Jelle Kuiper: filosofisch ingestelde strateeg
BINNENLAND 2
Joop Haak is niet meer de Joop die hij was
Adjunct-directeur Montessorisschool vals beschuldigd van seksuele intimidatie
De feiten volgens Joop Haak
HOC 154
zaterdag 3o oktober 2OO4
Kurt van Es en Paul Vugts
luiper (59) vertrekt deze
als hoofdcommissaris van
isterdamse politie. De man
113 n reputatie heeft verwor-
l~'1 s bedenker van de metho-
iper om kraakpanden van-
lucht te bestormen, maar
iudjs belegger en verhuurder
jlitiebezit.
aar weken voor hoofd-
ïissaris Kuiper ging on-
zijn rechterhand Joop van
;n met pensioen. Het
bood hem een rondvaart
oor de grachten, waarbij
reid over de stad allerlei
Eden stonden opgesteld
de route. Als Kuiper aan-
'a,i le donderdag afscheid
gebeurt dat met een
osium over de verande-
in de moderne samenle-
;n hoe het politiekorps
p moet inspelen om de
ïeid en leefbaarheid te
teren.
icheidsfestiviteiten onder-
a n het beeld dat binnen en
het korps van het duo
tn Jelle bestaat. Joop van
in is de operationele man,
ener; Jelle Kuiper de wat
fisch ingestelde strateeg,
iker. Hij zet graag diep-
e beschouwingen op over
van de politie in een ver
ende maatschappij en de
i partners bij de bestrij-
an criminaliteit,
r is zelf best tevreden met
lago van denker. „Ik
wel gekscherend de filo-
enoemd, maar ik denk
ijn ideeën erg op de prak-
n gericht. De politie was
verleden nooit zo'n
rganisatie, we zijn tradi-
'1 een volkje van uitvoer-
tonder overdrijven denk
ik ook een belangrijk aan-
eb gehad in de operatio-
ant van het politiewerk."
n naam binnen het korps
nden blijft aan een spec-
ire methode van ME-op-
is dan ook geen toeval,
ithode Kuiper. Een strate-
gebarricadeerde kraak
te ontruimen,
en zeventig, begin jaren
toen de kraakbeweging
ogtijdagen beleefde,
de mobiele eenheid als-
ierieuzere oorlogjes met
:ers wanneer hun bol-
moesten worden ont-
Dit keer stond een reeks
aan de Prins Hendrik-
ip de agenda, zo'n beetje
ie Sint Nicolaaskerk.
ijskranen liet hij de front
van de mobiele een-
het dak hijsen. De
braken betrekkelijk een-
naar binnen, aangezien
eneden vechten een stuk
-i dijker gaat dan naar bo-
'I -0 voor Kuiper en zijn
1 :n. Vrijwel elk kraakpand
J Isdien volgens de Metho-
■jt per ontruimd.
werd aan die ene opera
tie zijn naam verbonden, het
verandert niets aan het algeme
ne beeld dat Kuiper toch vooral
de man achter de schermen
bleef. „Dat ligt voor een deel
aan zijn karakter", zegt oud
hoofdcommissaris Eric Nord-
holt. „Wij w&ren vanaf 1987 sa
men bezig met de omwenteling
van het korps. De rolverdeling
was zo dat ik naar buiten trad
en dat hij meer op de achter
grond bleef."
Maas Wilting, jarenlang politie
woordvoerder in Amsterdam,
herinnert zich het tweetal als de
perfecte tandem. „Kuiper was
ook de man die ervoor zorgde
dat de financiën weer helemaal
op orde kwamen. Dat is nog
steeds zo." Hij deed dat overi
gens op een manier die ook wel
eens opschudding veroorzaak
te.
Zo vond hij dat de toenmalige
korpssociëteit van de politie
best wat commerciëler mocht
werken. Dus werd de accom
modatie ook verhuurd aan der
den. Dat ging goed, totdat bleek
dat ook de vader van John Mie-
remet, zakenpartner van de in
2000 vermoorde topcrimineel
Sam Klepper, er een rumoerig
feestje had gehouden.
