REGIO
Oprispingen van gelovigheid 14
De religiositeit van de Nederlander verandert snel en ingrijpend
Nieuw joods
kerkgenootschap
Modern wonde
'niet door God
Mannendag
Henk Binnendijk
TulpHalvemaan en Hoppezak
HDC970
maandag 1 november 2004
NAVRAAG
Leidsch Dagblad
Directie: B.M. Essenberg
E-mail: directie.hdcuz@hdc.nl
Hoofdredactie: Jan Geert Majoor,
Adriaan Brandenburg
E-mail: redactie.ld@hdc.nl
HOOFDKANTOOR
Rooseveltstraat 82, Leiden, tel. 071-5 356 356
Postadres: Postbus 54,2300 AB Leiden.
Redactie fax 071-5 356 415
Advertentie fax 071-5 356 325
Familieberichten fax 023-5150 567
ADVERTENTIEVERKOOP
Advertenties m.b.t.:
Auto's: 072-6813661
Onroerend goed: 023-5150 543
Personeel: 075-6813677
Overige detailhandel: 071-5 356 300
Reclamebureaus kunnen contact opnemen
met: 075-6813636
LEZERSSERVICE
0800 -1711 (gratis)
Mobiel: 072 - 5196800
ABONNEMENTEN
Bij vooruitbetaling (acceptgiro)
p/m €20,20 (alleen aut. ine.)
p/kw €56,70 p/j €216,90
Abonnees die ons een machtiging verstrekken
tot het automatisch afschrijven van het
abonnementsgeld ontvangen €0,50 korting
per betaling.
VERZENDING PER POST
Voor abonnementen die per post (binnenland)
worden verzonden geldt een toeslag van €0,50
aan portokosten per verschijndag.
Voor zaterdagabonnementen geldt €0,60 per
zaterdag.
GEEN KRANT ONTVANGEN?
Voor nabezorging: 0800-1711 (gratis).
Mobiel: 072 - 5196800.
ma t/m vr: 07.30-17.00 uur; za: 08.00-13.00 uur
(als op zaterdag voor 12.00 uur wordt gebeld,
wordt de krant dezelfde dag nabezorgd. Wie
tussen 12.00 en 13,00 uur belt, ontvangt de
krant op maandag.)
AUTEURSRECHTEN
Alle auteursrechten en databankrechten ten
aanzien van (de inhoud van) deze uitgave
worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze
rechten berusten bij HDC Uitgeverij Media BV
c.q. de betreffende auteur.
HDC Media BV, 2004
De publicatierechten van werken van
beeldende kunstenaars aangesloten bij een
CISAC-organisatie zijn geregeld met Stichting
Beeldrecht te Amstelveen.
HDC Media BV is belast met de verwerking van
gegevens van abonnees van dit dagblad. Deze
gegevens kunnen tevens worden gebruikt om
gerichte informatie over voordeelaanbieding
en te geven, zowel door onszelf als door
derden. Heeft u hier bezwaar tegen, dan kunt
u dat laten weten aan HDC Media BV, Afdeling
Lezersservice, postbus 2,1800 AA Alkmaar.
bol
gw
ital
net
De religiositeit van de Nederlander is
snel en ingrijpend aan het verande
ren. De kerkverlating in Nederland zet
zich in snel tempo door. Onder chris
tenen is het bezit en het lezen van de
bijbel sterk afgenomen. Ook het ge
loof in God verandert. In een persoon
lijke God, die de wereld regeert, gelo
ven we steeds minder, maar toch
moet er wel 'iets' zijn tussen hemel
en aarde. Kan een nieuwe bijbelverta
ling dat proces keren?
