Van smederij tot digitale snelweg
TOERISME
Mostar: over de oorlog praten we hier niet Eerste Europees
Ecolabel toerisme
Veilig op
de camper
pad met
in Zweden
■Yipeersite
i de VARA
MR A heeft een website ge-
■t met daarop alles over
I eren. Op campsite.vara.nl
I illoze kampeertips te vin-
n informatie over kam-
■ttikelen en kampeerre-
ftten. Daarnaast biedt de
)n campingzoeker en kun-
ezoekers hun kampeerfo-
§op kwijt of een cam-
■pport in de het forum,
•n link met Kassa-onli-
innen bezoekers artike-
idplegen over tenten,
irs en kookgerij. De link
s WijdeWereld.nl
jet in talloze wandel-,
en skateroutes en infor-
ie*over bijvoorbeeld kampe-
laip natuurcampings.
;laj
«re Reizen
dwijnt
reisbureaus van Broere
n gaan op in de keten van
las Cook (90 vestigingen),
(veis van de reisbureaus
roere Reizen zullen wor-
igepast aan de huisstijl
lomas Cook. In novem-
let dat voor het publiek
jaar zijn. Ook het hoofd-
-Obr van Broere - opgericht
(0 en sinds 2002 al volledig
eflom van Cook - gaat
De dertig vaste medewer-
irhuizen naar het hoofd-
ir van Thomas Cook in
Idorp. Overigens blijft
Vliegpassages, ook ge-
I in Sfiedrecht maar niet
:nd tot Cook, zelfstandig
iestaan. De integratie past
'beleid van Thomas Cook
'eede reisorganisator van
id met merken als Nec-
en Vrij Uit - de
ibekendheid van het con-
vergroten. Sinds in fe-
,J een uitgebreide media-
agne startte, ligt die in-
üls op bijna 71 procent.
VRIJOAC 9 JULI 2004
essen en
iffelen
Bandengigant Michelin biedt automobilist eeuw lang informatie voor onderweg
'gend of The Lion King, de-
jnerte zien in Disneyland
J Foto: GPD/PR
Lion King
It in Disney
ïeme de succesmusical
ion King en wat leuke
may-poppen uit de gelijkna-
lekenfilm. Hussel dat door
r en dan heb je een aardig
i van de nieuwe show die
romer in Disneyland Pa
ai paar keer per dag wordt
>.yoerd. Een echte familie-
jjielling die, omdat de
s in of het Frans of het En
torden opgevoerd, het
|l moet hebben van de vele
M speciale effecten. Afri-
|e spelers voeren zingend
psend in grote lijnen het
van De Leeuwenkoning
'n beetje alle bekende
en figuren als Timon,
ia en Simba komen er in
iet eenvoudige middelen
in daarbij prachtige effec-
ireikt. The Legend of The
ïng-show wordt vier tot
;r per dag opgevoerd in
(polis (in Discoveryland).
Dezer dagen gaan we met z'n al
len op weg. Vader rijdt en vol
gens Youp van 't Hek mag moe
der kaart lezen. Bij Youp loopt
het niet goed af, maar als het
aan gidsen-en kaartenmaker
Michelin ligt, komt iedereen net
jes èn goed geïnformeerd op de
plek van bestemming.
door Gerard Chel
Zo'n beetje op hetzelfde mo
ment dat in ons land de eerste
automobiel puffend door de
steegjes pruttelt, komt de Fran
se bandenfabrikant Michelin in
eigen land reeds uit met een
heuse wegenkaart. In 47 velle
tjes wordt de weggebruiker ver
teld waar de klinkers heen
gaan. We schrijven 1910.
Vijftien jaar daarvoor hebben
Edouard en André Michelin een
luchtband ontwikkeld, die in
1895, gemonteerd onder een
auto, met succes de wedstrijd
Parijs-Bordeaux-Parijs rijdt. De
broers zelf achter het stuur. Het
blijkt het begin van een wereld
imperium. Om het autogebruik
- en natuurlijk ook de verkoop
van banden - te stimuleren ko
men de broers al in 1900 met
een gidsje. Oplage: 35.000
exemplaren.
