De spagaat van
Balkenende
Kabinet doet grotere greep
in portemonnee burger
Actieven
Alleenstaande
wettelijk minimumloon
modaal
2x modaal
Alleenstaande ouder
16.392
29.218
58.435
12.798
18.917
34.006
- 1,50
- 1,75
- 1,00
wettelijk minimumloon
modaal
16.392
29.218
17.040
24.502
- 1,50
-0,50
II.U4IMU-
Sociale minima
paar met kinderen
alleenstaande
alleenstaande ouder
AOW, alleenstaand
16.392 15.624
11.475 9.319
14.753 14.605
-0,25
- 1,50
-0,50
sociaal minimum
AOW 5.000 euro
11.713
16.743
10.106
13.994
-0,25
-0,50
AOW, paar zonder kinderen
sociaal minimum
•AOW10.000 euro
16.077
26.138
14.032
20.412
-0,25
- 1,00
Netto inkómen minus nominale ziektekosten (nominaal deel ZFW of particuliere
premies) en na bijtelling bedrag aan kinderbijslag.
Ontwikkeling koopkracht
anp bron: Min, van Sociale Zaken
den haag/gpd - De belastingen gaan volgend jaar
fors omhoog. Om het financieringstekort binnen de
perken te houden bezuinigt het kabinet niet alleen,
maar wil het ook meer geld binnen halen. Burgers
en bedrijven moeten volgend jaar 1,1 miljard euro
meer aan de fiscus betalen. Daarnaast zullen de
burgers meer geld kwijt zijn aan de zorg en wordt de
energierekening hoger.
Door het pakket aan maatregelen dat het kabinet
vandaag officieel presenteert gaat iedereen er ko
mend jaar op achteruit. De teruggang varieert van
een kwart procent (ouderen met alleen AOW) tot
1,75 procent (alleenstaanden met een modaal inko
men).
Het kabinet sluit niet uit dat er volgend jaar nog
meer pijnlijke maatregelen moeten worden getrof
fen. „Zolang we het economisch slechter blijven
doen dan andere landen, moeten we op de ingesla
gen weg doorgaan", aldus minister Zalm van finan
ciën. Het kabinet rekent er overigens op dat de eco
nomie in de komende jaren ietsje aantrekt. Maar de
werkloosheid blijft voorlopig nog oplopen. Volgend
jaar zitten waarschijnlijk zo'n 550.000 mensen werk
loos thuis.
In totaal wordt er in 2005 voor 1,3 miljard euro be
zuinigd. Het leeuwendeel, zo'n 900 miljoen euro,
wordt gekort op de volksgezondheid. Zo kunnen
flaporen, hangende oogleden en vetschorten (ex
treem dikke buiken) voortaan niet meer op kosten
van het ziekenfonds worden verwijderd. Daarnaast
moeten ziekenhuizen en zorginstellingen voor het
zelfde geld meer mensen behandelen. Acht miljoen
ziekenfondspatiënten krijgen te maken met een no
claim-regeling, waardoor hun premie met 65 euro
per jaar wordt verhoogd. Alleen wie jaarlijks minder
dan 250 euro aan kosten declareert, krijgt aan het
eind van het jaar geld terug.
Verder wordt er bezuinigd op de sociale zekerheid.
De WW wordt moeilijker toegankelijk, ontslagver
goedingen worden voortaan gekort op de WW en
oudere werklozen worden eerder gedwongen hun
eigen huis op te eten.
Door aangepaste tarieven voor loon- en inkomens
belasting haalt de fiscus naar verwachting 700 mil
joen euro extra op. Bedrijven zijn meer geld
aan onder meer de WAO-premie en vanwege het
schrappen van het grijs kenteken. Daartegen wordt
de winstbelasting verlaagd van 3,45 procent naar
31,5 procent. De Zalmsnip, een vergoeding van 45
euro die burgers kregen als compensatie voor de ge
stegen gemeentelijke belastingen, verdwijnt.
Mensen met twee banen mogen vanaf volgend jaar
niet meer bij beide werkgevers een spaarloon heb
ben.
Het collegegeld gaat met 100 euro omhoog en voor
rokers wordt hun verslaving opnieuw duurder. Een
pakje sigaretten van 20 stuks wordt 15 cent duurder,
een pakje shag gaat 20 cent meer kosten.
