Vertederend beeld van het robuuste leven
KUNST CULTUUR
Concertgebouworkest gaat per cd de wereld rond
Enthousiasme en toewijding op j
Internationale Leidse Orgelconcouf
souperbufc
§ec
De eigen, nooit gemakzuchtige weggegaan
THEATERCONCERT
maandag 6 SEPTEMBER
=r=
Liesbeth List met 'Van Shaffy tot
PiafPubliciteitsfoto
Shaffy en List
samen op toneel
Amsterdam - Liesbeth List en
Ramses Shaffy zijn binnenkort
weer samen op het toneel te
zien. Shaffy verzorgt vier gast
optredens in het programma
"Van Shaffy tot Piaf waarmee
List door Nederland en België
toert. List brengt de show nog
vier keer in Nederland en 27
keer in België. Shaffy treedt op
tijdens de voorstellingen in Rot
terdam (Oude Luxor) en de drie
in Amsterdam (Nieuwe De la
Mar). Liesbeth List brengt in
haar show een ode aan Shaffy,
waarmee ze sinds de jaren zes
tig heeft samengewerkt.
Thailand in
Volkenkunde
leiden - De eerste diplomatieke
betrekkingen tussen Nederland
en Thailand dateren uit 1604,
precies 400 jaar geleden. Om dit
te gedenken, vinden in het
Rijksmuseum voor Volkenkun
de binnenkort verschillende ac
tiviteiten plaats. Een galerijten-
toonstelling met zeldzame do
cumenten uit unieke particulie
re collecties. Daarnaast is er
een foto-expositie, met een
kleurrijke impressie van het
boeddhisme in Thailand. Ten
slotte is het Rijksmuseum voor
Volkenkunde de locatie voor
een driedaags symposium met
verschillende internationale
sprekers.
Tom Waits
naar Nederland
Amsterdam - De Amerikaanse
zanger Tom Waits doet na een
afwezigheid van vijfjaar Neder
land aan voor drie concerten.
De optredens worden gegeven
in het Koninklijk Theater Carré
in Amsterdam op 19, 20 en 21
november. De voorverkoop be
gint zaterdag 2 oktober. Waits
houdt een Europese tour naar
aanleiding van de nieuwe cd
'Real Gone', die op 4 oktober
uitkomt.
Daniël Boissevain
in 'Nachtrit'
Amsterdam - Acteur Daniël
Boissevain gaat de hoofdrol
vertolken in de thriller 'Nacht
rit', van regisseuse Dana Nechu-
stan.De film gaat over de taxi
oorlog die in 2000 in Amster
dam woedde. Andere hoofdrol
len zijn voor Fedja van Huèt en
Peggy Jane de Schepper. De op
names van de film beginnen
half november.
door Hans Visser
Amsterdam - Met de komst van
chef-dirigent Mariss Jansons
naar Amsterdam, is het Konink
lijk Concertgebouworkest
(KCO) ook cd's gaan produce
ren. Zaterdag, op de ochtend
van zijn eerste concert in zijn
nieuwe functie, werd de eerste
uitgave van het eigen label Roy
al Concertgebouw Orchestra-li
ve (RCO-live) ten doop gehou
den: een superaudio-opname
van Antonin Dvoraks symfonie
'Uit de nieuwe wereld'.
De registratie werd gemaakt op
6 juni van het afgelopen jaar tij
dens een concert in Amster
dam. Jansons was toen nog als
dirigent te gast, maar te horen
is wel waarom het orkest juist
hem zo graag als opvolger van
Riccardo Chailly zag komen. De
symfonie klinkt rijk aan sferen
en kleuren in deze onnavolgba
re schilderingen van het Ameri
ka zoals de componist dat ruim
een eeuw geleden zag.
In november verschijnt ook een
dvd met daarop de AVRO-do-
cumentaire over Jansons, die
vrijdag werd uitgezonden, ge
koppeld aan de televisieregi
stratie van de symfonie 'Ein
Heldenleben', zoals die zater
dagavond werd uitgevoerd. Ko
mend voorjaar volgt een cd met
Tsjaikovski's zesde symfonie
'Pathétique', die Jansons deze
maand met het orkest uitvoert.