In een kleine 400 pagina's krij
gen automobilisten en motor
fietsers op zakformaat bondige
informatie over waar ze kunnen
tanken, waar kleine of grote re
paraties kunnen worden uitge
voerd - ja zelfs adressen van
smederijen worden genoemd,
voor het geval je een as moet la
ten lassen - en waar je in drie
sterren hotels kunt overnach
ten. En de automobilist leest
doe-het-zelf tips en welk ge
reedschap hij mee moet ne
men. Zet dat eens af tegen de
allernieuwste poot: ViaMiche-
lin, de digitale wegeninformant.
Maar de gidsjes zijn ook en
vooral bedoeld als een prachtig
marketinginstrument - een be
grip dat toen overigens nog
moest worden uitgevonden.
Want als vanzelfsprekend staan
in die eerste rode Michelin-gids
zeer overzichtelijk de depots
vermeld waar het Franse rub
ber gekocht kan worden.
De gidsjes zijn de eerste jaren
gratis, totdat Edouard ziet dat
het boekje ergens onder een
wankele tafelpoot terecht komt.
Dan is het uit met de pret,
voortaan moeten er harde fran
ken voor betaald worden.
Computer
De Michelingidsen en -kaarten
zijn ruim een eeuw later een
begrip geworden, tientallen na
ties inmiddels zijn door de
Fransoos informatief onder
handen genomen en elk jaar
volgt wel een nieuw land. Zo
komen de komende jaren de
voormalige Russische staten en
Oost-Europese landen in nieu
we series aan bod. Democratie
levert werk op.
Toch valt de boekenkast vol
gidsen en kaarten in het niet bij
de bandenactiviteiten van het
familiebedrijf. In geldelijke zin
Het museumpje in Parijs is uitsluitend toegankelijk voor groe
pen (15-25 personen) die zich tevoren hebben aangemeld bij
het Conservatoire in Clermont-Ferrand, de stad waar het
hoofdkantoor van Michelin is gevestigd. De entree is gratis. Tel.
00 33 473 304 221.Michelin heeft twee winkels waar Bibendum-
artikelen te koop zijn: in Clermont-Ferrand aan de Place de la
Victoire 2, open ma 14-19 uur en di t/m za van 10 -19 uur en
in Parijs aan de Avenue de l'Opéra 14, open ma van 13 -19 uur
en di t/m za van 10 tot 19 uur.
maken de activiteiten van de
sectie 'reisuitgaven' nog niet
één procent uit van de jaarom
zet van het concern, 15,4 mil
jard euro.
Een kijkje op de afdeling carto-
op het hoofdkantoor van
deze afdeling in hartje Parijs,
onder de rook van Napoleon's
laatste rustplaats, levert een
tweede verrassing op. Eigenlijk
drie. Wie denkt dat deze afde
ling de aanblik biedt van een
drukke werkplaats vol noeste
handwerkers, bureaus vol be
kraste kaarten en wanden met
foto's, heeft het mis.
Ook hier heeft de computer z'n
intrede gedaan en 'muizen' me
dewerkers achter hun pc door
computerprogramma's. Die na
tuurlijk wel speciaal voor Mi
chelin zijn ontwikkeld en waar
nieuwelingen in eigen klasjes
les in krijgen.
Maar helemaal gedigitaliseerd
is het proces niet. We zijn getui
ge van een update van de kaart
van Noord-Nederland, die ove
rigens vermoedelijk pas in 2006
uitkomt. Aan de hand van een
officiële bouwtekening van
Rijkswaterstaat wordt met de
hand het nieuwe tracé van
de verlengde A5 tussen de A9
Op de afdeling
cartografie
zijn we getui
ge van een up
date van de
kaart van
Noord-Neder
land.
en A4 bij Schiphol op de be
staande kaart ingetekend en
vervolgens pas in de computer
ingevoerd.
Museum
Niks geen cdtje, niks geen in-
scannen. „Dat heeft geen zin",
zegt het hoofd van de afdeling
mevrouw Myriam Moreno.
„Want meestal zijn dat soort te
keningen op een andere schaal
dan wij nodig hebben." Rest
dus het handwerk, dat overi
gens nog een zeer a-digitaal
vervolg krijgt. „Voordat de up
date wordt afgesloten, gaan we
ter plekke kijken of de weg er
ook daadwerkelijk ligt en open
is."
Derde verrassing is het ontbre-
Boven in de hal lacht de gemoderniseerde Bibendi-
um ons toe: „Er moet gedronken worden."
Foto's: GPD
ken van satellietfoto's. Michelin
werkt voor het maken van kaar
ten wel met GPS-coördinaten,
foto's van de aarde uit de ruim
te worden weinig gebruikt.
