'Ik wil gevriesdroogd worden'
GESPREK VAN DE DAG
Japanse kuuroorden
niet altijd betrouwbaar
Nieuwe manier van lijkbezorging zet uitvaartwereld op zijn kop
Drukte in de flamingocrèche
Oppervlaktewater
vaak ongeschikt
als drinkwater
Foedraal
woensdag 1 SEPTEMBER 2K>4
DAGELIJKS LEVEN
kJATuurZ-U) is~ OAT Pl°iAlS.D EEM ZAAC-AO i Cl<_
\ND HE^BEM SLKAAPL,MAflrZ pat PA4R.P tieeFT a/iEMA K
MENSELIJK
Deskundigen proberen een EIGENZINNIGE WALVIS die achter de dam van een
Canadese energiecentrale rondzwemt te LOKKEN met een bijzonder soort aas.
Zij laten onder water opnames van walvissen horen om de buitrug uit de wateren
van de centrale te krijgen. De walvis zwemt al een week bij de energiecentrale in
Nova Scotia. De fabriek is sindsdien stilgelegd. Deskundigen waren vooraf bang
dat het 15 ton zware dier, dat uit de Atlantische oceaan komt, de geluiden van
soortgenoten uit de Grote Oceaan niet zou verstaan. Inmiddels is de zes meter
lange buitrug de geluiden al vier kilometer gevolgd, maar na herhaaldelijke po
gingen weigerde het steeds de sluisdeuren uit te zwemmen. 'Walvismuziek' is
eerder gebruikt om een verdwaalde walvis weg te lokken. In 1985 zwom een
buitrug 80 kilometer met wetenschappers mee, de baai van San Francisco uit.
Een Brit die zijn brood ver
dient als DUBBELGANGER
van PRINS CHARLES heeft
succesvol gepleit om zijn rij
bewijs te mogen houden. Hoe
wel de man een snelheidsover
treding had begaan, heeft de
rechter hem een rijontzegging
bespaard. Zonder rijbewijs zou
hij zijn baan kwijtraken, zo
pleitte de veroordeelde Brit.
Wel moet hij een boete beta
len van 285 pond (ongeveer
430 euro). De 48-jarige man
werkt al tien jaar als 'lookali-
ke' van de prins. Met zijn auto
rijdt Charles Haslett door het
hele land om bij evenementen
als vervanger op te treden voor
zijn koninklijke naamgenoot,
hier op de foto. Foto: EPA
Ondanks alle culturele verschillen, vindt er op CULINAIR GEBIED een ongeken
de TOENADERING plaats tussen Mexico en de Verenigde Staten. Terwijl het
fastfood uit het noorden ten zuiden van de Rio Bravo steeds gretiger wordt ge
nuttigd, is omgekeerd een onbedwingbare trek in de typische tortilla ontstaan.
Volgens een Mexicaanse krant daalde de consumptie van tortilla in Mexico tus
sen 1994 en 2003 met 67 procent. In de VS steeg de consumptie van de maï-
spannenkoek juist met 117 procent. De Mexicanen verorberden sinds 1997 49
procent meer witbrood, bijvoorbeeld bij hamburgers. In 2003 werd in Mexico
48 procent minder tequila gedronken dan zes jaar geleden, in Amerika 20 pro
cent meer. De Mexicanen kregen ook steeds meer trek in Amerikaans bier met
tussen 2000 en 2003 een stijging van de invoer met 87 procent. De export van
Mexicaans bier naar de noorderburen steeg met 30 procent.
Het houdt de uitvaartbranche behoorlijk be
zig: vriesdrogen. Deze nieuwe manier van
lijkbezorging is bedacht door een Zweedse
biologe. Momenteel wordt het getest op die
ren. Uitvaartondernemer Yarden wil de me
thode introduceren in Nederland. Maar niet
iedereen is daar blij mee. 'In de Bijbel staat
alleen iets over begraven.'
Na een leven vol keuzemogelijkheden, blijft
de laatste beslissing beperkt tot begraven of
cremeren. Eigenlijk wel zo overzichtelijk,
maar dat gaat veranderen. Het vriesdrogen
komt eraan. Deze nieuwe manier van lijk
bezorging zit nog in de experimentele fase,
maar zet de uitvaartwereld nu al op zijn
kop.
Bij het vriesdrogen, ock wel lyofilisatie ge
noemd, wordt het stoffelijk overschot in
stikstof gedompeld. Daardoor wordt het zó
broos dat het met geluidssignalen uit elkaar
kan worden getrild. Nadat het water aan de
lichaamsstof is onttrokken blijft er een reu
kloos poeder over. Het hele proces neemt
een dag of tien in beslag.