Echt verrassend zijn de uitkomsten
niet. De kerkverlating zet zich in een
ongekend tempo door. Het bezit van
een bijbel en het lezen in de bijbel is
bij de Nederlanders flink teruggelo
pen. Het geloof in een 'persoonlijke
God' verliest terrein. Aan de voor
avond van de presentatie van de
Nieuwe Bijbelvertaling publiceerde
Hijme Stoffels, godsdienstsocioloog
aan de Vrije Universiteit van Amster
dam, de resultaten van zijn onder
zoek naar bijbelconsumptie en
godsdienstige opvattingen onder
ruim duizend Nederlanders.
Dat de religiositeit van de Nederlan
der sterk aan verandering onderhe
vig is, hadden ook al eerdere soort
gelijke onderzoeken van het Sociaal
Cultureel Planbureau naar de reli
giositeit en kerkelijkheid van de Ne
derlander laten zien. Rekende acht
jaar geleden nog de helft van de be
volking zich tot een kerkgenoot
schap, nu is dat gedaald tot 33 pro
cent. Ook het bijbelbezit is in acht
jaar behoorlijk teruggelopen: van
twee derde tot iets meer dan de helft
van alle huishoudens. Mensen die
wel een bijbel bezitten, slaan hem
minder vaak op. Het is een trend die
in alle regio's van Nederland dezelf
de is.
Het geloof in een 'persoonlijke God'
is ook tanende. Was dat dertig jaar
geleden nog bij de helft van de be
volking het geval, nu is nog maar
één op de vijf Nederlanders die over
tuiging toegedaan. Een derde van de
bevolking is agnost („Ik weet niet of
er een God bestaat"). Ruim een der
de is de mening toegedaan dat „er
iets moet zijn als een hogere
macht", door Stoffels als aanhangers
van het Ietsisme aangeduid. Een
minderheid (13 procent) onder
schrijft het atheïstische wereldbeeld.
Om de veranderingen waaraan de
religiositeit van de Nederlander on
derhevig is nog scherper in beeld te
krijgen, moet ook nog rekening ge
houden worden met twee andere
ontwikkelingen. Dat is allereerst de
interne erosie van de geloofsinhou
den, waardoor het katholicisme en
het protestantse christendom getrof
fen wordt. Welke rooms-katholieke
kerkganger gelooft tegenwoordig
nog in de leer van de 'transsubstan
tiatie' en de 'presentia realis', dat wil
zeggen: in de verandering van brood
en wijn in het echte lichaam en
bloed van Jezus Christus? Welke ka
tholieke gelovige onderschrijft nog
de Vaticaanse leer dat het gebruik
van voorbehoedmiddelen bij ge
boortebeperking niet beantwoordt
aan Gods bedoelingen? Welke pro
testantse christen is nog overtuigd
van de persoonlijke uitverkiezing
(predestinatie) en Gods welgemeend
genadeaanbod?
Deze afbrokkeling van de centrale
geloofsinhouden kan gepaard gaan
met een zeker syncretisme (vermen
ging), met het opnemen van geloofs
inhouden uit vreemde religieuze tra
dities in de eigen geloofsbeleving. Zo
hebben sommige kerkelijke christe
nen er niet de minste moeite mee
om het geloof in een hiernamaals in
te ruilen voor de boeddhistische leer
van de reïncarnatie (wedergeboor
te), inclusief het geloof in een per
soonlijk karma, de wet van oorzaak
en gevolg die ook in volgende levens
van kracht is.
De kerkverlating in Nederland zet zich in snel tempo door. Rekende acht jaar geleden nog de helft van de bevolking zich
tot een kerkgenootschap, nu is dat gedaald tot 33 procent. Archieffoto: Wim Dijkman
Theologen spreken derhalve tegen
woordig van een 'supermarktgeloof
of een 'geloof a la carte' van de mo
derne christen: de gelovige stelt zelf
uit het aanbod van de vele geloofsar
tikelen zijn eigen gewenste menu
kaart samen. Godsdienstsociologen
als Meerten ter Borg en Hijme Stof
fels wijzen er bovendien op dat het
geloof van de Nederlander functio
neert als een 'standby-geloof„Het
is niet steeds actief, maar als je het
nodig hebt, floept het aan. Het zijn
oprispingen van gelovigheid. Als je
een vriend moet begraven, kun je in
de kerk ineens onder de indruk ra
ken."
