Aalmannen, kotters en kaaszout
LEIDEN REGIO
komt met eigen kalender
STIEL
AGENDA
DUIVENBERICHTEg
Boekje over twintig jaar Historische Haven en het maritieme verleden van Leiden
Witt u iets melden? Bel 071-5356421, dagelijks tussen 910
uur. Faxen mag ook: 071-5356415.
E-mail: stadsredactie.ld@hdc.nl
Gymnastiekvereniging
Nieuw Brunhilde verzorgt
elke dinsdagochtend van 9.15
tot 10.15 uur conditiegymnas-
tiek voor dames vanaf onge
veer 40 jaar aan de Lammen-
schansweg 4 in Leiden. Geïnte
resseerden kunnen voor infor
matie bellen: 071-5122237.
De Lactatiekundige Praktijk
aan de Vondellaan 35A houdt
elke vrijdagochtend tussen 9.00
en 11.00 uur een inloopoch
tend voor zwangere en borst-
voedende vrouwen. De och
tend is bedoeld om ervaringen
uit wisselen, individuele con
sulten worden niet gegeven.
Deelname kost 1 euro per keer.
Vanaf half september start in
het wijkservicepunt Van der
Willigenhof aan de Brahmslaan
16 een bridgemiddag. Elke vrij
dagmiddag kunnen kaarters
vanaf 14.00 uur onder deskun
dige leiding spelen. Het entree
geld bedraagt 2 euro. Voor in
formatie en aanmelding: 071-
5794959.
Er zijn plaatsen vrij op de
sportgroepen in bua
Morschwijck. Aerol
en de bodyshapenÉ
lates kunnen wordi
aan de Topaaslaan
den. Voor meer infoa
kunt u bellen naari
5765656. 1
GGD Hara begin
tember de cursus
leven' voor mensei
en ouder. Tijdens
wordt aandacht be
diverse sporten en
mogelijkheden. De
staat uit drie bijeen
aan de Bonairestra
inclusief cursusbof n
Voor informatie kuf
met GGD/ Hara: 01
Cursus 'Ontdek 1
spiritualiteit'. Tijdi
sus zal worden gesf
zaken als liefde, je1
leven en dood. Op
ber om 20.00 start 1B
de Oude Herengra
den. Voor meer infi
kunt u bellen met)
sten, tel. 0252-2111
Te
De duiven vlogen dit weekeinde vanuit Peronne. De 1#^
wedvlucht is: r'a
P.V. Blauwkras
G. v.d. Blom 1, 6; P. de Mooy 2, 3, 7, 10; GroenendijF
Landesbergen 5; Straathof/v.d. Berg 8; D. Pardon 9. flc
P.V. Leiderdorp 11
W. van Oosten 1, 2, 5, 7, 9; comb. J. Hartevelt 3; W.Mj1
6; W. Tolboom zn. 8,10.
P.V. De Rijnklievers Ve
J. van Leyden 1; N. de Groot zn. 2, 3, 5, 6, 7; S. van lfr
10. 10
r
Ij
door Paul de Tombe
Het project viel lang tussen wal
en schip, maar krijgt nu dan toch
officieel erkenning. Jarenlang
gedoogde de gemeente Leiden
dat het Galgewater werd ge
bruikt als Historische Haven -
volgende maand wordt die situ
atie gelegaliseerd. Wethouder
Van der Sande zal het convenant
waarin dat wordt geregeld na
mens de gemeente vermoedelijk
op 3 oktober ondertekenen. Leuk
cadeautje voor de twintigste
verjaardag van de Stichting His
torische Haven Leiden, die het
vierde lustrum tijdens de viering
van Leidens Ontzet zelf glans
geeft met een vlootschouw van
tientallen schepen, een markt,
een fototentoonstelling op een
schip, een zondagse reünie en de
uitgifte van een boekje over het
'rijke' maritieme verleden van
Leiden. „Het wordt wel eens ver
geten maar de stad heeft zijn
groei en bloei wel aan de
scheepvaart te danken."
opgenomen; bruggen, schoor
stenen, torens en fabrieken. Zo
staat op de omslag de waterto
ren van de voormalige textiel
fabriek Van Wijk aan de Hoge-
woerd, is de fabrieksschoor
steen van bakkerij Tijsteman
vanaf de Oude Rijn te zien,
staat de bollenschuur tussen
Hoge Morsweg en De Sma
ragdlaan op de kalender en
ontbreken de Watertoren aan
de Hoge Rijndijk en de Meelfa
briek uiteraard niet.
Ook is er aandacht voor de
Kerkbrug van Schreden over de
Oude Rijn, de Blauwpoorts-
brug, het Scheltemacomplex
aan de Oude Singel en Markt-
steeg, de Grote Havenbrug, de-
kenfabriek Zaalberg aan de
Vestestraat en broodfabriek
Ceres/De Coöperatie aan de
Korevaarstraat, textielfabriek
Clos Leembruggen vanaf de
Maresingel, de Watergasfabriek
eveneens vanaf de Maresingel
en de fabriek van Het Kaas-
merk aan de Roomburgerweg.