Echt nieuw is de techniek overigens niet.
Vriesdrogen wordt in de voedselbranche al
langer gebruikt. De Zweedse biologe
Susanne Wiigh-Masak kwam op het idee
om vriesdrogen te gebruiken omdat ze op
zoek was naar een methode die minder be
lastend is voor het milieu dan begraven of
cremeren. In Zweden wordt het daarom
ook wel de 'ecologische uitvaart' genoemd.
Hoewel critici zich afvragen of het echt zo
veel beter is dan cremeren of begraven -
stikstof is immers ook belastend- spreekt
het milieuvriendelijke imago van vriesdro
gen wel veel mensen aan. Wie wil kan zelfs
een boom op zijn graf laten zetten die het
lichaamspoeder als voeding gebruikt.
De Zweedse uitvaartondernemer Promessa
Organic AB biedt zelfs makkelijk afbreekba
re kisten van aardappelzetmeel aan. Uit
vaartondernemer Yarden wil de nieuwe
methode in Nederland introduceren. Op
die manier heeft de uitvaartondernemer
een belangrijke troef in handen in de strijd
om de milieuvriendelijke uitvaartconsu-
ment.
Jasper Enklaar is hoofdredacteur van het
maandblad Uitvaart en volgt de ontwikke
lingen op de voet. „Het vriesdrogen houdt
de gemoederen in de uitvaartbranche be
hoorlijk bezig. Het is ook de eerste wezen
lijke vernieuwing sinds mensenheugenis.
Begraven en cremeren zijn er altijd al ge
weest."
Enklaar is een voorzichtige voorstander van
de nieuwe methode. „Ik vind het op zich
zelf een mooie techniek. Maar het maakt
natuurlijk wel uit of je het toepast op een
doperwt of een stoffelijk overschot. Ik ben
erg benieuwd met welke rituelen bij deze
Lyofilisatie stap voor stap
1) Het stoffelijk
overschot wordt in tien
dagen gekoeld tot min
18 graden Celsius.
4) Het kwik (van vullingen)
en eventuele resten van
chirurgische metalen wordt
magnetisch verwijderd.
2) Het door en door bevroren
lichaam wordt onder
gedompeld in vloeibare
stikstof (-196 graden) waar
door het heel broos wordt.
5) 25 tot 30 kilo droog poeder
blijft over en wordt in een
milieuvriendelijke kist (van
bijvoorbeeld
aardappelzetmeel) gedaan.
3) Dit ijslichaam wordt
blootgesteld aan kleine
trillingen en valt uiteen in
een organische substantie.
6) De kist kan worden begraven
in een klein formaat graf.
De overblijfselen zullen binnen 6
tot 12 maanden tot compost zijn
vergaan. Op het graf kan een
boom worden geplant die de
compost als voeding gebruikt.
Verstoffen of afpoeieren?
Volgens marktonderzoek
van Nipo heeft 42 procent
van de Nederlanders op
dit moment een uitge
sproken voorkeur voor
crematie. Voor een begra
fenis kiest 35 procent. En
17 procent van de Neder
landers weet het nog niet.
Slechts 5 procent heeft
geen enkele voorkeur. Eén
procent wil zijn of haar li
chaam ter beschikking
stellen van de wetenschap.
Bij een gemiddeld aantal
overledenen van 140.000
per jaar zijn dat er nog al
tijd 1400. Ruim voldoende
om de jaarlijkse behoefte
van de Nederlandse uni
versiteiten -die zo'n 500
stoffelijk overschotten no
dig hebben voor onder
zoek- te dekken.
Een van de belangrijkste
redenen om voor crematie
te kiezen, blijkt 'gemak' te
zijn. Crematie is populair
omdat er geen grafonder
houd nodig is en dus ook
geen (verplicht) grafbe-
zoek. De mensen die voor
een begrafenis kiezen,
doen dat juist omdat er
dan een plek is om naar
terug te gaan. Het argu
ment dat crematie ruimte
winst oplevert, is voor 12
procent van de onder
vraagden een belangrijke
reden om te kiezen voor
lijkverbranding. Aan de
beperkte keuzemogelijk
heid tussen begraven of
cremeren wordt in de na
bije toekomst wellicht
vriesdrogen toegevoegd.
De uitvaartwereld spreekt
liever over lyofilisatie.