Burgers zijn volgend jaar ook meer geld kwijt aan
hun energierekening. Niet alleen de gasprijs zal stij
gen, ook betalen burgers meer energiebelasting. Die
belastingverhoging krijgen ze overigens terug via
een verhoging van de algemene heffingskorting.
Alleenverdiener
met kinderen
Bruto
inkomen
inkomen'
Ontwikkeling
2005
In
-0,7.5
- 1,25
- 1,00
- 1,00
- 1,75
- 1,25
uwen en
(perspectief
prinsjesdag
woensdag 22 SEPTEMBER 2004
fee miljard
onderhoud
en spoor
jeus: In
rland moet
iliteit anders
mkes zoekt
ussen
ld en
erming
de leden van
eninklijk Huis
i minder
modaal
2x modaal
29.218
58.435
23.008
34.615
Tweeverdiener O51*0®
modaal halfmodaal met kinderen
2x modaal halfmodaal met kinderen
modaal modaal zonder kinderen
2x modaal modaal zonder kinderen
43.826 I 32.717
73.044 46.023
58.435
87.653
37.834
52.922
lister Verdonk
van
ijke taal
king van de loonkosten. „Die strijd kunnen we
nooit winnen. Moeten we naar het niveau in Polen
of China, waar arbeiders een fractie verdienen van
onze salarissen? Nederland zou vooral moeten
concurreren met kennis, maar wat daarin wordt
geïnvesteerd is gewoon lachwekkend. Ik zeg niet
dat het een schande is dat studenten meer voor
hun studie moeten gaan betalen, maar ik vind het
onbegrijpelijk dat private middelen, zowel van
studenten als van bedrijven, niet meer worden in
geschakeld bij de verbetering van het hoger en
universitair onderwijs."
Klink aarzelt: „Sociale onrust is natuurlijk nooit
goed voor de werkgelegenheid. Ik hoop dat de
vakbonden dat óók inzien."
Regels
Dan vers drie uit het evangelie van het kabinet-
Balkenende: minder regels. Dat is een 'gouwe ou
we' in de Haagse politiek. Al in de jaren tachtig
werd het eerste 'dereguleringsprogramma' in de
steigers gezet. Veel kwam er niet van terecht. Nu
lijkt het kabinet met zijn goede bedoelingen het
tegendeel te bereiken, afgaand op de klachten uit
de samenleving. Uitvoeringsorganisaties in de so
ciale zekerheid kreunen onder de nieuwe wetge
ving die het kabinet-Balkenende heeft doorge
voerd en politiechefs klagen dat de 'prestatiecon
tracten' die minister Remkes hen oplegt, een enor
me bureaucratie met zich meebrengen.
Frissen: „Het tegenstrijdige is dat het kabinet meer
verantwoordelijkheden delegeert en tegelijkertijd
meer verantwoording wil laten afleggen. Dat leidt
tot een toren van controles en rapporten." Peper
stelt: „Het kabinet schiet door in ae toepassing
van het credo: meten is weten. Op dit punt zit het
zichzelf echt in de weg." Klink nuanceert: „De re
geldruk geldt vooral voor instellingen die bij de
overheid horen, zoals de politie. De overheid ver
langt meer prestaties en dat leidt soms tot een
overvloed aan procedures. Ik ben er zelf niet zo
enthousiast over. Ethos dwing je niet af met pres
tatiecontracten. Dat moet van binnen uit komen."
Perspectief
Op één punt zijn Frissen, Peper, Heertje en
Klink het roerend eens: het kabinet krijgt
zijn boodschap moeizaam over het voetlicht,
terwijl dat toch geen geld hoeft te kosten. Pe
per: „Dit kabinet geeft de burgers amper een
perspectief op de toekomst. Terwijl het toch wel
kan helpen als je weet waarvóór je offers moet
brengen."
Klink: „Neem de ingrepen in het prepensioen.
Door de presentatie van die maatregel denken de
mensen dat hen iets wordt afgepakt. Terwijl ze er
iets voor terugkrijgen dat ze over de hele carrière
kunnen inzetten: de levensloopregeling. Het geld
voor prepensioen is niet weg, er mag
alleen meer en eerder iets mee ge
daan worden. Dat is eigenlijk al
les."