Nog meer tegenwind kreeg Kui
per toen duidelijk werd dat hij
tussen juli 1996 en juli 1999 de
beurs op was gegaan om het
korps wat ruimer in de midde
len te brengen. „Ik zie daar nog
steeds niets verkeerds in", zegt
hij nu. Hij vond een bank die
het startkapitaal ook bij tegen
vallende koersen garandeerde
en bezorgde de politie in drie
jaar een rendement van 37 mil
joen gulden.
Het liep mis toen in het nieuws
kwam dat de provincie Zuid-
Holland was gaan bankieren op
een heel wat riskantere manier
dan de Amsterdamse politie. In
de storm die opstak, kwam ook
de beleggingsmethode van Kui
per onder vuur te liggen. Kamer
en kabinet bemoeiden zich er
mee en het was afgelopen. La
ter moest het korps het extra
vergaarde kapitaal ook nog ge
bruiken, waardoor het rijk indi
rect profiteerde.
Twee keer heeft het een haar
gescheeld of Kuiper was hoofd
commissaris geworden in zijn
woonplaats Alkmaar. Twintig
jaar geleden stapte hij naar zijn
baas, hoofdcommissaris Jaap
Valken, met de vraag of er nog
wat anders voor hem in het ver
schiet lag dan de baan die hij
toen al een tijdje had als chef
personeelszaken.
Kuiper was al benaderd door
wat toen nog de gemeentepoli
tie Alkmaar was. Daarna ging
het snel. „Ik ben aangenomen
en was al voorgedragen bij de
koningin, toen Valken vroeg of
ik toch niet wilde blijven. Dan
kon ik de functie krijgen voor
het ontwikkelen van nieuw be
leid."
Zo kwam Kuiper in de Amster
damse korpsleiding. Zijn over
stap in 1997 naar de hoogste
baan van korpschef ging via
een soortgelijke omweg. Hij
was uitgenodigd voor een ge
sprek met de ambtelijke top
van Binnenlandse Zaken en
kreeg te horen dat hij in beeld
was als hoofdcommissaris. Het
departement had het re
giokorps Noord-Holland-
Noord op het oog, met Alkmaar
als centrumplaats.
In die tijd had Nordholt bij de
aankondiging van zijn afscheid
al hardop geroepen dat hij
maar één iemand wist die hem
kon opvolgen: Kuiper. „Daar
heb ik heel veel gedoe om ge
had", herinnert Nordholt zich.
Den Haag wilde eigenlijk het
liefst een gedweeë baas in Am
sterdam, maar koos voor een
compromis. Kuiper ging een
jaartje naar het departement en
kon daarna alsnog de baan van
Nordholt overnemen.
Wilting heeft hem eind jaren
zestig als agent nog meege
maakt aan het politiebureau
Leidseplein. „Kuiper was aan
komend inspecteur. Hij komt
nooit zo vrolijk over, maar is
juist een heel vrolijke man."
Aan Bureau Warmoesstraat
werkte Kuiper in de jaren ze
ventig onder andere samen met
Appie Baantjer, die in die tijd al
inspiratie opdeed voor De Cock
met c-o-c-k
Hier ontstond ook de samen
werking met Joop van Riessen,
met wie hij de strijd aanbond
tegen corruptiepraktijken. Dat
bezorgde hem een naam als
principieel en doortastend. Dat
werd versterkt door een affaire
buiten de hoofdstad, in het Gel
derse Vaassen.
Daar moest een Moluks kamp
worden ontruimd omdat het
zou worden gebruikt als wa
penopslagplaats. Er werd een
beroep gedaan op een ervaren
team uit Amsterdam. Op de
briefing hoorde Kuiper dat er
op een dak in het kamp een zo
geheten punt 50 (een zwaar
soort geschut) schietklaar stond
geïnstalleerd.