Maar geen van de om
schrijvingen voldoet want
dat klinkt toch niet: 'Ik heb
gisteren mijn vader ge
vriesdroogd' ofi 'Hoe was
de lyofilisatie van je moe
der?' Op de website van
Doodgewoon wordt daar
om een oproep gedaan
voor een betere naam voor
de nieuwe methode.
De term moet de lading
dekken, goed uitspreek-
baar zijn, overledenen
waardig zijn én zowel als
zelfstandig naamwoord als
in werkwoordvorm logisch
klinken. Enkele suggesties
zijn er al: verstoffen en af
poeieren.
www.dood.nl en
www.promessa.se
vorm van uitvaart omgeven gaat worden."
Daar wordt bij Yarden ook over nagedacht.
„Natuurlijk, een nieuwe methode vraagt
om een nieuwe vorm. Maar het belangrijk
ste is momenteel toch of het technisch ge
zien allemaal mogelijk is op een manier die
ethisch ook nog verantwoord is", aldus een
zegsman van de uitvaartonderneming. Half
september komt Yarden met een grote pu
bliekscampagne over vriesdrogen. De
Zweedse biologe Wiigh-Masak helpt de u
vaartondememer bij het 'rijp' maken van
de Nederlandse markt. Uit een recente N:
po-enquête blijkt dat vijftig procent van c
Nederlanders interesse heeft. Hoe duur e
vriesdrooguitvaart wordt, is overigens no;
niet bekend.
Zeker is in elk geval dat vóórdat de nieuw
methode kan worden toegepast, de Wet c
de Lijkbezorging moet worden aangepast
Net zoals dat bij de introductie van cremi
ren is gebeurd. Belangrijke vraag is bijvoc
beeld of het lichaamspoeder dat overblijf
na het vriesdrogen, dezelfde juridische st
tus heeft als de crematieas. Als de aanpas
sing van de wet net zo langzaam verloopt
als destijds, kan het nog wel een paar jaai
duren voordat vriesdrogen als lijkbezorgi
tot de mogelijkheden behoort. Cremeren
was zó omstreden dat er in 1949 een spec
ale commissie werd aangesteld voor het
wijzigen van de Begrafeniswet. In deze
commissie zaten zowel voor- als tegensta
ders van lijkverbranding. Zij ontwierpen
een wetsvoorstel met crematie als legale
mogelijkheid. Deze 'Wet op de Lijkbezor
ging' werd in 1955 aangenomen.
Yarden, destijds een van de eersten die ci
meren toepaste, gaat ervan uit dat de wet
wijziging een formeel peulenschilletje is.
„Er moet natuurlijk wel naar gekeken woi
den. Maar wij vermoeden dat de aanpas
sing van de wet geen problemen op gaat 1
veren", aldus de zegsman.
Hoofdredacteur Enklaar ziet het minder
rooskleurig. „Ik denk dat het lang gaat du
ren. De Wet op de Lijkbezorging heeft ge<
hoge prioriteit. Tot nu toe houdt Binnen
landse Zaken zich erg op de vlakte in de 1
le discussie rond het vriesdrogen."
Als het aan Wim de Wit van de christelijk
begrafenisonderneming Op Doorreis lag,
dan was de Begrafeniswet helemaal nooil
aangepast. Cremeren en vriesdrogen ziet
hij allebei niet zitten. „Er is vanuit ons ge
loof maar één manier van lijkbezorging ei
dat is begraven. Al het andere is vanuit Bi
bels perspectief niet juist." De Wit heeft i
een gesprek achter de rug met uitvaarton
dernemer Yarden. „Het was een aardig gf
sprek, we kunnen weer prima door één
deur. Maar onze visie komt niet overeen.
De Wit is bang dat begraven in de toekon
onmogelijk wordt omdat de overheid gee
grond beschikbaar wil stellen. „Een be
graafplaats brengt minder op dan een
nieuwbouwwijk.
Net zoals destijds bij cremeren zijn er ooi
pioniers voor het vriesdrogen. Er zouden,
Zweden zelfs al enkele overledenen ligger
te 'wachten' op hun lyofilisatie. Zoals de
schoonmoeder van biologe Wiigh-Masak,
'Maakt niet uit hoe lang het gaat duren',
schijnt deze voor haar dood te hebben gi
zegd. „Ik wil gevriesdroogd worden."
Floor de Booys
Vraag een inwoner van Tokyo waar
hij het liefst zijn weekend zou door
brengen en tien tegen een dat het
antwoord luidt: in een gerenom
meerd kuuroord. In het heilzame
water van deze onsen kan hij niet al
leen bijkomen van de uitputtende
Tokyo-stress, maar wordt hij, als je
de onsenpropaganda mag geloven,
en passant ook genezen van aandoe
ningen die de krachten van de gedi
plomeerde medische stand te boven
gaan.