Stiel heeft in de afgelopen jaren
vier boekjes uitgegeven over
het Leids industrieel erfgoed.
Zo waren er de boekjes Leidse
Fabrikaat 1 en 2, Wandeling
langs industriële monumenten
en vorig jaar Wandeling langs
Leidse winkelpanden. Van dat
laatste boekje zijn er inmiddels
1500 verkocht en is er een extra
editie van 2000 gedrukt. „Het
boekje is in trek bij mensen uit
het hele land", aldus Joop Gijs
man, bestuurslid van STIEL.
Broodfabriek Ceres/Coöperatie Vooruit aan de Korevaarstraat. Foto; STIEL
Volgens Gijsman verkeerde
men bij STIEL in de veronder
stelling dat de Kalender 2004-
2005 Leiden zoals het was, van
fotograaf Nico van der Horst,
dit jaar niet meer zou uitko
men. „Dus dachten we dat wij
mooi in dat gat konden sprin
gen. Inmiddels heb ik begre
pen dat Van der Horst toch
weer met een kalender komt.
Maakt niet uit, we bijten elkaar
niet."
Stiel is een vrijwilligersorgani
satie die zich bezig houdt met
opsporing en behoud van mo
numenten van bedrijf en tech
niek in Leiden en de regio. Dat
zijn niet alleen fabrieken maar
ook winkels, pakhuizen, bol
lenschuren, bruggen, trafozui
len en andere zaken die verwij
zen naar ons werkend verle
den. Hergebruik van gebouwen
heeft bij STIEL de voorkeur bo
ven sloop. Daarnaast is de or
ganisatie ook geïnteresseerd in
bedrijfsarchieven.
Eric-Jan Berendsen
Vroeger losten grote schepen hun lading buiten de stad, meestal aan de kant van de Zijlpoo^
alles overgeslagen in zogenaamde aalmannen, kleine bootjes die overal in de stad konden k(|
Foto: Stichting Historische Haven Leiden
toen de grote varende schepen
voorgoed uit het stadsbeeld
verdwenen."
Enthousiaste particulieren
brachten ze twintig jaar gele
den weer terug. Niet meer als
vracht- of passagierschepen
maar als (varende) woningen.
Ze kwamen terecht in de singel
bij de Meelfabriek, in de sleep
boothaven op de hoek van de
Oude Singel en de Houtkade en
met negen tegelijk in het Galge
water. Dat werd daardoor de
eerste Museumhaven van Ne
derland. „Maar dat kwam door
een toevallige samenloop van
omstandigheden", zegt Harry
van der Heijden als voorzitter
van de stichting Historische
Haven Leiden. „Het was niet
gepland dat het de eerste zou
zijn en hoe het precies is ge
gaan weten we ook niet. Maar
er waren een paar Leidenaars
onder de schippers die het ini
tiatief hadden genomen om
hun schepen in het Galgewater
aan te meren en de toenmalige
burgemeester Goekoop zat in
het bestuur van Sail Amster
dam en had veel affiniteit met
die schepen."
Volgens Van er Heijden groeide
pas later bij de gemeente het
besef dat de historische haven
goed was voor'het toerisme.
„En dat is natuurlijk ook zo",
weet Van der Heijden. „Toeris
ten komen er niet speciaal voor
maar nemen de plek wel mee
op de route naar de stadstim-
merwerf en de geboorteplaats
van Rembrandt in de Wedde-
steeg." Het leidde er toe dat
Leiden de haven in 1996 in
richtte met steigers en nu via de
hand van Rogier van der Sande
het convenant gaat onderteke
nen om de zaak helemaal legaal
te maken. De Sticht
teraard blij mee. „A
dag doorgaat, kunn
ondertekening moo
ren met de reünie 0
ber", zegt Van der 1
zelf een Zeeuwse p(
schip dat vroeger di
landse en Zeeuwse
voer) in het Galgew
liggen. „Daarvoor u
mensen uitgenodig
maar iets met de hi
haven te maken he
Brugwachters, buut
bestuursleden van;
stichtingen van Mu
vens en natuurlijk!
