TOERISME
Louter genieten in Hollandse duikparadijsjes
«L.
Strijd tegen boze buitenwereld houdt nooit op voor Fort Lillo
JB& Vi&-
Wandelen op
de zeebodem
Op het Britse Kanaaleiland Jer
sey kunnen tot oktober wande
lingen op de zeebodem worden
gemaakt. Het eiland heeft een
oppervlakte van 116 vierkante
kilometer. Bij laag water is het
eiland echter twee keer zo
groot. Jersey heeft dan ook één
van de grootste getijdenver-
schillen ter wereld: 12 meter.
Van begin april tot eind okto
ber, wanneer de invloed van de
maan op de getijden het grootst
is, wordt er bij eb een serie
wandelingen over de droogge
vallen zeebodem georgani
seerd. Omdat het terrein dat tij
dens de wandelingen wordt
verkend veel weg heeft van een
maanlandschap, worden deze
trips Moon Walks genoemd. Er
is een keuze uit diverse wande
lingen, variërend van een halve
tot een hele dag. Heel bijzonder
zijn de nachtelijke 'full moon
walks'. Elke wandeling wordt
begeleid door marinebioloog
Andrew Syvet. Hij is expert op
het gebied van de unieke flora
en fauna van dit gebied. Voor
meer informatie:
www.seajersey.com en
www.kanaaleilanden.com.
Relaxte site
ZO-Engeland
Het Zuidoosten van Engeland is
nu ook met een website verte
genwoordigd in toeristisch in-
temetland. De website heet
www.relaxengland.net en biedt
vakantie-ideeën in Kent, Sussex
en Surrey, de regio met z'n vre
dige landschap, indrukwekken
de geschiedenis, rustige stran
den en fraaie tuinen. De site
biedt ook routebeschrijvingen
en voüedige vakantie-arrange
menten, die rechtstreeks ge
boekt kunnen worden.
Caravan
verzekerd
Sinds kort is het mogeÜjk om
via www.caravanstallingen.nl
behalveeen reis-en annule
ringsverzekering ook een cara
vanverzekering te sluiten. Dat is
te danken aan een samenwer
king tussen de grote reisverze-
keraar Unigarant en assurantie
kantoor SWV in Zutphen. Met
een paar muisklikken kan men
direct zien wat een caravanver
zekering gaat kosten en hem
eventueel afsluiten.
Seks in Belgisch
Museactron
Het Museactron in het Belgi
sche Maaseik heeft nog tot eind
september misschien wel de
meest opzienbarende tentoon
stelling van het jaar in huis. Het
is een archeologische expositie
over de geschiedenis van seksu
aliteit en erotiek onder de titel
'100.000 jaar Sex'. Circa twee
honderd voorwerpen, variërend
van opgegraven prehistorische
beeldjes, erotische pelgrimsin
signes tot kuisheidsgordels en
prostitutiegeld, afkomstig uit
aUerlei musea in Europa, geven
een beeld van hoe mensen in
het verleden omgingen met dit
onderwerp. Het Museactron is
dageüjks open van 10.00-17.00
uur, entree 5 euro. Meer infor
matie: www.100000jaarsex.be
ac 30 juli 2004
Curacao en Bonaire zijn de duik
paradijsjes binnen ons groot ko
ninkrijk. Je bent wei even onder
weg, goedkoop is ook anders,
maar het is wel op en top genie
ten.
door Gerard Chel
Zelden zo zeeziek geweest. Mijn
duikmaatjes laten zich een voor
een in de Caribische Zee zak
ken, ik lig in duikpak gestrekt
wüloos op de bodem van het
motorjacht van Ocean Encoun
ters. Nog voor we voor de kust
van Curacao de eerste duikspot
hebben bereikt, is het 'einde
oefening'. In mijn conditie is
duiken niet echt verantwoord.
Misseüjk, uitgedroogd. Ik word
netjes afgezet bij een steigertje,
ergens op het eiland, waar een
kwartiertje later een autootje
van het duikcentrum mij op
pikt.
Service kent bijna geen grenzen
in de duikparadijsjes Curacao
en Bonaire. Niet zo verwonder
lijk, want het duiktoerisme is
voor hen van levensbelang.
Jaarlijks bevolken tienduizen
den onderwaterfreaks de ei
landjes en helpen zo de bevol
king aan werk en broodnodige
inkomsten. Ook ettelijke han
denvol Nederlanders, van be
ginnende duikinstructeurs tot
ervaren hotelmanagers, strijken
er neer. Makkelijk voor landge
noten die slecht zijn in hun
vreemde talen.