De meer dan 20.000 onsen nemen
zo'n belangrijke plaats in in het leven
van een Japanner, dat ze een cultu
reel instituut zijn geworden met, dat
gaat hier vaak samen, een hoog sno
bgehalte.
Een weekend in het water kost dus
vaak een klein fortuin: gauw 150 eu
ro per persoon per dag, maar kan af
hankelijk van de luxe van de accom
modatie oplopen tot meer dan het
dubbele.
Het was daarom een schandaal van
Nederlands gezegde
Als het op Sint Gielis
(i september) regent, zal het
lang blijven aanhouden
nationale afmetingen, toen laatst
werd onthuld dat een aantal onsen
de kluit belazerde. Het heilzame wa
ter bleek niet uit een bron te komen,
maar gewoon uit de kraan. Voor het
effect hadden sommige uitbaters het
water verrijkt met chemicaliën, maar
de geneeskrachtige werking daarvan
was op zijn mist twijfelachtig.
Wie zijn zondagmiddag thuis in zijn
badkuip doorbrengt, is net zo ge
zond bezig als een onsenbezoeker en
vele malen goedkoper uit. Tot grote
ergernis van de bonafide oorden en
de getilde bezoekers, bleken de op
lichters niet aangepakt te kunnen
worden. Er is een wet die voorschrijft
waar een onsen aan moet voldoen,
maar die is zo vaag -het water moet
minstens een van de 19 mineralen
bevatten die vaak ook in leidingwater
gevonden worden, of warmer zijn
dan 25 graden- dat ze probleemloos
ontdoken kan worden. Die wet moet
dus aangescherpt worden.
Intussen vreest de branche dat haar
geknakte reputatie niet alleen de Ja
panse maar ook de buitenlandse toe
rist zal afschrikken. Japan heeft sinds
kort ontdekt dat toerisme een groei-
industrie is en wil meer buitenlan
ders tot een bezoek verleiden. De
vaak idyllisch gelegen kuuroorden
zouden een van de grote trekpleis
ters moeten worden. Dat plan dreigt
nu door het schandaal te worden ge
dwarsboomd.
Peter van Nuijsenburg
Rotterdam - Het heeft veel weg van een crèche: veertien flamingo's, veelal nog gehuld in grijs 'nestdons', blijven angstvallig
dicht bij elkaar te midden van hun volwassen soortgenoten in Diergaarde Blijdorp. De flamingo's in Blijdorp hadden er dit
jaar zin in. Nooit eerder was de 'crèche' zo goed gevuld als nu. De flamingogroep in Blijdorp bestaat uit twee soorten: met
ruim tachtig vogels vormt de Europese of roze flamingo de meerderheid. De andere veertig witte exemplaren behoren tot de
Cubaanse soort. Menging van de dieren is ongewenst. Een vrijwilligster in de dierentuin observeert al tien jaar de groep en
houdt angstvallig in de gaten wie het met wie doet. 'Gemengde' eieren worden subiet onklaar gemaakt of vervangen door
nep-eieren. Het is daarom des te opvallender dat er toch nog veertien jongen zijn geboren. Foto: GPD/Niels van der Hoeven
Tweederde van alle locaties waar het oppervlak
tewater wordt gemeten op de aanwezigheid van
bestrijdingsmiddelen, voldoet niet aan de eisen
voor het gebruik voor drinkwater. In het water
komen zoveel bestrijdingsmiddelen voor, dat de
drinkwaternorm wordt overschreden.
Dat blijkt uit de nieuwe bestrijdingsmiddelenat
las van het Centrum voor Milieuwetenschappen
van de Universiteit Leiden en het adviesbureau
Royal Haskoning. Daarin is te zien waar het ge
bruik van bestrijdingsmiddelen in Nederland
leidt tot milieubelasting van het oppervlaktewa
ter. Tot nu toe ontbrak het aan een overzichtelijk
landelijk beeld van de risico's van bestrijdings
middelen in het oppervlaktewater.
