet iedereen het zo
ziet. „Nederland is een vrij en
liberaal land, waar zo'n film
mag worden gemaakt en ver
toond. Maar tijdens ons festival
zijn er genoeg filmmakers die te
maken hebben met censuur
van de overheid, bijvoorbeeld
als het gaat om onderwerpen
als homoseksualiteit, seks maar
ook echtscheiding. Vrijheid van
meningsuiting is elk jaar weer
een van onze discussieonder
werpen."
Culturele integratie is naast
vrijheid van meningsuiting een
onderwerp dat nog actueler is
geworden door de moord op
Van Gogh. „Het is altijd ons
doel geweest culturele integra
tie te bevorderen. We zetelen
tenslotte in een stad met zo veel
verschillende culturen. Ik wil
niet als een dominee klinken,
maar wij willen uitdragen dat
het beter is de dialoog aan te
gaan dan te vechten."
IDFA, volgens Derks het groot
ste documentairefestival ter
wereld, is door de jaren heen
uitgegroeid van een festival
voor vooral professionals tot
een publieksfestival. Het pu
bliek bestaat uit hoogopgeleide
mensen tussen de 25 en 40 jaar,
maar IDFA doet er alles aan een
breder publiek te trekken.
Toch heeft het tiendaagse festi
val nog te maken met een aan
tal obstakels. „De voertaal is
Engels", zegt Derks. „Er is geen
geld om alle films te ondertite
len." Daarnaast hebben veel
mensen volgens Derks een ver
keerd beeld van documentai
res. „Ze hebben het imago
zwaar te zijn, maar dat is niet
altijd zo. Ze kunnen ook licht
voetig en leuk zijn." Hoofd
communicatie Cees van 't Hui
lenaar geeft een voorbeeld:
„Het IDFA zegt mensen weinig.
Maar als ik begin over de André
Hazes-documentaire Zij gelooft
in mij van John Appel, dan we
ten ze genoeg."
Tijdens het IDFA - dat de slo
gan Film For Thought voert -
wordt een documentaire over
rockband Metallica afgewisseld
met eentje over de Arabische
nieuwszender al-Jazeera. Er zijn
docu's over brandhaarden in de
wereld en 'shockumentary's',
waarin shockerende onderwer
pen aan bod komen. Derks:
„Maar het gaat er vooral om dat
het een interessante documen
taire is. Provoceren om het pro
voceren doe ik niet meer."
IDFA - van 18 t/m 28 novem
ber, diverse zalen Amsterdam
?gg
door Jhim Lamoree
new york - Geen exemplari-
scher museum voor moderne
kunst dan het Museum of Mo
dern Art in New York, kortweg
MoMA. Nu zelfs meer dan ooit.
Het museum is voor het niet
misselijke bedrag van 425 mil
joen dollar de afgelopen jaren
gerenoveerd en uitgebreid met
een deftig, helder gebouw van
de Japanse architect Yoshio Tani-
guchi. Zaterdag 20 november
gaat het nieuwe museum weer
open voor het publiek.
Tegen de trend van de laatste
jaren in zorgt Yoshio Taniguchi
niet voor architectonisch spek
takel. Geen organisch golvende
volumes, zoals Frank Gehry ze
kneedt, geen bliksemschichten
die een gebouw doorklieven,
zoals bij Daniel Libeskind. De
nieuwe vleugel van het MoMA
lijkt op het voorkomen en de
manieren van de 67-jarige, grij
ze, rijzige Japanse architect:
subtiel, discreet, elegant. Tani
guchi, een relatieve buiten
staander, heeft een klassiek
modernistisch gebouw ontwor
pen. Ingetogen, onderkoeld en
zelfs een tikje deftig. Imposant,
maar zeker niet intimiderend.
Zen. De termen 'saai', 'veilig' en
'gemiste kans' zijn in het kriti
sche New York hier en daar al
gevallen.
