Koenigs-collectie: terugkeer van
een verloren
'Ik weet niet hoe ik anders moet zingen'
KUNST 8f CULTUUR
Expositie van slachtoffers nazi-regime
Zelfs de hei
van N.E.R.2
imponeer!
Elvis Costello.
Foto: Reuters/Fred Prouser
North Sea Jazz
uitverkocht
den haag - De dagkaarten voor
het North Sea Jazz Festival, dat
van 9 tot en met 11 juli in het
Nederlands Congres Centrum
in Den Haag wordt gehouden,
zijn uitverkocht. De 29ste festi
valeditie zal door 70.000 men
sen worden bezocht. Voor be
zoekers die al in het bezit zijn
van een dagkaart, zijn er nog
wel kaartjes voor de concerten
waarvoor een toeslag moet
worden betaald, zoals van Sant-
ana, Elvis Costello en het Me-
tropole Orkest, Trijntje Ooster
huis met Amsterdam Sinfoniet-
ta en de Houdini's, Branford
Marsalis, Jean Toots Thiele-
mans. Volgend jaar wordt op 8,
9 en 10 juli de 30ste festivaledi
tie voor het laatst in Den Haag
gehouden. Vanaf 2006 verhuist
het North Sea Jazz Festival naar
Ahoy' in Rotterdam.
Van Goghbus
naar museum
Amsterdam - Het Van Gogh
Museum in Amsterdam gaat
vanaf september scholieren
voor een bezoek ophalen met
een speciale Van Goghbus.
Scholieren van 11 en 12 jaar
worden met een Amerikaanse
schoolbus, vormgegeven in Van
Gogh-stijl, opgepikt van school
voor een bezoekje aan het mu
seum. De lokale Rabobank be
taalt het tripje.
Omzetstijging
bij Sotheby's
Amsterdam - Veilinghuis Sothe
by's in Amsterdam heeft over
de eerste zes maanden van
2004 een omzet van 25,5 mil
joen euro gehaald, een omzet
stijging van 20 procent ten op
zichte van het eerste halljaar
van 2003 (21,3 miljoen euro).
Patrick van Maris van Dijk, Ma-
naging Director Sotheby's Am
sterdam en Senior Director Sot
heby's Europa, verklaart een en
ander uit de strategie om klei
nere, maar kwalitatief hoog
waardige veilingen met top
stukken uit particulier bezit sa
men te stellen. Sotheby's is vol
gens eigen zeggen marktleider
in Nederland.
De tekening 'Twee hofdames te paard begeleid door een ruiter' van
Erhard Altdorfer. Foto: GPD/Boijmans Van Beuningen
tie op voorwaarde dat deze in
bruikleen werd gegeven aan het
Rotterdamse Museum Boy
mans (toen nog geschreven met
y>-
Toen de joodse familie Kra-
marsky in 1939 uitweek naar de
Verenigde Staten deed de bank
directeur de Collectie Koenigs
in de verkoop. Om te voorko
men dat de verzameling voor
Nederland verloren zou gaan,
vroeg de toenmalige directeur
van Museum Boymans D. Han-
nema havenbaron en kunstver
zamelaar D.G. van Beuningen
de collectie te kopen en aan het
museum te schenken.
De zaak liep echter anders dan
Hannema had gehoopt. Van
Beuningen kocht in 1940 welis
waar de verzameling - voor een
miljoen gulden - maar verkocht
vervolgens 528 bladen daar uit
aan Hans Posse, die voor het
door Hitier geplande Führer-
museum in linz overal in bezet
Europa kunstvoorwerpen op de
kop tikte. De kunstwerken wer
den in 1941 naar Duitsland ver
voerd waar het oprukkende
Sovjet-leger de verzameling la
ter als oorlogsbuit meenam
naar de Sovjetunie.
