Boze
nergens
Jerry (10)
naar
kan
toe
Schrijnend tekort aan behandelplekken voor gestoorde kinderen
'Je loopt spaak in
de bureaucratie, ik
moet ruzie maken om
iets gedaan te krijgen'
Interview
Simon Vinkenoog
gaat door tot
hij erbij neer valt
Moeder van
abortusdode
kent geen
genade
Verliezen bij
Olympische
Spelen was
vroeger een
schande
Er zijn niet genoeg bedden, niet genoeg sloten op de deur en niet genoeg psychiaters. Foto's: GPD
Voor kinderen met psychische
problemen is veel te weinig
hulp. De wachtlijsten voor
behandelplekken zijn lang en er
zijn niet genoeg psychiaters.
Intussen verergeren de
problemen. Jerry van der Sanden
(10) heeft al maanden geen
school en behandeling meer.
Zijn vader noemt hem een
tikkende tijdbom. „Als dit zo
doorgaat vermoordt hij iemand
als hij achttien is."
door Marloes de Koning
Langs de mond van oppas Martin
loopt een dun straaltje bloed. Het
kostte hem moeite Jerry van der
Sanden (10) de auto in te krijgen. „Een
ongelukje," vergoelijkt hij de klap die de
jongen hem gaf.
Moeder Yvette van der Sanden helpt hem
in de keuken het bloed weg te vegen. „Hij
ziet oorzaak - gevolg niet," zegt ze gela
ten. „Er gebeurt altijd wat." Jerry hangt
over de trapleuning. „Het kreng praat
weer mee," zegt hij tegen niemand in het
bijzonder.
Jerry, een gezond ogende jongen met
bruin haar, is een zwaar 'probleemgeval'.
Soms is hij lief en aanhankelijk, net zo
vaak agressief en gewelddadig. Binnen
een paar seconden kan het mis zijn. De
aanleiding is moeilijk te voorspellen. Een
ander tafelkleedje dan gisteren. Mooi
weer, waardoor hij zijn korte broek aan
moet. Vreemde mensen in de kamer.
Sinds 30 maart is Jerry hele dagen thuis,
in de nieuwbouwwoning in Wehl, Oost-
Gelderland. Toen zijn juf op de Arnhemse
Buitenschool, een school voor kinderen
met gedragsproblemen, hem vertelde dat
ze zwanger was, schopte hij haar in haar
lies. Morgen kom ik terug met een hamer
en dan sla ik de baby uit je buik, dreigde
de tienjarige jongen, 's Avonds belde de
schooldirecteur om te zeggen dat Jerry
niet terug hoeft te komen.
Sindsdien leuren Yvette en Dirk van der
Sanden met hun zoon. Niemand in het
leger hulpverleners ontkent dat hij thuis
onhoudbaar is. Dat hij zijn moeder slaat,
zijn twaalf)arige zus laatst met een mes
bedreigde en haar vriendin van de trap
duwde. Dat hij steeds sterker wordt en
langzaam gefascineerd raakt door bor
sten en billen. Dat hij zijn ouders tot
wanhoop drijft.
'Een wandelende tijdbom,' noemt zijn
vader hem. Hij is zelf politieman en nog
in uniform als hij dit vertelt. „Toen hij
klein was reed hij expres met zijn driewie
ler over de handen van kinderen in het
medisch kinderdagverblijf in Utrecht. Je
kijkt na zoiets in zijn ogen en ziet dat het
kwartje gewoon niet valt." Thuis holt vol
gens de ouders zijn ontwikkeling achter
uit, ondanks de pogingen taal- en reken
oefeningen met hem te doen.
Moord
„Hij vegeteert, zegt zijn vader. „Er zit zo
veel mis in dit koppie, deskundige men
sen zijn nodig om hem te begeleiden. Dat
is kostbaar, maar doe je het niet dan
brengt hij op z'n achttiende misschien ie
mand om of verkracht hij er twee.'
Eind maart kwam van het logeerhuis in
Zeist - waar hij twaalf weekeinden per
jaar verbleef - het bericht dat Jerry ook
daar niet meer terecht kan. Voor de wei
nige plaatsen met de juiste kinderpsychi
atrische behandeling bestaan wachttijden
van ongeveer twee jaar.
Jerry past moeilijk in een hokje. Hij heeft
een waaier aan psychische klachten, ge
combineerd met een zware vorm van epi
lepsie. De medicijnen tegen epilepsie zijn
niet te combineren met de juiste medicij
nen tegen zijn 'stoornis in het autisme
spectrum'. Door zijn autisme en ADHD-
achtig gedrag komt hij in aanmerking
voor opvang voor kinderen met gedrags
problemen. Op grond van zijn lage IQ ligt
indeling bij licht verstandelijk gehandi
captenvoor de hand. Allesbepalend is zijn
agressiviteit. „Jerry heeft een extreem ge
brek aan gewetensontwikkeling" staat in
de rapportage van de zorgconsulent. Zijn
moeder beeldt de geest van haar zoon uit
door een klein vierkant in de lucht te te
kenen. Alles wat van buiten het vierkant
naar binnen komt is bedreigend.