„Voor wegenkaarten geven die
foto's veel te veel overbodige
informatie. Dat moeten we alle
maal weer weghalen. Alleen
voor stadsplattegronden ge
bruiken we satelfietbeelden."
In de catacomben van het kan
toor is een heus museumpje in
gericht waar in het kort de le
vensloop van gidsen en kaarten
wordt verteld. We zien er een
replica van de paddestoel die
Michelin in de jaren twintig
plaatste (misschien wel afgeke
ken van de ANWB die er in 1919
mee kwam?) en de eerste be
wegwijzeringplaatjes en weg-
nummerpaaltjes. Een idee van
de Fransen. Zoals ze ook be
dacht hebben - en nog steeds
consequent uitvoeren - op hun
kaarten de wegen rood, geel of
wit te kleuren, in aflopende
volgorde van berijdbaarheid.
Boven in de hal lacht een gere-
stylde Bibendum ons toe. De
wereldwijd bekende banden
mannetje.
„Er moet gedronken worden",
luidt vrij vertaald de naam van
het beroemde logo.
Maar dat doen we na de autorit.
In het hotel uit de gids.
and Beekse Bergen is
ig het decor voor de twee-
itie van het Zomercama-
an dit carnaval is een
ilmarkt gekoppeld. Dweil-
len zorgen voor een pas-
muzikale aankleding. Be-
die verkleed komen
mee naar prijzen voor
liste, leukste, gekste of
lelste carnavalsoutfit. Ter
leid van dit carnaval in
tse sfeer bedraagt de
iprijs voor speelland deze
"!0 euro. Meer informatie,
2335 732 (0,15 euro-
m.) of internet
andbeeksebergen.nl.
irming hotels
fenigd
tig Nederlandse hotels
zich gezamenlijk met hun
irigste gezicht ('charming
noemen ze het zelf) op in-
I presenteren. De nieuwe
eet www.qualitylodging.nl
el arop dus deze hotels, die
springen vanwege hun
idere ligging, hoogwaardi-
ttmmodatie en/of culi-
enot. Met de site wordt
ft op een doelgroep, die
bestaat uit 'de jonge ou-
uit een hogere wel-
Üasse. Onder de deelne-
ijn ook Augusta in IJmui-
'e Kastanjehof in Lage
•he en Villa De Duinen in
ijk.
door Cees van Zweeden
Ruim tien jaar nadat zij door
Kroatische artillerievuur werd
verpulverd, wordt op 23 juli de
Oude Brug van Mostar her
opend. Daarmee hoopt de stad
zijn vooroorlogse allure terug te
krijgen. Aan de toeristische in
dustrie zal het niet liggen. De
gids: 'Over de oorlog praten wij
hier niet'.
In de toiletten slingert een roes
tige handgranaat rond en een
stalen wandkast herbergt nog
een dikke stapel oorlogsfoto's.
Maar voor het overige zijn bij
reisbureau Fortuna Tours in
Mostar alle sporen van de laat
ste oorlog zorgvuldig uitgewist.
De gevel van het historische
pand is vers gepleisterd. En de
nieuwste toeristische brochure
begint met een ode van de
schrijver Ivo Andric aan Mostar.
Een foto in die brochure toont
een meisje-in-hotpants in een
perfect bewaard gebleven
straatje. Een andere afbeelding
laat de ruim honderd jaar oude
militaire begraafplaats zien, die
nog herinnert aan de Habs-
burgse verovering van de stad.
En op een derde beeld staat het
majestueuze gymnasium uit
1898, een bouwwerk met Moor
se invloeden.
Maar de brochure is onwerke
lijk. De ode van Ivo Andric, die
reeds lang dood is, dateert van
voor de oorlog. De hotpants ge
tuigt van een voorbije tijd,
evenals het perfecte straatje.
Het militaire kerkhof bestaat
nog, maar wordt nu ingekap
seld door verse begraafplaatsen
voor de recente oorlogsdoden.
En het gymnasium is zwaar ge
havend. De reiziger die vandaag
Mostar aandoet, kijkt de oorlog
op vrijwel elke straathoek nog
in de ogen. Gebouwen zijn tot
skeletten gereduceerd, kogelga
ten en granaatinslagen ontsie
ren facades, parken zijn in be
graafplaatsen getransformeerd.