Van Beuningen stond mis
schien onder druk om de teke
ningen te verkopen. Maar feit is
dat hij vrijwillig tot verkoop is
overgegaan. En dat was onwet
tig. De Nederlandse wet ver
bood inwoners van Nederland
vermogenstransacties aan te
gaan met de bezetter.
Van Beuningen hield vier ton
over aan de deal. Maar hem be
tichten van eigenbelang zou
misplaatst zijn, zegt Elen. „Die
400.000 gulden gebruikte hij
om schilderijen te kopen die hij
vervolgens aan Boymans
schonk, evenals het resterende
deel van de Koenigs Collectie."
Met Franz Koenigs liep het niet
goed af. Bij het instappen in
een rijdende trein op het sta
tion in Keulen, begin mei 1941,
kwam hij tussen de trein e\
perron terecht. Zijn ruggeii
graat werd verbrijzeld en P
nigs overleed. a
Op grond van Nederlandse*
geving en een international
verdrag uit 1943 kan Nedefj.
de zaken die tijdens de ooi^
door de vijand zijn 'verwoj).
rechtens opeisen. De tekeiL
gen die uit de Oekraïne afL
stig zijn, en die de komendL
zijn te bezichtigen in Boijii
Van Beuningen, zijn staatsjL
Dat geldt ook voor de 33 tq
ningen die de toenmalige |a
in 1987 teruggaf, waarondtj^
belangrijke werken van DiL
Deze zijn na de oorlog in iL
den en Leipzig teruggevont
daar achtergelaten door he^
Sovjet-leger, en keerden na^
Museum Boijmans terug b|
legenheid van een staatsbe
van DDR-leider Erich Honj|]
ker. Verder zijn uit de groet
528 tekeningen die Van Belfl
ningen aan Posse verkocht!
vijf 'losse' tekeningen, vanÉ"
diverse landen, geretourne"1
Rest nog een veertigtal ontM
kende 'Koenigs-kunstwerkf1
dat waarschijnlijk in bezit jt1
particuliere Russische verzj&
laars en een grote gFoeP val-1
307 stuks die zich in het MP;
kouse Poesjkin Museum bF'
vindt. Premier BalkenendeJst
met de Oekraïense preside^
Koetsjma overeenstemming
reikte over de laatste retoul
zending, zei eerder dat hij
de hoop heeft dat ook dezi
keningen terugkomen. Mof'
gebeurt dat aan het eind vil
jaar, wanneer de Russisch^
sident Poetin een staatsbq
aan Nederland brengt. jjjj
'Holbein, Baldung en Behi
Duitse meestertekeningel
de Koenigs Collectie - Teflj
keer van een verloren schf
Te zien van 9 juli tot en n
september in Museum F
mans Van Beuningen in B
terdam.
door Annemiek Veelenturf
Rotterdam - Ze zijn weer terug
in het Museum Boijmans Van
Beuningen. Op de kop af 139 te
keningen en drie prenten uit de
wereldberoemde Koenigs Collec
tie kwamen vorige week vanuit
het Oekraïense Bohdan and Var-
vara Khanenko Museum of Arts
naar Rotterdam, de stad van
waar ze in 1941 naar nazi-Duits-
land waren vervoerd. Er zijn wer
ken bij van Hans Holbein de Jon
gere, Adam Elsheimer en Jost
Amman. Ze zitten allemaal nog
in hun originele passe-partouts
en verkeren zonder uitzondering
in prima staat. Prins Willem-
Alexander en prinses Maxima
mogen de kunstwerken donder
dag als eersten bekijken. Daarna
is iedereen welkom.
'Enorm blij' is Koenigs-deskun-
dige dr. Albert J. Elen dat de te
keningen en prenten uit de col
lectie opnieuw te zien zijn in
Museum Boijmans Van Beu
ningen. Zijn favoriete 'Twee
hofdames te paard begeleid
door een ruiter' van Erhard Alt
dorfer (1512-1561) zit erbij.
