Atv-bouwwerk wankelt
Economische
noodgreep werd
maatschappelijk
fenomeen
Plannen Brinkhorst splijtzwam in kabinet en samenleving
Interview
Reportage
Leids opvanghuis
ondersteunt
mishandelde
vrouwen
jaar maar af. Lijnrecht tegenover hem
staat Anita Zeverens (41), werkende moe
der met een baan in het bedrijfsleven:
„Voor mij is het een ramp als de atv
wordt afgeschaft. Het gezinsleven stort
dan als een kaartenhuis in elkaar."
Zie daar de twee uitersten van een discus
sie die eind jaren zeventig begon. Er wa
ren toen veel werklozen, vooral jongeren.
De economie zat in een dip, als gevolg
van de oliecrisis van 1974. Uitzicht op
groei was er niet. Er leek maar één moge
lijkheid om te voorkomen dat het aantal
uitkeringsgerechtigden sterk zou groeien:
het bestaande werk Verdelen over meer
mensen.
Dat betekende dus korter werken. Oude
ren via goede vertrekregelingen eruit,
goedkope jongeren het arbeidsproces in.
De vakbonden waren bereid looneisen in
te ruilen voor werk, werkgevers hoefden
geen financiële veer te laten omdat de
werknemers korter gingen werken.
Behalve de vut (regeling voor vervroegde
uittreding van ouderen) was er de ar
beidstijd- of arbeidsduurverkorting voor
iedereen. Minder uren per week (terug
van 40 naar 38, of 36 uur) plus een aantal
extra vrije dagen per jaar (tussen 10 en 14,
afhankelijk van de cao).
Wat dertig jaar geleden begon als een
economische noodgreep, is in de loop
der jaren verworden tot een maatschap
pelijk fenomeen. Voor menigeen is de atv
niet meer weg te denken uit het leven.
Anita Zeverens hoeft niet na te denken
waarom atv nog steeds noodzakelijk is,
ook al komt er een vergrijzingsgolf aan
(met als gevolg een gebrek aan werkne
mers) en moet de stagnerende economie
op gang worden geholpen.
Haar argumenten staan model voor het
jonge gezin in de prestatie-maatschappij:
„Ik werk vier dagen als logistiek mede
werker bij een farmaceutisch bedrijf voor
diergeneesmiddelen. Maandag is mijn
vaste vrije dag, dan zorg ik voor mijn drie
jarige zoontje. Die dag doe ik ook bood
schappen voor de hele week, het huis
houden, de administratie en achterstalli
ge klusjes."
Calamiteiten
Haar atv-dagen gebruikt ze voor calami
teiten, bijvoorbeeld als haar zoontje ziek
is. „Maar ook als ik onverwacht moet hel
pen bij een activiteit op de crèche. Bij ons
bedrijf kunnen wij atv opnemen in ver
lofuren. Dat maakt mij flexibel. Als ik
plotseling met mijn zoontje naar de dok
ter moet, kom ik een paar uur later. Mijn
man heeft een drukke baan als hoogle
raar bij de Universiteit van Maastricht,
dus ik vang bijna altijd alle calamiteiten
op."
Zij moet er niet aan denken dat zij een
aantal dagen per jaar kwijtraakt, als mi
nister Brinkhorst - gesteund door werkge
versvereniging VNO-NCW - zijn zin krijgt.
„Ik denk dat de werkdruk enorm toe
neemt als de atv wordt afgeschaft. Nu
neem ik ook wel eens een atv'tje als ik het
gevoel heb dat ik aan mijn taks zit. In een
extra lang weekend tank ik weer lekker
bij.
Als de atv-dag verdwijnt, wordt dat veel
moeilijker. Mijn vakantiedagen moet ik
dan achter de hand houden voor als er
iets met mijn zoontje is en 's zomers wil
ik natuurlijk ook wel een paar weken weg.
Uiteindelijk komen we met z'n allen veel
meer onder druk te staan. Ik denk dat
mensen zich eerder ziek zullen melden
als de atv wordt afgeschaft."
Bij het Centraal Planbureau (CPB) wordt
Minister Brinkhorst
Foto: GPD/Harmen de Jong
al een tijdje gerekend aan verschillende
modellen voor langer werken. Per week,
per jaar, per arbeidzaam leven. De vraag
is daarbij vooral: wat levert het op? In
theorie is langer werken economisch
voordelig, maar pas op, zegt Jacqueline
Timmerhuis van het CPB. „Langer wer
ken zal nooit gratis zijn. Dus nemen de
kosten voor bedrijven toe."
Looneisen
De geschiedenis geeft haar gelijk. De atv
en de vut zijn in de afgelopen decennia
'gekocht' door de vakbonden, in ruil voor
afzien van looneisen. Met andere woor
den: terugdraaien van atv leidt tot loonei
sen - niets komt voor niets in de moderne
economie, Brinkhorst zijn vaderlandslie
vendheid ten spijt.
Het is bovendien de vraag hoe het prak
tisch zal uitwerken. Aaldert Mellema, in-
tensive-care verpleegkundige en beleids
medewerker bij NU'91, de beroepsorga
nisatie voor verpleegkundig en verzor
gend personeel: „Bij ons is de atv-dag al
in 1997 afgeschaft. De 36-urige werkweek
kwam daarvoor in de plaats. Dat leverde
toen vooral op de werkvloer veel proble
men op. Mensen moesten hetzelfde werk
doen in minder uren, er kwam geen extra
personeel bij."
