REGIO
Feest der herkenning
voor rasechte Kattukkers
Onze kinderen zijn geen echte indianen
Hotel California
NAVRAAG
U[ politie komt er aan. Het komend halfjaar worden vierdui-
drijven en instellingen onaangekondigd gecontroleerd op de
ei naleving van het rookver-
eit maar komen, b°d. roos schellens,*-
j recteur facility zorggroep
,f rookpolltie Alatus, waartoe het Rijn-
lands Ziekenhuis en de ver-
ei
lizen Leythenrode en Oudshoorn behoren, maakt zich daar
ne (gen over. „Laat ze maar komen."
ijlt,
)iend najaar kunt u de rook-
j venvachten. Verontrustende
le of niet?
id- elemaal niet. Wij worden èl
itig onverwachts gecontro-
or ior de inspectie, ook op het
bod tegenwoordig. Dus we
soort verrassingsbezoekjes
dtnd-"
i jullie ook geen problemen
et de uitvoering van het
bod?
\e hebben alles op orde. We
ieri staat op onze voordeur aan-
i, een rookvrij ziekenhuis. Er
een beperkt aantal ruimtes
:n patiënten en bezoekers
iken. Het personeel moet
naar buiten."
oleert u daarop?
ebeurt, zou ik niet weten. Er staan in elk geval ook men-
len te roken."
ids voor de deur?
nmige patiënten en personeelsleden storen zich daaraan
- !en dat dat er raar uitziet voor een ziekenhuis. Anderen
er geen mening over. We willen dat ook nog wel oplossen
n rookruimte buiten te realiseren, maar dat is dus nog niet
rookverbod nog altijd tot discussies, of is het ondertus-
I geaccepteerd door het personeel
Je echte rokers was die aanscherping heel vervelend. Zij
izich in het begin ook wel geroerd, maar volgens mij is die
ie nu wel een beetje verstomd. Ik heb het gevoel dat veel
iccepteren dat ze hier mee moeten leven."
lit het met de verpleeghuizen Zij kregen onder andere
yde groep oude, verstokte, rokende bewoners die je
li hun peukie kunt onthouden, wat langer respijt om het
tbod door te voeren.
opt. Maar wij hebben het daar op dezelfde manier opgelost
et ziekenhuis: een paar rookruimtes voor bewoners en be-
het personeel in de open lucht."
tarijn Kramp
foto: CPD/Jaap de Boer
UIT DE ARCHIEVEN
1954, Zaterdag 19 Juni
REEK - Het West-Oost-verkeer door de Rijnstreek is tussen
en de omgeving van Bodegraven niet aangepast aan de eisen
öjd. Hier en daar wordt er gedokterd, maar dokteren veronder-
eenmaal niet een door en door gezond lichaam. Er staan thans
ingrijpende veranderingen op stapel, die van dit „verkeersli-
de weg langs de Rijn, een verbinding willen maken, welke
eisen van de tijd voldoet. Een van de belangrijkste ingrepen be-
plan om de Rijksstraatweg langs de hoge zijde van de Rijn
le bebouwde kom van Alphen om te leiden. Daartoe zou een
verkeersweg aangelegd moeten worden van de hoeve De Bonte
Hazerswouds grondgebied tot aan de hefbrug over de Gouwe
uidoosten van Alphens bebouwde kom.
ègrootste verbetering die thans voor de eerste jaren op stapel
ater volgt waarschijnlijk de aanleg van een „snelweg" voor au-
srtussen Leiderdorp en Bodegraven. Het ligt uiteraard in de
ng, de nieuw geprojecteerde Rijksweg door talloze aftakkingen
ng te geven met verschillende delen van Alphen, het industrië-
tan de Rijnstreek.
Na de Blauwe Vlag heeft Katwijk nu
ook 't Blaèuwe boukje.
Pardon, 't Blaèuwe boukje? Inderdaad,
in 'normaal' Nederlands het Blauwe
boekje. Voor Leidenaars (Laaienaers)
die dat rare taaltje van die Katwijkers
nu eens willen verstaan is er een
grammaticaboekje 'Kleine Grammati
ca van het Katwijks'. Auteur: Leendert
de Vink. Hij promoveerde onlangs op
het proefschrift Dialect en de Dialect
verandering in Katwijk aan Zee. Voor
hem was het samenstellen van het
boekje daarom 'appeltje eitje', ook al
omdat De Vink zijn wortels in het
voormalige vissersdorp heeft liggen.
Zijn overgrootmoeder en -vader lie
pen in klederdracht over de Wurft,
pardon, Boulevard.
