Lessen in leiderschap
van de oude JFK
Een raampje met uitzicht op de oneindigheid
O
Morsig type in Italiaanse sfeer
Ie
e\*
beruchtste straat van Nederland
De verloedering
van Nederland
m
7s
m
'We moeten niet overhaast alle com
promissen veroordelen als morele
zwakte. Want politiek en wetgeving
zijn geen kwestie van onbuigzame
principes en onbereikbare idealen.
Het compromis vrijwaart ons ervan
dat de ene groep de andere vermor
zelt.' Dat schreef toenmalig senator
John F. Kennedy, de latere vermoorde
president van de VS, in zijn in 1955
verschenen boek 'Profiles in Courage'.
Het is nu in herdruk, in een nieuwe
vertaling uitgebracht.
non-fictie recensie
James McConigal
'Portretten van moed - Leiderschap in de
politiek' door John F. Kennedy. Vertaling Gert
Jan de Vries. Uitgeverij Contact. Prijs: €19,90.
Aanleiding vormden, schrijft de uit
geverij, de Amerikaanse presidents
verkiezingen. Maai- de lessen van de
oude JFK lijken ook van toepassing
op de problemen in Holland-polder-
land tussen politiek en vakbeweging.
Kennedy, miljonairszoon, oorlogsve
teraan, playboy en politicus, ver
wierf met dit boek een Pulitzerprijs.
Zijn boek bevat acht portretten van
Amerikaanse politici die op enig mo
ment in hun loopbaan voor een keu
ze stonden: doe ik wat ik juist acht of
kies ik voor wat beter uitkomt?
Kennedy toont in de inleiding bij de
ze portretten en bij het afsluitend
hoofdstuk aan dat persoonlijke
moed in de verraderlijke politiek
loont - ook als je een nederlaag leidt.
Het boek is zowel een tijdsdocument
(het werd geschreven in de lang ge
plande aanloop van de familie naar
het Witte Huis) als een voor 2004 re
levant boek.
Wie kijkt naar het moddergooien
tussen George Bush en John Kerry,
of naar het geworstel in de Neder
landse politiek, haakt naar de voor
beelden van nobel en heldhaftig lei
derschap dat Kennedy van een aan
tal Amerikaanse politici beschrijft.
Van het boek verschenen eerdere
herdrukken, inclusief een nu ook
meegenomen inleiding die de broer
van de vermoorde president eind
1963 schreef over de persoonlijke
moed van John. Robert Francis Ken
nedy werd in 1968 in een verkie
zingscampagne zelf vermoord. Al
deze wetenschap achteraf maakt het
lezen van Portretten van moed in
2004 extra navrant.
Een van de mooiste voorbeelden van
een politicus die tegen de stroom
oproeit en zijn eigen noodlot beze
gelt is het verhaal van senator Ed
mund G. Ross uit de staat Kansas,
die in 1867 de beslissende stem uit
bracht in een afzettingsprocedure
tegen president Andrew Johnson
('impeachment' is in de VS niet al
leen verbonden met Richard Nixon
of Bill Clinton).
Ross, daarvoor en daarna volstrekt
onbekend, onthield ondanks im
mense druk zijn steun aan de proce
dure, omdat hij meende dat de pre
sident tegen de tijdgeest in gelijk had
in een politiek van compromissen
met het enkele jaren eerder in de
Burgeroorlog verslagen Zuiden van
de VS.
Hij wist dat zijn standpunt hem poli
tiek de kop zou kosten: 'Ik keek in
mijn eigen open graf, schreef hij die
dag in een brief. En dat vond Kenne
dy terecht indrukwekkend, dat is wat
hij ziet als werkelijke moed. Hij haalt
de schrijver Ernest Hemingway aan,
die het begrip moed ooit definieerde
als 'elegantie in de vuurlinie', zoals
de vertaler het formuleert. Grace un
der pressure is nog steeds een van de
mooiste citaten die politici zich ter
harte kunnen nemen.
John F. Kennedy achter zijn bureau. Zoon John junior regeert mee.
Foto: AP/Stanley Tretick
thriller recensie
Gijs Korevaar
'Vetes' door Veit Heiriichen. Vertaling Pim
Lukkenaer Uitgeverij De Geus. Prijs: €22,50.
Waar komt toch dat beeld vandaan
dat rechercheurs morsige types zijn
die ruzie hebben met iedereen, te
veel roken en drinken en eigenwijs
hun eigen lijn volgen?
Het is een patroon in de misdaadli
teratuur dat overal terugkomt. Van
Sjöwall en Wahlöö (hoofdpersoon:
Martin Beek) tot Henning Mankell
(Kurt Wallander) en van Michael
Connelly (Bosch) tot Ian Rankin
(John Rebus).