Taniguchi houdt niet van wat
hij noemt architectonische
spelletjes, hij houdt zich aan de
fundamenten van de functione
le architectuur: licht, propor
ties, materialen staan in dienst
yan de functie van een gebouw.
Een inmiddels gevleugelde uit
spraak van Taniguchi is: 'Met
veel geld maak ik een goed ge
bouw. Met meer geld laat ik het
gebouw verdwijnen.' Die opzet
is geslaagd.
Het exterieur van de nieuwe
vleugel van het MoMA, inge
klemd tussen 53rd en 54th
Street en 5th en 6th Avenue in
Midtown Manhattan, is een op
elkaar gestapelde zwarte en wit
te doos. De gevel sluit naadloos
aan bij de bestaande strakke ar
chitectuur van het MoMA.
Het interieur heeft dezelfde
eenvoud en subtiliteit als het
exterieur. De wanden raken de
vloeren niet, waardoor de zalen
lijken te zweven; het is alsof al
les in een handomdraai veran
derd kan worden, gelijk een de
cor. Die indruk wordt versterkt
door de vele overloopjes en
doorkijkjes die Taniguchi heeft
gecreëerd, waardoor een blik
op straat of naar de beelden
tuin mogelijk wordt. Alles is
open, de buitenwereld wordt
als het ware naar binnen gezo
gen. Het museum is geen iso
leercel, geen ivoren toren.
De lobby van het nieuwe ge
bouw is ontstaan vanuit dezelf
de geest, als het verlengde van
het trottoir en loopt van de ene
straat naar de andere. Het mu
seum heeft voortaan twee in-
en uitgangen. Het hart van het
interieur is een gigantisch
atrium op de eerste verdieping,
een imposant museumplein dat
zes verdiepingen de hoogte in
schiet. Op de zesde verdieping
van het museum is het net alsof
je bovenop de Empire State
Building staat met Manhattan
aan je voeten. Erg indrukwek
kend.
De Gebroken Obelisk van Bar-
nett Newman staat pontificaal
midden op dat plein, als het vi
sitekaartje van het MoMA, dat
sinds zijn oprichting 75 jaar ge
leden heeft gefungeerd als het
hoofdkwartier van het moder
nisme. De obelisk straalt als
nooit tevoren. Ook andere heili
ge koeien van de moderne
kunst zijn tot het epicentrum
toegelaten: de Waterlelies van
Claude Monet, een abstract ex
pressionistisch schilderij van
Willem de Kooning, een late
Jasper Johns en een kalligra
fisch geïnspireerde Brice Mar
den. Hedendaagse helden als
Maurizio Cattalan staan nog op
de stoep van het museum.
Vanuit het atrium kan het pu
bliek alle kanten op. De keuze
vrijheid is groter dan in de oude
situatie. De dwingende lineaire
marathon die het MoMA zijn
publiek vroeger voorschotelde
is weliswaar opengebroken,
maar aan de keuze van de ar
chitect en aan de keuze van de
hedendaagse kunstwerken be
speur je dat het museum zijn
oude geloof nog niet helemaal
heeft opgegeven.
Voor het lieve sommetje van 425 miljoen dollar heeft het MoMa een metamorfose ondergaan. Foto: AP
theater recensie
Wijnand Zeilstra
Voorstelling: Comedytrain, met
optredens van Mare Scheepmaker.
Ronald Goedemondt, Roué Verveer. Kees
van Amstel, Murth Mossel en Cindy
Pieterse. Gezien: 16/11. schouwburg
Leiden.
'Dames en heren, op verzoek
van minister Donner wordt u
verzocht niet te vloeken'. Zo be
gint het optreden van de vijf
stand-up comedians van de
Amsterdamse Comedytrain.
Geen superieure grap, maar wel
een aardige knipoog naar de
actualiteit. En dat zou het han
delsmerk van stand-up comedy
moeten zijn. Maar helaas, dat
heeft de groep voor ons niet in
petto. Scherpe, actuele grappen
zijn op de vingers van één hand
te tellen - en dan hou je nog
vingers over.
