Onafhankelijkheid en objectiviteit zijn te koop
Vijfduizend euro voor een
middagje Annette van Trigt.
Jan de Hoop komt voor de
helft, maar wel nadat hij
klaar is met het
ontbijtnieuws. Net als
brandweermannen,
timmerlieden en
boekhouders klussen
journalisten graag bij. Het
vervelende voor hen is, dat
ze hun opdrachtgevers de
volgende dag weer kritisch
moeten kunnen
ondervragen. Kan dat, een
journalist op bestelling? Of
verkopen ze hun
onafhankelijkheid wel heel
makkelijk?
door Dolf Rogmans
NTS-voorzitter Emile Schuttenhelm presenteert het tweede Nederlandse televisienet. Op de monitoren Joop Smits (VARA) en Els Buitendijk (NCRV). Commercie op
tv was er nog niet, en het inhuren van de presentatoren om bedrijfsfeestjes op te luisteren was nog een absurde gedachte. Archieffoto CPD/NAA
Journalist op
bestelling
LgJ et is heel simpel. Het is leuker om thuis te
vertellen dat je die middag naar Paul Wïtte-
I man hebt geluisterd, dan dat je zegt dat je
naar een saai congres bent geweest. Daarom zijn beken
de journalisten gewild", zegt oud-televisiejournalist Jan
Driessen, nu directejir epmmunicatie bij verzekeraar
Aegon.
Die bekende journalisten weten dat. Bij bosjes stellen ze
zich beschikbaar als dagvoorzitter, debatleider, inleider,
spreker en soms trainer. De lijst namen is lang en het is
lastig iemand te vinden die er niet op staat. De presen
tatoren van Netwerk, Twéé Vandaag, het Journaal, No
va, Studio Sport, Den Haag Vandaag, Zembla, RTL
Nieuws, Hart van Nederland èn Het Elfde Uur (ÉO) bie
den zich allemaal aan via het handjevol bedrijven in Ne
derland dat sprekers en debatleiders verhuurt.
„De vraag is constant en de vraag is groot", zegt direc
teur Hans Groen van John Bukman Management bv, die
de meeste presentatoren in Hilversum onder contract
heeft Heel Studio Sport is via Bukman te huur, net als
veel nieuwslezers van de publieke én de commerciële
zenders. Dat gaat heel gemakkelijk.
Groen: „Van controle bij hun werkgevers is in de prak
tijk geen sprake. Als het even kan, werken die ook wel
mee. Wanneer Humberto Tan geen tijd heeft omdat hiL
moet weiken, wordt het rooster bij Studio Sport omge
zet. Daar zijn zé heel makkelijk in,"
De bekende bijklussende journalisten ontvangen hoge
bedragen voor hun werkzaamheden. Pieter Jan Hagens
(Netwerken Hoge Bomen) is één keer per maand (en
als hij het druk heeft minder) actief als debatleider of
dagvoorzitter. ,,Ik vind het een prettig idee te weten dat
ik er van kan leven als het nodig is.
Journaallezer Gijs Wanders kluste in twee jaar tijd bijna
tweehonderdduizend euro bij elkaar bij de uitkeringsin
stantie UWV, zijn collega Annette van Trigt streek er
zo'n 45.000 euro op. Een middagje Paul Witteman kost
zeker twaalfduizend euro. Hij is niet alleen duur oiridat
hij goed is, maar ook omdat hij elk jaar maar een paar
keer'er wat bij doet', weet Frank Kylstra van het bureau
Ambar, dat prominenten lévert op bestelling.
Talkshow
Goedkoper kan ook. Jan de Hoop komt voor maximaal
3500 euro langs, net als Frénk van der linden, Gerard
Aminkhof vraagt maximaal 5000 euro. terwijl Karei van
de Graaf weer 7500 euro wil hebben. Daarvoor levert De
Graaf dan wel een 'talkshowformule, die speciaal is ont
wikkeld om symposia en congressen op sterk dynami
sche manier vorm te geven.' De informatiefs afkomstig
van de internetsite van Speakers Academy, samen met
Bukman de grootste aanbieders van bekende Nederlan
ders.
Het boeken van een Bekende Presentator is kinderspel.
Op internet kiest u de spreker van üw keuze, vult in
waarvoor hij of zij moet opdraven en drukt op de knop.
Toch zijn er ook wel journalisten die niet de deur plat
lopen bij symposia. Jeroen Pauw deed het wel, maar
heeft nu geen tijd meer. Behalve presentator van Nova
is hij ook ondernemer, hij heeft een eigen tv -productie
bedrijf.