Zelfs een eigentijdse bijbelvertaling
zal dat proces hoogstwaarschijnlijk
niet kunnen keren. De hervormde
theoloog en communicatieweten
schapper Anne van der Meiden kan
zich er nog steeds over opwinden
dat er door de leiding van de kerken
geen marketingstrategieën worden
ontwikkeld om het tij van de ontker
kelijking te keren. „Er is nog nooit
iemand in de synode opgestaan die
ook maar iets bedacht heeft op dat
gebied. Kerkverlating, dat is 'de Ge
sel des Heren'. Of 'Godsverduiste
ring'. Verder doen ze niks. Het over
komt ons, want mensen voeden hun
kinderen niet meer goed op. Zo den
ken ze. Het zijn altijd anderen aan
wie het ligt."
Al in 1999 riep Van der Meiden in
zijn boek 'De markt van geloven' de
christelijke kerken in Nederland op
om samen een facilitair bedrijf te
vormen voor de afzonderlijke kerk
en geloofsgemeenschappen. Een or
ganisatie die zich richt op markton
derzoek naar kerkverlating, geldwer
ving en beheer van gebouwen. Zo'n
10 procent van de opgebrachte ker
kelijke gelden zou bestemd moeten
worden voor gericht onderzoek. „Elk
bedrijf heeft een afdeling onderzoek
en ontwikkeling. Het stikt hier van
de uitstekende theologen, sociolo
gen en journalisten. Dat de mensen
niet meer naar de kerk gaan, zegt me
niet zo vreselijk veel. Het gaat erom
wat daarachter zit. Dan kun je ook
nieuwe plannen ontwerpen om de
kerk beter op de kaart te zetten in
Nederland."
Theo Krabbe
pust
gin:
odl
ote
weesp - Het nieuwe, traditioneel- f.^.e
joodse kerkgenootschap Masorti
derland wil joden in zoveel mogel
plaatsen stimuleren een joodse gel
meente op te richten. Masorti verte ee
genwoordigt in Nederland de stro "nP
ming die zich in de Verenigde Stat
conservatief noemt en tussen het
thodoxe en liberale jodendom in
staat.
Het bestuur kondigde de oprichtL
van Masorti Nederland vrijdag aa
Het kerkgenootschap heeft nu ééi
gemeente, in Almere. Masorti (Iv
voor traditioneel) noemt zich lie^
niet conservatief, omdat die bena
ming een 'te politieke lading' heef|jec
Het Nederlands Israëlitisch Kerkgt züi
nootschap, dat het orthodoxe jode zij1
dom vertegenwoordigt, omschrijft ing
zich liever niet als orthodox maar ppi
traditioneel-joods.
utz
ho'
ver
om
ma
sch
utrecht - In de meeste hedendaaj
wonderverhalen geeft degene die
'wonder' heeft meegemaakt, er eei
'eigentijds-religieuze' duiding aan
Een onverklaarbare gebeurtenis v<
wijst voor hem of haar naar eën
kelijkheid buiten die van alledag,
maar wordt niet met een verwij:
naar een bovennatuurlijke God
duid.
Dat concludeert de theologe Ann<
Marie Korte van de Katholieke Th^fe
logische Universiteit Utrecht. Ze
presenteerde vrijdag tijdens het
symposium 'Wonder boven v\ton<
de resultaten van haar onderzoek j ya
naar ruim vijfhonderd van de dui-l
zend brieven met wonderverhalei
die het KRO-televisieprogramtna
'Wonderen bestaan' in de afgelopi
twee jaar ontving. w-
Een vijfde van de gemelde wonder™
heeft betrekking op een redding, z
als het ontsnappen aan een ongelt
In 15 procent van de verhalen is
sprake van een bijzonder teken d;
een boodschap inhoudt voor een
wending in het leven. Een zelfde
percentage gaat over contact met
dierbare overledenen. In 10 proce
komt een voorspelling voor die is
uitgekomen. Ook in een tiende va
de verhalen wordt iemand op woi
derbaarlijke wijze genezen.