Te laat slikte ik zo'n pilletje te
gen zeeziekte. Stom natuurlijk,
voor iemand die daar vaker last
van heeft. Dat zal mij in Bonai
re niet overkomen. Mijn duik-
capriolen in Curacao krijgen
gelukkig nog wel een 'happy
end' wanneer ik een paar dagen
later twee kantduiken maak bij
Porte Marie. Een prima stek
met toiletten, douches, snack
bar, duikwinkeltje en 'n fraai
zandstrand. Hier ook wordt
met succes geëxperimenteerd
met kunstmatig rif, zogenoem
de 'reef balls'. Grote met beton
opgevulde fiberglas bollen
waarin gaten. Afgezonken op de
bodem moeten deze de functie
van het rif overnemen. Vanuit
bestaand rif wordt koraal over
geplant en de ervaring leert dat
het holtedier in een mum van
tijd veel kalk afzet op zo'n
kunstmatig rif. Planten en vis
sen doen de rest.
De stek behoort tot de beste
duiklocaties van het eiland. Het
bestaat uit een dubbel rif, ge
scheiden door een zandbank.
Bij de eerste duik verkennen we
het ene, bij de tweede duik het
andere rif. We dalen af naar een
diepte van 19 meter waar het
zicht, zeker als de zon hoog bo
ven ons door de watermassa
priemt, ruim 25 meter be
draagt Zelden zo'n variatie aan
koraal gezien, in vele gradaties
en tinten. Wel iets minder
kleurrijk dan elders, maar de
overstelpende hoeveelheid vis
én die ene nieuwsgierige
schildpad maken dat weer
goed. Ruim drie kwartier genie
ten we van deze wereld.
Bij de tweede duik worden we
nog meer verwend: het koraal is
gevarieerder en als lekkere toet-
Duiken op Bonaire en Curacao doe je niet in je eentje. Foto: GPD
Pick-upje met het kontje naar de zee en zo te water. Foto: GPD
Buddy Dive op Bonaire staat in het teken van duiken. Foto: GPD
De 51 kantduiklocaties op Bonaire zijn duidelijk aangegeven: de gele
stenen met zwarte letters kun je niet missen. Foto: GPD
jes komt een barracuda langszij
en steekt een morene zijn drei
gende snoet uit een holte. Dit is
pas genieten.
Kantduiken
Duiken in Curacao doe je voor
al per boot, Bonaire is het Mek
ka voor kantduikers. Duiken
vanaf de kust heeft een paar
voordelen: je hebt geen last van
zeeziekte, je kunt het met z'n
tweeën doen, een gids is niet
nodig en niet-duikende familie
leden kunnen zich op het
strand vermaken. Reis je, zoals
ik, als eenling, dan is het soms
lastig een buddy te vinden en
ben je min of meer gedwongen
toch bootduiken te maken.
Bonaire is helemaal ingericht
voor kantduiken. Dat begint al
met het huren van een auto,
waar het model pick-up veruit
favoriet is. Duikspullen in de t
laadbak - een houten vlonder
voorkomt dat de flessen met
lucht gaan schuiven - en je kunt
op weg naar een van de 51 loca
ties. Die makkelijk te vinden
zijn, want langs de weg leiden
geel gekleurde stenen met
zwart opschrift naar de juiste
plek. Boeien in het water geven
aan waar je moet duiken. Pick-
upje met het kontje naar de zee
en je kunt zo te water. Vroeger
kon je je auto onbeheerd ach
terlaten, sinds kleine crimine
len actief zijn, is het beter de
(lege) auto niet op slot te doen.
Soms moet je toestemming vra
gen om te mogen duiken, zoals
bij de steiger bij de zoutpannen
en bij de pier in hartje Kralen-
dijk. Voor eigen bestwil, want
als er schepen liggen afgemeerd
kun je er beter niet onder water
gaan. Bij de stadspier overigens
maak ik een nachtduik. Een
'must' als je op het eiland bent.
We zijn daarom niet de enigen,
het is bijna filezwemmen, tus
sen al die donkere gedaantes
met hun zwaaiende lichten.
Soms ben ik drukker bezig an
deren te ontwijken dan met de
onderwaterwereld. En met
lamp en camera heb ik m'n
handen toch al meer dan vol.