Grotendeels gaat het in de bij
dragen over koetjes en kalfjes.
In een genoeglijke en relaxte
sfeer. Dus dat noem je: keuve
len. Op deze manier koestert
Comedutrain de keuvelcultuur
die in het reguliere cabaret ook
al zo vaak te beluisteren valt.
Twee comedians spelen een
thuiswedstrijd: het zijn de in
Leiden woonachtige Mare
Scheepmaker en Ronald Goe
demondt. Scheepmaker laat
nog wel even actuele discussies
aan bod komen, wanneer hij
vertelt dat bij een 'steekproef
onder Marokkanen gewonden
zijn gevallen. Verder kruipt hij
weer al te graag in de rol van
schlemiel en underdog. En ver
halen over bekeuringen wegens
wildpoepen missen als grap
een acceptabel basisniveau.
De andere 'Leidenaar' maakt
enkele aardige opmerkingen
die als observatie wel gevat te
noemen zijn. Maar een heel
verhaal over een winkeljuf
frouw die zo goed kan vouwen,
mist elke scherpte. Ook bij hem
is de keuvelfactor te hoog.
Roué Verveer geniet enige tele
visiebekendheid. Over dat werk
kan hij aardig vertellen, of het
nu gaat om het inspreken van
een film of om deelname aan
het televisiespelletje 'Hints'.
Stuk voor stuk aardige mini-
anekdotes, waarvan je je wel
kunt afvragen of ze podium
waardig zijn. Kees van Amstel is
naar eigen zeggen werkzaam op
een school. Zijn docentenhu
mor is de onderwijsvariant op
kantoorhumor.
Tot slot mag de enige vrouw in
het gezelschap, Cindy Pieterse,
haar jaloezie jegens andere
vrouwen botvieren in deels ste
kelige, deels erg afgezaagde op
merkingen.
Ook al weet presentator Murth
Mossel een lekker ontspannen
sfeertje te creëren, kan dat niet
het uiterst middelmatige gehal
te van de humor van de avond
verbloemen.
iden en de regio bestaat grote belangstelling voor professio-
Pen amateuristische kunstbeoefening. Heilig Vuur volgt
en regiogenoten die musiceren, zingen, dansen, toneelspe-
btograferen of op andere wijze actief zijn. Vandaag: grego-
vijk,
koor Schola Cantorum van de rooms-katholieke Willi-
^1 kerk in Oegstgeest.
eik
la Cantorum bestaat 65
Wout Koppers uit Oegst-
heeft daarvan het groot-
ideelte meegemaakt: hij is
iim vijftig jaar lid van het
uiu vijiug jacu
I ïenkoor dat gregoriaanse
ren zingt in de Willibrord-
e „Ik ben één van de oud-
'en den", zegt de 74-jarige
e" >ers. „Maar sommigen zijn
1UJ chtig gepasseerd, dus ik
feslist geen uitzondering.
at we niet veel nieuwe le-
's aijgen, zing ik nog steeds
e o :t koor. Mijn stem is nu
ijk niet meer zo goed als
ir. Toen kon ik goed zin-
laar mijn stem is sinds
l lager geworden. Nog
zing ik erg graag. Ik
'alleen voorzichtig zijn bij
;e tonen."
igt niet alleen op het
[maar ook op andere
len. „Ik zing veel in huis,
rouw houdt daar van.
:r was ik meester op een
school. Toen zong ik
fi kinderen, dat was hart-
leuk. In die tijd werd
overal gezongen, maar nu he
laas niet meer. Dat mis ik ei
genlijk wel."
Koppers benadrukt dat hij in
de kerk niet voor de lol zingt.
„De zang van ons achttienkop-
pige koor staat in dienst van de
mis en de liturgie. Onze mu
ziek maakt het mooier en min
der saai. Het is warmer en
menselijker."