Nieuwslezer Sacha De Boer is ook niet te boeken, aldus
Groen, en hoewel sportcommentatorert veel gevraagd
zijn, geldt dat niet voor Johan Derksen. „Ik word nooit
gebeldzegt hij" met een lach. „Ik zou het ook niet
doen. Ik zou me kapot generen om na een middagje
praten drie of vijfduizend euro mee naar huis te ne
men."
Journalisten worden ingehuurd vanwege hun bekende
gezicht, maar ook vanwege hun imago van onafhanke
lijkheid, betrouwbaarheid en objectiviteit. De uitke
ringsinstanties UWV, en de ministeries van financiën en
vrom noemen dit de reden om bijvoörbeeld Kees Drie
huis, Peter van Ingen en Maria Henneman in te huren
als debatleider of dagvoorzitter.
Maria Henneman (tot voor kort werkzaam bij Netwerk):
„Ik doe op zo'n congres hetzelfde als bij Netwerk. Ik stel
in alle onafhankelijkheid vragen aan mensen. Ik zie daar
geen probleem in." Hagens: „Ik ben freelancer bij de
omroep. Debatten leiden is gewoon één van mijn activi
teiten."
Objectief
Wat Hans Laroes, hoofdredacteur van het NOS-Jour-
naal, betreft is het behouden van die onafhankelijkheid
precies die reden om niet bij te klussen. Onafhankelijk
heid en objectiviteit zijn niet te koop. Hij was 'not amu
sed' toen bleek dat zijn Journaallezers tot de meest fa
natieke bijklussers van Nederland behoren.
„Het belang van het Journaal is het meest gediend met
een beeld naar buiten toe van onafhankelijke, betrouw
bare journalisten: voor niemand bang, aan niemand ge
bonden. Iederë schijn moet worden gemeden. Dit bete
kent voor mij dat de hoofdredactie slechts in uitzonder
lijke omstandigheden toestemming zal geven voor een
klus buiten de deur. Een onafhankelijke journalistieke
organisatie is een groot goed", schrijft Laroes op de
website van het Journaal.
Dus greep hij in. Na een gesprek met Wanders van Van
Trigt beëindigden die hun klussen. Laroes kon dat een
voudig afdwingen, omdat de cao voorschrijft dat neven
activiteiten gemeld moeten worden bij de hoofdredac
teur. Dat hadden de twee niet gedaan. Inmiddels is het
kwaad wel geschied, constateert Gerard Dielessen, di
recteur bij de NOS. Hij twijfelt niet aan de integriteit van
Wanders en Van Trigt, maar „de beeldvorming heeft in
middels zijn negatieve werking gedaan. Daar ben ik niet
blij mee."
Dat blijkt wel uit een bezoekje aan de website van het
Journaal. Wanders en Van Trigt krijgen er ongenadig
van langs. Veel critici zien in het bijklussen van de twee
hét bewijs dat journalisten, politici en grote bedrijven
drie handen op één buik zijn. Als ze Wanders in beeld
zien, denken ze eerder 'naar welke klus is die vandaag
geweest', dan 'wat is er in de wereld gebeurd.'
De vele tientallen bezoekers van de site zouden dan ook
het liefst de twee niet meer op de buis zien. Zover gaat
Laroes niet. Hij heeft alle Journaal-medewerkers opge
dragen hun nevenactiviteiten te melden en wil in het
vervolg alles van tevoren weten. Slechts sporadisch zal
hij nog toestemming geven voor bijklussen.
Debat
De meeste hoofdredacteuren van tv-rubrieken zijn daar
wat soepeler in. Carel Kuyi, hoofdredacteur van Nova:
„Jeroen en Clary (Polak, red.) doen het niet. Ik zie het
niet zo zwart/wit. Ik zou niet alles verbieden. Ik bewaak
de journalistieke onafhankelijkheid van Nova. Daarin
past soms een debat leiden." Bij Twee Vandaag geldt
hetzelfde regime, zegt Tros-hoofdredacteur Klaas Sam-
plonius.
Kuyl is wel geschrokken van de hoogte van de bedragen
en de omvang van de nevenactiviteiten. „Ik vraag me af
waar ze de tijd vandaan halen." Kuyl vindt het ongepast
als presentatoren fiks bijverdienen. „Ze hebben hier een
heel goed salaris. Het levert je ook bekendheid en status
op. Dan is het niet gepast die bekendheid buiten je werk
om ook nog eens fors te gelde te maken. Ik begrijp de
ophef hierover heel goed. Het noopt tot voorzichtig
heid."