Op de dikke pilaren waar de
pier op rust, barst het van het
kleurrijke leven. Voor zover ik
er verstand van heb - ik troost
me met de gedachte dat dat
met elke duik meer wordt - ont
waar ik anemonen, veelkleurige
sponzen, algen en uiteraard ko
raal. De grotere vissen, die
meestal op het licht afkomen,
laten zich deze avond niet zien.
Ik zie wel twee zeepaardjes,
toch snel zo'n 10 centimeter,
een inktvis, een zeeappel, een
zee-egel, zeekomkommers, di
verse kreeften en twee andere
geharnaste soorten: een pijl- en
adelaarskrab. En een flamingo
tong.
Onderwaterpark
Tussen Bonaire en Curacao zijn
de nodige verschillen. Niet al
leen wat duiken betreft. Bonai
re is het minst bevolkt en het
meest rustige van de twee en
het uitgaansleven is er dus ook
wat beperkter. En er komen be
duidend minder toeristen: zo'n
65.000 - van wie bijna helft voor
het duiken - tegenover 230.000
op Curacao, van wie een fractie
afieen voor de onderwaterwe
reld.
In tegenstelling tot Curacao
kent Bonaire al enkele decennia
een 'marine-park', een be
schermd natuurgebied onder
water, beheerd door natuuror
ganisatie Stinapa. Daarmee is
Bonaire nog steeds een voor
beeld voor het gehele Caribi
sche gebied. Het is zelfs in de
race om tot werelderfgoed te
worden betiteld. Ankeren is al
leen bij boeien toegestaan, vis
sen wanneer het op traditionele
wijze gebeurt. „Iedereen is er
van overtuigd dat dit in het be
lang van het eiland is. De socia
le controle is groot, we worden
direct getipt als er illegaal wordt
geankerd of gevist", zegt direc
trice Elsmarie Beukenboom.
Als duiker betaal je eenmalig 10
dollar, in ruil waarvoor je een
penning krijgt die je geacht
wordt zichtbaar aan je duikuit-
rusting te bevestigen. Omdat
het watertoerisme de laatste ja
ren enorm is uitgebreid wil Sti
napa naar een ander systeem
van het innen van de leges. Idee
is om elke bezoeker tien dollar
te laten betalen ervan uitgaan
de dat iedereen op de een of
andere manier van het kustwa
ter gebruik maakt. Per kayak,
op de surfplank, met de kite, op
een jacht, snorkelend of zwem
mend. Een soort algemene 'na-
tuurtoeslag'.
De duikcentra zijn verplicht ie
dere duiker te informeren over
wat wel en vooral niet mag.
Vervolgens moetje een oriënta-
tieduik maken, waarbij de in
structeur er bij voorbeeld op let
of je niet met je vinnen het ko
raal de vernieling in helpt.
Records
Ook ik onderga deze lakmoes
proef. Nijmegenaar Rob Lau-
rant begeleidt mij naar Buddy's
Reef, waar wij onder meer het
wrak van een sleepbootje ver
kennen. Het gaat hier steil naar
beneden en op de hellingen
groeien schitterende gewei- en
bekersponsen en hertshoorn
en blauwe koralen. Ook hier is
het aantal vissen overweldi
gend. Rob maakt later een lijstje
waarop meer dan 25 verschil
lende soorten waaronder zowel
de groene als de gevlekte more
ne, snappers en baarzen, grom-
mers en zeeraven, lip-, kogel
en papegaaivissen.
Maar het bijna neus-tot-neus
contact dat ik had met die
prachtige blauwe gekroonde
engelvis is het hoogtepunt. Se-
condenlang zweeft ze voor me,
we doen wat nieuwsgierigheid
betreft niet voor elkaar onder.
Bijna adembenemend. Ik breek
mijn persoonlijk onderwaterre
cord: meer dan een uur. Dat
overigens een dag later al weer
sneuvelt.
Er valt nog een record: de diep
te. Wat je op Bonaire ook niet
mag missen is het wrak van de
Hilma Hooker, een afgezonken
vrachtschip dat op 30 meter
roestig ligt te wachten op mas
sa's duikers. Een zeer populaire
duikstek, dus komen wij er
vroeg in de ochtend. Ik tuur
Een Franse keizersvis tusse
fraai begroeide pijlers van
Salt Pier op Bonaire. Foto:
D/Wim van Gooi
Een Nassau grouper die zij
schuilplaats (een spons) ve
Foto: GPD/Wim van Gooi
zoekend om mij heen als
uit het niets het immense
tevoorschijn komt. Waar i
geen einde aan zie. Langz
zwemmen we er heen, dn
ons wagen zich in het doi
geraamte, samen met mij
buddy hou ik buiten wel
wacht. Het trio, bewapent
felle lampen, verdwijnt in
schip, waarvan overigens 1
veiligheidsredenen de me
ruimten zijn dichtgelast.
