WETENSCHAP
Agapanthus, de bloem der liefde
inmisbaar handboek voor het houden van een dino
t De Melkweg Op afstand Planten zijn lang bladloos geweest
Mexicaanse salamander
giat poten weer aangroeien
•I
'Natuurrampen grotere
bedreiging dan terrorisme'
Genbehandeling verandert
luie apen in workaholics
VRIJDAG 20 AUGUSTUS 2OO4
tijn Hover
jar niet bang, hij doet
or je het baasje van de
er al zeggen. Bijtgrage
»nge spinnen en giftige
:ijn geliefde huisdieren.
1 zo gek om te denken
huis-dino'?
len van dinosauriërs
Ier heeft één groot
merkt bioloog Robert
;omen terecht op in
en handzame na-
'Dinosauriërs als
,Het houden van
of bedreigde dier-
irdt in deze milieu-
ijden terecht als af-
aardig beschouwd. De
ter heeft daar geen
„angezien de dieren
I j^ich mee bezighoudt
ll^n uitgestorven."
jandelt in zijn boekje
de dinosauriërs, van de
II fhattige Compsogna-
le levensgevaarlijke
lurus, die alleen ge-
lor dierentuinen,
luriërs zijn uitermate
Is huisdier, merkt hij
de kleinere soorten,
genoemde Compsog-
-oorbeeld kan 'als hij
taf het begin wordt
meestal wel zindelijk
maakt, zeker als u
•r krijgt dat hij van zijn
tenbak gebruik maakt',
leide Stegoceras heeft
Ie afmeting van een
ivendien vinden ze
im hand in hand te lo
tus Mash.
ier is hij 'een stuk inte-
dan bijvoorbeeld een
[of rottweiler'. Voor
gelegde eigenaren
om te weten dat de
rdi
Niet alle dino's zijn geschikt als huisdier. Het prehistorische dier op de foto is erg geschikt voor de kinderen. Foto: CPD
Stegoceras op de golfbaan een
nuttige caddie kan zijn. Mash
wijst er op dat lang niet alle di
nosauriërs geschikt zijn voor
kinderen, al zien ze er nog zo
aandoenlijk uit.
De Podokesaurus is ook door
Mash zelf eerder omschreven
als 'goed met kinderen'. Bij na
dere beschouwing blijkt 'verzot
op kinderen' echter een betere
omschrijving: „Hoewel ze in
het gezelschap van kinderen
helemaal opleefden, kon dat
van de kinderen helaas niet ge
zegd worden."
Podokesaurussen en soortge
noten als Oviraptor, Velocirap-
tor en Ornotholestes zijn dan
ook beter geschikt voor politie-
en beveiligingstaken, consta
teert de auteur. De slimste di
nosauriër is waarschijnlijk de
Troodon, die men met enig ge
duld zelfs kan leren sinaasap
pels te persen en brood te roos
teren. Wel dient hij bij het uitla
ten stevig aangelijnd te blijven,
en zelfs dan verdient het aan
beveling hem bij kinderwagens
uit de buurt te houden.
Ook de agrarische sector kan
profijt trekken van diverse di-
nosoorten, bijvoorbeeld voor
vlees en/of eieren. Zo kan het
vlees van de Riojasaurus wor
den verwerkt tot zeer smakelij
ke hamburgers, die binnenkort
bij de supermarkt verkrijgbaar
zullen zijn. De bepluimde vacht
van de Therizinosaurus zal bin
nenkort begeerde mode-acces
soires opleveren, verwacht
Mash. Het dier is gemakkelijk te
houden en kan, mits van jongs-
af aan goed getraind, met zijn
lange, scherpe klauwen uitste
kend dienst doen als schapen
scheerder.
Het boekje van Mash is een on
misbare handleiding voor men
sen die overwegen een dino
sauriër aan te schaffen. Ook
voor andere geïnteresseerden
staat het vol met wetenswaar
digheden over deze interessan
te dieren. Hopelijk zal het ertoe
bijdragen dat de omgang van
mensen met dinosauriërs ver
betert, zodat ongewenste exem
plaren niet langer langs de snel
weg worden gedumpt of in het
kanaal verdronken.
Robert Mash, Een dinosauriër
als huisdier. Uitgeverij Het
Spectrum. ISBN 9071206297.