Nu komt daar ook nog Veit Heini-
chen bij. De vrouw van zijn inspec
teur Proteo Laurenti heeft een oogje
op een verzekeringsagent en gaat
om alles op een rijtje te zetten een
tijdje bij haar ouders wonen. Lau
renti blijft met zoonlief en een inge
wikkelde moordzaak alleen achter.
Heinichen is een Duitse auteur die
al jaren in Triëst woont en werkt.
Begonnen in Berlijn als boekverko
per en uitgever, vertrok hij naar de
Italiaanse havenstad om daar zelf
misdaadboeken te gaan schrijven. In
zijn eerste boek Dood in Triëst)
maakte de lezers kennis met Lauren
ti, in het onlangs verschenen Vetes
vervolgt de Italiaanse inspecteur zijn
tocht door Triëst en omgeving.
De Duitser stort zich in dit nieuwe
boek op de bewogen geschiedenis
van de havenstad. Op de grens van
Italië en het voormalige Joegoslavië
is in de Tweede Wereldoorlog hard
gevochten tussen de partizanen van
Tito, de Italiaanse fascisten, de geal
lieerden en de Duitsers. Van alle
kanten zijn verraders en overlopers
afgemaakt en in de kalkgroeven op
de grens tussen de twee landen ge
gooid. De regio is nu uiteengevallen
in een Sloveense en een Kroatische
staat, maar dat heeft aan de oude
haatgevoelens geen einde gemaakt.
Heinichen heeft deze oude gevoe
lens vertaald in Vetes. De titel dekt
de lading uitstekend. Vanaf die roe
rige oorlogsjaren vechten twee fami
lies een vete uit, die resulteert in
moord en doodslag in de visserswe
reld van hedendaags Triëst.
In zijn boek weet de auteur een au
thentieke Italiaanse sfeer op te roe
pen. Niet alleen door de beschrijvin
gen van de omgeving en het vissers
milieu, maar het blijkt ook in de om
haal met woorden die hij nodig heeft
voor die beschrijvingen en voor de
dialogen. Het maakt Vetes wat trager,
dan de Angelsaksische traditie van
snelle taal en harde actie die ook in
Nederland gebruikelijk is. Maar Pro
teo Laurenti past duidelijk wel in de
traditie van het genre met een weg
gelopen vrouw en een eigenwijze
tienerzoon. Het mag dan een stereo
type beeld geven van een politie
agent, het gepieker van Laurenti tus
sen de verwikkelingen in de moord
zaak door, maakt het boek van Hei
nichen extra leuk om te lezen.
Dam - Het was dé feeststraat van het Amsterdamse Havenkwartier,
struikelde over de danshuizen en cafés. Maar toen de haven zich steeds
vestwaarts uitbreidde, raakte de Zeedijk z'n trouwste clientèle kwijt. Zo
straatje, meer een lange steeg eigenlijk, in de jaren zeventig uitgroeien
eruchtste plek van Nederland - geheel in bezit genomen door dealers
- én door innige samenwerking van gemeente en bedrijfsleven vanaf
ter herrijzen. 'Kunstmatig beademd met rijks- en gemeentemiljoenen
celift tot een perfectie, die ze van nature nooit had gekend, zag de Kop
Zeedijk eruit alsof ze in coma lag; ademend, blosjes op de wangen,
de een of andere manier toch heel erg levenloos', constateerde journa-
nejet van der Zijl in een schitterende volzin die - helaas - nogal contras
et het overige proza in dit boek. Gelukkig kreeg de straat later ook haar
eer helemaal terug. 'De Zeedijk' (Thoth, €19,90) van Eveline Brilleman
de prachtige plaatjes, die de Zeedijkblues in alle hevigheid overbren-
o's uit besproken boek
poezie recensie
Jaap Goedegebuure
an in de tuin' door Rutger Kopland. Uitgeverij GA van
Oorschot Prijs: €14,50.
Kopland heeft zich altijd door collega-kun-
s de weg laten wijzen. Schilders als Co Wes-
enri de Braekeleer en Adriaen Coorte toon-
11 iets wat hij in taal herformuleerde. Dat
te 'iets' rijmt bij Kopland steevast op 'niets'.
