Wat gaat er schuil achter die hoge ramen?
2y
NAVRAAG
Venetië, Bretagne en Compostella
COLOFON
'Worden nog genoeg Leiderdorps horeca-
etterbuilen gegeten een andere vergelij-
Leidse synagoge opent deuren op monumentendag van joods erfgoed
AANGENAAM
Veel mensen gaan deze
zomer op reis en gaan
daarbij de grens over.
Sommigen gaan naar
Amerika, Azië of Austra
lië, anderen blijven in
Europa en nestelen zich
voor een aantal weken in
Frankrijk, Italië of Span
je. Er zijn echter ook ge
noeg mensen die in Ne
derland blijven en voor
hen is er goed nieuws.
Verspreid door Neder
land zijn er namelijk
overal kleine stukjes bui
tenland, in de vorm van
polders, steden, dorpen,
buurten, kastelen en hui
zen die om de een of an
dere reden zijn genoemd
naar plaatsen in het bui
tenland. Die kun je dus
zonder paspoort bezoe
ken en 's avonds ben je
dan gewoon weer thuis.
Venetië is zo'n buiten
landse plaats die in Ne
derland vaak is ver
noemd. Dan bedoel ik
niet in een vergelijking
zoals bij Giethoorn, dat
vanwege zijn waterrijke
omgeving het Venetië
van het Noorden wordt
genoemd, maar locaties
die echt Venetië heten.
Zo heb je in het centrum
van Alkmaar bijvoor
beeld een smalle straat
die het Fnidsen heet. In
de veertiende eeuw
wordt deze straat al ge
noemd als de Venidzen-
stege en later heet hij ook
Fenesen, Venisse en het
Veneetsche Eylant. Het
was waarschijnlijk een
naam die oorspronkelijk
van toepassing was op
het hele gebied rond het
Fnidsen, dat gezien de
benaming Veneetsche Ey
lant misschien eerst al
leen maar via het water
^ereikbaar was.
Dat laatste is in elk geval
de verklaring voor de
Enkhuizense straatnaam
Venedie. In 1518 kochten
de burgemeesters van
Enkhuizen namelijk een
stuk grond waarop zij
een ophaalbrug lieten
bouwen. Met behulp van
deze brug was het voort
aan mogelijk om op het
land te komen dat in de
volksmond Venetien of
Veneedje werd genoemd.
We kunnen echter ook
naar Bretagne. Deze
naam doet ons nu bij uit
stek aan Frankrijk den
ken, maar ook in het
Franse Bretagne is hij
slechts door vernoeming
terechtgekomen. In de
vijfde eeuw werd deze
streek namelijk bevolkt
door kolonisten uit het
Engelse Cornwall, die
hem vernoemden naar
het land waar ze vandaan
kwamen: Brittannië. Om
verwarring te voorkomen
maakte men in de mid
deleeuwen onderscheid
tussen Groot Bertangen,
wat hetzelfde is al het
huidige Groot- Brittannië
en Klein Bertangen,
waarmee het huidige
Bretagne werd bedoeld.
Al heel vroeg kwam deze
naam ook naar Neder
land, waar we hem terug
vinden in de Utrechtse
plaatsnaam Portengen. In
de twaalfde en dertiende
eeuw werden in het ge
bied tussen Holland en
Utrecht verschillende
polders drooggelegd en
veel van die polders kre
gen een 'buitenlandse'
naam. Een van die na
men was dus Portengen,
wat in de dertiende eeuw
als Britanien, Bertanien
en Bartangen wordt ge
schreven. Op dezelfde
manier ontstond ook de
plaatsnaam Spengen bij
een polder die genoemd
werd naar Spanje en
dankt Demmerik zijn
naam aan een polder die
in de Middeleeuwen De-
nemerken werd ge
noemd. Het dorp Koc-
kengen werd genoemd
naar Luilekkerland, dat
in het Frans Cocagne
heet
Een bekende bedevaarts
plaats is Santiago de
Compostella, de hoofd
stad van de Spaanse,pro
vincie Galicië. Volgens de
overlevering spoelde hier
het gebeente van de hei
lige Jacobus aan, een van
de apostelen van Chris
tus, en naar deze heilige
Jacobus Santiagois
Santiago de Compostella
vervolgens vernoemd. Al
in de Middeleeuwen
trokken pelgrims uit heel
Europa hierheen om ver
geving voor hun zonden
af te smeken. Langs de
route vonden zij speciale
huizen waar ze voedsel
kregen en konden over
nachten.
Ook in Leiden was zo'n
Sint-Jacobsgasthuis, gele
gen aan het Steenschuur.
