KUNST 8f CULTUUR
Appel geniet na van droomscenario
Van Speenhoff
tot tekstarmoede
'Dol Onkruid', vrolijk requiem
voor verdwijnende boeren
door Theo de With
zoeterwoude - Eigenlijk hoeft
er niets meer gespeeld te wor
den. Het toneelbeeld is al won
derschoon op zich. Het uitzicht
over de uitgestrekte polder, een
tractor, een kruiwagen, melk
bussen en een boerderij die al
voor meer dan de helft in het
weiland is gezakt. Dat decor is
natuurlijk een metafoor voor de
boer die langzamerhand uit het
Nederlandse landschap dreigt
te verdwijnen.
Het is locatietheater in optima
forma. Op boerderij Keizershof
in Zoeterwoude heeft het Leid-
se gezelschap Bontekoespelen
een op maat gesneden voorstel
ling gemaakt over de problema
tiek in het Groene Hart. De ver
stedelijking rukt op en de vee
houder, van oudsher verant
woordelijk voor het met koeien
gestoffeerde landschap, komt
steeds meer klem te zitten. Ook
Bertie, Trijntje en Hent liggen
onder vuur. In 'Dol Onkruid'
laat de Bontekoespelen zien
hoe dit boerendrietal bezwijkt
onder de druk.
Het publiek wordt vanaf de par
keerplaats bij Heineken (langs
de NI 1) per Jan Plezier naar de
boerderij aan het einde van de
Weipoortseweg vervoerd. In de
stal van de Keizershof is een bar
ingericht. De speelvloer is het
weiland erachter. Twee boeren
vrouwen staan als Kniertje met
een theedoek te wuiven. Ze
zwaaien geen vissersvloot uit,
maar de wagens met de winter
voorraad hooi. De actrices zijn
ook in zwarte Kniertje-achtige
jurken gekleed. Alleen heeft
ontwerpster Elian Smits er ge
crashte auto's op afgebeeld.
Bertien en Trijntje lijken zus
sen, maar helemaal duidelijk
wordt het niet in de voorstel
ling. Er is wel meer dat niet dui
delijk wordt. De toneeltekst is
nogal fragmentarisch: gedich-
Theater op boerderij Keizershof in Zoeterwoude: locatietheater in
optima forma. Foto: Mark Lamers
ten van Bert Schierbeek, flarden
uit interviews met boeren, ei
gen invallen van de acteurs.
Toch ontstaat er gaandeweg
een beeld. De soms volstrekt
onsamenhangende tirades van
de boer en de boerinnen rich
ten zich tegen ambtenaren, po
litici, zakkenvullers en de bur
gerij. Zinnen als 'het gras wordt
voor je voeten weggemaaid' en
'overal hoor je die verrekte
snelweg' maken duidelijk dat
de drie het gevecht aan het ver
liezen zijn.
„Nou ben ik weer een natuur-
verpester, omdat een of andere
hamster de ruimte moet heb
ben", scheldt Freek Musbach,
die van de drie misschien wel
de meest authentieke boer
neerzet met zijn lompe moto
riek en enigszins hakkelende
spraak. Hij maakt zijn intrede
in de voorstelling door als een
soort cowboy, inclusief hoed,
omtrekkende bewegingen rond
de wegzakkende boerderij te
maken. Trijn en Bertie zijn in
zijn ogen 'een stelletje hooiwij-
ven met soepbordtepels'. Als hij
zich erg kwaad maala, pakt hij
zelfs de tractor en rijdt hij drei
gend op het publiek af.
De twee boerinnen zorgen voor
de komische noot. Ze kunnen
lekker tegen elkaar ingaan. Over
het teveel aan regeltjes, over de
acceptgiro's die maar binnen
blijven dwarrelen, over de snel
weg. Ze kibbelen ^t af, maar
zouden niet zonder elkaar en
zonder het werk op de boerde
rij kunnen. Toch is dat de wer
kelijkheid, want per week be
ëindigen in Nederland zo'n drie
veehouders hun bedrijf. Hoe
wel dat genoeg reden tot zwaar
moedig toneel is, heeft regis
seur Nicole Linssen echter
vooral een vrolijk requiem wil
len maken. En dat is haar ge
lukt.