Explosief
Uit nieuwe gegevens van onderzoeksbu
reau Wedman en de universiteit van
Maastricht voor het College voor zorgver
zekeringen blijkt dat het aantal kinderen
met vergelijkbare problemen als Jerry
sinds 2000 explosief stijgt, met ongeveer
dertig procent per jaar. De omvang van
de totale groep is niet bekend. Wel dat
zich in 1999 149 nieuwe kinderen meld
den, in 2002 bijna driehonderd nieuwe
'Jerry's' en in het eerste kwartaal van 2003
al weer 125.
Het aantal behandelplekken groeit bij
lange na niet in dat tempo. Dat geldt ook
voor de behandeling van andere gedrags
problemen. Kinderen wachten vaak
maanden voor ze bij een Riagg terecht
kunnen. Honderden kinderen zitten in
gevangenissen in afwachting van een be-
handelplek. Volgens onderzoekers komt
de laatste jaren vooral veel verborgen leed
naar buiten. Het is niet zo dat de Neder
landse jeugd plots veel zieker is gewor
den.
„Voor kinderen met ernstige gedragspro
blemen hebben we veel te weinig capaci
teit. Er zijn niet genoeg bedden, niet ge
noeg sloten op de deur en niet genoeg
psychiaters," zegt Peter Jansen, directeur
van Orthopedagogisch Zorg Centrum
(OZC) Amstelmonde, de grootste instel
ling voor behandeling en opvang van kin
deren met verstandelijke handicaps in
Noord-Holland.
„Overal in het land wordt gebouwd, maar
de vraag overstijgt nog vele malen het
aanbod." De gevolgen zijn volgens Jansen
groot. „Hoe komen wij aan die probleem-
jeugd waarover je in alle kranten leest? In
de jeugdgevangenissen zitten veel kinde
ren met onbehandelde stoornissen. Soms
hele schrijnende gevallen. Dat heeft veel
te maken met inadequate hulpverlening.
Hoe ouder ze worden, hoe moeilijker vol
gens Jansen de behandeling wordt. „Dan
zitje als maatschappij met de brokken."
De problemen van deze kinderen zijn
niet allemaal zo groot als bij Jerry. Wel lo
pen ze allemaal tegen dezelfde barrières
op bij de zoektocht naar de juiste behan
deling: een groot tekort aan kinderpsychi
aters en behandelplaatsen in Nederland.
„Ze zitten vaak eindeloos in de jeugd
hulpverlening voor ze bij een psychiater
terecht komen," zegt hoogleraar Rutger
Jan van der Gaag van het Academisch
Centrum voor Kinder- en Jeugdpsychia
trie Oost-Nederland in Nijmegen.
Van der Gaag maakt zich grote zorgen
over de 'gigantische tekorten' op zijn vak
gebied. Ook zijn eigen agenda puilt uit.
Hij kent Jerry sinds hij drie is en op het
Medisch Kinder Dagverblijf van de Uni
versiteit Utrecht kwam. Het gezin woon
de toen in Nieuwegein.
Om het tekort aan psychiaters op te los
sen, is het aantal opleidingsplaatsen uit
gebreid. Door de lengte van de opleiding
(ongeveer tien jaar), duurt het echter lang
voor dat effect merkbaar is. De uitbrei
ding wordt bovendien grotendeels teniet
gedaan doordat de nieuwe psychiaters
De Hondsberg maakt gebruik van picto
grammen, met behulp waarvan de kinde
ren zich min of meer zelfstandig door het
huis kunnen begeven en de begeleiders
niet steeds alles hoeven te vertellen. Elke
opmerking is een inbreuk op de rust in hun
hoofd.
vaak vrouw zijn en parttime willen wer
ken.
De hoogleraar schat het aantal Neder
landse kinderen met zowel autisme als
epilepsie op 'enkele honderden'. Jerry's
enige hoop is de pubertijd. Van der Graag
omschrijft hem als 'een dubbeltje op zijn
kant'. Vijftig procent kans dat hij de goe
de kant op valt en kalmeert tot een ge
handicapte, maar ongevaarlijke goedzak.
Net zoveel kans dat hij zo agressief wordt
dat je niet in zijn buurt kunt komen.
De rapportage van zorgconsulent Baukje
Hendriksen, die het gezin Van der San
den bijstaat in de zoektocht naar een op
vang- en behandelplek, leest als een
boodschappenlijst waarop de mogelijke
behandelinstellingen eén voor één zijn
afgestreept. De Ederhorst bij Ede: Jerry's
IQ is te laag. Woonzorg Bemadettebos in
Twente: alleen opvang, geen behande
ling. De Eekwal in Assen: alleen plaats
voor kinderen uit de eigen regio. Het is
slechts een greep uit het dossier.