Maarten Nooter, hoofdredacteur van Studio Sport is het
niet met Kuyl eens. „Bekende Nederlander zijn heeft
voor- en nadelen. Voordeel is bijvoorbeeld dat je meer
gevraagd wordt voor nevenactiviteiten. Nadelen zijn er
ook. Je zult maar als Smeets in het Holland Huis rondlo
pen. Dat is heel anders dan als onbekende Nederlander.
Dat kan ik je verzekeren.
Nooter ziét ook wel voordelen in het bijklussen van zijn
presentatoréh. ,1e legt contacten die later in je werk nog
eens van pas kunnen komen." Maria Henneman voert
dat ook aan. Volgens oud-journalist Driessen heeft het
wel eens een onderwerp in de tv-rubriek Netwerk opge
leverd. Ook al zfin de voorbeelden hem ontschoten.
Harm Taselaar, hoofdredacteur van RTL Nieuws: „Mis
schien steken ze 6É nog wat van op. Ook al vraag ik me
Toch levert ook het voorzitten van debat
ten soms genante vertoningen op. Zo klus
te Andries Knevel ooit bij door minister
Zalm tegen betaling te interviewen. Een paar
dagen later was diezelfde Zalm bij hem te
gast in Het Elfde Uur. Marjolein Uitzinger
overkwam iets vergelijkbaars voor de radio en
Hagens kan zich voorstellen dat hij een vertrou
welijke nota laat liggen, die ter sprake komt tijdens
een interne discussie.
Niemand van de journalisten kan zich herinneren
ooit beloofd te hebben dat ze hun mond houden,
mocht er tijdens een besloten bijeenkomst
nieuws opduiken. Taselaar: „Daar zeg je wat. Dat
ga ik meteen navragen. Dat kan niet."
Waar alle journalisten tegen zijn, is het door
journalisten trainen van managers en politici in
het te woord staan van de pers. „Dan steek je
de grens over", aldus Kuyl. Ook Driessen, die
zelf inmiddels de grens is overgestoken, is
daar tegen. „Dan verlies je echt je onafhanke
lijkheid."
Max Kerremans, directeur van Brain-Box ziet
dat anders. Op het Hilversumse mediapark
traint zijn bedrijf al vijftien jaar „alle nieuwe
Kamerleden, managers uit het bedrijfsleven
en mensen werkzaam bij semi-overhe-
den." Woensdag had hij drie trainingen te
gelijk. „We hebben dertig trainers, van wie
zeventig procent actief journalist is."
Volgens Kerremans kan het best, dat
journalisten politici trainen. „Wij gaan
daar zorgvuldig mee om. Natuurlijk moet
het niet zo zijn, dat ze elkaar in hun dage
lijks werk kunnen tegenkomen. Het heeft
nog nooit problemen gegeven. Bovendien
leren we hier mensen niet hoe ze vragen
moeten omzeilen of andere trucjes. We le
ren ze hoe de media werken. Net als dat
journalisten zich voorbereiden op een ge
sprek, mogen politici dat toch ook doen",
zegt Kerremans.
Register
Hoewel er 'niets aan de hand is' en hij 'de
ophef niet begrijpt', wil hij geen namen
noemen van journalisten die voor hem wer
ken. .Alleen de naam van Pim van Galen
(Den Haag Vandaag) is in de pers versche
nen. Dat is nu precies een goed voorbeeld.
Die gaat echt geen politici trainen. Hij heeft
wel eens ambtenaren getraind van het dis
trict Zuidwest van de Douane. Die komt hij
in zijn werk echt niet tegen."
Het trainen van managers en politici is
daarmee wel het meest schimmige gebied.
Alleen oud-joumalisten komen er voor uit
dat ze trainingen geven. Zo ontvangt Wou-
ke van Scherrenburg (ex-Den Haag Van
daag) tegenwoordig graag gasten in haar
villa in Zuid-Frankrijk voor een intensieve
meerdaagse training. Méximaal drie perso
nen per keer.
Als reactie op alle ophef over bijklussende
journalisten komt de NOS binnenkort met
nieuwe regels. Ook het Genootschap van
Hoofdredacteuren denkt daar aan. Voorzit
ter, en Volkskrant-hoofdredacteur, Pieter
Broertjes ziet wel wat in een openbaar re
gister van bijbanen. „Dan kan iedereen zien
hoe het zit met de onafhankelijkheid van
journalisten".
soms af waar ze de tijd vandaan halen.
Werken ze hier niet hard genoeg
soms?"
Gênant