Koppers' liefde voor muziek
begon toen hij voor de oorlog
op een jongenskoor zat. „Dat
was de enige cultuur waarmee
ik in aanraking kwam. Daar ga
je dan van houden. We hadden
toen alleen een radio en een
oude grammofoonplaat." Op
21-jarige leeftijd stapte hij over
naar Schola Cantorum. Sinds
dien zingt hij gregoriaanse mu
ziek, die eeuwen geleden werd
gecomponeerd. De tekst is in
het Latijn en de liederen wer
den verzameld en geordend
door paus Gregorius I, die van
590 tot 604 paus was. Sinds
dien worden de liturgische me
lodieën gregoriaans genoemd.
Wout Koppers: „In de jaren '50 groeide Schola Cantorum uit tot een vriendenclub en dat is het nog
steeds." Foto: Henk Bouwman
„In de jaren '50 groeide Schola
Cantorum uit tot een vrienden
club en dat is het nog steeds",
vertelt Koppers. „We gaan elk
jaar met elkaar op vakantie.
Vroeger kampeerden we, maar
tegenwoordig huren we zo'n
groot huis waar twintig men
sen in kunnen." De groep
vrienden oefent eens per
maand bij een koorlid thuis.
„Dat is een korte repetitie, zo
dat we na afloop lang kunnen
natafelen. Het is meer voor de
gezelligheid", legt Koppers uit.
Naast die maandelijkse bijeen
komst komt het koor wekelijks
samen in de kerk om te oefe
nen. Koppers herinnert zich
dat het gregoriaanse koor vroe
ger iedere zondag zong. Tegen
woordig is dat een dienst per
maand, omdat de Willibrord-
kerk meerdere koren heeft.
„We krijgen van de meeste
kerkgangers waardering", zegt
Koppers. „Sommige mensen
willen een meerstemmig koor,
maar dat heeft mij nooit aan
gesproken. Ik wil niet naar een
ander koor. Ik luister wel erg
graag naar andere gregoriaanse
koren, maar naar uitbundige
meerstemmige missen ga ik
nooit."
Franz Straatman is sinds twee
jaar dirigent van Schola Canto-
mm. Koppers is enthousiast
over Straatman: „Hij is erg
overtuigend en doet zijn werk
goed. Sommige koorleden
mopperen wel eens een beetje,
omdat hij aanhanger is van de
moderne interpretatie van gre
goriaanse teksten. Kort geleden
is opnieuw gekeken naar de
eeuwenoude teksten en zijn
kleine veranderingen doorge
voerd. Ik vind het niet zo inte
ressant hoe het duizend jaar
geleden precies werd uitge
voerd. Laat mij maar gewoon
zingen."
Het gregoriaanse koor viert
het 65-jarig jubileum met een
vesper op zondag 28 novem
ber. De viering begint om
17.00 uur in de Willibrord-
kerk aan de Rhijngeester-
straatweg in Oegstgeest.
Annelies Karman
Weinig origineel en boeiend
beeldende kunst recensie
Bernadette van der Goes
Expositie: 'Conformeer ui', werk van
Fleur van den Berg, Annemieke Berning,
Maurice Braspenning, Francine van Dijk,
Arthur Lava, Henrik Barends, Paul
Overdijk, Carolein Smit, Rob Steenhorst,
Jacques Turk, Mariëtte van der Ven en
Koen de Vries. Prijzen: 225 t/m 10.000
euro. Te zien: t/m 28/11, vrij t/m zo 13-17
uur, Galerie Kunstcentrum Haagweg,
Haagweg 4, Leiden.
Een groepje schoolkinderen zit
keurig op houten stoeltjes in de
klas. Twaalf jongetjes en meis
jes met identieke gezichtjes en
gekleed in hetzelfde uniform.
De jongetjes dragen een pak, de
meisjes een overgooier. Waar
om ze daar zo netjes zitten is
een raadsel. Hun spierwitte,
uitdrukkingsloze gezichten van
keramiek staren naar een kaart
aan de wand.