In de atlas zijn kaarten opgenomen waarin zicht
baar wordt welke bestrijdingsmiddelen in be
paalde gebieden of wateren een probleem vor
men. In de atlas zijn 160 bestrijdingsmiddelen
opgenomen. De stoffen worden getoetst op hun
milieubelasting voor het drinkwater, met het oog
op plant en dier en voor de toelating van bestrij
dingsmiddelen. t
Zo blijkt uit de kaarten dat vooral in het westen
van Nederland de drinkwatemorm tien maal of
meer wordt overschreden. In het midden van
het land en langs de IJssel werden concentraties I
van het bestrijdingsmiddel carbendazim geme- I
ten, die soms hoger uitvielen dan was verwacht F
op basis van de voorspellingen. In Groningen
daarentegen bleken de concentraties car
bendazim juist lager dan was verwacht, gpd
Het morele faillissement van Europa is dit weekeinde
definitief uitgesproken. Misschien is het een enkeling
bij alle emotie rond de sluiting van Athene ontgaan,
bakermat van de Europese beschaving tenslotte, maar
ik pikte het op tussen de bedrijven door: makers van
autoradio's hebben hun strijd tegen diefstal van hun
product moeten opgeven. Je kunt als fabrikant nog zo
iets slims bedenken met pincodes of onzichtbare
frontjes of bediening op afstand, maar de inbrekers
hebben op die spitsvondigheden in de kortste keren
wat gevonden. Wie muziek in de auto wil kan alvast
vergif innemen op de komst van het gilde met de lan
ge vingers. Autoradio's komen vooral uit het verre oos
ten, in het bijzonder uit Japan en Korea. Daar wordt
maar een schijntje gestolen van wat in Europa gebrui
kelijk is. De mensen daarginds hebben een vleugje
meer ontzag voor mijn en dijn dan in dat continent
van ons, dat oude Europa dat desondanks volhoudt,
het beter te weten dan de rest. Hoor wie tikt daar, kin
deren, zachtjes tegen het autoraam? Het is een vreem
de zeker die verdwaald is zeker, liever maar niet vra
gen naar zijn naam. Want tot zijn vakgereedschap
hoort doorgaans een heel scherp mes. Oosterlingen
staan bekend om hun beleefdheid. Het hoge woord
komt er bij hen maar zelden uit. Dus als een woord
voerder van een Japanse firma bekent dat er tegen
hun Europese markt geen kruid gewassen is moet het
heel erg zijn.
Of begin ik nu mee te deinen op de golfslag van enige
van mijn éigen ervaringen deze afgelopen week? Zo
trof ik op een morgen mijn Ford op leeftijd aan met
ingeslagen linker voorlamp. Zo legde ik op een mo
ment van onach tzaamheid bij geopend portier een
linnen schoudertas terzijde. Die verdween in een oog
wenk. Tot de inhoud behoorden behalve twee kater
nen van de zaterdagkrant en drie boterhammen ook
een foedraal met de kentekenbewijzen deel 1 en deel 2
benevens de groene kaart. Weggegrist. Ik bedoel maar:
dergelijke ervaringen versterken niet het morele ver
trouwen in de Europese medebewoner.
Op het politiebureau zit altijd een aardige agente ach
ter haar scherm met toebehoren. Ze shaketeen cock
tail van hoop en troost: „ach meneer, vaak gooien ze
de documenten waar ze niks aan hebben weg in de
bosjes, soms ook in een brievenbus". Maar onze agente
vertolkt een obligaatpartij. Zij en ik weten wel beter
en bij de Rijksdienst voor het Wegverkeer lopen ze zich
al warm voor een duplicaat van mijn kentekenbewijs
en als het even kan voor spiksplinternieuwe nummer
platen tegen een flinke vergoeding. Op het postkan
toor verstrekt men een daartoe strekkend form ulier.
De Postbank, sinds kort moreel terzijde gestaan door
ons schnabbelende nationale geweten Jan Mulder,
kan voor de financiële afwikkeling zorgen.
Terwijl ik deze sombere bespiegeling aan het toet
senbord prijsgeef gaat de buitenbel. Het foedraal,
gaat het door me heen, terwijl ik onverantivoord
snel de traptreden naar beneden neem. Het foe
draal! Zou daar een eerlijke vinder voor de deur
staan of een oneerlijke met wroeging? Maar het
blijkt een keurige meneer metsnor en regenjas.
Hij is van de inspectie van de gemeente. Heeft u
een hond?" vraagt hij. Nee, ik heb geen
hond. „Hartelijk dank, goedemorgen■m.
zegt hij en plaatst een vinkje op een lijst.
Ik las ook dat de geldautomaten spontaan van
de muur kletteren vanwege de valse
euro's. Dus je zou als eerlijke crimineel
ook gewoon een autoradio in de win
kel kunnen kopen en dan met valse
euro's betalen. Maar dat doen ze niet.
Ze jatten hem gewoon uit de auto, sa
men met mijn foedraal.
Inderdaad, Europa is heel diep
gezonken.