„Een tekenkunstig erg mooi
werk", zegt Elen, als senior
conservator prenten en teke
ningen verbonden aan het Boij
mans. „Zo'n feestelijk gezicht,
en daardoor zo passend bij de
gelegenheid. Bovendien is het
een wereldlijke voorstelling,
terwijl de overige teruggekeerde
tekeningen juist religieuze on
derwerpen hebben, vaak voor
stellingen van heiligen. Ook dat
vind ik een aardig aspect."
Vertederend' noemt hij de af
beelding van de apostel Sint Pe
trus, die Hans Holbein de Jon
gere in 1527 maakte. Petrus, die
waakt over de toegang tot de
hemel, draagt een kanjer van
een sleutel in zijn handen, vol
Koenigs-deskundige dr. Albert J. Elen bekijkt de 139 tekeningen die zijn terug gekomen naar het Rotter
damse museum. Foto: GPD
ledig uit proportie. „Dat geeft
hem juist iets sympathieks."
Alle werken van de Koenigs-
tentoonstelling krijgen een
plaatsje in een catalogus, ook
de tekeningen waarvan de ma
ker onbekend is. Elen verwacht
dat de herkomst van deze wer
ken de komende tijd onder
werp zal zijn van discussie on
der deskundigen. „We willen
dat iedereen kennis kan nemen
van deze tekeningen die zo lang
vermist zijn geweest. Om van te
genieten én om mee aan de
slag te gaan."
De 139 tekeningen en drie
prenten vormen maar een klein
deel van de gehele Koenigs Col
lectie van in totaal 2671 kunst
werken. De verzameling bestaat
vrijwel uitsluitend uit tekenin
gen van de beroemdste Duitse,
Hollandse, Vlaamse, Franse en
Italiaanse meesters uit de pe
riode 1500-1900. Verreweg het
grootste deel bevindt zich al
sinds 1935 in Museum Boij
mans Van Beuningen.
Het belang van de collectie
komt voort uit de enorme| am
bitie van de grondlegger, Franz
Wilhelm Koenigs (1881-^.941).
„Hij beoogde uit zoveel moge
lijk scholen, van zoveel moge
lijk kunstenaars, zoveel moge
lijk werken van de hoogste kwa
liteit te verwerven", zegt Albert
Elen. „En daar is hij bijzonder
goed in geslaagd."
Franz Koenigs was een telg uit
een welvarende familie van
Rijnlandse textielfabrikanten en
bankiers. Na een afgebroken
studie rechten bouwde hij zeer
snel een solide zakenreputatie
op in de olie-industrie. In 1914
trouwde hij met Anna, gravin
von Kalckreuth, dochter van
een symbolistisch schilder. Het
echtpaar vestigde zich in Ber
lijn.
Om de handelsbeperkingen die
Duitse bedrijven na de Eerste
Wereldoorlog kregen opgelegd
te omzeilen, startte Koenigs in
1920 met een neef de Rhodius-
Koenigs' Handel Maatschappij
in Amsterdam. Het ging hem
voor de wind. Vooral het ver
strekken van kredieten aan Brit
se en Amerikaanse bedrijven
die handel op Duitsland dre
ven, bleek een lucratieve bezig
heid.
In 1922 liet Koenigs zijn gezin
naar Nederland overkomen en
betrok een kolossaal huis dat
onderdak kon bieden aan zijn
gestaag groeiende kunstverza
meling. In zijn jonge jaren had
hij al een liefde voor Franse im
pressionisten als Cézanne, De-
gas en Toulouse-Lautrec opge
vat. Later richtte hij zich op de
oude meesters: Rubens, Dürer,
Rembrandt en Watteau.
Na de ineenstorting van de
beurs op Wall Street in oktober
1929 ging het Koenigs financi
eel slechter. Desondanks bleef
hij kunst kopen. Op zakenreis
ontving hij na afloop van de be
sprekingen steevast de kunst
handelaren uit de stad waar hij
verbleef en liet zich makkelijk
tot aankopen verleiden.