„Dan ga ik niet naar binnen, zei
ik. Ons tankje was voor zo'n
wapen als bordkarton. Het zou
aan flarden geschoten zijn."
Uiteindelijk knapte de mare
chaussee de klus op, die wel
deugdelijk materieel had. „Het
bleek toen dat die punt 50'er
niet stond, maar dat kon ik niet
weten." Kuipers naam was ge
vestigd.
Elke keer als Kuiper 's morgens
vroeg uit Alkmaar naar het
hoofdbureau in Amsterdam
kwam, vroegen kader en onder
nemingsraad zich af wat hij
zich nu weer in die kop had ge
zet. Vaak ging hij thuis nog
uren door met nota's schrijven.
Soms viel hij ergens bij zijn pa
pieren in slaap. Als zijn chauf
feur hem 's ochtends kwam ha
len, stond hij klaar. Met weer
een nieuw plan.
Dat is de strateeg die voortdu
rend zoekt naar nieuwe wegen
om de grote én de kleine crimi
naliteit te bestrijden en pro
beert het korps te vernieuwen.
Neem de aanpak van de veel
plegers. Het was de Amster
damse korpstop die ertoe op
riep de criminele jongeren en
misdadige verslaafden niet al
leen harder aan te pakken,
maar bij die aanpak behalve
justitie ook allerlei andere in
stanties te betrekken en ze tij
dig in opvoedingsinstituten te
stoppen. Dat zoiets lang duurt,
het zij zo.
„Gedragsveranderingen zijn nu
eenmaal niet snel te bewerk
stelligen. In dictaturen ja, maar
niet als je het met democrati
sche middelen wilt doen. Je ziet
dat alle partijen in beweging
zijn gekomen. Ook rechters be
ginnen steeds meer naar de
persoon van de verdachte te
kijken. Ze wegen mee dat zo'n
vogel zelfs uit een strenge
jeugdinrichting als Den Engh of
Glen Mills is gezet en geven
hem een zwaardere straf. Dat
werkt."
Met zijn kruistocht tegen de
hinderlijke, alledaagse misstap
pen stuitte Kuiper aanvankelijk
op cynisme. Zwartrijden in de
tram, zonder licht fietsen, door
rood rijden, agenten beledigen,
hufterig gedrag: Kuiper eiste
van zijn agenten dat ze ertegen
zouden optreden.
Kuiper kijkt met genoegen te
rug. „In een goede tien jaar is
het aantal aangiften van mis
drijven gehalveerd. Het klinkt
raar, maar dat nu veel wordt
geklaagd over overlast van
hangjongeren is een signaal dat
het beter gaat. Tien jaar geleden
klaagde men dat de stad een
onleefbaar Sodom en Gomorra
was. De stad ziet er beter uit,
het is veiliger en dan valt on
aangepast gedrag van hangjon
geren meer op."
Kuiper heeft onmiskenbaar de
tijdgeest mee gehad in zijn
strijd tegen wangedrag. Juist
het gedogen waar hij vanaf wil
de, kwam in een kwade reuk te
staan. „We hebben de tijdgeest
goed aangevoeld, kun je ook
denken. Wij hebben onze suc
cessen kunnen boeken in de
omslag van het grote gedogen
en het losbollige laat maar
waaien, naar het idee dat het
eens afgelopen moest zijn."
Maureen Sarucco is de belang
rijkste topambtenaar van bur
gemeester Job Cohen op het ge
bied van politiezaken. „Een fi
losoof, maar dan wel de enige
filosoof in dit land die zijn idee-
en handen en voeten heeft we
ten te geven. Hij geeft je niet al
leen zijn visie, maar probeert
die in zijn volgende zin meteen
te vertalen in de werkwijze van
het korps. Kuiper heeft er voor
gezorgd dat het Amsterdamse
korps alle andere korpsen altijd
een stap voor was. Die hulde
komt hem toe.