Ook worden er moderne wer
ken opgenomen zoals het op-
drachtwerk van Hans Wemer
Henze die voor het komende
seizoen op het programma
staat. Verder wil het orkest op
namen maken van concerten
met vaste gastdirigenten, onder
wie Nikolaus Harnoncourt. Uit
eindelijk wil RCO-live drie tot
vier cd's per jaar uitbrengen.
Het orkest besloot in navolging
van onder meer The Londen
Symfonie Orchestra en The San
Francisco Symphony Orches
tra, zelf cd's te gaan produceren
nadat chef-dirigent Chailly zijn
vertrek had bekend gemaakt.
De Italiaan staat onder contract
bij platenmaatschappij Decca,
dus betekende zijn vertrek uit
Amsterdam ook het einde van
het cd-maken met dat label,
terwijl Jansons geen cd-con-
tract meebracht. Prettig voor
het publiek is dat de cd's wor
den aangeboden tegen een
'middenprijs'.
De komst van Jansons kan Ne
derland intussen niet zijn ont
gaan. In advertenties en op bill
boards langs de weg en op sta
tions meldt het orkest zijn
komst trots met kreten als 'Li
cence to thrill'. Zelf lijkt hij er
ook zin in te hebben. Alleen al
omdat hij met het KCO ook
weer toe komt aan zijn grote
oude liefde: de opera. In het
volgende seizoen begeleidt hij
met het orkest in het Muziek
theater een nieuwe productie
door De Nederlandse Opera
van 'Lady Macbeth van Mt-
sensk' van Sjostakovitsj. Daar
naast staat er, als het in 2006
een eeuw geleden is dat
Sjostakovitsj werd geboren,
meer werk van deze componist
op het programma, waaronder
een symfonie en een wereld
première van een naar Sjostak
ovitsj verwijzend stuk, dat het
orkest heeft: besteld bij Hans
Wemer Henze.
ISOv
Ko 1
ity
Dirigent Mariss Jansons neemt het applaus in ontvangst na zijn eerste optreden in Amsterdam. Foto:
ANP/Marcel Antonisse
Overzichtstentoonstelling Constant Permeke in Gemeentemuseum Den Haag
door Roos van Put
den haag - Constant Permeke
(1886-1952) wordt gezien als één
van de belangrijkste vertegen
woordigers van het Vlaams ex
pressionisme. Hij geldt als spil
binnen diverse avant-gardebe-
wegingen. Met gevoel voor inge
togen drama legde hij het leven
van de arbeidende klasse in Bel
gië in een overwegend donker
koloriet treffend vast. Het Ce-
meentemuseum Den Haag wijdt
nu een overzichtstentoonstelling
aan Permeke waarin de veelzij
digheid van deze kunstenaar aan
bod komt.
Blikvanger in de tuin van het
voormalig woonhuis van Per
meke te Jabbeke is het beeld
'Niobe', de van smart versteen
de Griekse vorstin, die de toom
van godin Latona over zich
afriep en daardoor haar veer
tien kinderen stuk voor stuk
verloor. Midden in het grasveld
lijkt zij in verkrampt, uitzicht
loos verdriet ter aarde te storten
en net voordat zij in deze
wenende toestand de grond
raakt, heeft de beeldhouwer
haar houding voor de eeuwig
heid vastgelegd in hardsteen.
Het beeld 'Niobe' is helaas niet
in Den Haag te zien, daarvoor
zal men de reis naar Jabbeke
moeten ondernemen, alwaar
een aansluitend verblijf aan de
Belgische kust helemaal geen
straf is. Wel zijn enkele andere
tot de verbeelding sprekende
sculpturen in het Gemeente
museum te zien; het zwaarte
punt ligt echter bij de schilde
rijen en tekeningen. Werk waar
in de thematiek van de vissers
en de zee, de boer en de aarde
telkens terugkeert.
Permeke wordt gezien als één
van de belangrijkste vertegen
woordigers van het Vlaams ex-
'Landschap met molen' van de Vlaamse schilder Permeke. Foto: GPD/Gemeentemuseum Den Haag
pressionisme. Al vermaard tij
dens zijn leven (met tentoon
stellingen in Parijs, Madrid,
Londen en de Verenigde Sta
ten), nog meer roem na zijn
dood, getuige de vele collecties
waarin zijn werk zich bevindt.