Toen in 1933 faillissement
dreigde, zag hij zich gedwongen
een lening af te sluiten bij het
joodse bankierskantoor Iisser
Rosenkranz dat geleid werd
door de familie Kramarsky.
Koenigs verpandde zijn collec-
angerlo/anp - Het centrum
voor beeldvorming Evenbeeld
in Angerlo heeft een gedeelte
van de bekende Prinzhorn Col
lectie naar Nederland gehaald.
De Prinzhorn Collectie omvat
duizenden schilderijen van psy
chiatrische patiënten uit klinie
ken in Duitsland, Oostenrijk en
Zwitserland, die in de Tweede
Wereldoorlog in concentratie
kampen om het leven zijn ge
bracht.
Voor de oorlog bestond in de
psychiatrie weinig waardering
voor creatieve uitingen. De
meeste behandelaars zagen het
tekenen en schilderen als. ge-
klodder van een zieke geest.
Maar de Duitse arts en kunst
historicus Hans Prinzhorn
(1886 - 1933) onderkende de
waarde van het werk. Hij verza
melde werk van 435 kunste
naars, die geen van allen het
nazi-regime hebben overleefd.
De Prinzhorn Collectie is uniek
in de wereld. Een deel van de
verzameling bevindt zich in het
Holocaust Museum in Was
hington (VS), de rest van de col
lectie is in Heidelberg in Duits
land. Twintig werken van zeven
kunstenaars zijn tot begin sep
tember te zien in Angerlo.
De meeste artiesten leden aan
schizofrenie. Zij probeerden
hun angsten en waanbeelden te
vangen in schilderwerken. Veel
werken laten dan ook avantgar-
distische machines en vreemde
droombeelden zien. Omdat
creativiteit voor de oorlog geen
onderdeel van therapie was,
werkten de meeste patiënten in
het geheim met zelfgemaakt
materiaal. Pas later kreeg het
werk uit de klinieken officiële
erkenning. Kunstenaars als
Paul Klee en Max Ernst zijn
door de Prinzhorn Collectie be-
invloed.
In totaal stierven in de Tweede
Wereldoorlog 70.000 mensen
met een geestelijke handicap.
Onder het mom van euthanasie
heeft het nazi-regime hen vrij
wel uitgeroeid.
Galerie Evenbeeld is opgericht
door de stichting Philadelphia
Zorg in samenwerking met Mu
seum Boerhaave in Leiden. Phi
ladelphia biedt zorg aan men
sen met een verstandelijke han
dicap. Museum Boerhaave ver
zamelt geneeskundige collec
ties.
Evenbeeld wil mensen kennis
laten maken met elkaar. De ga
lerie is op werkdagen 's mid
dags open en op elke eerste
zondag van de maand.
muziek recensie
Angie Stone, fakkeldraagster van de soul, vrijdag op North Sea Jazz
Bastian Ramler
Concert: N.E.R.D. Gezien: 3/11, Hef
Music Hall, Amsterdam.
Het was zaterdag de eerste
dat een Streetbeat-feest wfc
gehouden in de Heinekenfe
sic Hall in Amsterdam. Bijj,
ces zou dat een jaarlijks evj
ment kunnen worden. Daj,
er dik in, want het was een,
avond om te koesteren. Nil
de laatste plaats dankzij Pk
rell Williams, de Amerikaab
frontman van N.E.R.D.