'Dol Onkruid', Urn 3 oktober, wo t/m
za 21.00 uur en zo 15.00 uur, Keizers
hof, Zoeterwoude. Parkeren bi) Hei
neken. Reserveren: tel. 071-5237600
of reserveren@bontekoespelen.nl.
renslag op
festival
r d- Amper is het Filmfes-
;np Venetië begonnen of
jetirikaanse supersterren
fen over elkaar heen.
jnks had nog maar net
len gelicht, of Denzei
jjton, Meryl Streep, Tom
tn John Travolta maak-
i opwachting. Vooral de
nftvee zien we in een rol
re|cs staat op wat ze door-
nefen beste geven. Denzei
n zgton speelt in 'Man On
,erp dronkaard en in 'Col-
a(zien we Tom Cruise in
Vi beroepsmoordenaar"
oude psychopaat en
J met grijze haren.
n we naam
iroi
iretprijzen
,jJam - De jaarlijkse caba-
[n, die op 20 september
rdam worden uitge-
ibben een nieuwe
)e prijs voor het indruk-
^Oüste cabaretprogramma
seizoen heet voortaan
ario, vernoemd naar
r Toon Hermans ver-
naam van een zeldza-
ilsoort. De prijs voor
aretier met een opval-
nieuwend of origineel
^ma of ontwikkeling
iVjaf nu Neerlands Hoop.
wfliek heeft de nieuwe
gekozen.
Sren Veer
jaar over
De regionale cultuur-
[eren Veer wordt dit
uitgereikt. Omdat twee
onsors zijn afgehaakt is
i/er»ns de organisatoren
jelijk de verkiezing en
van de cultuurprijs
ibebruikelijke manier te
jnitren. De organisatie on-
verplt met nieuwe spon
sde prijsuitreiking in
n ;r mogelijk te maken.
™9i directeur
o theater
atw
vuiiuv» - Carel Alons wordt
van het ro theater in
m en daarmee de op-
In Guy Cassiers. Alons
tigang van 1 februari
ruikro theater zowel artis-
n dakelijk gaan leiden.
aaris van 1988 tot 1998 di-
jan de Rotterdamse
iter
EVENDE
EMEL
film bij gemaakt worden. Deze
plaat verveelt nooit. Hij wordt
alleen maar mooier naarmate
ik hem vaker draai."
Beste film?
„Zonder twijfel 'Microcosmos,
le peuple de l'herbe' van Clau
de Nuridsany en Marie Péren-
nou. Qua camerawerk en mu
ziek is dit een onovertroffen
film, waarin het leven van in
secten in beeld wordt ge
bracht. De kijker volgt wat ze
op een dag meemaken: ge
boorte, transformatie, ge
vecht, eten, wassen, liefde,
dood. Er zijn bijvoorbeeld
twee slakken in een amoureu
ze houding te zien, maar ook
het enorme effect van een re
gendruppel op een klein ke
vertje. Elke keer zie ik nieuwe
dingen. Er is dan ook vijftien
jaar onderzoek aan de film
voorafgegaan. Ik vind het geen
documentaire, maar een film
waarin de insecten de acteurs
zijn."
Beste kunstwerk?
„Dat is moeilijk. Ik heb drie
kunstenaressen in gedachten
en kan moeilijk uit hen kiezen:
Bemadette Drenth, Annema-
rie van der Vlist en Astrid Vlas
man. Ze hebben alledrie iets
met Leiden en verdienen het
alledrie door te breken naar
een groter publiek. Bernadette
Drenth weet bijvoorbeeld his
torische kostuums te maken
van materiaal dat eigenlijk er
gens anders voor bedoeld is.