In slechts 15 procent van de verht
len schrijft de verteller het wondei
op 'klassiek-religieuze' toe aan in
grijpen van God. In ruim 60 proci
is sprake van een 'eigentijds-relig
euze' duiding, die vaak neerkomt
'er is meer' of 'er is iets'. „Aan dezi
'andere dimensie' geven de vertel-^
Iers uiteenlopende benamingen, Le(
maar die wordt wel steeds met on(0V(
zag en verwondering bejegend en^e|
iets goeds en geruststellends erva-'n(j
ren", aldus Korte. Le
Ruim 20 procent van dé briefschr^ j
vers geeft helemaal geen diepere, |jer
ligieuze duiding aan de wonderbaj^
lijke gebeurtenis die ze hebben mu£
gemaakt. „Je hoeft niet gelovig te
zijn om een wonder mee te makeiL^
concludeert Korte. j, :r
noordwijkerhout - Om samen r
te denken over problemen die
nen bezighouden, is er zaterdag 12
november een mannendag in Coit
grescentrum Leeuwenhorst in
Noordwijkerhout. Sprekers zijn
Henk Binnendijk en Willem
Ouweneel. Thema van de da£
stellen van prioriteiten in het lever!
De kosten zijn 22 euro. Opgeven li
via mannendag@wanadoo.nl. K|
AANGENAAM
Hoewel straatnamen al
honderden jaren be
staan, maken we nog niet
zo lang gebruik van huis
nummers. Als je wist hoe
iemand heette en in wel
ke straat hij woonde, was
dat kennelijk lange tijd
voldoende om hem te
kunnen vinden. Gevel
stenen en uithangborden
speelden wel een rol in
de herkenbaarheid van
bepaalde huizen en ge
bouwen en een deel hier
van is nog terug te vin
den in verschillende ach
ternamen.
Tulp is een van de ach
ternamen, waarvan we
weten dat hij is afgeleid
van de naam van een
huis. In 1593 wordt in
Amsterdam namelijk de
kleine Claus Pietersz ge
doopt. Wanneer deze
jongeling in 1614 na een
geslaagde studie medicij
nen in Leiden in zijn ge
boortestad terugkeert,
heeft hij zijn naam in
middels gelatiniseerd en
noemt hij zich dr. Nicol-
aus Petreius. Hij trouwt
en koopt een huis aan de
Prinsengracht, waaraan
hij een uithangbord met
een tulp bevestigt, een in
die tijd nog zeer exclusie
ve bloembol, die slechts
enkele decennia eerder
in onze streken was geïn
troduceerd.
Enkele jaren later ver
huist hij met zijn gezin
en zijn uithangbord met
tulp naar een huis aan de
Keizersgracht. Als hij dan
een jaar later tot schepen
van Amsterdam wordt
gekozen en in die functie
een zegel nodig heeft,
laat hij ook daarop een
tulp afbeelden, waarna
het vervolgens niet lang
meer duurt of Tulp wordt
de achternaam van de
hele familie.
Niet altijd is het echter
gemakkelijk om te vast te
stellen of een bepaalde
achternaam nu is ont
leend aan een gevelsteen
of uithangbord of dat er
een andere oorsprong
aan ten grondslag ligt. Zo
kunnen namen als De
Haan, De Vos en De Wolf
direct gegeven zijn naar
bepaalde overeenkom
sten met de betreffende
dieren, maar ze kunnen
ook ontstaan zijn via de
namen van huizen. Met
betrekking tot achterna
men als Van der Leeuw,
Van der Valk en Van der
Zwan kunnen we met
wat meer zekerheid vast
stellen dat ze waarschijn
lijk uit huisnamen zijn
voortgekomen. Dat geldt
ook voor de achterna
men die gebaseerd zijn
op de namen van mytho
logische dieren, zoals
Draak, Eenhoorn en Grif
fioen. In 1574 wordt er in
Leiden al een gebouw
vermeld met de naam De
Eenhoorn en het is niet
onwaarschijnlijk dat de
bewoners van dit pand
hun achternaam ont
leenden aan deze naam.