Talloze havengezichten, land
schappen, portretten van boe
ren, arbeiders, zeelui en mijn
werkers, allen afgebeeld in hun
specifieke omgeving, krijgen
een plek in zijn oeuvre waarin
hij een voorkeur aan de dag legt
voor donkere, aardachtige kleu
ren, en hij richt zich op het es
sentiële. Typerend voor de
kunst van Constant Permeke is
dat zijn figuren zich kenmerken
door een zekere vertederende
robuustheid. Het kleurgebruik
wordt in de talloze publicaties
die over deze kunstenaar zijn
verschenen wel eens vergeleken
met dat van 'De Aardappel
eters' van Vincent van Gogh.
Constant Permeke wordt gebo
ren in Antwerpen, brengt zijn
jeugd in Oostende door, volgt
een kunstopleiding in Brugge
en Gent en sluit zich aan bij de
kunstenaarskolonie van St.
Martens Latem. Vervolgens
wordt hij opgenomen in een
groep die het Vlaams expressio
nisme tot stand zou brengen,
waarbij het er niet om draaide
dat een landschap naar de rea
liteit - bijvoorbeeld in groentin-
ten - werd geschilderd, maar
waarin vooral het gevoel preva
leerde. Binnen die opvatting
zou een grasveld dus gemakke
lijk rood of oranje kunnen zijn.
Het ging niet om objectiviteit
maar om beleving, om verbeel
ding, om de visie van de kun
stenaar.
Constant Permeke experimen
teerde binnen verschillende
kunsthistorische stromingen al
vorens hij zijn eigen weg vond.
Zo maakte hij werken die zijn te
rubriceren onder het impres
sionisme en pointillisme. Tij
dens de Tweede Wereldoorlog,
maakt hij bij gebrek aan materi
aal, vooral grote naakten in
houtskool. Vrouwen die hij por
tretteert zijn verre van sensueel
of verleidelijk, ze zitten, staan of
liggen en lijken eerder te dienen
als voorstudie dan als zelfstan
dig kunstwerk. In deze schets
matigheid wordt echter wel
weer de essentie gevangen, net
zoals in het beeldhouwwerk
'Niobe'.
In dé laatste vijftien jaar van
zijn leven ontdekt Constant
Permeke zijn liefde voor de
beeldhouwkunst. Bij de over
zichtstentoonstelling in het Ge
meentemuseum ligt de nadruk
evenwel op schilderijen en te
keningen, die overigens een uit
stekend beeld van het oeuvre
van deze kunstenaar geven.
'Constant Permeke'. Gemeentemu
seum Den Haag, Stadhouderslaan
41, Den Haag, tot en met 5/12. Per-
mekehuis, Gistelsesteenweg 341,
Jabbeke (België). Open 10.00-12.30
uur en 13.30-17.30 uur.
sch
M1
muziek recenskt, 2
Erik Voermansiiel
nei
Concert: 'Welkom Mariss'-co
het Koninklijk Concertgebo)
o.l.v. Mariss Jansons. Wer(
Honegger en Strauss. Gehö"
Concertgebouw, Amsterdair.
horen aldaar: vanavond jdh
iet
Als het langdurige en vfjk
sterdam-Zuid-begrippdrai
kend luidruchtige appl;
'Ein Heldenleben' een 1
mag zijn, heeft het Ams
se publiek Mariss Jans<
nieuwe chef van het Ko
Concertgebouworkest,
het hart gesloten. Zevei
riepen de klappers en
schallers de eenenzesi
Let na het slotakkoord
inaugurele concert tei
podium. Jansons nam
beloperde traptreden tL^
volle draf, wellicht om|ve
geven dat men zich ov^e
sieke conditie niet de g|e
zorg meer hoeft te maLei
kreeg in 1996 een zwarLj
aanval en draagt sindsoeg
pacemaker.) Jansons bi, g
zowaar tot een toegift, Fte
laatste wals uit 'Der Roj^
lier' ging iedereen dansap
naar het feestelijke soi£|(
feh st,
Met de Derde symfonife
gique' (1946) van Hona^
Jansons eerder een kraiei
maar ietwat misleiden^cJ
ningsstatement gegevq j
ders dan zijn voorgang^
ly zal hij zich voornam^
richten op het romanti^
pertoire, en het valt af u,
ten of hij in Amsterdam
ooit nog één noot die iu,
gecomponeerd zal diri^n
(afgezien van zijn grot^
Sjostakovitsj natuurlijk;
Honeggers 'Liturgique'n;
overrompelend stuk w^g
componist een oorlog^ a
van zich af tracht te scf^
In het eerste deel, Die;
woedt dood en verniel
in het tweede, De proii c
clamavi, weerklinkt dej
hoop van het individu?r
deel, Dona nobis pacefy,
ons vrede), is vooral earc
van hoop, maar afgaaikg
ziedende tutti-fortissiiiL,
voor de troostende en J0
nende coda, is dit hop^(
beter weten in.