De laatste vondst van Kuiper is
de controlepolitie. Door midde
len die eigenlijk zijn bedoeld
voor bijvoorbeeld het bestraf
fen van verkeersovertredingen,
in te zetten om criminelen op te
sporen, werkt hij aan een virtu
ele muur om de stad. Is een au
to met een berucht kenteken
een controle gepasseerd, dan
kan die bij de volgende afslag
door een motoragent worden
opgewacht. Van Riessen kwam
er maanden geleden mee naar
buiten, maar achter dit plan
schuilt Kuiper.
Zo heeft hij zich voor de bui
tenwacht vaak verscholen ach
ter zijn tweede man. Soms kon
Kuiper het niet laten ook zelf in
de schijnwerper te gaan staan.
Dat criminele illegalen in de ge
vangenis net als anderen wer
den voorbereid op hun terug
keer in de maatschappij, werd
hem te gortig. Ze moesten juist
worden gedwongen mee te
werken aan hun uitzetting.
Met dergelijke inhoudelijke kri
tiek raakte hij wel een funda
mentele kwestie, maar daar
krijg je heisa van en dus bleef
het hangen. Een regelrechte
aanval op het kabinetsbeleid
bezorgde hem wel alle aan
dacht. Minister van binnen
landse zaken Johan Remkes
moest ophouden met steeds
maar regels te maken waar de
politie helemaal gek van werd,
riep een getergde Kuiper eind
vorig jaar.
Remkes boos, Kamerleden ver
ontwaardigd. De burgemeester
op het matje, sussende woor
den en de bui dreef weer over.
Tot Kuiper opnieuw begon over
de prestatiecontracten. Alsof de
criminaliteit met meer proces
sen-verbaal zou worden opge
lost. De politie moest juist veel
meer investeren in het concept
tegenhouden, de filosofie die
hij samen met Van Riessen had
uitgedokterd.
Burgemeester Cohen moest als
korpsbeheerder Kuiper soms
terugfluiten. „Hij heeft een on
gelooflijk hart voor de Amster
damse politie. Als door wie dan
ook aan zijn korps gemorreld
wordt, springt-ie overeind op
een manier die niet past bij zijn
rustige, goedmoedige karakter.
Dan moest ik hem tot de orde
roepen."
Ook voor Cohen zit de kracht
van Kuiper in zijn denkwerk
„Hij is de man die de afgelopen
jaren de lijnen heeft uitgezet
waarlangs de politie moest wer
ken. Hij denkt voortdurend na
over de strategie van criminali
teitsbestrijding. Hij heeft inge
zien dat de grens van Neder
land niet meer belangrijk is,
maar die van Europa. Daar
naast doet hij in de bedrijfsvoe
ring tal van dingen die ervoor
zorgen dat de zaken soepel lo
pen."
oes de Fauwe
rdam - Joop Haak (57), ad-
directeur van de 5de Mon-
sschool in de Amsterdam-
Watergraafsmeer is de
onderwijzer die, nadat hij
as beschuldigd van seksu-
imidatie, schadevergoe-
■"d( an de ouder heeft geëist
regen. Vakbondsjurist
nan: „De meesten die zo'n
achter de rug hebben,
i: laat maar. Joop is strijd-
laak is inmiddels weer
;t werk. Bij dezelfde
l, maar bij een dependan-
k klacht tegen hem klopte
^(at wist hij, dat is aange-
en erkend. De krassen op
ito, de tekst op de school-
'Joop is een pedo' zijn al-
og maar herinneringen,
lorgen in de twee dikke
rmappen bij hem thuis,
t geen scheve blikken
hij weet dat hij geduren-
te hele nachtmerrie is ge-
rEfti door gezin, collega's,
7<k en vrienden. Maar Joop
ʙeer de Joop die hij was.
niet meer door de klas
eger, hij zal ervoor wa
tt te zijn met een kind.
jnder nadenken een kind
pn en op een zere knie
ister plakken, nooit
ij is zijn spontaniteit
esondanks, zegt hij,
ij nog genoeg plezier in
derwijs om er te blijven
werken.