Prijs: euro 15,95.
Planten danken hun prnte hlaHeren aan Hp Hra- mpt wat nnnticre uitsteeksels Hip als hlaaHies
jonze Melkweg er van een afstand uit?
jgal een eind reizen voor je een over-
kunt maken. Sterrenkundigen meten
•(4nelheden van sterren om het melkweg-
1 bepalen afstanden en turen door stof-
lemaal om een 3D-model van onze
te krijgen.
een andere methode: tweelingen zoe-
|.D. Smith van de Universiteit van Arizo-
:son deed dat met NASA's Spitzer Space
„Vanuit onze eigen melkweg is het
:e zien wat er in het centrum gebeurd",
,Door naar een ander sterrenstelsel te
ijgen we een mooi overzichtsbeeld."
;k met de gevoelige infraroodtelescoop
sterrenstelsel NGC 7331, op 50 miljoen
lichtjaar van onze eigen melkweg in de richting
van het sterrenbeeld Pegasus. NGC 7331 lijkt
enorm veel op onze eigen melkweg: de massa en
het aantal sterren, de vorm van de spiraalarmen
en de snelheid waarmee nieuwe sterren ontstaan
komen allemaal prachtig overeen met ons eigen
stelsel.
De beelden van de Spitzer-telescoop laten zien
dat de sterren in het centrum van NGC 7331 ou
der zijn dan die in de spiraalarmen. In de spiraal
armen leven sterren van middelbare leeftijd, die
hun gaswolken al hebben weggeblazen. Spitzer
laat ook zien dat in het centrum van NGC 7331 óf
ongewoon veel heldere en zware sterren zitten,
óf dat het stelsel net als onze eigen melkweg een
redelijk actief zwart gat herbergt.
Planten danken hun grote bladeren aan de dra
matische C02-daling van zo'n 370 miljoen jaar
geleden, denken Britse biologen. Toen konden
gewassen eindelijk grote bladeren ontwikkelen
zonder daarbij levend te verbranden. Hoewel
planten niet los te denken lijken van hun blade
ren, heeft het toch behoorlijk lang geduurd voor
dat ze deze ontwikkelden. In de eerste vijftig mil
joen jaar van hun bestaan gingen zowat alle
planten bladloos door het leven. In plaats daar
van waren ze slechts opgebouwd uit stengels,
met wat puntige uitsteeksels die als blaadjes
dienst deden. Waarom planten zo lang bladloos
bleven, was altijd een raadsel. Het is alsof plan
ten op een bepaald startsein wachtten. Biologen
uit Sheffield denken dat planten uiteindelijk gro
te bladeren ontwikkelden omdat de lucht afkoel
de én het C02-gehalte in de lucht enorm daalde.
Dat gebeurde 370 miljoen jaar geleden, naar on
geveer het niveau dat we nu kennen. Deze ont
wikkeling valt precies samen met de periode
waarin planten grote bladei'en ontwikkelden.
Enorme vloedgolven, vulkaan
uitbarstingen en aardbevingen
vormen een grotere potentiële
bedreiging voor de mensheid
dan terrorisme. Dat stelden on
derzoekers van een gerenom
meerd Brits wetenschappelijk
instituut tijdens een persbijeen
komst, zo berichtte de omroep
BBC.
De wetenschappers, verbonden
aan The Royal Institute (RI)
waarschuwden dat wereldwijde
natuurrampen (Global Geophy
sical Events) bij lange na niet
serieus genoeg worden geno
men. De ogen van de wereld
zijn, zeker sinds de aanslagen
in de Verenigde Staten op 11
september 2001, te eenzijdig
gericht op het internationaal
terrorisme, menen zij.
De onderzoekers verwezen on
der meer naar de uitbarsting
van de Indonesische vulkaan
Tambora in april 1815, voorzo
ver bekend de grootste in de ge
schiedenis van de mensheid. As
en vulkanisch gesteente werden
44 kilometer de lucht in geslin
gerd en kwamen tot 1500 kilo
meter verder neer. Zo'n 92.000
mensen kwamen om.
Volgens de wetenschappers zijn
dergelijke grootschalige natuur
rampen zeldzaam, maar moe
ten ze wel degelijk serieus wor
den genomen. Grondig onder
zoek, alertheid en een gedegen
voorbereiding kunnen op de
lange termijn vele duizenden
mensenlevens redden, betoog
den zij.