Kunstenares Mariëtte van der
Ven vervaardigde deze installa
tie, die onderdeel is van de ten
toonstelling 'Conformeer u!' in
de galerie van Kunstcentrum
Haagweg. Schuin achter de kin
deren hangt het manifest van
de tentoonstelling: een banier
met een gedicht van Arthur
Lava over hoe mensen zich in
het dagelijks leven moeten aan
passen. 'Pas je overal aan alles
aan. Pas ervoor een speling der
natuur te zijn. Neem de schut
kleur van je buurman aan.' Zo
luiden enkele regels van de
fraai door Henrik Barends
vormgegeven tekst. Wat er met
je gebeurt als je deze adviezen
opvolgt, blijkt uit het slot van
het gedicht waarin Lava schrijft
dat 'Conformeren feitelijk niets
meer is dan doodgewoon jezelf
mores leren.' Niet doen dus,
want je hebt er alleen maar je
zelf mee.
Toch is dit nu uitgerekend wat
de twaalf deelnemers aan de
expositie praktiseren. Ze heb
ben zich keurig aangepast aan
het thema.- En dat maakt de
tentoonstelling behoorlijk saai.
Of het nu gaat om de vier vrij
wel identieke koppen van krij
gers die Koen de Vries vervaar
digde, om de gekunsteld sa
mengestelde gedrochten in de
fotomontages van Paul Over
dijk of om de zeer realistisch
geschilderde vrouwen van An
nemieke Beming. Het is alle
maal weinig origineel en boei
end.
Op de galerij heeft Carolein
Smit twee enorme harige we
zens van keramiek neergezet.
Een van hen heeft twee pistolen
in zijn handen, die hij op de be
zoeker richt. Maar er gaat hele
maal geen dreiging vanuit. Inte
gendeel zelfs: ook al kijkt het
dier nogal grimmig, hij maakt
een beetje een zielige indruk.
Verder zijn op de galerij drie
schilderijen van Rob Steenhorst
te zien. Op een daarvan is een
man druk in de weer met zijn
paperassen, op een ander zien
we zes kerels in een rood uni
form. Dit laatste schilderij roept
associaties op met de propa
gandistische schilderkunst uit
de voormalige Oostbloklanden.
Compositie en schilderstijl
doen denken aan de groepspor
tretten van Charley Toorop.
Technisch zijn de werken goed
uitgevoerd, maar de voorstel
lingen en de manier van afbeel
den zijn zo weinig interessant
dat je het snel gezien hebt.
Dat geldt al helemaal voor de
gipsen mallen van Francine van
Dijk. Haar beelden geven letter
lijk weer wat de titels beloven.
Bij het werk dat Verbinding'
heet, zien we twee hoofden op
de grond liggen met daartus
senin twee armen die elkaar
vastgrijpen. Een groter cliché is
bijna niet mogelijk. Dat is mis
schien wel het belangrijkste
manco aan de tentoonstelling.
De deelnemers geven hun on
derwerpen erg letterliücen een
duidig weer. Alsof zij fcze aan
dacht slechts voor even willen
vasthouden.
Fleur van den Berg maakte een
beeldje van een Mensgranaat,
een klein mannetje aan wiens
armen in plaats van handen
twee granaten zijn gegroeid. Zij
geeft hiermee een originele vi
sie op wat oorlog met mensen
kan doen, maar door de opper
vlakkige, gladde manier waarop
het is uitgebeeld komt het
sculptuurtje over als een grap,
een woordspeling in beeldtaal.
Kunst gaat daardoor steeds
meer lijken op een humoristi
sche reclamespot of adverten
tie. In een oogopslag begrijp je
de boodschap, je glimlacht en
gaat daarna weer over tot de or
de van de dag.
Die kant moet het met de kunst
niet op. De werkelijkheid ver
dient beter.