Williams zou in zijn eentje
makkelijk een zaal op z'n
kunnen zetten. Zaterdag v.i
hij ondersteund door de st]
band Spymob. Zijn muziki
wederhelft Chad Hugo waj,
laas afwezig. Die zal thuis f
gebleven om nieuwe numi
te componeren, maar dat
mocht de pret niet drukke*
men met de slecht verstaal;
Shay banjerde Pharrell als|;
echte entertainer over hetf
um en bracht hij de numnij
van de twee albums van j
N.E.R.D. j
De avond was toen al flinki
vorderd. Om zeven uur al£
het ADHD, het vriendenprj
van Nederlandse rapper B(v
power, die het spits afbeet^
de beats ligt het bij deze vi^
mansformatie niet, maar lj<
probleem is dat ze haast n}j
verstaan is. Het komt overi
een hoop geschreeuw met
nig lijn erin. Hoe leuk wast,
de Amerikaanse band Hea*'
Nu nog redelijk onbekend^
wel al opgemerkt door Pha
Hij was dan ook de man dj>
Heavy aanwees als vervang
voor de afgelaste Q-Tip. Djj
exotische combinatie van
en rock bleek geen slechteje
Pas rond tien uur was het
voor hoofdact N.E.R.D. Phie
Williams is tegenwoordig 211
beetje de populairste hipfic
tiest en dat bleek bij zijn oji
komst. Het publiek ging v<&
dig uit z'n dak en bleef dat
uur lang volhouden. Voor^
nummers als het rockende*
'Lapdance' en het mooie '1.
be' klinken live mogelijk nr
beter dan op cd en bracht^
massa massaal aan het spit
gen. Bij 'Provider' gingen ejj,
mobiele telefoons de lucty..
Het effect van honderden
lichte lcd-schermpjes in dte
donkere zaal overtreft dat
die bekende aanstekerskeil.
boom. Net als N.E.R.D. eigj
de overtreffende trap in hify
door Theo Hakkert
den haag - „Maar ik bén retro!" Het klinkt bijna
triomfantelijk. „Natuurlijk ben ik retro", zegt An
gie Stone (38) en ze laat goedkeurend haar blik en
lange nagels over haar nieuwe cd glijden. De let
ters van haar naam en van de titel 'Stone Love' zijn
helemaal jaren zeventig. Alsof 'Stone Love' stamt
uit dezelfde tijd dat Ann Peebles 'The Handwriting
Is On The Wall' maakte en Millie Jackson 'Caught
Up' - misschien wel de beste soulalbums ooit door
zangeressen gemaakt.
„Uhuh", knikt ze tevreden brommend. „Ik ben
een traditionele r&b-zangeres die tot de neo-soul
wordt gerekend. Ik zou niet weten wat en hoe ik
anders zou moeten zingen. Ik ben opgegroeid in
en met deze muziek, muziek die dan wel veran
dert en zich aanpast aan de tijd, maar in wezen
nog steeds dezelfde is als in mijn jeugd. Het heet
wel neo-soul, maar het is niet nieuw. Het is soul
revisited. Ik zie mijzelf als fakkeldrager. Ik zet
voort wat Aretha Franklin, Marvin Gaye en James
Brown hebben opgebouwd. Al voordat de Beatles
en de Supremes populair werden, waren er zan
gers die het feest in gang zetten en ik houd hun
vlam brandende. Ik ben daar enorm trots op. Ja,
het is ook een verantwoordelijkheid, maar die
neem ik graag op me. Wat Aretha Franklin heeft
gedaan heeft zo'n grote invloed op ons leven ge
had dat we die erfenis levend moeten houden."
Maar 'Stone Love', de derde cd van Angie Stone,
is helemaal niet zo retro als de hoes doet ver
moeden. Stone's soul is helemaal van nu, met de
inzet van shufflebeats, rappers en samples. Een
heel andere plaat dan de twee voorgaande, 'Black
Diamond' en 'Mahogany Soul', waarmee ze zich
moeiteloos nestelde tussen de elite aan nieuwe,
zelfbewuste soulzangeressen als Lauryn Hill,
Mary J. Blige en Erykah Badu.