Ik heb eens een fantastische
bruidsjurk van haar hand ge
zien, gemaakt van coladop-
pen."
tekst: Theo de With
foto: Henk Bouwman
achvolta en actrice Scarlett
injon in Venetië. Foto: Reu-
vajssia Pierdomenico
door Dick van Teylingen
leiden - Het is bijna zover en dan
is de Leidse Schouwburg echt
drie eeuwen oud. Dit jaar wordt
de driehonderdste verjaardag
van het initiatief van de Haagse
theaterman Jacob van Rijndorp
gevierd om een theater te bou
wen aan de Oude Vest. Het ge
meentebestuur ging akkoord en
een jaar later werd de eerste
voorstelling gespeeld. Dat zou
nu niet meer lukken, constateer
de de Leidse wethouder Ruud
Hessing jaloers.
Het officiële jubileum werpt
zijn schaduw vooruit. Al een
paar jaar lang gaat aan het the
aterseizoen een symposium
vooraf, onder leiding van do
cente theaterwetenschap Cobi
Bordewijk. Na schouwburgar
chitectuur en theater in de
achttiende, negentiende en
twintigste eeuw kwam gisteren
het theatergenre aan de orde
dat zo Hollands is als klompen,
kikkers en korfbal.
'Cabaret in de Leidse Schouw
burg' was een vlag die de lading
maar deels dekte. In de lezin
gen over Toon Hermans, Wim
Kan en Freek de Jonge werd
Leiden er niet of met de haren
bijgesleept, na de pauze ging
het wel over Leidse cabaretfe
nomenen: het Leidsch Studen
ten Cabaret, het Leids Cabaret
festival en Wijnand Zeilstra.
Jammer genoeg ontbrak in de
bijdragen aan het symposium
aandacht voor de grote lijn. Wat
was door de jaren heen het
aandeel van het cabaret in de
schouwburg? Onderscheidde
cabaret in Leiden zich van dat
in de rest van het land? Hoe
was de situatie voor de tweede
wereldoorlog? We kwamen er
niet achter; misschien lezen we
er meer over in het grote boek
dat volgend jaar verschijnt.
De enige cabaretier uit de tijd
voor Toon Hermans die enige
aandacht kreeg, was Koos
Speenhoff. De onderzoekers
vonden in het gemeentearchief
46 bundels met corresponden
tie tussen het schouwburgbe
stuur en de artiesten. Toen
Speenhoff geboekt werd, vroeg
hij om informatie over 'grappi
ge Leidse toestanden die tot
spot noopen'. Met het ant
woord maakte hij zijn liedje
'Leidsche praatjes'. Johanniek
van der Molen speelde het,
overtuigend uitgedost.
Het overzicht mocht dan ont
breken, op persoonlijk en anec-
dotisch niveau viel er veel te be
leven. Jacques Klöters presen
teerde Toon Hermans als een
belangrijke vernieuwer: hij
bracht de eerste one man show
in Nederland, naar buitenland
se voorbeelden als Maurice
Chevalier, Yves Montand en
Danny Kaye. Hij stelde de per
soonlijkheid van de cabaretier
centraal, ook als hij een typetje
speelde.
Hermans vond zichzelf geen
cabaretier, eerder een clown.
Wim Kan ontwikkelde een kant
die nog steeds typerend is voor
het cabaret: de conférence, met
veel grappen ingaan op actuele
(vaak politieke) ontwikkelingen.
Frans Ruhl, jarenlang assisitent
van Kan op het toneel, haalde
persoonlijke herinneringen op.
Volkskrantrecensent Patrick
van den Hanenberg noemde
Freek de Jonge 'de allergrootste
theaterkunstenaar die we ooit
hebben gehad'. Je verwacht
toch iets meer afstand van een
criticus. De grootste cabaretier,
daar valt over te praten. Van
den Hanenberg gaf intussen
wel een boeiende analyse van
De Jonges grote thema: het ver
lies van de onschuld.
Cabaret is vanouds een hobby
van studenten, maar het
Leidsch Studenten Cabaret wil
de er meer van maken. Toen
een diëstoneelstuk in 1959 mis
lukte, nam het groepje met Paul
van Vliet en pianist Floor Kist
het schouwburgpodium graag
over. Dat jaar was de sociëteit
van Minerva afgebrand. Het
studentencabaret ging op toer-
nee en maakte platen om geld
voor de herbouw te verzame
len. Die lelijke bunker aan de
Breestraat heeft Paul van Vliet
dus mede op zijn geweten.