Behalve uithangborden
en geveltekens met af
beeldingen van de die
renwereld hebben ook de
afbeeldingen van hemel
lichamen voor verschil
lende achternamen ge
zorgd, zoals Maan en
Halvemaan, Van der Zon,
Van der Star (re), Van der
Ster (re) en Verster. Ook
waren heel wat gebou
wen voorzien van een
uithangbord of gevelte
ken met daarop de af
beelding van een van de
christelijke deugden.
Huisnamen als De
Deugd, De Hoop, De Lief
de en De Vrede waren
niet ongebruikelijk en het
is dus ook niet vreemd
dat veel van deze huisna
men nog steeds als ach
ternaam voortleven.
Niet alle uithangborden
waren echter zo deugd
zaam. Een voorbeeld van
zo'n naam met een min
der gunstige betekenis is
Wildeman. Uit diverse
steden zijn huizen met
de naam De Wildeman
bekend, bijvoorbeeld te
Leuven waar hij al in
1394 voorkomt. Het oud
ste voorbeeld van het ge
bruik van deze huisnaam
als achternaam vinden
we in de vijftiende eeuw:
Jan in de Wildeman uit
het Belgische Molen
beek. Bij de in Leiden
voorkomende achter
naam Wildeman kan het
overigens ook zo zijn dat
het oorspronkelijk de bij
naam is van een onbe
houwen persoon, ie
mand een woest karak
ter, net als De Wilde.
Kroegen en andere uit
gaansgelegenheden be
horen van oudsher tot de
bekendste gebouwen
waarbij gebruik wordt
gemaakt van uithangbor
den, geveltekens en an
dere manieren om de
naam van het betreffen
de pand openbaar te ma
ken. Uit diverse plaatsèat
zijn huizen en herberg?
bekend die ooit een 1
naam als (De) HoppezA
droegen. Genoemd nai
de op of aan de gevel vim
deze gebouwen aangell h
brachte (afbeelding vame
een) zak waarin een van 1
de belangrijkste ingredrn
enten van het bier, de Ik
hop, werd bewaard. Hfsc
is dus best mogelijk daan
de bekende Leidse fanste
lie Hoppezak haar naatiw
aan een dergelijk uit- de
hangbord of geveltekeêel
te danken heeft. Ie;
kr:
Reacties en tips voor dédi
rubriek kunt u sturen ïgi
naar de redactie van dkn<
krant, Postbus 54, 230l\
AB Leiden, onder ven
ding van de rubrieks-
naam 'Aangenaam'. Eijl;
mailen naar de auteuifit<
kan ook: schoon-
1ieim@inl.nl
Tanneke Schoonheim
COLOFON
Verzamelaars van bierviltjes, -glazen en -etiketten en sigarenbandjes
zitten met hun handen in het haar. Van de Voedsel- en Warenautori
teit (VWA)
'Zo'n reclameverbod is het mochten zy
j j 11 5 afgelopen
einde van de verzamelbeurs weekeinde
hun waren
niet laten zien op een hobbybeurs in Leeuwarden. Het uitstallen van
producten met merknamen in openbare ruimten valt onder het re
clameverbod voor alcohol en tabak, zo luidt het standpunt van de
VWA. Navraag bij JOB KROON uit Leimuiden, die voor zijn hobby al
12.000 etiketten van Hollandse biermerken verzamelde.
Hoe moet het nu verder met uw hobby?