1st
Met zijn volle harmoni
dichte texturen blijft 'li t,
que' een partituur die L
lijks transparant te krijfy
al helemaal niet in de
akoestiek van de Grote^,
Ook Jansons was dit n^ c
ven. Maar wie kan het|n
Wat betreft orkestratie^
verbleekte Honegger t%,
het megalomane 'Ein
ben' - vergeleken bij
que' inhoudelijk een s{j
niks, maar mijn god,
die Strauss instrument^
Jansons dirigeerde hetaj
hoofd en leidde de mii)
zield en ogenschijnlijk^
loos langs alle klippen[ f
len. De topuitvoering 1
extra cachet door de fc=
bele soli van concertm
Alex Kerr, die er in zijnj
se chef een fan voor h(
bij heeft. Jt
Op televisie vorige week, in de serie Alle
maal theater, keek Bram Vermeulen terug
op de tijd dat hij, als student psychologie,
met Freek de Jonge het cabaretduo Neer-
lands Hoop vormde. Cameretten wonnen
ze dat jaar niet, ze werden iets van zesde,
maar ze hielden wel meer optredens aan
het festival over dan de winnaar, Don Qui-
shocking. Het begin van een baanbrekend
duo in het Nederlandse cabaret, dat tot die
tijd vrij braaf en burgerlijk was. Neerlands
Hoop schudde de boel lekker op. Later zou
Freek de Jonge beweren dat Bram en hij
niet zozeer de tijdgeest becommentarieer
den, maar hadden bepaald.
Maar op een gegeven moment lag de ver
houding tussen de teksten van Freek en de
muziek van Bram tachtig-twintig, zo vertel
de hij vorige week, en was de breuk onaf
wendbaar. Dat was in 1979. De Jonge werd
cabaretier en BN'er; Vermeulen een zanger,
theaterman en liedjesschrijver die nog
slechts mondjesmaat in de spotlights trad.
Zaterdagochtend bleek hij in zijn slaap te
zijn overleden, tijdens een vakantie in
Toscane J3ram Vermeulen werd 57 jaar.
Na de breuk met Freek de Jonge begon
Bram Vermeulen Nederlandstalige pop te
spélen. Met zijn band De Toekomst liep de
geboren Hagenaar zelfs voor de muziek uit.
Al in 1980 toonde hij met de single 'Poli
tiek' aan dat een Nederlandse tekst met
rockbegeleiding wel degelijk kon, iets waar
tot die tijd sterk aan werd getwijfeld. Twee
jaar later was het aan Doe Maar en Toontje
Lager om de set-up van Vermeulen, ooit
volleybalintematiqnal tenslotte, tot een
winnend punt te smashen.
Was hij toen al te oud om nog tussen die
jonge Nederlandstalige honden te passen
of was Bram Vermeulen er de man niet
naar om voor plat, commercieel succes te
gaan? Het laatste waarschijnlijk. Na Neer
lands Hoop is hij ongrijpbaar gebleven.
Zijn oeuvre bewoog zich in het grijze ge
bied tussen kleinkunst, pop en cabaret,
omdat door dat gebied nu eenmaal de ei-
Foto: GPD/KIPPA
Bram Vermeulen
1947-2004
gen, nooit gemakzuchtige weg liep die hij
wilde gaan. Voor de albums 'Doe Het Niet'
en 'Bram' ontving hij Edisons. Hij werkte
met Boudewijn de Groot en Ernst Jansz
(Doe Maar), die zijn platen produceerden.