Jan van Coeverden koutte zich
door de geschiedenis van 27
jaar Leids Cabaretfestival heen.
Laten zien dat links ook leuk
kon zijn, dat was in 1978 een
uitgangspunt, en een tegen
wicht bieden tegen het opper
vlakkige festival Cameretten.
Het werd een miljoenenbedrijf.
Wijnand Zeilstra (50) bezoekt
beroepshalve al meer dan een
half leven cabaretvoorstellingen
en ziet er nog opmerkelijk
monter uit. Hij constateerde
dat het Leidse aanbod aan ca
baret niet verschilt van dat in
vergelijkbare schouwburgen.
Logisch en gelukkig maar; er
moet ook ruimte blijven voor
dans, toneel en muziek. De
overvloedige festivalcultuur en
de grote vraag naar cabaret
heeft volgens hem zowel ge
zorgd voor een hoger beginni
veau als voor meer middel
maat. Over de tekstuele armoe
de en gemakzucht maakt hij
zich zorgen. En een theaterdi
recteur zou niet blind de fina
listen van het Leids Cabaretfes
tival moeten programmeren,
maar de kwaliteit moeten af
wachten. Dat kon gastheer Bart
van Mossel in zijn zak steken,
maar het leek geen deuk te
slaan in zijn tevredenheid over
een geslaagd symposium.
DE Z
H
Theaterepos 'Tantalus' wegens enorm succes geprolongeerd tot eind oktober
door Bert Jansma
Een jurk van Bernadette Drenth. Foto: Mark Lamers
den haag - „Eens in de tien jaar heb je
een voorstelling die vleugels krijgt, en de
ze kwam wel op een héél cruciaal mo
ment." Aus Creidanus over zijn 'Tantalus'
bij De Appel, het theaterepos waarmee
het gezelschap de NRC publieksprijs won
én de eerder ontzegde rijkssubsidie lijkt
terug te halen. „Een droomscenario",
zucht Greidanus. „Een stuk met zoveel ri
sico's, ook financieel, en uitgerekend
daarmee verdien je ook nog eens je twee
ton begrotingstekort terug. Ongelooflijk."
'Tantalus' is wegens succes geprolon
geerd tot eind oktober, toneelgroep De
Appel mag nog even nagenieten, maar
dan is er het nieuwe seizoen. Greidanus:
„Zo'n succes heeft wel gevolgen, want
wat ga je erna doen? Je kunt niet voort
aan alleen dit soort dingen doen. Je wilt
nadenken over wat nu dat specifieke van
De Appel is, waar je staat en waar je
naar toe wilt."
Bij De Appel heeft dat heel erg te maken
met dat unieke eigen theater. Greidanus
wil eraan sleutelen, de bar met de Janus
kop uit het midden van de foyer wegha
len, één grote zaal erboven. „In plaats
van de twee pijpenlaatjes van negentig
man." Inhoudelijk zoekt hij het in ver
jonging, nieuwe regisseurs, een genera
tie die 'langzaam de club overneemt'.
„Met behoud van de kwaliteit en de tra
ditie van De Appel en die speciale tech
nieken die wij beheersen.
Wat hemzelf betreft: „Ik ben al jaren be
zig met de grote klassieken op het to
neel. Verhalen met een Elckerlyc-achtig
element. Dat zag je in 'Peer Gynt' en in
de Shakespeares. Een andere grote lief
de is 'De Clown'. En daar reken ik dan
de klassieke satyrs bij, de Commedia
dell'arte, Voltaire, de narrenwereld uit
de Elizabethaanse tijd en zelfs Thomas
Bernard met z'n moderne, zwarte nar
ren. Ik wil de maatschappij spiegelen
vanuit de clownstechniek."
Het is volgens Greidanus eenzelfde soort
verhaal als wat hij nu doet met 'Tanta
lus'. „Wat heeft de mens in die vierdui
zend jaar gedaan? Is hij veranderd? Hoe
zit het met macht, roem, man, vrouw?