In zijn corduroy broek en
flanellen ruitjeshemd, donker
bruine ogen priemend achter
de brillenglazen, is hij onder
wijzer ten voeten uit. De beslis
sing om met zijn verhaal naar
buiten te treden is weldoor
dacht. „Ik wil anderen, die dit
zelfde meemaken, steunen. Ik
wil ook dat het hele klachten
reglement op de schop gaat. In
situaties als deze is er alles voor
de klager, maar voor de be
klaagde is er helemaal niets. Je
weet niets, je zit thuis, je wordt
helemaal gek."
De zaak Joop Haak is misschien
uitzonderlijk. Klachten waarin
ook maar een element van sek
sualiteit zit, zijn zelden volko
men duidelijk, maar in zijn ge
val was dat wel zo. Na het in
dienen van de klacht is in het
stadsdeel Watergraafsmeer een
circus op gang gekomen dat
nauwelijks meer leek te stuiten.
„De moeder", zegt Haak, „heeft
op meerdere momenten de ge
legenheid gehad te stoppen,
maar dat heeft zij niet gedaan.
Dat is mijn grote verwijt aan
haar en daarom ga ik nu tot het
gaatje."
Niet alleen de moeder, zegt
Herman Molleman, jurist van
de Algemene Onderwijsbond,
ook schooldirectie en bestuur
valt verwijten te maken. „Niet
juridisch, want ze hebben pre
cies volgens de richtlijnen ge
handeld, maar wel in menselijk
opzicht. In het begin, als zo'n
zaak gaat lopen, had daar de
eerste zeef moeten worden ge
hanteerd. Ze hadden na het ge
Joop Haak: de eerste leraar in Nederland die een rechtszaak won nadat hij onterecht was beschuldigd
van ongewenste intimidatie. Foto: GPD/Marco van Hal
sprek met moeder en kind de
onderwijzer moeten horen.
Dan was eerder duidelijk ge
worden wat er precies aan de
hand was, of liever wat er niet
aan de hand was. Maar wat zie
je in dit soort situaties: het is al
lemaal reuze heikel, iedereen
grijpt in paniek meteen naar de
protocollen, meneer wordt naar
huis gestuurd en weet en hoort
niets meer."
Hij zal zich beheersen, maar
woede, wanhoop en bitterheid
zijn er onmiskenbaar als Joop
Haak schetst hoe hij thuis zat.
Hij heeft zich totaal verlaten en
onmachtig gevoeld, want aan
vankelijk was hij onwetend over
de precieze inhoud van de
klacht. Hij kende de klas, die
problematisch was en onder
werp van gesprek op ouder
avonden, de moeder die hij een
maand voor de klacht nog uit
gebreid had gesproken, en het
kind, naar zijn zeggen leidend
in een muitend groepje dat
klasgenoten onder druk zette,
dat hij herhaaldelijk had aange
sproken op lastig gedrag.
Hij zou 'aan haar hebben geze
ten'. Dat was niet zo, zegt hij,
en er was ook geen moment te
bedenken waarin zich iets had
voorgedaan wat dat kind ver
keerd heeft kunnen interprete
ren. Alleen was er tot de hoor
zitting in april bij de landelijke
klachtencommissie onderwijs,
vier maanden na het indienen
van de klacht, nog geen mo
ment geweest waarop hij tegen
over wie dan ook had mogen
reageren.
„U bent", zei de politie toen hij
zich meldde, „nog niet aan de
beurt." Toen hij drie maanden
na de aangifte wel aan de beurt
was, is hij, zegt hij, bejegend
'alsof ze de grootste crimineel
van Nederland binnen hadden'.