Hij won de Annie M.G. Schmidt-prijs voor
het lied 'Een doodgewone jongen' en voor
zijn programma 'Polonaise' de Schevenin-
gen Cabaretprijs. Hij was er, maar nooit na
drukkelijk, en zeker niet zo nadrukkelijk als
Freek de Jonge. Kwam hij in bijvoorbeeld
Kopspijkers optreden, dan dacht je: 'O ja,
Bram, waar heeft hij gezeten?' Maar je
dacht ook 'Wat een ongelooflijk mooie lied-
jes.'
In België, waar hij een grootheid was, had
den ze wel oog voor de schoonheid en
diepgang in Vermeulens werk, dat altijd
een eigenzinnig commentaar op de tijd
geest vormde. Neem een tekst als 'De beuk
erin', van zijn verzameling 'Liederen van
verandering' uit 1999. Daarin trekt hij fel
van leer tegen onverschilligheid en het bla
sé gevoel dat hij meende waar te nemen. In
een tweetal parlando gedeeltes in dat aan
grijpende lied vervat hij zijn credo: tegen
geestelijke stilstand, tegen zelfgenoegzaam
heid, tegen op niets gebaseerde voldaan
heid, tegen gemakzucht.
'Ik meet alles wat ik zie aan wat ik eerder
zag, zodat ik nooit iets anders denk dan wat
ik al dacht. Zo gaat alles keurig net zoals ik
had verwacht. Alles veilig en bekend, nooit
is er meer iets onverwachts. Alles past,
niets is te groot. Ik hoef niet eens te overle
ven, want ik ben al dood.'
En: 'En als ik niet meer vecht, als ik het
strijden zie, de logica van het bestaan, hoe
mensen in hun overleven automatisch ver
der gaan. Het dodelijk geweld van geld trek
ik mij niet meer aan. Als ik daartegen niet
meer vecht, waarom zou ik dan nog be
staan?'
De tekst begon als gedicht voor de televi
sieserie Vermeulen weet het beter', die hij
maakte voor de RVU. Voor de omroep
maakte hij ook 'Daar ben ik weer', een van
de eerste interactieve programma's waarin
radio, televisie en internet werden geïnte
greerd. Veel cabaret- en liedprogramma's
leverden boeken op. Hij schreef een roman
en een kinderboek. Al in 1981 was hij als
acteur te zien in de film 'Achter glas'.
Vermeulen hield zich de laatste jaren bezig
met het thema reïncarnatie. Flij geloofde
dat hij in een vorig leven soldaat in de Eer
ste Wereldoorlog was geweest. Hij maakte
daarover het theaterprogramma 'Mannen
maken oorlog' en een radio-vervolg op
'Daar ben ik weer'. Onder regie van zijn
echtgenote, actrice Shireen Stroker.
„En als ik doodga, huil maar niet", schreef
Bram Vermeulen ooit. „Ik ben niet echt
dood moet je weten, 't Is maar een lichaam
dat ik achterliet. Dood ben ik pas als jij me
bent vergeten."
Theo Hakkert
muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert: Internationale Leidse
Orgelconcours voor
Conservatoriumstudenten.
Gehoord: 4/9, Pieterskerk,
Hartebrugkerk en Hooglandse Kerk,
Leiden.
Drie fraaie orgels van Leiden,
het Hagerbeer, het Maarschal-
kerweerd en het De Swart-Ha-
gerbeerorgel uit respectievelijk
de Pieterskerk, de Hartebrug-
en de Hooglandse Kerk, hebben
zich de afgelopen dagen weer
fiks geweerd. Voor het 10e Leid
se Orgelconcours hebben zich
15 conservatoriumstudenten
gemeld uit Nederland, België
en Duitsland. Vanaf 1 septem
ber vertoonden zij hun kunsten
in de categorieën Renaissance-
Barok, Romantiek, 20e eeuw
en in de vrije categorie. Drie da
gen lang liep met de regelmaat
van de idok de orgelrups dwars
door het stadshart, van 't ene
orgel naar 't ander.