En met ons christelijk erfgoed als andere
peiler? Met die clowneske speeltechnie-
ken wil ik in de piste een reactie geven
op die thema's. De Grieken in 'Tantalus'
zaten met totaal verworden mensen te
genover hun goden en halfgoden. En wij
roepen toch ook dat het eigenlijk een
grote klerezooi is?"
Die voorstelling gaat cynisch 'En God
zag dat het goed was' heten. „Een uitda
ging. En een sterk visuele voorstelling,
met een Fellini-kant, een Fassbinder-
kant en een Dogtroep-kant. Er komt een
klein orkestje bij en ik werk met een spe
ciale club acteurs. Henk Votel komt er
voor terug."
'Levend, grillig en onverwacht', ken
schetst Greidanus uit de losse pols het
nieuwe repertoire. Geen 'giga-produc-
tie', al heeft hij voor de toekomst wel de
'Odyssee' in theatervorm op zijn ver
langlijst.
Het nieuwe seizoen presenteert De Ap
pel-op-onderzoek. Met maar één be
staand, klassiek stuk: 'Moeder' van de
Geert de Jong in de voorstelling 'Tantalus' van De Appel. Foto: GPD/Aus Greidanus
Pool Witldewicz (1924), geregisseerd
door Jules Terlingen. Greidanus: „Wit-
kiewicz is de Von Kleist van Oost-Euro
pa. En Jules kan een klassieke tekst naar
zijn hand zetten, dat heeft hij met Oscar
Wilde's 'Salome' bewezen. Actrice Geert
de Jong debuteert als regisseur met
'Dans', dat ze geschreven heeft naar een
scenario van de Japanse cineast
Masayukoi Suo, 'Shall we dance'. Dat
kan spannend en beeldend worden."
Verder maakt de jonge David Geysen -
eerder bij De Appel te zien in 'Kraamtra-
nen' - een bewerking van Cervantes'
'Don Quijote'. Een muzikale voorstelling
moet het worden. En in september star
ten drie Appel-actrices op zeer eigen
manier de periode na 'Tantalus'. Met
een stuk dat ontstond toen Margeurite
de Brauw, Gaby Milder en Karien
Noordhoff bij De Appel 'Roberto Zucco'
speelden. Tijdens hun gezamenlijke rit
in de nacht na de voorstelling terug naar
huis deelden ze emoties, angsten en be
leefden ze vreemde dingen. Het wordt
een 'road-movie-theatre-play', met als
titel V-snaar'.
rjfae/film zou iedereen gezien moeten hebben? Wat is
>oiste boek ooit geschreven? Welke muziek weet
n' u5 weer te ontroeren? Wat is het mooiste kunst-
-trekller tijden? Kortom: waarmee is Linda Capel, ver
end hoofd marketing van de Leidse Schouwburg,
jaapvende hemel?
Beste boek?
„Ik heb niet echt één boek dat
er met kop en schouders bo
venuit steekt. Isabelle Allende
is een van mijn favoriete
schrijvers. Op dit moment ben
ik helemaal weg van het boek
Vrouwen op de drempel' van
Gerdien Steenbeek. Het is een
antropologisch verslag over
vrouwen in een volksbuurt in
Mexico. Ik sta op het punt af
te reizen naar Ecuador om in
een soortgelijke cultuur te
gaan werken: katholiek en
macho. Ik vind het interessant
om te lezen hoe vrouwen
daarmee omgaan en hoe ze
ruimte voor zichzelf creëren.
Het gaat me echt om het in
houdelijke aspect van het
boek en niet om de stijl. Ik
lees ook wel fictie, maar dat
blijft minder hangen."
Beste cd?
„Mag het ook een LP zijn? Ik
ben een echte platenfreak.
Met een LP heb je tenminste
echt iets in handen en het ge
luid is ook mooier. Gelukkig
komt er tegenwoordig weer
veel uit op vinyl. Ik kies voor
een recente plaat: 'Building
Steam' van de Leidse formatie
Oak. In de dubbelhoes zit zelfs
- lekker ouderwets - een pos
ter. Het is een prachtige plaat
met sferische muziek op soms
vreemde instrumenten. Het
klinkt bijna als een sound
track; alleen moet er nog een