De geleerden hebben hun blik
momenteel vooral gericht op
een instabiel stuk rots op het
Canarische eiland La Palma. Als
deze kolossale rotsmassa door
toedoen van bijvoorbeeld een
vulkaanuitbarsting in de Atlan
tische Oceaan stort, ontstaat
een enorme vloedgolf of tsuna
mi, die grote verwoestingen zou
kunnen aanrichten aan de kus
ten van de oostelijke Verenigde
Staten, Groot-Brittannië en di
verse Afrikaanse landen, vrezen
de wetenschappers.
Daarom willen zij de Cumbre
Vieja, een actieve vulkaan op La
Palma, nauwlettender in de ga
ten gaan houden. Als zij een
uitbarsting tijdig zien aanko
men, is er nog tijd om mogelijk
bedreigde steden te evacueren,
aldus de onderzoekers. De we
tenschappers zijn wel tevreden
over het vele onderzoek dat met
name in de VS wordt gedaan
naar asteroïden, die volgens
hen de grootste bedreiging vor
men. De Amerikaanse ruimte
vaartorganisatie NASA en haar
Europese evenknie ESA hebben
al missies op het programma
om na te gaan hoe de baan van
asteroïden kan worden gewij
zigd met behulp van raketten.
Amerikaanse wetenschappers
zijn erin geslaagd luie apen te
veranderen in workaholics door
middel van een genbehande
ling. Dat maakten de onderzoe
kers van het Nationaal Instituut
voor Geestelijke Gezondheid
bekend.
De geleerden gebruikten voor
hun onderzoek zeven rhesus-
apen. De diertjes moeiten rea
geren op visuele signalen op
een projectiescherm door aan
een hendel te trekken. Hun be
loning bestond uit een druppel
water.
De wetenschappers ontdekten
dat de apen harder gingen wer
ken, en hun taak ook beter uit
voerden, als de aanvoer van do
pamine naar een bepaald deel
van de hersenen werd geblok
keerd. Daarvoor gebruikten zij
een nieuwe gentherapie.
De behandeling nam voor de
proefdieren de relatie tussen
arbeid en beloning weg. Daar
door werkten de apen, die nor
maal gesproken pas op stoom
komen als hun doel, de belo
ning, in zicht komt, van meet af
aan in een constant tempo en
maakten zij ook minder fouten.
Hoewel heel wat werkgevers
goud geld zouden willen beta
len voor een remedie tegen luie
ondergeschikten, zeggen de
wetenschappers het onderzoek
alleen te hebben uitgevoerd om
beter inzicht te krijgen in men
tale aandoeningen als depressie
en schizofrenie.
door Hennie Talens
Marianne, Septemberhemel,
Oueen of the Night. De liefheb
bers bedenken de fraaiste na
men voor hun scheppingen. Van
de oorspronkelijke tien soorten
Agapanthus zijn inmiddels hon
derden cultivars gekweekt. Er
worden zelfs speciale bijeen
komsten rond de Agapanthus
georganiseerd, zoals onlangs in
huize Verwolde in het Gelderse
Laren.
Nederlandse handelslieden van
de Verenigde Oost-Indische
Compagnie namen de Agapan
thus mee uit Afrika. De eerste
bloeiende plant was een regel
rechte bezienswaardigheid.
Vooral de rijken hadden er aar
digheid in hun tuinen op land
goederen met exoten te vullen
en daarmee te kweken. De Aga
panthus was van meet af aan
een succes en wordt inmiddels
in binnen- en buitenland in al
lerlei cultivars gekweekt.
Deze Afrikaanse lelie, zoals de
Nederlandse benaming is, is in
middels al eeuwen in ons land.
De naam klopt trouwens van
geen kanten, want een lelie is
de plant bepaald niet. Hij lijkt
meer op een hyacint maar is
ook dat niet. Want de meeste
Agapanthussoorten geuren niet
en juist daarom staat de hyacint
bekend.