Maar voor de toeristenindustrie
is de oorlog nooit gebeurd. De
oorlog van tien jaar geleden is
in de toeristische brochure tot
enkele luizige alinea's geredu
ceerd, verstopt op pagina 28.
„Nog maar drie jaar geleden
werd ons ontraden naar Mostar
te gaan", zegt Helena Goeman,
een Belgische toeriste. „Nu
Oude Brug: op een haar na gerestaureerd. Foto: GPD
word je in Kroatië doodgegooid
met dagreizen naar hier. Maar
als je aan de gids in de bus iets
vraagt over de oorlog, krijg je
geen antwoord."
Spanning
Mostar was tijdens de burger
oorlog van 1992-'95 in Bosnië
de stad die de meeste averij op
liep. Drieduizend mensen kwa
men om, tienduizenden ande
ren vluchtten. Eeuwenoude ge
bouwen werden gereduceerd
tot hoopjes rokend puin, kerk
torens en minaretten knakten.
De fameuze Oude Brug, die tal
loze opstanden en twee wereld
oorlogen had overleefd, be
zweek onder het geweld van 98
Kroatische artilleriegranaten.
Vandaag is Mostar nog steeds
een stad waar de spanning
voelbaar is. De moslims op de
linkeroever steken zelden de ri
vier over, Kroaten blijven op
hun rechterkant. Mostar is de
enige stad in Bosnië waar de
oorlogvoerenden van toen nog
naast elkaar leven, zij het ge
scheiden door de onwaar
schijnlijk blauwe wateren van
de Neretva. Als er één stad is
waar de oorlog opnieuw zou
kunnen beginnen, is dat Mos
tar. Maar de ironie wil, dat
Mostar tevens de enige Bosni
sche stad is die toeristen trekt.
Dat dankt zij aan haar ligging.
Vanaf de Adriatische kust in
Kroatië, waar miljoenen toeris
ten hun handdoekje uitsprei
den, is Mostar gemakkelijk te
bereizen. En er is in Dalmatië
haast geen hotel dat geen bus
reizen aanbiedt naar de oude
hoofdstad van Herzegovina.
Na de plotselinge terugkeer van
de toeristen, vorige zomer,
hoopt de industrie dat dit jaar
de bomen weer tot in de altoos
blauwe hemel zullen groeien.
Voor 23 juli staat de heropening
van de Oude Brug op de agen
da, waarmee de stad andermaal
in het - dit keer goede - nieuws
komt. Naar verwachting zal een
hele vlucht wereldleiders, de
cameraploegen in hun kielzog,
op de stad neerdalen.
Zoals Parijs wordt vereenzel
vigd met de Eiffeltoren en Lon
den met de Tower Bridge,
stond Mostar voor velen gelijk
met de Oude Brug. Met haar
lengte van 29 en breedte van
3,95 meter gold de brug als de
grootste in het Ottomaanse rijk.
Ze was ook een der mooiste.
De jarenlange restauratie, nu
bijna voltooid, was een minuti
eus karwei. De éénbogige brug
bleek tal van geheimen te heb
ben gehad. Zo lag het hoogste
punt 40 centimeter buiten het
middelpunt ervan, en was de
fundering van de ene poot 14
centimeter lager dan die van de
andere. Na het instorten van
het bouwwerk op 9 november
1993 openbaarde zich in een
van de immense sokkels boven
dien een kamer van 2 bij 7 me
ter, die deed vermoeden dat die
sokkel bestond lang voordat de
brug werd gebouwd.
Om recht te doen aan het eeu
wenoude meesterwerk werd de
brug herbouwd in de stijl en
traditie van toen. Een deel van
de steenblokken waaruit de
brug was opgebouwd, werd van
de bodem van de Neretva opge
doken. De andere kwamen uit
dezelfde groeve die de Ottoma-
nen destijds gebruikte, en wer
den op dezelfde wijze met de
hand gehouwen.
Deze details worden met graag
te verteld door Nermina Pen-
die, een plaatselijke gids. Maar
toeristen die vragen naar de
oorlog, kloppen bij haar aan
dovemans deur. „Als iemand
wil weten wie de brug heeft ver
nietigd, zeg ik gewoon 'barba
ren', vertelt ze. „Ik zeg niet dat
de Kroaten het hebben gedaan.
Want dan moet ik te veel uitleg
gen. Wij praten hier niet over
de oorlog."