Hij snapt hoe fors de reacties
zijn als er verdenkingen zijn
van seksuele intimidatie of mis
bruik. Terecht. Maar wat hij
niet begrijpt, is dat een beklaag
de als schuldige wordt beje
gend voordat enig feit is gecon
troleerd. Het resultaat, wanneer
de klacht vals blijkt zoals nu, is
dat er op een breed front scha
de is aangericht: „Bij de school,
het team, mijn gezin en ikzelf."
En dan is hij er, gesteund door
vrouw en zoon en bijgestaan
door huisarts en psychiater,
nog zo uitgekomen dat hij zegt:
„Kwijt raken doe ik het nooit,
maar ik kan er wel mee leven."
Hij voelt zich, zegt hij desge
vraagd, wel weer thuis op
school, op die andere locatie.
Het schoolgebouw .waar hij
werkte toen het drama begon,
bezoekt hij alleen nog als het
moet. „En dan parkeer ik een
eindje verderop. Ik heb er eens
gestaan met een stel kinderen
rond mijn auto die begonnen te
schelden. Dat wil ik niet meer
meemaken."
- December 2000, een week
voor de kerstvakantie: een
leerlinge meldt in haar 'mee
brengschriftje' dat de mees
ter 'aan haar beste vriendin
heeft gezeten'.
- Directie ingelicht, school
bestuur ingelicht. Meisje en
moeder op school voor ge
sprek met directie en ver
trouwenspersoon. Het meis
je zegt dat het niet ging om
haar beste vriendin, maar
om haarzelf.
- Meester wordt daags na de
kerstvakantie per direct ge
schorst. zonder te zijn ge
hoord.
- Moeder dient via een exter
ne vertrouwenspersoon een
klacht in bij de landelijke
klachtencommissie voor het
onderwijs en doet aangifte
bij de jeugd- en zedenpolitie.
Vervolgens openbaart zij
haar beschuldiging van sek
suele intimidatie door de le
raar in het huis-aan-huis-
blad De Echo.
- Pas op 9 februari 2001 krijgt
Haak een brief van de lande
lijke
klachtencommissie waarin
hij voor het eerst kan lezen
wat precies de klacht is. Vol
gens het meisje heeft de
meester, ergens gedurende
het schooljaar, in schooltijd
in de klas met zijn duim ge
friemeld aan haar borst. Vol
gens het protocol bij seksu
eel misbruik wordt op school
een ouderavond gehouden
over het onderwerp waarbij
de politie en GG&GD aanwe
zig zijn.
- Op 4 april hoort de klach
tencommissie Haak en de
moeder. Daar komt een
briefje ter tafel, geschreven
door het meisje. 'Ik haat
school, maar meester Joop
heeft het niet gedaan'.
- Op 5 april moet Haak zich
melden bij de politie en
wordt ter plaatste aangehou
den. Hij wordt de hele dag
afwisselend gehoord en in
een cel gezet. Pas tegen mid
dernacht krijgt zijn advocaat
hem vrij.
- Op 6 april stuurt de lande
lijke klachtencommissie een
vooraankondiging van de
uitspraak: Voor de commis
sie staat vast dat de leerlinge
het verhaal heeft verzonnen.
De commissie adviseert het
schoolbestuur de schorsing
op te heffen en meester op
een passende man^ te re
habiliteren'.
- In augustus 2001, na de zo
mervakantie gaat Haak weer
aan de slag. Intussen is bij
school zijn auto een keer be
krast en is op de schoolmuur
'Joop is een pedo' gekalkt.
- In februari 2002 wordt het
gerechtelijk vooronderzoek
gesloten met een sepot we
gens gebrek aan bewijs.
Meester start een civiele pro
cedure tegen moeder en eist
Juli 2004: de rechter wijst
schadevergoeding toe en
veroordeelt de moeder tot
betaling van alle proceskos
ten.
- Oktober 2004: Het leden
blad van de Algemene On
derwijsbond publiceert
Haaks verhaal.
Jelle Kuiper: „Ik word wel gekscherend de filosoof genoemd, maar ik denk dat mijn ideeën erg op de
praktijk zijn gericht." Foto's: ANP/David van Dam