Eeuwen geleden, in 1679 bloei
de er voor het eerst in ons land
een Agapanthus en wel in de
tuin van Hieronymus van Be-
vemingk te Warmond. De fraaie
plant stimuleerde ook anderen
om zich ermee bezig te hou
den. Ook nu is de Agapanthus
nog zeer geliefd. Er zijn twee
groepen die zich met kweken
bezighouden. Een groep die de
Agapanthus als snijbloem ge
bruikt, zeg maar de professio
nele kwekers en handelaars, en
een groep echte tuinliefhebbers
die lol heeft in de diverse varië
teiten van de sierplant.
De professionele kwekers pro
duceren jaarlijks zo'n 7,5 mil
joen stelen die als snijbloem via
de bloemenveiling aan de man
worden gebracht. De bloem
wordt in toenemende mate in
boeketten gebruikt. Vorig jaar
op Koninginnedag kreeg konin
gin Beatrix een boeket aange
boden met een combinatie van
Agapanthus en gele rozen. De
De agapanthus op landgoed Verwolde. Foto: GPD
Agapanthus is een perfecte snij
bloem en doet het mooi in ar
rangementen terwijl die ver
houdingsgewijs ook nog lang
goed blijft.
De 'sieragapanthus' kent vele
verschijningsvormen: blauw
bloeiend, wit bloeiend, groen-
blijvend, bladverliezend en met
stelen van 40 cm tot wel 180 cm
lang. Veel variëteiten waren bij
Huis Verwolde in Laren te zien.
Ook was een groot deel van Ne
derlands grootste Agapanthus-
collectie te zien die uit 68 in ons
land gekweekte soorten bestaat
en in het bezit is van het Gel-
dersch Landschap.
Plantenfanaat Wim Snoeijer
legde in 1996 de basis voor deze
collectie van Nederlandse culti
vars. Er werd een proeftuin in
gericht bij de Universiteit in
Leiden waar in september 1996
de eerste Hollandse cultivars
werden gepoot. De collectie be
gon pas echt in 1997 toen er 19
cultivars in de proeftuin ston
den.
Nu bestaat de collectie uit 68
planten en wordt nog steeds
uitg -breid met nieuwe en her
ontdekte planten. Het Gel-
dersch Landschap nam de col
lectie in 2002 over en die wordt
normaal tentoongesteld bij
Kasteel Rosendael in Rozendaal
bij Arnhem.
Agapanthus betekent letterlijk
bloem der liefde. Het is een sa
mentrekking van het Griekse
agape (liefde) en anthos
(bloem). In ons land wordt hij
behalve Zuid-Afrikaanse lelie
ook wel Kaapse lelie en blauwe
tuberoos genoemd. Zuid-Afri
kanen houden het zelf op blou-
lelie en kandelaar.
De oorspronkelijke bewoners
van Zuid-Afrika, de Xhosa, ge
bruikten de plant als vrucht
baarheidsmiddel. Een Xhosa-
bruid draagt altijd een ketting
van wortels van de Agapanthus
hetgeen betekent dat ze veel
kinderen zal dragen en zal zor
gen voor een geboorte zonder
complicaties.
Verder werden de wortels ook
gebruikt als geneesmiddel. Fijn
gemalen wortels zorgen ervoor
dat de baarmoederwand weer
samentrekt. Pasgeboren baby's
woraëh gewassen met een af
treksel van de wortels. Het spul
zou ook huidaandoeningen ge
nezen en menstruatiepijnen
verlichten. Als zalf zou het hel
pen tegen gezwollen benen.
In Europa telden die eigen
schappen van de plant niet zo
zeer. Hier ging het vooral om de
sierwaarde van de plant die van
meet af aan door tuinliefheb
bers in de armen werd gesloten.
Van de oorspronkelijke soort
werden door Europese kwekers
diverse cultivars ontwikkeld. Ze
bleken zowel geschikt in de vol
le grond als in de pot. Op som
mige landgoederen was het ge
woonte om een brede trap aan
beide kanten van kuipen met
Agapanthus te voorzien,
's Winters gingen deze planten
naar binnen om in de oranjerie
vorstvrij te overwinteren. Hoe
wel het een van oorsprong tro
pische plant is, kan hij in ons
klimaat redelijk gedijen. Mits
hij in de winter wordt afgedekt
met stro om bevriezen te voor
komen. Af en toe worden wel
zogenaamde winterharde soor
ten aangeboden, maar dat zijn
volgt-.is de schrijfster Hanneke
van Dijk van het boek Agapan
thus bakerpraatjes. Want win
terharde soorten bestaan ge
woon niet.