1 meer ontdekte hij de leegte in de werke-
en dat niet eens zozeer in de vorm van ka-
Itheemde landschappen (hoewel ook die
d plachten te inspireren). Leegte stond voor
rder gelijk aan de vluchtigheid van de din-
bij verschijnen al bijna aan verdwijnen toe
lieuwe bundel Een man in de tuin is Kop-
rade gegaan bij de Vlaamse schilder Raveel.
egt met regelmaat een deel van zijn doeken
vuld te laten, wat niet zozeer het effect heeft
'olledigheid als wel van een suggestieve,
tagische ruimtewerking, net alsof er een
e met uitzicht op de oneindigheid wordt ge
opend. Wat Kopland daarvan leert is dit:
Zoals je tijdens het denken kunt weten
dat je aan niets denkt
en zoals je tijdens het kijken kunt zien
dat je niets ziet
zo kunnen er in zijn beelden gaten vallen
in een weiland een mens een huis
witte gaten waarin je ziet dat we van de dingen
niet weten hoe ze zijn
ziet dat de echte wereld een gat is
een wit gat
zo wil ik dat gedichten de gaten laten zien in
de taal waar voor de dingen geen plek is
Tenslotte onderkent Kopland ook de leegte voorbij
het menselijk begrips- en bevattingsvermogen, de
leegte van die onverschillige, stomme, nietszeg
gende, betekenisloze wereld om ons heen, een we
reld die aan taal en bewustzijn letterlijk geen bood
schap heeft en onontvankelijk is voor de woorden
die we voor haar verzinnen. Maar wij blijven hul
peloos en afhankelijk genoeg om door te gaan met
het bedenken van tekens en het scheppen van zin,
tegen beter weten in. Lees wat Kopland erover
schrijft in 'Boomgaard':
Woorden weten van zichzelf niet waarvoor ze
gemaakt zijn - en zo is het met alles in de wereld
niets weet waarvoor het er is
en ook wij weten het niet
ik kijk door het raam de boomgaard in en zie hoe
woorden voor vogels, bomen, gras, voor wat er is
daar
daar niets betekenen en ook de boomgaard zelf
heeft geen betekenis
in mijn hoofd zoekt iemand naar woorden voor
iets dat nog geen gevoel is en nog geen gedachte
en langzaam begin ik te voelen en te denken
dat ook de boomgaard daar naar zoekt - dat wij
hetzelfde zoeken, de boomgaard en ik
Naarmate Koplands dichterschap rijpte en zijn
oeuvre groeide, werd hij herkenbaarder, in onder
werpskeuze en idioom. Zijn repertoire versmalde
zich, zijn trefwoorden kwamen steeds vaker terug.
Hij begon al meer en meer te variëren op een enkel
thema, dat van vergankelijkheid en dood. Aan de
roman recensie
Wim Vogel
'Keldermans' door Donald Niedekker. Uitgeverij
Vassallucci. Prijs: €14,95.
Vier boeken publiceerde hij sinds
2002 maar wie kent hem? Ooit van
Donald Niedekker gehoord? Van
Hier ben ik, zijn romandebuut? Van
De garderobier, zijn toneelmonoloog
of van De hemelvaart, zijn thriller uit
2003? Keldermans is de titel van zijn
tweede roman. Een mooie gelegen
heid kennis te maken met een au
teur die met het enthousiasme van
een jonge hond heen en weer rent,
die van alles doet, die soms geestig is
en op zoek is naar een eigen thema
tiek.
In alle opzichten een nazaat, is deze
Keldermans. Geboren op 5 mei 1955,
zoon van een oud-verzetsstrijder die
in de jaren zeventig en tachtig met
een paar oude strijdmakkers stad en
land afreist om protest aan te teke
nen tegen een verloedering hier, een
verkwanseling daar - kortom tegen
alles wat indruist tegen de waarden
en normen waarvoor zij vijfjaar lang
pal stonden.
Maar vader en zijn makkers zijn
dood, de oude Peugeot 504 waarmee
zij door het land reisden met Kelder
mans aan het stuur, is verkocht en
Keldermans zelf is, daartoe aangezet
door de sociale dienst, op zijn ma
nier ondergronds gegaan. Als maga
zijnbeheerder van een Haagse uitge
verij van ansichtkaarten waakt hij
over het nationale erfgoed, samen
gebald op de ansichtkaarten. In dat
ondergrondse zenuwcentrum heeft
hij verdomd goed in de gaten dat de
bestelling vanuit Zutphen niet
deugt: drie setjes Beatrix en vijf set
jes koeienkoppen! Als dat geen pro
vocatie is! Hoe lost onze antiheld dit
dilemma op? Staat hij pal? Wijkt hij
voor geweld?