Hier werden overigens
niet alleen pelgrims op
weg naar Santiago de
Compostella opgevan
gen, maar verleende men
ook hulp en zorg aan de
inwoners van Leiden die
daar behoefte aan had
den. De in de buurt van
dit gasthuis gelegen
gracht werd vervolgens
Sint-Jacobsgracht ge
noemd en de omliggende
buurten kregen ook een
naam die met de heilige
Jacobus verband hield.
De ene buurt werd na
melijk Galissien ge
noemd, naar d«£paanse
provincie Galiae, en de
andere Compostelle, naar
de hoofdstad van die
provincie Santiago de
Compostella.
Hoewel een wandeling
door deze buurten waar
schijnlijk niet eenzelfde
aflaat oplevert als een
pelgrimstocht naar San
tiago de Compostella zelf,
is het misschien toch een
aantrekkelijk alternatief
voor deze zomer. Je hoeft
er in elk geval niet ver
voor de deur uit.
Reacties en tips voor deze
rubriek naar 'Aange
naam',Postbus 54, 2300
AB Leiden. E-mailen naar
de auteur kan ook:
schoonheim@inLnl
Tanneke Schoonheim
979, donderdag 9 augustus
|RP - In tegenstelling tot de afgelopen dagen bleek de be-
illing voor de vakantieactiviteiten in de Sjelter in Leiderdorp
tend erg groot. Ongeveer honderd kinderen genoten yan de
activiteiten. Vooral het handarbeiden bleek erg in trek te zijn.
hutten bouwen was minder aanlokkelijk vanwege het slechte
tioto: archief Leidsch Dagblad
deze rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien dagen na
2,50 (afdruk van.13 bij 18 in zwart wit) over te maken op gironummer
HDC Media b.v., Postbus 2,1800 AA Alkmaar, onder vermei
w ilad, ANNO tLd(datum van plaatsing) of door contante b
van het Leidsch Dagblad, Rooseveltstraat 82 te Leiden. U krijgt de foto
binnen drie weken thuisgestuurd.
et
d.
1 Directie: B.M. Essenberg
tstiuil: directie.hdcuz@hdc.nl
(e»fdredactie: Jan Geert Majoor,
fd Adriaan Brandenburg
iHE-mall: redactie.ld@hdc.nl
[jgiraai 82, Leiden, tel. 071-5 356 356
- -iPostbus 54,2300 AB Leiden.
>071-5 356415
'Je fax 071-5 356 325
hten fax 023-5150 567
1KOOP
is m.b.t.:
li 3661
II goed: 023-5150 543
75-6813677
'el: 071-5 356 300
s kunnen contact opnemen
113636
Leidsch Dagblad
J (gratis)
y-5196800
taling (acceptgiro)
(alleen aut ine.)
p/j €216,90
ie ons een machtiging verstrekken
matisch afschrijven van het
geld ontvangen €0,50 korting
VERZENDING PER POST
Voor abonnementen die per post (binnenland)
worden verzonden geldt een toeslag van €0,50
aan portokosten per verschijndag.
Voor zaterdagabonnementen geldt €0,60 per
zaterdag.
GEEN KRANT ONTVANGEN?
Voor nabezorging: 0800-1711 (gratis).
Mobiel: 072 - 5196800.
ma t/m vr. 07.30-17.00 uur; za: 08.00-13.00 uur
(als op zaterdag voor 12.00 uur wordt gebeld,
wordt de krant dezelfde dag nabezorgd. Wie
tussen 12.00 en 13.00 uur belt, ontvangt de
krant op maandag.)
AUTEURSRECHTEN
Alle auteursrechten en databankrechten ten
aanzien van (de inhoud van) deze uitgave
worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze
rechten berusten bij HDC Uitgeverij Media BV
cq. de betreffende auteur.
HDC Media BV. 2004
De publicatierechten van werken van
beeldende kunstenaars aangesloten bij een
CISAC-organisatie zijn geregeld met Stichting
Beeldrecht te Amstelveen.
HDC Media BV is belast met de verwerking van
gegevens van abonnees van dit dagblad. Deze
gegevens kunnen tevens worden gebruikt om
gerichte informatie over voordeelaanbieding
en te geven, zowel door onszelf als door
derden. Heeft u hier bezwaar tegen, dan kunt
u da^jaten weten aan HDC Media BV, Afdeling
Lezé> iservice, postbus 2,1800 AA Alkmaar.