Volgens hem leidt verlenging van de
werkweek niet tot meer deelname aan het
arbeidsproces zoals het kabinet wil. „In
de zorg is dat zeker niet het geval. Bijna
negentig procent van het personeel is
vrouw, werkt parttime en blijft dat ook
zeker doen. Een voorbeeld: een verpleeg
kundige met drie kinderen werkt 24 uur
in een ziekenhuis. Die andere twee dagen
zijn volgepland met activiteiten voor het
gezin. Moeder moet mee naar zwemles,
de sportclub, het kinderfeestje of helpt als
leesmoeder op school. Het hele gezinsle
ven is ingericht op deeltijdwerk, dat gaan
mensen echt niet veranderen."
Tegenover deze geluiden staan ook ande
re. Het onderwijs bijvoorbeeld neemt lie
ver vandaag dan morgen afscheid van de
atv-dagen. „Wij zijn er niet rouwig om,"
zegt Ton Duif, voorzitter van de Algeme
ne Vereniging voor Schoolleiders, een be
roepsvereniging voor directeuren van ba
sisscholen. „Nu zijn het meestal directeu
ren die voor de klas gaan staan als een juf
of meester een atv-dag opneemt. Organi
satorisch is dat altijd lastig, ander werk
moet blijven liggen."
Wim van der Lee, directeur van basis
school Koningin Wilhelmina in Ouder
kerk a/d IJssel valt hem bij: „In het on
derwijs hebben wij twaalf weken vakan
tie: dat is maar liefst 60 dagen per jaar.
Waar kom je dat tegenwoordig nog tegen?
Daarnaast hebben fulltime-leerkrachten
nog 14,5 atv-dagen per jaar. Ik vind het
prima om die in te leveren, graag zelfs. In
het onderwijs hebben we om de zes k ze
ven weken vakantie. Even pauze, mooier
kan het niet. Dit jaar heb ik mijn atv-da
gen laten uitbetalen, het was zo druk op
school!"
Geen geld
De plannen van Brinkhorst verdelen ook
het kabinet.Als een werknemer tien
procent meer gaat werken, wil hij ook
tien procent meer betaald krijgen. Dat
geld is er op dit moment domweg niet,"
zei minister De Geus
(sociale zaken) vorige
week na afloop van de
ministerraad. Daar was
voor het eerst gespro
ken over de 'Nota voor
Groei' van Brinkhorst.
Premier Balkenende
zei na afloop boos te
zijn dat de voorstellen
voor de groeibrief via
Brinkhorst naar de media zijn 'gelekt'. Hij
ontkende dat er knallende ruzie is in het
kabinet. „Er is verschil van mening, maar
ik denk dat we er over ruim een week wel
uit zijn."
Als het kabinet met een gezamenlijk
standpunt komt, is dat pas het begin van
de discussie. Nu het poldermodel flink is
ingescheurd en de polarisatie weer voel
baar is in het Nederlandse debat, valt er
voor het eerst sinds jaren aan de cao-ta
fels weer wat te verhapstukken over pro
centen loon. Een oude vakbondswijsheid
is dat 'een dag' ongeveer 0,4 procent loon
betekent. „Gaan we praten over vijf of
tien dagen minder atv?," zegt een ervaren
FNV-bestuurder. „Dat gaat mijn leden
dus geld opleveren."
Overigens heeft iedereen in deze discus
sie gelijk. De afgelopen dertig jaar is nim
mer aangetoond wat atv nu precies heeft
opgeleverd aan extra werkgelegenheid of
minder werklozen. De arbeidsmarkt in
Nederland is een op hoog tempo draaien
de carrousel, waar mensen in- en uitstap
pen. Omdat het beter gaat, omdat het
slechter gaat, omdat bedrijven inkrimpen
of juist uitbreiden. Geen econoom die
kan zeggen wat hierin het aandeel is van
arbeidstijdverkorting.
Dus zal de discussie uiteindelijk uitdraai
en op de twee basiselementen van elke
gedachtenwisseling over werk en inko
men: hoeveel kost het en hoe blijven be-
drijyen (inclusief de overheid) aantrekke
lijk voor (potentiële) werknemers. Zijn
mensen simpelweg in staat een baan te
combineren met hun gezinsverplichtin
gen?
Vooral om dat laatste gaat het. Minister
Brinkhorst mag met zijn internationale
blik wel denken dat er in Nederland te
kort wordt gewerkt, Anita Zeverens weet
uit ervaring dat het in haar huishouden
allemaal maar net loopt. Trek daar de atv
uit en de hele boel begint te kraken.
Als de atv-dag massaal wordt afgeschaft, zou het gevolg kunnen zijn dat kinderen af en toe mee moeten naar het werk. Foto: GPD/Harmen de Jong
Geert Wilders,
de eigengereide
rechtsbuiten
van de WD
3 JULI
2004
P verpleegzorg werden de atv-dagen in 1997 ingeruild voor een 36-urige werkweek, maar dat leverde alleen maar meer
'kdruk op. Foto: Polfoto
weekendbijlage
van
leidsch
Dagblad
De ingewikkelde agenda's van
tweeverdieners met (jonge)
kinderen en talrijke andere
Nederlanders met
zorgverplichtingen leunen in
sterke mate op het verschijnsel
atv-dagen. Het schrappen van
die verlofdagen - de roep om
afschaffing van de
arbeidstijdverkorting klinkt
steeds luider - brengt dit
uitgebalanceerde bouwwerkje
aan het wankelen. „Ik denk dat
mensen zich dan eerder ziek
zullen melden."
door Carine Neefjes
en James McGonigal
Minister Brinkhorst van econo
mische zaken vindt het nogal
makkelijk. Als we met z'n al
len in dit land wat harder werken, gaat
het vanzelf beter. Schaf de arbeidstijdver
korting (atv) van al gauw twaalf dagen per