In een tweehonderdpagina lange
zeurende en dreinende monoloog
weet Niedekker het verknipte, ge
frustreerde en broeierige leven van
onze Joost, wiens bijnaam Kelder
mans door hemzelf als een geuzen
naam wordt beschouwd, uiteen te
rafelen en tot een absurdistisch ein
de te brengen. Eigenlijk is de roman
één lange cabarettekst vol schijnbare
herhalingen, meligheden maar ook
geestige observaties.
Over het betere likwerk van Brink
horst. Over Lubbers die overal recht
door zee op afstevende zodat zijn
broer overal mocht bouwen. Over de
verloedering van ons land waar par
keergarages instorten, balkons van
de flats vallen en waar ze geen tram
tunnel kunnen bouwen of hij lekt.
En natuurlijk over Balkenende: 'Een
groot staatsman, een leider pur
sang, binnen een jaar tijd heeft hij al
twee kabinetten geformeerd, nou,
daar deed Kok mooi acht jaar over..'.
Grote literatuur, literatuur die je bij
de keel grijpt, die je anders tegen de
wereld laat aankijken, schrijft Nie
dekker nog niet. Daarvoor is ook Kel
dermans te zeer gekoppeld aan wat
anderen denken en voelen en te wei
nig aan eigen ideeën. Ik heb geen
enkel bezwaar tegen het op een
geestige manier te kijk zetten van
hoog geplaatsten en hun voetvolk,
maar literair gezien zie ik veel liever
een auteur die zelf wat minder ge
makkelijk buiten schot blijft. Schrij
ven en componeren kan Niedekker.
Nu nog een eigen thematiek.
TOP-10
ZATERDAG
6 NOVEMBER
2004
ER
BU
U3
ene kant leidde dat tot de verijling die hij zegt te be
wonderen in de fugatische techniek van Bach, aan
de andere kant is er het verlangen om iets te schep
pen dat even concreet is als de natuur, zoals de
klank van een cello herinnert aan een kreunend en
verkleurend herfstbos, zoals een oud beeld afslijt
tot de steen waaruit het ooit door de beeldhouwer
werd bevrijd, zoals je onder de verf van een geschil
derd gezicht het onderhuidse gloeien van het vlees
ziet. Daarmee krijgen zijn gedichten het karakter
van oefeningen in onthechting, niet zozeer om aan
de wereld te ontkomen, maar om belangeloos in
haar 'onverschillige gastvrijheid' te worden opge
nomen, gesterkt door 'het bijna aangename ge
voel van overbodig zijn.'
Wie de overbodigheid aanvaardt, aanvaardt ook de
dood. Uit Koplands nieuwe poëzie spreekt eens te
meer een in zichzelf verzonken man die zich oefent
in de kunst van het doodgaan maar daarin nog lang
geen meester is, misschien wel omdat voor hem de
grens van zijn en niet-zijn nog te veel wordt gemar
keerd door beelden vol mooie melancholie: laat
strijklicht over een tuin, 'een verte die verdwijnt in
zichzelf, een Bachkoraal dat de komst van de he
melse bruidegom verbeidt.
Nee, de onverschilligheid heeft hij nog lang niet be
reikt, deze dichter, en dat is maar goed ook. want
we danken er een mooie bundel aan.
1. (1) Dan Brown,
De Da Vinci code
Luitingh-Sijthoff, 18,95
2. (-) De bijbel (literaire editie)
Ouerido/Jongbloed, 39,50
3. (3) Baantjer,
De Cock en een veld papavers
Fontein, 9,95
4. (-) Bijbel (zonder deuterocanonieke boeken)
NBG, 29,50
5. (5) Youp van 't Hek,
Hartjeuk 8< zieleczeem
Thomas Rap, 7,50
6. (2) Nicci Gerrard,
Het voorbijgaan
Boekerij, 17,50
7. (7) Dan Brown,
Het Bernini mysterie
Luitingh/Sijthoff, 19,95
8. (-) Wislawa Szymborska,
Einde en begin
Meulenhoff, 10,00
9. (6) Saskia Noort,
De eetclub
Anthos, 18,95
10. (-) Bijbel (met deuterocanonieke boeken)
NBG, 33,50
Bron: CPNB/De Bestseller 60
De nieuwe bijbelvertaling domineert de top tien.
Waren de verkoopcijfers van alle verschillende edi
ties (al dan niet als roman uitgegeven, met of zon
der de deuterocanonieke boeken) bij elkaar opge
teld, dan was De Da Vinci Code geheid van de eer
ste plaats verdreven. In de marge, maar toch opval
lend: het succes dat het geplaagde Meulenhoff
boekt met ex-Nobelprijswinnaars. Dit keer met de
Poolse dichteres Szymborska.
Ui3iH£