Frissen wijst op een tegenstrij
digheid in de ideologie van het
kabinet, die wil dat burgers meer
eigen verantwoordelijkheid moe
ten nemen en dus ook meer vrij
heid krijgen. Frissen: „Tegelijkertijd is
er de panische angst dat de burgers met
die vrijheid iets anders doen dan het kabinet zelf
wil. In de sociale zekerheid wordt verplichte soli
dariteit opgeheven, maar tegelijkertijd wordt er
wel bij gezegd dat iedereen langer moet gaan wer
ken. Dat doet nog steeds paternalistisch aan."
Volgens Arnold Heertje tast het kabinet de gren
zen af van wat hij het 'piepprincipe' noemt. „Dat
principe werd bij de belastingdienst toegepast bij
de aanslag van prostituees. Van hun inkomen
werd een schatting gemaakt, bij gebrek aan goede
gegevens. En als er dan werd gepiept, dan wist
men: nu worden mensen té zwaar en misschien
ook onrechtvaardig getroffen. Meestal kwam er
dan een correctie. Het kabinet wacht nu op gepiep
uit de samenleving. Maar ik vraag me wel af of het
zich daar iets van zal aantrekken."
Miljarden bezuinigen en tóch het land Ingrij
pend verbouwen. Het tweede kabinet-Balke
nende heeft het zichzelf niet gemakkelijk ge
maakt. Lukt het wel om met minder méér te doen
of manoeuvreert de regering zichzelf in een onmo
gelijke spagaat?
den haag - Prinsjesdag is dit jaar geen vrolijke bij
eenkomst. Koningin Beatrix mag in haar vijfen
twintigste toonrede een hele serie pijnlijke maat
regelen aankondigen. Het mes gaat in de sociale
zekerheid. Burgers leveren aan koopkracht in. Tal
van subsidies worden afgeschaft. Het collegegeld
wordt verhoogd en de gezondheidszorg versobert.
Flapoor-operaties en buikwandcorrecties, ze wor
den niet meer vergoed.
„Er is bijna geen groepering te vinden die géén
last heeft van dit kabinetsbeleid. Maar het Haagse
Malieveld blijft nog leeg. Misschien komt dat wel
omdat de pijn over zoveel groepen wordt ver
deeld. Dan is het heel moeilijk om verzet, een te
genmacht, te organiseren", zegt Bram Peper, oud
minister en tegenwoordig actief als politiek ana
list. Hij verwondert zich: „Er klinkt hooguit wat ge
murmel in de samenleving. In zo'n klimaat kan
een kabinet flink zijn gang gaan."
Ruim twintig miljard euro wordt er komend jaar
bezuinigd. Maar volgens Ab Klink, directeur van
het wetenschappelijk instituut van het CDA, be
staat ten onrechte de indruk dat het kabinet snoeit
om het snoeien. De tuin, om in de beeldspraak te
blijven, moet volgens hem een ander ontwerp krij
gen. „ik vind het heel jammer dat de bezuinigings
drift in de beeldvorming zo overheerst. Het kabi
net neemt nu allerlei pijnlijke besluiten, niet in de
eerste plaats om de begroting op orde te krijgen,
maar om te voorkomen dat dit land over pakweg
tien jaar vastloopt. Voor veel mensen is dat moei
lijk te begrijpen: er wordt een probleem bestre
den - zoals tekorten op de arbeidsmarkt - dat
zich nu nog niet voordoet."
Het levert - in de ogen van velen - een spa
gaat op tussen de werkelijkheid van van
daag de dag en de maatregelen die over het
land worden uitgestort. Honderdduizen
den WAO'ers worden herkeurd, oudere
werklozen moeten weer gaan solliciteren
en dat terwijl er amper banen zijn. Lonen
moeten worden gematigd, terwijl sommi
ge bedrijven weer flinke winsten maken.
Klink: „Wat onderschat wordt is dat de
vergrijzing van de bevolking enorm vér
strekkende gevolgen heeft. Als je niet uit
kijkt zit je straks met hogere zorgkosten én
hogere pensioenpremies én hogere belas
tingen en ook nog uit de hand lopende
loonkosten. Op al die terreinen is het kabi
net bezig met fundamentele hervormin
gen."
Ideologie
Dat vindt Bram Peper wel interessant en
hij bevindt zich op dit punt in het gezel
schap van de Amsterdamse hoogleraar eco
nomie Arnold Heertje en de Tilburgse bestuurs
kundige Paul Frissen, lid van de Wetenschappelij
ke Raad voor het Regeringsbeleid. Peper onder
kent: „Dit kabinet is zwanger van ideologie. Het
heeft uitgesproken ideeën over een andere inrich
ting van de samenleving. Dat wordt nu, via ingrij
pende bezuinigingen, mogelijk gemaakt".