In Nederland (en België) is geen
verkeersbureau van Bosnië-Her-
zegovina. Informatie kan wor
den opgevraagd bij het bureau
in Sarajevo: Tourist Informa
tion Centre, Zelenih Beretki 22a,
Sarajevo, tel 00.387.33.220721,
e mail: tour.off@bih.net.ba.
Websites:
www.sarajevo-tourism.com,
www.bhtourism.ba en
www. bosnie-herzegovina. net.
Vijf toeristische bedrijven heb
ben sinds kort het schild 'Euro
pees Ecolabel' op hun gevel ge
schroefd. Het is voor het eerst
dat in ons land een dergelijk
keurmerk is toegekend. In an
dere Europese landen bestaat
zo'n milieustempel al langer.
Ook producten als wasmidde
len en koelkasten kennen een
dergelijk certificaat.
Doel van het 'Europees Ecola
bel' is bedrijven aan te moedi
gen met hun activiteiten het
milieu zo min mogelijk te be
lasten. Aan de hand van een
aantal (internationale) criteria
wordt bekeken of het bedrijf
milieubewust omgaat met bij
voorbeeld energie, water en
grondstoffen, hoe het afval
wordt verwerkt en of duurzame
materialen worden gebruikt. De
Europese Commissie, die in
1992 dit initiatief lanceerde, ziet
het keurmerk als 'belangrijke
toegevoegde waarde' en hoopt
dat de consument mede daar
door de keuze van een accom
modatie bepaalt.
De vijf toeristische bedrijven
die het label hebben gekregen,
zijn Grand Hotel Opduin in
Texel, NH Leeuwenhorst in
Noordwijk, Landal GreenParks
Twenhaarsveld in Holten,
groepsaccommodatie Doeksen
in Terschelling en Tulp Inn
Brinkhotel in Zuidlaren. Het lo
go is een bloem waarin de be
kende blauwe EU-sterren zijn
verwerkt.
Parkmanager Martin Bes van
Landal Twenhaarsveld ver
wacht wel enig effect van het
ecolabel. „Binnen Landal zijn
wij nu het eerste bedrijf. Wij
hebben er best veel geld en tijd
ingestoken en hopen uiteraard
op veel positieve reacties. Af
hankelijk daarvan wordt beke
ken of ook andere Landalpar-
ken zich aanmelden." Het park
in Holten ligt in een bosrijke
omgeving dat tevens waterwin
gebied is. Mede daarom is er
een speciaal afwateringssys
teem gemaakt voor de centrale
parkeerplaats om te voorkomen
dat het grondwater vervuilt.
Voor de bezoekers zijn educa
tieve routes ontwikkeld om hen
kennis te laten maken met flora
en fauna.
In ons land is de Stichting Mi
lieukeur, namens het ministerie
van VROM, verantwoordelijk
voor de toekenning van het la
bel. In het najaar start in zeven
landen van de EU, waaronder
Nederland, een campagne om
het 'Europees Ecolabel' meer
bekendheid te geven.
Voor meer informatie:
www. milieukeur, nl
www.eco-labelcom en (vanaf
1/8) www.europeesecolabelnl
Campertoeristen in Zweden
krijgen deze zomer aandacht
van de politie. Niet omdat die
toeristen iets hebben mis
daan, maar om hen te wape
nen tegen beroving en dief
stal. Dit veiligheidsoffensief,
dat tot 15 september duurt,
gebeurt in samenwerking met
het Zweeds Bureau voor Toe
risme en de Zweedse Cam
ping Bond. Toeristen die in
een camper rijden krijgen bij
de öresundsbrug en op diver
se parkeer- en overnachting-
plaatsen langs de doorgaande
routes in West Gotland een
Zweeds-Engels- of Duitstali-
ge folder waarin zij worden
gewaarschuwd voor het over
nachten op parkeerplaatsen
langs de weg en tips krijgen
om diefstal en roofovervallen
te voorkomen. De actie heeft
inmiddels al succes geboekt:
vorig jaar werden er tot half
juni tachtig incidenten ge
meld en dit jaar is dat meer
dan gehalveerd, met in totaal
dertig meldingen van diefstal
en overvallen. Voor meer in
formatie of het aanvragen van
een Zweedse campinggids
2004 bellen met
00 800 3080 3080 of internet
www. visit- Sweden, com.