initiatiefnemers. Kt
ook meegenieten,
natuurlijk top dat h
nant wordt ondertt
na weet iedereen p
we voor staanen ho
niet meer te schipp
Voor de Tweede Wereldoorlog
voeren er nog zeeschepen door
Leiden en tot het begin van de
jaren zeventig van de vorige
eeuw gleden met enige regel
maat Katwijkse haringloggers
door de wateren van de Sleutel
stad. Bij IJmuiden van zee afge
komen dreven ze dwars door
de stad op weg naar de thuis
haven zonder zeehaven. Een
enkele keer kwam er eentje vast
te zitten op de doorgaande
vaarroute (Haven, Oude Vest,
Galgewater) wat een heel gedoe
gaf - maar de meeste kotters
De Oude Rijn gezien vanaf de Lage Rijndijk in de eerste helft van de vorige eeuw. Coasters losten daar in 1938 nog hun lading bij de houthan
del van de gebroeders Van Hoeken. Foto: Stichting Historische Haven Leiden
vankelijk het centrum in ge
transporteerd via de zoge
naamde aalmannen (kleine
bootjes die overal konden ko
men), maar toen beweegbare
bruggen de Oude Rijn tussen
Zijlpoort en Bostelbrug ontslo
ten, konden ook de grote sche
pen de markten, de bedrijven
en de Waag bereiken. „In de
zestiende eeuw kwam daardoor
een enorme scheepvaart door
Leiden op gang," aldus Ingrid
Appels. „Van aalmannen, pra
men, westlanders, kagenaars,
aken, slepers, kotters, sleepbo
ten, veerbootjes en stoombo
ten. Maar ook van zoutwater
schepen die zeewater naar De
Zoutkeet aan de Houtkade
brachten, waar er 'Leidsch
kaaszout' van werd bereid dat
zeer in trek was bij de kaasma-
kende boeren in de omgeving
en van turfschuiten die door de
Oude Vest naar de Turfmarkt
voeren. Al die schepen en
scheepjes gaven dagelijks be
weging, geur en geluid. Tot hal
verwege de twintigste eeuw,
Na vier boekjes was het eens
tijd voor iets anders, vond men
bij STIEL, de Stichting Industri
eel Erfgoed Leiden, de stichting
die onverdroten aandacht blijft
vragen voor monumenten van
bedrijf en techniek. Daarom is
onlangs de Jaarkalender 2004-
2005 gepresenteerd met foto's
van het Leids industrieel erf
goed in hun huidige staat.
Eén uitzondering is er gemaakt
voor een foto van een tegelpla
teau van de voormalige Leidse
Broodfabriek, de LBF, aan de
huidige Marepoortkade die in
het Tegelmuseum in Otterlo
hangt. Daarnaast is er één foto
niet Leids; de plaat van Meelfa
briek de Zijlstroom aan de Zijl-
dijk in Leiderdorp. De kalender
is in boeken- en tijdschriftwin
kels te koop voor 7,95 euro en
er zijn er 1000 voorradig. Geld
gebrek is de reden dat STIEL de
kalender heeft uitgebracht.
„We krijgen namelijk geen sub
sidie en moeten toch proberen
om aan geld te komen ver
duidelijk bestuurslid Joop Gijs
man.
De kalender loopt van oktober
2004 tot en met 31 december
2005. Een scala van beelden is
Turfschepen in de Oude Vest, uit het stadsbeeld verdwenen na 1971. Foto: Stichting Historische Haven Leiden
Onder redactie van
Tïmoteus Waarsenburg en Eric-Jan Berendsen
TELEFOON 0 71 - 53 56 424
hielden er over het algemeen
de vaart wel in op weg naar de
overwinteringplek. „Tot 1971,
het jaar waarin de gemeente
van de Pauwbrug over de Ou-
devestgracht een vaste brug
maakte. Dat maakte een einde
aan de doorvaart en een stads
beeld van eeuwen."
Ingrid Appels spreekt de laatste
zinnen uit op een manier die
doet vermoeden dat ze het nog
altijd spijtig vindt dat de
scheepvaart uit de stad verban
nen is. Dat zegt ze niet met zo
veel woorden, maar de schrijf
ster en samenstelster van het
boekje over de Historische Ha
ven van Leiden brengt wel met
heel veel plezier het rijke mari
tieme verleden van de stad in
herinnering. Ze verhaalt vol en
thousiasme over de wereld van
de haringloggers, stoomboten,
trekschuiten, veerpontjes, klip
pers en aken die eeuwenlang
het stadsbeeld bepaalden. „In
samenhang met de wereld er
omheen, met De Waag, de
Kweekschool voor de Zeevaart,
de Grofsmederij en De Zout
keet. Maar ook met de markten
aan het water, de jaagpaden, de
loswallen, de veerhuizen, de
touwslagerijen, de scheeps
werfjes en de winkeltjes met
scheepsbenodigdheden.
Momenteel herinnert nog maar
weinig aan die tijd. Te weinig,
vindt ze. Leiden zet zichzelf nog
wel neer als waterstad, maar
dan vooral als sloepenstad. „Er
bestaat een plan om onder alle
bruggen een doorvaart te ma
ken van 1,75 meter en dat zou
al een hele verbetering zijn",
betoogt ze. „Want het is wel
heel armoedig dat Leiden zich
nu alleen profileert met sloe
pen. Zeker als jé dat afzet tegen
het verleden. De scheepvaart
was heel lang de kurk waarop
de stad dreef."
Schepen voerden in elk geval
alles aan naar de buitenkant
van de plaats, die dankzij de
nabijheid van de rivier de Rijn
was ontstaan. Het werd aan-
De Blauwe Steen, die al 700 jaar in de
Breestraat ligt. is het symbolische
middelpunt van de stad.