Paul Frissen beaamt: „De gure economische wind
komt het kabinet eigenlijk heel goed uit. Het
maakt grote ingrepen in de verzorgingsstaat mo
gelijk. Wat je ziet is dat het kabinet zowel de het
stelsel van de gezondheidszorg als de sociale ze
kerheid als het onderwijs aan de veranderde tijd
wil aanpassen. Daarbij past meer zelfstandigheid,
een grotere vrijheid voor burgers en het minder
krampachtig omgaan met verschillen. Neem de
sociale zekerheid. Collectieve verplichtende rege
lingen worden afgebroken en vervangen door
meer op het individu toegesneden voorzieningen,
zoals de levensloopregeling."
Heertje op zijn beurt meent: „Ontzettend veel
subsidies worden afgeschaft. Soms is dat niet erg,
zoals bij de subsidie voor het fabriceren van bij
voorbeeld sjoelbakken, maar soms wel, zoals bij
de bezuinigingen op het budget voor fundamen
teel onderzoek. Daar snijdt het kabinet in zijn ei
gen vingers, want het is slecht voor de kenniseco
nomie. Maar het gevolg is wel dat men zich nu
overal qfvraagt: waartoe zijn we op aarde? Vaak
heeft dat hele positieve effecten. Ik meen dat de
meeste bezuinigingen in wezen goed zijn, omdat
ze verspilling tegengaan."
Maar dit alles neemt niet weg dat er ook forse
kanttekeningen worden geplaatst. Van het motto
dat het kabinet zichzelf ruim een jaar geleden
meegaf - 'Meedoen, meer werk, minder regels' - is
in de praktijk nog niet heel veel terecht gekomen.
Het economisch herstel wordt volgens sommige
economen in de kiem gesmoord door het rigide
bezuinigingsbeleid en de loonmatiging. Boven
dien heeft het kabinet de sociale partners op de
kast gejaagd. De vraag is of de werkgelegenheid
daar baat bij heeft.
Peper maakt zich geen al te grote zorgen over de
ruzie met de bonden en werkgeversorganisaties.
„CAO's worden nogal rauwelings niet meer alge
meen verbindend verklaard. Dat was een paar jaar
geleden nog ondenkbaar. De regering heeft heel
goed in de gaten dat de bonden aan belang en
macht hebben ingeboet. Het kabinet ziet kans de
agenda te bepalen en ik moet zeggen: dat lukt nog
aardig óók."
Frissen zet vraagtekens bij de nadruk op beper-
Minderheden
En hoe zit het met het eerste gebod: meedoen?
Zorgt het kabinet ervoor dat het volgens sommi
gen grootste sociale vraagstuk van deze eeuw - het
vreedzaam samenleven met minderheden - wordt
opgelost? Of hebben de bezuinigingen op het ach
terstandenbeleid, migrantensubsidies en de harde
toon van het integratiedebat een averechts effect?
Klink: „Steeds meer migranten hebben het gevoel
niet welkom te zijn. Dat is een waardeloos feno
meen. Daar moet de politiek meer weerstand aan
bieden. Maar aan de andere kant moeten we de
gevoelens en zorgen van de autochtone bevolking
ook serieus nemen. Ik denk uiteindelijk dat de in
tegratie meer gediend is met veeleisendheid dan
met subsidies voor het leren zwemmen en fiet
sen."
Paul Frissen is kritischer. „Er wordt wel heel
slecht lering getrokken uit onze geschiedenis.
Nederland is altijd een land van minderhe
den geweest en we waren altijd zeer suc
cesvol in het omgaan met verschillen. Of
het nu orthodoxe joden of streng gerefor
meerden waren, we hebben ook altijd on
ze fundamentalisten verdragen. Maar nu
gaat het kabinet de boer op met een wel
heel hardnekkig integratie-ideaal. Er
wordt haastig en hijgerig over minderhe
den gesproken, alsof die integratie bin
nen één kabinetsperiode afgerond moet
zijn. Maar het duurt generaties. We moe
ten oppassen voor een klimaat waarin
mensen zich niet meer gewenst voelen."