Het schip ligt op z'n kant
ook aan de buitenzijde is J
noeg te ontdekken. Zoals
schroef die in de ruimte 1
of de mast die in het zant
steekt. Het moet een maf
zicht zijn ons zo te zien zi
op het achtersteven. Van
winding vergeten een fot(
maken, realiseer ik mij lat j
Een heerlijke smoes om e
keer terug te komen.
FEITEN CIJFERS
Op Curacao dook ik met Ocean Encounters, dat met het Lioi
ve Beach Resort en het Sea Aquarium ('zwemmen met dol
nen') diverse activiteiten onder één dak heeft. Prijsvoorbeelc
een verblijf van een week (7 nachten, 6 duikdagen): vanaf 71
lar p.p. (excl. maaltijden en huur duikmaterialen en vlucht v
Amsterdam). Zie www.lionsdive.com en www.oceanencoun
.com. Op het eiland zijn nog zestien andere duikcentra actie
daarvoor www.curacao.com/
visitors diving.html.
Op Bonaire ging ik te water met Buddy Dive, gevestigd in he
lijknamige resort. Prijsvoorbeeld voor een verblijf van 8 dage!
nachten, 6 duikdagen plus 7 dagen huur pick-up): vanaf 702
p.p. (excl. maaltijden, huur duikmaterialen en vlucht vanuit
sterdam). Zie www.buddydive.com. Bonaire heeft nog twint
dere duikcentra, zie daarvoor www.infobonaire.com/
diveoperators.html.
Ons land kenf diverse touroperators die gespecialiseerd zijn j
duiktrips naar de Nederlandse Antillen. Zie onder meer: j
www.duiken.pagina.nl onder het kopje 'duikreizen'.
Informatie: Curacao Toeristen Bureau in Rotterdam, tel.
010 4142 639, e mail
info@ctbe.nl, internet
www.curacao-tourism.com en www.curacaoinfo.nl.
Bureau voor Toerisme van Bonaire, in Haarlem, tel. 023 543(
e-mail europe@tourismbonaire.com, www.infobonaire.com
len algemeen: www.doitcaribbean.nl.
Reisgids: Sportduikersgids Nederlandse Antillen en Aruba (I
Een groene oase met de kerncentrale als buurman.
De oude kazerne is hard aan een opknapbeurt toe.
Het Poldermuseum van Lillo. Foto's: Chris van Twisk
Het vroegere dorpswinkeltje vind je nu terug in het Poldermu^
Chris van Twisk
Onze eigen Willem van Oranje
koesterde het dorpje met bij
zondere aandacht. Het viel dan
ook nooit in Spaanse handen.
En zijn nazaat koning Willem I
weigerde er bij de afscheiding
van België afstand van te doen.
Zelfs de groeidrift van de slokop
Antwerpse haven ging er aan
voorbij. Kortom, een heel bij
zonder dorp, dat Lillo. Want
welk dorp heeft met n<5g net
geen veertig inwoners liefst ze
ven cafés?
Lillo vind je net over de grens,
even voor de Liefkenshoektun-
nel, in een bocht van de Schel
de. Dit laatste bepaalde eeu
wenlang zijn strategische posi
tie. Dus kwamen er al vroeg
versterkingen die door Vader
des Vaderlands Willem de Zwij
ger ;n de strijd tegen de Span
jaarden werden omgebouwd
tot een fort van waaruit de toe
gang tot de Antwerpse haven
viel te controleren. Het fort, in
1582 bezocht door Willem van
Oranje, is nimmer in Spaanse
handen gevallen. In latere oor
logen werd dat anders.
Oostenrijkers, Fransen, Engel
sen en Nederlanders wisselden
elkaar af als bezitters.In 1830
werd België zelfstandig, maakte
zich los van Nederland. Maar
Lillo bleef Nederlands want ko
ning Willem I wilde de ontwik
keling van de Antwerpse haven
toch wel graag in de hand hou
den. Zo kwam Lillo terecht on
der het arrondissement Goes.
Lang profiteerde Nederland
niet van deze situatie. In 1839
moesten we Lillo toch afstaan.