Ooit waren Katwijkers onverstaan
baar voor de buitenwacht. Als Kat-
wijkse visvrouwen met kun koop
waar naar Leiden gingen en de tram
namen, konden de passagiers die
onderweg in Rijnsburg en in Leiden
instapten, geen woord verstaan van
wat de vrouwen zeiden. Ze leken van
een andere planeet te komen.
Dialectdeskundige Leendert de Vink
weet wel hoe dat komt. „Er zijn in de
Randstad meer dialecten dan in de
rest van Nederland. Dat komt door
de vele dorpen die we hier hebben.
En elk dorp wilde zich onderschei
den. Op die manier kreeg je verschil
len." Dorpen die twee kilometer van
elkaar liggen, hebben al verschillen:
„In Katwijk aan Zee wordt anders
gesproken dan in Katwijk Binnen."
Het Katwijks ('t Kattuks) was er eer
der dan het Nederlands. De auteur
heeft zelfs woorden ontdekt uit de
Romeinse tijd. Zoals skoe (schoen).
De Vink: „Het meervoud van skoe
was volgens de Middeleeuwers
skoen. Maar wat gebeurde er in het
Nederlands? Daar zette men -en
achter skoen, dus skoenen. Dat is la
ter schoenen geworden. Feitelijk een
dubbel meervoud.
Het ABN (algemeen beschaafd Ne
derlands) kwam pas 'ter sprake'
rond de zeventiende eeuw. De Vink:
„Dat kwam door de handel. Waar er
wordt gehandeld, moeten mensen
elkaar begrijpen, dus moeten zij de
zelfde tad spreken. Dat gebeurde in
Leiden, waar er handel werd gedre
ven met Vlamingen."
Terwijl in Leiden steeds vaker 'Ne
derlands' werd gesproken, behielden
de gesloten gemeenschappen van
dorpen als Scheveningen, Noordwijk
en Katwijk hun eigen taal. Maar toen
ook in de kleine dorpen werd gehan
deld, 'vernederlandsten' de dialec
ten. Over handel gesproken: de vis
serij had invloed op het Katwijkse
dialect. Waf te denken van het
woord 'demmes'. Dat betekent ave
rij. Het is direct afgeleid van het En
gelse damage. En nopje (een dutje)
komt van nap.
In Katwijk zijn de overblijfselen uit
de oude tijd nog het best te horen, al
is er niet al te veel meer van over. De
Vink meldde zich voor het schrijven
van zijn proefschrift veelvuldig in
bejaardenhuis Salem. De Vink: „De
mensen die rond de negentig jaar
zijn, spreken
een taal die
heel direct is
afgeleid van
de taal die
Katwijkers
eeuwen gele
den spraken.
Het heeft iets
bijbels bijna,
bijna oud-Ne
derlands, zoals
in de Statenbij
bel."
Het dialect
neemt nog
steeds af.
„Maar er
wordt nog
wel plat ge
sproken. De
klanken blij
ven bestaan.
Bakje wordt
nog steeds
verbasterd
tot bakkies.
En hekje
wordt hek-
kies. Dat is
een afgeleide
van het Hol
lands, de taal
die men
sprak voor- 1
dat overal
het Neder
lands zijn intrede deed."
Zelf spreekt De Vink het Kattuks
vanwege zijn verhuizing naar Leiden
niet zo vaak meer. Als hij onder de
Katwijkers is, kan hij nog best uit de
voeten. Met het uitbrengen van het
ZATERDAG 19 JUNI 2OO4
Kleine Grammati
ca van het Kat
wijks, een feest
der herkenning
voor de Katwij
kers.
Foto: Frans
Roomer
Hel Katwijks van Katwjjk aan 7
kleurrijk dialect met een lanRC
Het dialect is ouder dan
^gewendzijn tespre^:,
Katwijks bezig te vc,<iuk
lis hn dialect
DU tekio a,taSS*'*»»
""Trr1"*—
naar hun prachtig.Iui«vt.,
•Pteke». OT hét
schnivcn. De spelling is 'r in
Voor wlets dit boew^
Katwijkers die niet meer V<*»
voor nieuwkomers uie Km
Otoeten l„„.
fczoekt en een ehie V,
bestellen. Voor de rasechte Kallv |l''
boekje een feest van '*T4
Zij moeten het nuar ■•t-,
als een oplriKUTsuv°,nVl'
boek („voor de rasechte Katwijkers
moet dit boekje een feest der her
kenning zijn") hoopt De Vink vurig
dat het Katwijks dialect bewaard
blijft. De Vink bespeurt een positieve
tendens. „Katwijk is een dorp van
tradities. Het toerisme draagt er toe
bij dat het dialect bewaard blijft. De
mensen willen hier hun eigen identi
teit houden. Dus ook het dialect."