MAANDAG Q AUGUSTUS
omer
irtie bitterballen (zes stuks) kost op een Leids terras gemiddeld
>0. Daarmee is Leiden een van de duurdere steden, blijkt uit
J onderzoek van een
j&. 7 77 0 <-> adviesbureau. Om
t king te maken: voor
5 |de geld koopje in een snackbar 15 bitterballen, of in de super-
I'90, die je dan wel nog zelf even moet bakken. Maar volgens
|*D VAN LEEUWEN, directeur van onder meer Stadscafé Van
DjSrff en café/restaufant City Hall, kun je prijzen niet op deze
cer vergelijken.
cent voor één bitterbal, dat is nogal wat
_Üie berichtgeving is weer ongenuanceerd. Je hebt zóveel ver
ende soorten bitterballen. En de ene kost misschien een dub-
Jnkoop, de andere
■tcent. Ik weet niet
in hoofd wat ze bij
Ijst en, maar ik
/el dat het Van
;n bitterballen
3iiet 25 procent
eijees."
?ii
icuw klanten zich
^*van de bitterbal?
Tgüat gaat nog pri-
toworden nog bit
zien genoeg gege-
repewel de consu-
jok kritischer is
den. Mensen wil-
loienwoordig vaker
Ie hapjes, dimsummetjes en dergelijke. Maar dat neemt niet
'e|t een goeie bitterbal, met de nadruk op goeie, niet is te ver-
n letten misschien ook meer op de bierprijs?
ajdaad. En die is al twee jaar niet verhoogd. Maar dat geldt
l|or onze huur, heffingen verzekeringspremies en de energie-
tifig. Alles wordt maar duurder. Jullie krant is ook duurder
ihee jaar geleden. En waar nou ook eens aandacht voor zou
h<n zijn, is dat de inkoopsprijs van bier voor de horeca bijna
l^eer zo hoog is als voor de supermarkt. Dat heeft te maken
macht van de grote brouwerijen en de grote inkooporgani-
gfyan supermarkten."
01
riit ook cafés die op vrijdagmiddag de bitterballen gewoon
Dat zijn dus hele dure geschenken?
ahoor. Uiteindelijk betaalt de consument dat natuurlijk ge-
Jitelf. En dat is inderdaad normaal, in de horeca. Bij ons
nhok wel eens iets uitgedeeld."
>li
nlob de Kruiff foto: Hans van Weel
^1954, Maandag 9 Augustus
- De uitzonderlijk slechte weersomstandigheden waren
"Jbetreuren, want het bloemencorso op zichzelf was bijzonder
yi welverzorgd. Dit Rijnsburgse corso, georganiseerd als reclame
en toeristische attractie voor de badgasten uit alle
'9er wereld, is de jongste loot uit de bloemrijke stam van traditio-
welke na de oorlog is gegroeid: het voorjaarscorso in de
het hoofdstedelijke corso van Aalsmeer, het sprookje van
Zundert, etc. Reeds vorig jaar, de eerste maal dat dit corso ge-
Piwerd, bleek Rijnsburg zich reeds van een eigen stijl meester te
gemaakt, welke stijl ook dit jaar weer sterk sprak: niet de mas-
ndoch de sierlijke verfijning, niet het grootse doch élégance
efde hoofdtoon. Nauw hiermede houdt verband, dat verhoudings-
'fjneer personenauto in het corso meereden dan gebruikelijk. De
'Hitooi van een personenauto vereist meer zorg voor het detail als
s%el van een harmonieus geheel dan dat van een praalwagen,
n de grote lijn en de sprekendste kleurcombinaties het grootste
tin de schaal leggen.
De synagoge is ook te zien op een tekening van het Levendaal die J.E. Kikkert in 1918 maakte. Foto: Leids Gemeentearchief
door Nienke Ledegang
Het gebeurt Malka Polak maar
al te vaak. Als de Leidse, die lid
is van de Joodse Gemeente in
de stad, vertelt over de synago
ge aan het Levendaal, krijgt ze
regelmatig te horen: goh, ik
heb me zo vaak afgevraagd
wat er toch achter die hoge ra
men schuilgaat. „Weinig men
sen weten dat Leiden over zo'n
bijzondere en oude synagoge
beschikt", zegt Polak.
Toch ligt de synagoge niet
heel verborgen, daar aan het
Levendaal met uitzicht op de
Garenmarkt. Het is meer dat
je op die plek, pal tegenover
de Hoogvliet en op kruipaf-
stand van snackbar en seks
shop, niet zo'n pareltje ver
wacht. Hoeveel lawaai er bui
ten op straat ook is, binnen in
de neoklassieke synagoge uit
1762 heerst altijd een serene
rust. Gelukkig stelt de kleine
Joodse Gemeente in Leiden
het monument graag open
voor geïnteresseerden. Regel
matig worden rondleidingen
gegeven in het gebouw.