Enthousiast en vol toewijding is
er gespeeld, én geluisterd door
de vaste orgelfreak aangevuld
met de gaande en komende
man. In het bijzonder is er ge
luisterd door de driekoppige
jury, bestaande uit Leo van
Doeselaar, organist van de Pie
terskerk, pianist in het bekende
duo met Wyneke Jordans, pro
fessor aan de Universitat der
Künste en huisorganist van het
Concertgebouw, Theo Jellema,
organist/docent in de regio
Groningen (hij kreeg voor zijn
verdiensten voor de Franse or
gelcultuur de zilveren medaille
Arts-Sciences-Lettres) en Jon
Laukvik uit Noorwegen, orga
nist, clavecinist, docent en
sinds 2001 hoogleraar aan de
Norges Musikhojskole in Oslo.
Het is maar een greep uit hun
bloemrijke cv's.
Gaandeweg zijn er studenten
afgevallen, een jury moet nu
eenmaal na kritisch luisteren,
wikken en wegen zo objectief
mogelijk selecteren. Zaterdag is
de dag des oordeels. Drie van
de zes studenten zijn toegelaten
tot de finale in de categorie Re
naissance/Barok. Zij spelen,
natuurlijk in de Pieterskerk, ie
der op hun eigen wijs op het
middentoonsorgel, en dat re
sulteert in één uitblinker, David
Boos die heel blij kan zijn met
zijn beoordeling. Zijn spel is
transparant, verrassend door
bijzondere registraties en in het
(verplichte) werk, 'Meine Seele
erhebt den Herren', valt hij op
door zijn heldere expositie van
alle stemmen die laag, hoog en
in het middenregister heel
exact en maatvast te horen zijn.
Dan kruipt de zonovergoten or
gelrups naar de Hartebrugkerk,
alwaar twee kandidaten de kans
krijgen om met de hoogste eer
te gaan strijken. In de verplich
te werken van Saint-Saëns, Sig-
frid Karg-Elert en als absoluut
hoogtepunt het dramatische,
superprogrammatische werk
'Theo en de grote beer, een me
lodrama voor orgel', speciaal
voor dit concours (in opdracht)
gecomponeerd door Jan Hage.
Boeiend, vaak humoristisch,
voorzien van een strikte maat
aanduiding, en gelardeerd met
zinnetjes als 'Theo verzet zich
in totale paniek', 'Theo betreurt
het veel te vroege einde van zijn
leven'., 'overmand door nostal
gie' en 'zwanenzang'. Ook zijn
er mededelingen 'vrij, niet rit
misch, door assistent te spelen'.
Jan Hage persoonlijk aanwezig
bij de première zit zich achter
in de kerk lichtelijk te verbijten,
want het stuk dat in het juist
aangehouden tempo ongeveer
tien minuten in beslag neemt
duurt bij de eerste kandidaat
zo'n vijftien en bij de tweede
maar liefst twintig minuten. Dat
betekent dat de krachtig pulse
rende hartslag van de jankend
vechtende Theo veel te vroeg
verslapt, waardoor zijn uitein
delijke overgave aan de dood te
lang op zich laat wachten. Maar
toch, iedere luisteraar hoort
ook nü al dat zich hier een (me-
lo) drama afspeelt dat zijn weer
ga nauwelijks kent.
Na rijp beraad kent de jury toch
aan Rien Donkersloot
ste prijs toe. Zijn spel f(
de twee eerste stukkeiie
ker, stralender en in R
'Theo' wellicht ritmistr
keuriger, duidelijk volt
name in de hoogste re.
Ook voor de vrije catej,
ven we in de Hartebruu
ge de keus van de te s|j
stukken. Widor, FrancL
Langlais, Vierne, Andit
ook Shostakovitch latfL
goed verstaan op het
schalkerweerdorgel. 0t£
treden drie kandidatet
voetlicht met afwissel*
sfeervol spel. Maar intL
opzienbarend, origine'
niet. In ieder geval nie£
om een eerste prijs te
Een gezamenlijke twek
wordt met enig hange^
gen toegekend aan Bej(
Hertog en Matthias Hja
De eerste prijswinnaar
gen 's avonds tijdens
lijke slotmanifestatie G
pendium van 1500 eu(~i
zich verder te bekwaui
orgelspel bij een zelf u,
buitenlandse organist
dien wordt de feestvai,
kunstwerk aangebodi
vaardigd door de Lei<
stenaar Carel Bruens
lende de Pieters-, de II
brug- en de HooglancT
Ook de tweede prijswi
krijgen een Bruens, m
stipendium bedraagt