Rob Onderwater
dinsdag 19 juni
-Een ding stond vanmorgen om vijf uur vast bij de NZH ga
in de Rijnsburgerweg: tot kwart over negen zou er geen bus
De werkonderbreking was matig succesvol. Om half acht
o procent van de bussen gewoon te rijden.
'chief Leidsch Dagblad
iideze rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien dagen na
2,50 (afdruk van 13 bij 18 in zwart wit) over te maken op gironummer
i. HDC Media b.v., Postbus 2, 1800 AA Alkmaar, onder vermelding van
jblad, ANNO «Ld(datum van plaatsing) of door contante betaling aan
0,5 te van het Leidsch Dagblad, Rooseveltstraat 82 te Leiden. U krijgt de foto
binnen drie weken thuisgestuurd.
COLOFON
Leidsch Dagblad
Directie: B.M. Essenberg
u 'I: directie.hdcuz@hdc.nl
^redactie: Jan Geert Majoor,
Adriaan Brandenburg
i-maih redactie.ld@hdc.nl
ÏÏOOR
baat 82, Leiden, tel. 071-5 356 356
'ostbus 54,2300 AB Leiden.
,07i-53564i5
tfax 071-5 356 325
thten fax 023-515° 567
1EVERKOOP
sm.b.t.:
>€813661
goed: 023-515° 543
Ö7S-68I 3677
hilhandel: 071-5 356 300
'eaus kunnen contact opnemen
>13636
1CE
'(gratis)
1-5196800
iNTEN
baling (acceptgiro)
'(alleen aut. ine.)
p/j €216,90
aC
fcons een machtiging verstrekken
1 fnatlsch afschrijven van het
«tsgeld ontvangen €0,50 korting
VERZENDING PER POST
Voor abonnementen die per post (binnenland)
worden verzonden geldt een toeslag van €0,50
aan portokosten per verschijndag.
Voor zaterdagabonnementen geldt €0,60 per
zaterdag.
GEEN KRANT ONTVANGEN?
Voor nabezorging: 0800-1711 (gratis).
Mobiel: 072 - 5196800.
ma t/m vr: 07.30-17.00 uur; za: 08.00-13.00 uur
(als op zaterdag voor 12.00 uur wordt gebeld,
wordt de krant dezelfde dag nabezorgd. Wie
tussen 12.00 en 13.00 uur belt, ontvangt de
krant op maandag.)
AUTEURSRECHTEN
Alle auteursrechten en databankrechten ten
aanzien van (de inhoud van) deze uitgave
worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze
rechten berusten bij HDC Uitgeverij Media BV
c.q. de betreffende auteur.
HDC Media BV, 2004
De publicatierechten van werken van
beeldende kunstenaars aangesloten bij een
CISAC-organisatie zijn geregeld met Stichting
Beeldrecht te Amstelveen.
HDC Media BV is belast met de verwerking van
gegevens van abonnees van dit dagblad. Deze
gegevens kunnen tevens worden gebruikt om
gerichte informatie over voordeelaanbieding
en te geven, zowel door onszelf als door
derden. Heeft u hier bezwaar tegen, dan kunt
u dat laten weten aan HDC Media BV, Afdeling
Lezersservice, postbus 2,1800 AA Alkmaar.
LEIDEN, 19.30 UUR
Veel dikke buiken en bloswangen. Vol
verwachting, in verwachting: zo'n
zwangerschap roept veel vragen op. Maar
tijdens de informatieavond voor aanstaan
de ouders in het hoofdkantoor van de
Thuiszorg komen er eindelijk antwoorden.
Jonge stelletjes stellen zich aan elkaar
voor, bewonderen eikaars buiken. De
mannen zijn enthousiast en erg vrouwelijk
of overdreven macho en afstandelijk - wat
hun onzekerheid maar het beste verhult.
Ook onzeker is de cursusleidster. Het
goedbeveiligde pand van Thuiszorg zit
hermetisch op slot, de hulpstukken, inclu
sief de voorbeeldbaby, zijn er niet en het
elektrische projectiescherm komt niet
naar beneden. Hulp van de technische
man van Thuiszorg - met motorpak én
sleutel - biedt uitkomst.
Het is warm in de kantine van Thuiszorg.