Hondsberg
Twee man houden een jonge jongen in
bedwang. Beiden hebben een arm onder
zijn oksels en een hand op zijn hoofd
waarmee zijn betraande gezicht naar be
neden gedrukt wordt. De jongen gilt en
probeert zich huilend los te wringen. Zijn
voeten wandelen ondanks zijn verzet met
zijn begeleiders mee de woning binnen.
Hij is een van de twee bewoners van de
Very Intensive Care (VIC) unit van
Hondsberg La Salie, een behandelcen
trum in het Brabantse Oisterwijk voor
kinderen en jongeren met een verstande
lijke beperking en of gedragsproblemen.
„Waarschijnlijk is er iets op school ge
beurd," zegt Annemiek van Latum bij de
aanblik van de gillende jongen. Ze is ma
nager van deze Hondsberg-locatie.
„We hopen dat door de behandeling de
escalaties minder worden." Binnen
houdt het gillen na een paar minuten op
en begint het gebonk op de muur van de
rustkamer. De slagen zijn buiten te ho
ren. Als ook dat gestopt is komt het
groepje begeleiders weer naar buiten. De
jongen blijft in de rustkamer achter. Het
is een kale ruimte met roodgele wanden
en muren en een grijze mat om op te zit
ten. In de hoek hangt een kleine witte ca
mera.
De 'VIC' is de enige plek in Nederland
waar verstandelijk beperkte kinderen met
een stoornis in het autistisch spectrum én
zware gedragsproblemen goed kunnen
worden opgevangen. Het is precies wat
Jerry nodig heeft. Hij staat tweede op de
wachtlijst.
De VIC bestaat sinds drie jaar en de door
stroom is laag. Vermoedelijk duurt het
twee jaar voor hij aan de beurt is. In sa
menwerking met de Universiteit Leiden
proberen de begeleiders hier een omge
ving te creëren waarin de kinderen tot
rust komen, zodat ze behandeld kunnen
worden. Rust betekent: geen prikkels.
Enig meubelstuk in de slaapkamers van
de kinderen is daarom een bed. Geen
vrolijke posters van popidolen of striphel
den aan de muren. Geen speelgoed op de
grond, want dat zou verwarrend kunnen
werken, legt orthopedagoog Karen van de
Wiel uit. „We houden de functies zoveel
mogelijk gescheiden. Hier ga je slapen,
niet spelen. Anders komen ze niet aan
slapen toe."
De VIC is niet bedoeld als eindstation
voor deze kinderen. Na twee jaar zouden
ze terug moeten kunnen naar een groep.
Dat is tot nu
toe slechts
ten dele ge
lukt. De ge
ringe door
stroom naar
andere instel
lingen maakt
dat de wacht
tijden voor
de plekken
oplopen. Lo
catiemanager Van Latum van Hondsberg
La Salie zou de VIC het liefst uitbreiden
om kinderen als Jerry een plek te kunnen
bieden. Dat daar geen geld voor is noemt
ze 'ontzettend jammer'.
Had de situatie waarin het gezin Van der
Sanden terecht is gekomen kunnen wor
den voorkomen? Professor Van der Gaag
staart even voor zich uit in zijn werkka
mer. „Ik zou het niet zo goed weten." Hij
noemt het een 'algemeen probleem' dat
er veel te weinig plekken voor acute op
vang zijn.
Stok
Baukje Hendriksen, de vierde maatschap
pelijk werker sinds januari 2003, blijft ook
het antwoord schuldig. Aan haar inzet
schort het niet. Wel ziet ze hoe 'de bal
wordt rondgespeeld, en het soms 'maan
den duurt voor je bij de juiste persoon
bent'. Ze vertelt over haar laatste bezoek
aan het gezin.
Terwijl Hendriksen en twee hulpverleners
van instelling de Hartenberg in de huis
kamer zaten voor een gesprek met Yvette
van der Sanden, begon Jerry met de deu
ren te smijten. Zijn moeder probeerde
hem te kalmeren. Hij pakte een houten
stok. „Toen heeft hij haar zo hard gesla
gen dat ze op haar knieën lag te huilen in
de gang. Dat doet me wat."
Bij vader Dirk van der Sanden lijkt de
woede intussen uit zijn poriën te komen.
„Je loopt spaak in de bureaucratie," zegt
hij. „Ik moet mensen soms bijna bedrei
gen, me héél asociaal gedragen en met ie
dereen ruzie maken om wat gedaan te
krijgen.
De bal komt stééds wéér bij de ouders."
Yvette is stiller. „Je kind wordt geboren en
je denkt: 'Misschien wordt hij wel een
dokter'. Later dacht ik 'misschien kan hij
nog bij de plantsoenendienst'.
Nu bekijk ik van dag tot dag of ik voor een
goede plek voor hem kan zorgen."