„Ik heb geen idee. Voor mij is verzamelen een serieuze aangele
genheid. Als dit niet meer mag, vraag ik mij af wat er gebeurt met
beroemde schilderijen waarop het bier rijkelijk vloeit. Plakken ze
daar dan een balkje op?"
Wat voor vuist kunt u als verzamelaar maken?
Als het zo'n vaart loopt, zou ik er een proefproces voor over heb
ben. Laten ze mij maar voor de rechter vertellen wat er niet deugt
aan mijn hobby."
Stel u had nooit bierattributen verzameld?
„Dan had ik zeker iets anders gespaard. Die verzamelwoede zit,
zoals dat vooral bij mannen wel vaker voorkomt, in mijn genen. Ik
heb al wat verzamelingen gehad: suikerzakjes, sigarenbandjes,
kauwgomplaatjes en vanzelfsprekend ook postzegels."
tekst: Tim Brouwer de Koning foto: AP/Geert Vanden Wijngaert
UIT DE ARCHIEVEN
ANNO 1954, Maandag 1 November
VOORSCHOTEN - Alle padvindsters- en padvindersgroepen van Voor
schoten hebben Zaterdag hun uiterste best gedaan om oliebollen te
bakken en ze aan de man te brengen. Dankzij het sympathieke doel
(versteviging van de kassen van deze jeugdbeweging) bleek de verkoop
geen moeilijkheden op te leveren. Het gebrek aan ervaring in een der
gelijke actie bracht echter wel enkele moeilijkheden met zich mee: er
waren te weinig oliebollen en de baksters en bakkers konden niet vlug
genoeg de voorraad bijvullen.
Dit viel te betreuren, want, hoewel er reeds meer dan 2500 oliebollen
verkocht werden, was het zeker mogelijk geweest het dubbele aantal
kwijt te raken. De leidsters en leiders beschouwen deze actie echter
als een proefneming, die uitstekend geslaagd is en zij zullen een vol
gend jaar van de ervaringen van deze dag profiteren!
ANNO 1979, donderdag 1 november
LEIDEN - Op de hem eigen wijze opende Meneer De Bok, beter be
kend als André van Duin, gistermiddag het winkelgedeelte 'Rosmo
len' in de Merenwijk. Rond de klok van twee uur sprongen Van Duin
en winkelier Leo van Duin door een papieren muur van de nieuwe
schoenenzaak in Rosmolen. Daarna deelde de komiek ballonnen uit.
Het nieuwe winkelgedeelte hoort overigens bij winkelcentrum De
Kopermolen. Foto: archief Leidsch Dagblad
Foto's in deze rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien dagen na
plaatsing 2,50 (afdruk van 13 bil 18 in zwart wit) over te maken op gironummer
8406 t.n.v. HDC Media b.v., Postbus 2, 1800 AA Alkmaar, onder vermelding van
Leidsch Dagblad, ANNO d.d.(datum van plaatsing) of door contante betaling aan
de balie van bet Leidsch Dagblad, Rooseveltstraat 82 te Leiden. U krijgt de foto
binnen drie weken thuisgestuurd.
Ook zo geschrokken van het optreden van de VWA?
„Ik vind het verbijsterend, te gek voor woorden. Dit moet een mis
verstand zijn. Als zo'n verzamelbeurs bol staat van de ongeoorloof
de reclame, dan betekent dat het einde van zulke beurzen. Onze
vereniging Brouwerij Artikelen Verzamelaars kan dan wel opdoe
ken. Of beurzen
moeten alleen
toegankelijk
worden voor le
den. Maar ook
daar moet ik
niet aan den
ken."
Wat voert u al
lemaal uit op
die verzamel-
beurzen, die nu
opeens zo ver
dacht zijn?
„Natuurlijk
doen wij niets
strafbaars. Onze
beurzen, die we twee keer per jaar organiseren, zijn hoogtepunten.
Lekker ruilen met, inderdaad, een lekker pintje erbij."