Er bestaan over de Agapanthus
ook enkele misverstanden. Zo is
het onwaar dat breedbladige
planten groenblijvend zijn en
smalbladige bladverliezend. Bij
beide komt bladverliezend en
bladhoudend voor. Ook is de
ene soort niet winterharder dan
de ander zoals nogal eens
wordt beweerd. Wat wel klopt is
dat bladhoudende planten echt
geen vorst kunnen verdragen.
Het grootste misverstand is
waarschijnlijk dat de Agapan
thus zo min mogelijk moet
worden verpoot en arm moet
worden gehouden teneinde een
rijke bloei te bevorderen. De
plant heeft echter, net als de
meeste planten, gewoon ruimte
en goede grond nodig.
Hanneke van Dijk: Agapanthus.
Uitgever Terra. ISBN 90 58 9717
75. Prijs 19,95.
|rd Duk
:aanse wondergenezer' wordt hij al ge
le Axolotl, een Mexicaanse salamander
r in mogelijk mensen met geamputeerde
in of een verbrande huid te hulp schie-
iappers aan het gerenommeerde Max-
itituut in Dresden onderzoeken de ver
eigenschappen van de Axolotl. Deze
- in Mexico levende - salamander is
in staat een nieuwe staart te laten
k afgehakte poten en uitgestoken
fs delen van het hart groeien na enkele
vanzelf weer aan.
imsdelen en organen zijn compleet,
pien littekens ontbreken. Ook wormen en
L ken kunnen zichzelf 'vernieuwen',
enkel gewerveld dier beschikt over
matische regeneratieve vermogens als
^fechtig ogende Axolotl.
is de Axolotl al tweehonderd jaar - sinds
irvon Humboldt een exemplaar mee-
aar Europa - een dankbaar voorwerp van
ek. „Hij is wat genezing betreft de kam-
der de werveldieren", aldus onder
ster Elly Tanaka. Actueel stamcellen-re-
"feeft de interesse voor de salamander met
**se naam nog versterkt.
n is dat ook de mens in veel organen, van
lijKhart, stamcellen bezit, die tot beperkte
n»an regeneratie in staat zijn. De onder-
lep uit Dresden zoekt naar de reden
waarom deze capaciteit bij mensen en andere
zoogdieren zo beperkt is. Indien het slechts om
een onderdrukte vaardigheid gaat, dan zou on
derzoek op de Axolotl duidelijk kunnen maken óf
en hoe dit vermogen bij mensen opnieuw kan
worden opgewekt.
Stel dat het geheim van de salamander kan wor
den ontrafeld en kan worden overgeplant op de
mens? Dit zou een revolutie in de medische we
tenschap betekenen. Oorlogsslachtoffers zouden
hun benen of ogen terug kunnen krijgen, hartpa
tiënten een nieuw hart, mensen met brandwon
den kunnen een nieuwe, identieke huid aange
meten krijgen en lijders aan kaalheid een verse
bos haar.
„Je snijdt een ledemaat af, en het groeit gewoon
weer aan", zegt de Amerikaanse Elly Tanaka, die
nog altijd verbaasd is dat bij de salamander zo
snel identieke, nieuwe lichaamsdelen aangroei
en. Zelfs de politiek heeft interesse voor de Axo
lotl. De nieuwe Duitse president Kohier, op be
zoek in de deelstaat Saksen, nam deze maand
ook een kijkje bij de 'wonder salamander'.
Intussen zijn de stoffen ontdekt, die in het geval
van verwonding bij de Axolotl het signaal tot een
vlot herstel geven. Duidelijk is ook dat de meeste
cellen rondom de wond zich hun afstamming
'herinneren'. Ze kunnen ook een andere rol aan
nemen en zich veranderen in spier- of botcellen
of cellen uit het zenuwstelsel. Volgens onder
zoeksleidster Tanaka zal het echter nog 'min
stens tien tot vijftien jaar duren' voordat het ge
heim van de Axolotl definitief is ontrafeld.
(I, de salamander die niet alleen, in staat is een nieuwe staart te lat?p groeien, maar ook afge-
en en uitgestoken ogen. FotorCPD