Sindsdien noemt Lillo zich het
jongste stukje België.
Lillo heeft natuurlijk allang zijn
krijgskundige betekenis verlo
ren. Fort Lillo beschermt nu
een stukje erfgoed. Want de ge
vaarlijkste vijand is uiteindelijk
eigen Vlaamse expansie geble
ken.
Annexatie
Na de Tweede Wereldoorlog
breidde de Antwerpse haven
snel uit. In 1958 was een aantal
polderdorpen waaronder Lillo,
aan de beurt voor annexatie.
Haven- en industrieterreinen
werden vervolgens uit de grond
van het sappige polderland ge
stampt, woonkernen plat ge
walst. Er ontstond een nieuwe
werkelijkheid, één grote steen
vlakte rond de rivier met roken
de schoorstenen en vreugdelo
ze utiliteitsbouw. Met als uit
zondering het oude fort. Dat
mocht blijven, niet door een
bestuurlijke oprisping van cul-
Lowke van 't Licht.
tuur-historisch besef, gewoon
omdat het geen waarde had
voor het havenbedrijf.
De weg naar Lillo is zeker geen
toeristische sensatie: vrachtver
keer en petro-chemische bol
werken en een kerncentrale
dragen weinig bij aan schoon
heidsbeleving. Maar hierdoor
ervaar je fort Lillo wel als een
kleine sensatie. Opeens eindigt
de reis in een oase van groen en
landelijke stilte. Bomen met
kwetterende vogels en de rust
van een eeuwenoud haventje.
Een merkwaardig dorpje met
niet meer dan veertig inwoners
maar wel met zeven cafés. Ove
rigens voornamelijk eetcafés
die in hoofdzaak toeristen en
nijvere havenmanagers spijzi
gen en laven tijdens hun lunch.
Een wandeling door het dorpje
brengt je langs oude bastions
en vestinggrachten. Het haven
tje staat in verbinding met de
Schelde en diende destijds voor
de aanvoer van goederen,
brandstof en voedsel. Vooral
voor de militairen in de kazer
ne. Het Kazerneplein was de
plek waar werd geëxerceerd.
Rondom staan een kruitmaga
zijn en een toiletgebouw uit de
tijd van Napoleon.
Regiems wisselden nogal eens
in het verleden en daarmee de
godsdienstige signatuur. Aan de
kerk kun je dan ook afzien dat
ze beurtelings aan protestanten
en katholieken onderdak heeft
verschaft. Voor de kerk staat
een beeld dat aan de gesneuvel
den van twee wereldoorlogen is
opgedragen. Het is een vrou
wenfiguur waarvoor de schoon
moeder van de beeldhouwer
Rik Sauter poseerde. Het
vrouwtje droeg bij de Lilloërs
de naam Lowke van 't Licht
omdat ze destijds het lichtba
ken van het haventje bediende.
Binnen haar blikveld valt het
vroegere gemeentehuis dat nu
diensten verleent als congres
centrum.
Het Poldermuseum niet over
slaan als je Lillo bezoekt. Om
dat het een haast weemoedige
herinnering vasthoudt aan iets
dat volledig onder de stenen
van het havengebied is verdwe
nen. Je ziet hoe een intiem, be
sloten dorpsleven, een bedrijvi
ge gemeenschap is weg ge
schoffeld door een economi
sche slokop. In het museum
kom je ook een bekende pol
derfiguur tegen, de schilder Ni-
casius de Keyser, naar wie de
befaamde Antwerpse Keyserlei
is genoemd.
Boze buitenwereld
Lillo's boze buitenwereld is ook
de kerncentrale met zijn twee
massieve koeltorens van ruim
160 meter, hoger dan de toren
van Antwerps kathedraal. Ver
der over het water zie je d
kerktoren van Doel recenl
opgeknapt voor vele miljc
Toch staat het dorp op he
te verdwijnen. Jazeker vol
meer havenbedrijvigheid!
Bij zoveel kaalslag zou je I
gen verwachten dat de oa|
den het nodige ondemep
om de kleine, groene oasl
Lillo extra te koesteren. D
blijkt nogal tegen te vallei
er aan restauratie wordt
is voornamelijk te dankei
particulieren. Een culture
eniging en een heemkun!
kring met honderden led
spelen nu voor fort om dj
je erfgoed aan de Schelde
verdedigen.
Voor meer informatie ové
Toerisme Provincie Antwi
tel. 0032-3240 6373 ofinf
.be.