Daarom ook is het zo verwon
derlijk dat de synagoge, net
als trouwens tien andere nog
functionerende, monumenta
le synagogen in Nederland,
nu pas voor het eerst deel
neemt aan de Europese dag
van het joodse erfgoed op
zondag 5 september. In ande
re Europese landen bestaat
het al jaren, deze 'open mo
numentendag' van het joodse
erfgoed.
Dat Nederland nu pas mee
doet kan Leo Levie, die behal
ve secretaris van de Joodse
Gemeente in Leiden, ook me
de-organisator van de erf
goeddag in Nederland is, wel
verklaren. Net als waarom op
5 september slechts elf syna
gogen open huis houden, ter
wijl ons land zoveel schatten
herbergt. „Wij zijn nu een-
te horen dat rond 1700 de eer
ste joden al naar Leiden kwa
men. Eigenlijk zijn we een
groep allochtonen die goed
geïntegreerd is, zeg ik dan.
Dat vinden ze bijzonder.
Laatst zei een leerling tegen
mij: leuk om eens een joodse
vrouw in het echt te zien."
Levie hoopt dat mensen op 5
september iets leren over wie
de Joodse Gemeente is en wat
zij doet. „Ook wil ik graag dat
de mensen weten dat in de ja
ren zeventig is voorgesteld om
de synagoge te slopen. Geluk
kig is dat niet gebeurd. Ik vind
dat er soms heel onvoorzich
tig met cultuur en geschiede
nis wordt omgesprongen."
Wat Levie betreft krijgt de Eu
ropese dag van het joodse erf
goed een vervolg. „Dat hoeft
niet per se één keer per jaar
op de erfgoeddag te zijn, dat
kan ook op andere momen
ten. Het zou goed zijn als we
het breder trekken."
Mogelijkheden genoeg, want
de regio beschikt over wel
meer joods erfgoed dan de sy
nagoge alleen. In Katwijk is er
de joodse begraafplaats, waar
bijvoorbeeld joodse hooglera
ren zijn begraven. Ook bij
molen De Valk in Leiden was
ooit een joodse begraafplaats.
En het joodse weeshuis aan
de Roodenburgerstraat, waar
voorheen de GGD huisde, is
ook zo'n pand dat iets vertelt
over het joodse leven in de
stad. In de voordeur is nog
een herdenkingsplaatje met
een davidsster. Polak: „Er wo
nen al zo verschrikkelijk lang
joden in Nederland, ze maken
een groot deel van de cultuur
uit. Weinig Leidenaren vragen
zich af wat daar nu eigenlijk
achter zit. Het is goed dat die
cultuur nu eens onder de
aandacht wordt gebracht"
Europese dag van het joodse
erfgoed, zondag 5 september
van 11.00 uur tot 16.00 uur,
synagoge aan het Levendaal
14, Leiden.
De synagoge aan het Levendaal neemt op 5 september deel aan
de 'open monumentendag' van het joodse erfgoed. Rechts de ge
velsteen. Foto's: Hielco Kuipers
maal wat calvinistisch. Wij
houden er niet van groots uit
te pakken. Bovendien is de
Joodse gemeenschap in Ne
derland maar klein (voor de
oorlog woonden in Leiden
341 joden, nu zijn dat er rond
de negentig). Dan kun je niet
in één keer alles openstellen."
De geschiedenis van de syna
goge in Leiden is roemrucht.
Zo werd het gebouw bij de
buskruitramp in 1807 half
verwoest, maar ook weer her
steld. Ook in de Tweede We
reldoorlog raakte de synagoge
zwaar beschadigd en werd er
geplunderd. Dankzij verschil
lende restauraties is nog altijd
de arke van begin negentien
de eeuw te bewonderen en de
aparte vrouwengalerij.
Op de Europese dag van het
joodse erfgoed is er in de
Leidse synagoge elk uur een
rondleiding. Malka Polak is
één van de drie vrijwilligers
die de rondleiding verzorgen.
„Ik geef wel vaker rondleidin
gen in de synagoge, meestal
aan kinderen. Er is genoeg om
te laten zien. Heel bijzonder is
onze collectie voorhangen,
'parochot'. Dat is echt ons
stokpaardje." Parochot zijn
een soort kleden die de schei
ding vormen tussen het heili
ge en het allerheiligste deel in
de synagoge. In de Leidse sy
nagoge is een verzameling pa
rochot uit het hele land.
Polak krijgt altijd goede reac
ties op haar rondleidingen.
„Kinderen zijn verbaasd om