„Ik weet wat mensen van mij verwachten. De
mensen verwachten een nieuwe 'Mahagony
Soul'. Nou, mooi, maar aan die verwachtingen
zal ik nooit voldoen. Dan worden vergelijkingen
gemaakt. Dan hoor je: 'Het lijkt erop alsof je ge
probeerd hebt een tweede 'Mahogany Soul' te
maken.' Ik denk dat we hier te maken hebben
met twee verschillende kunstwerken. Ik probeer
juist steeds iets anders te brengen. Ik ben Angie
Stone, de soulzangeres die nieuwe wegen be
wandelt. Ik mag mezelf dan retro noemen, dat
wil niet zeggen dat ik in het verleden blijf han
gen."
„Al tijdens het schrijven van de liedjes heb ik zo
mijn ideeën hoe de muziek klinken moet, maar
de uitkomst hoor je pas wanneer de productie
klaar is. Ik wilde geen donkere plaat, maar een
heldere. Er moest plezier afstralen, maar geen
oppervlakkigheid. Ik wilde binnen mijn wereld
blijven, als je begrijpt wat ik bedoel. Helder en
plezierig zijn zo enkele kenmerken van hoe ik in
het leven sta momenteel. Daarom moest ik zelf
ook de productie doen. Zodat muziek en album
zo dicht mogelijk bij mij zouden staan."
De enorme populariteit van r&b, Angie Stone
vindt het allemaal maar zo zo. Veel kaf onder het
koren. „Te veel artiesten volgen het pad van de
trends. Ze zitten met zijn honderden in een nisje
bij elkaar en kopiëren elkaar tot iedereen op ie
dereen lijkt. In veel wat doorgaat voor hippe en
trendy r&b zit geen greintje creativiteit."
Dat ze zelf op de goede weg is, leidt ze onder an
dere af uit het gegeven dat haar idolen bij haar
optredens opduiken. Ze was zo trots toen Aretha
Franklin in het publiek zat, trots toen Stevie
Wonder haar een zoen kwam geven in de kleed
kamer, trots toen Maurice White van Earth, Wind
Fire een duet met haar wilde zingen, trots toen
ze mocht optreden met Luther Vandross. „Dat is
hun manier om te laten weten dat Angie Stone
het goed doet."
Een van de vele gasten op 'Stone Love' is soul-le-
gende Betty Wright. „Omdat ook zij zo'n zange
res uit het verleden is die het helemaal begrepen
heeft." Terwijl Angie Stone weer door toedoen
van Betty Wright te horen is op 'The Soul Ses
sions', de debuutcd van de 16-jarige, blanke, En
gelse soulsensatie Joss Stone - geen familie.
„Zij is fantastisch, maar Joss is te jong voor het
repertoire dat ze haar laten zingen. Het lijkt of
Betty Wright zich via Joss Stone wil uiten. Dat be
doel ik niet zo negatief als het wellicht klinkt.
Maar een meisje van zestien kan niet geloofwaar
dig liedjes zingen over gebroken harten en over
spel. Het zal nog heel wat jaren duren voor ze de
passende levenservaring heeft. Kijk ook naar Ali
cia Keys, ook zo jong. Haar tweede album laat al
zo veel groei zien. Joss Stone en Alicia Keys - het
is zo interessant om deze twee meiden te vol
gen."
„Nu klink ik bijna als een oud opoetje. Maar ver
geet niet dat ook bij mij de ontwikkeling niet stil
staat. Ik kan ook nog heel veel niet. Ook ik zal
volwassener moeten worden. En als ik die ont
wikkelingen dan in muziek weet te vertalen, krijg
je steeds andere cd's. Daarom klinkt deze ook
anders dan de vorige. We moeten veranderen.
Alles moet veranderen. Al mijn cd's zullen reflec
teren hoe ik me voel op dat moment, waar mijn
hart mee bezig is, waar mijn geest mee bezig is."
Angie Stone: vrijdag 9 juli op het North Sea Jazz
Festval, Statenhal, 23.15 uur.
Angie Stone: „Wat Aretha Franklin heeft gedaan heeft zo'n grote invloed op ons leven gehad dat we die
erfenis levend moeten houden." Foto: GPD