Bloswangen worden roder en roder. Bui
ken zitten meer en meer in de weg. Er
staat een pilaar in het zicht. En een plant.
De brommende thermostaat van de kanti
nevriezer schrokt flarden van de cursus
op.
Door de dikke, warme lucht en de brom
mende vriezer heen vertelt de cursusleid
ster: de baby moet niet te warm liggen.
Maar ook niet te koud. Babyspullen kun je
in de babywinkel kopen. De afkolfpomp
moet je op je borst zetten. Als jé de baby
onderin het wiegje legt, kan hij niet naar
beneden zakken. En meer van dat soort
natuurkundige wetten.
Opengeslagen op tafel ligt de folder 'Baby-
management voor vaders'. De baby wordt
aangeduid als 'product', de moeder is de
'producent'. Er zitten ook een cursus en
een boek aan de folder vast. Het medelij
den met het kroost van de schrijvers ver
watert alweer snel. Het is nog steeds warm.
Rode hoofden, versnipperde folders, ver
bogen theelepeltjes.
Twee stelletjes houden het na twee uur
voor gezien. Maar de deuren van Thuis
zorg zitten weer onwrikbaar op het slot na
het vertrek van de technische-man-met-
sleutel. Een van de aanstaande vaders
overweegt hardop het brandalarm te acti
veren. De ander zingt zachtjes uit 'Hotel
California' van The Eagles: You can check
out any time you like, but you can never
leave.
Eric de Jager
Katwijker Koelewijn behoedt indianenverhalen voor verdwijnen
door Aart van der Kuijl
Lang nadenken over de grote stap
hoefden ze niet. Toen Cees Koelewijn
in 1973 de vacature 'onderwijzers ge
vraagd om lagere school op te zetten
in Suriname bij de Bovenlandse india
nen' zag, aarzelden zijn vrouw Ineke
en hij geen moment. Na een jaren
lang verblijf bij de indianen schreef de
Katwijker een boek waarin hij hun ge
neratie op generatie mondeling door
gegeven verhalen optekende. Zo
voorkwam hij dat dit geestelijk erf
goed voorgoed in de vergetelheid zou
raken.
Anderhalf uur vliegen vanaf Parama
ribo en je bent in de totaal andere
wereld van de Trio's in Tepoe. „Het
was flink wennen. Behalve de Ne
derlandse zuster Hoff was er nie
mand die Nederlands sprak. Maai
de indianen die daar leven in het
tropisch regenwoud, hebben veel
van de Amazone-indianen. Het idee
dat je in Suriname zit, ben je al snel
kwijt."
Het boek van Koelewijn, die inmid
dels al weer jaren in Katwijk aan de
Rijn woont, is geschreven in twee ta
len. Nederlands en Trio, de taal van
de Trio-Indianen. Koelewijn leerde
het Trio en begon aan zijn eerste
boek in 1981, het jaar dat hij terug
keerde uit Suriname. Koelewijn was
doordrongen van het besef dat het
twee voor twaalf was voor de oerou
de mythes en legendes. Zeker omdat
de verlokkingen van de moderne
wereld steeds harder trekken aan de
indiaanse jongeren. „Ik merkte al
snel dat het dorpshoofd, Kapitein
Tamenta, zich zorgen maakte over
de literaire schat die hij zo graag wil
de doorgeven aan de jeugd. Om een
voorbeeld-te geven van één van deze
verhalen: 'Nünne, een jonge Trio,
had incest gepleegd met zijn twee
zusters. Deze wisten echter niet dat
zou ze opschrijven. Koelewijn begon
aan zijn eerste boek in 1981. „Maar
dat liep op een grote teleurstelling
uit. De indianen waren helemaal
niet blij dat het boek alleen maar in
het Trio was geschreven."
Het tweede boek met hun verhalen
dat hij schreef, was vooral bedoeld
voor de wetenschap, voor de antro
pologen en andere onderzoekers.
„De verhalen waren nu voorzien van
een wetenschappelijke inleiding en
in het Engels gesteld. Dus vooral be
stemd voor wetenschappelijk ge
bruik. Eervol, maar het zadelde me
wel op met een schuldgevoel."
Toen hij in 2000 de vut-gerechtigde
leeftijd bereikte, vond hij eindelijk de
tijd om aan het derde, definitieve
boek met indianenverhalen te wer
ken. „En nu is het klaar. In het Ne
derlands én Trio. Eindelijk een boek
waar de Trio-indianen wél blij mee
zijn."
Hoe zag het leven eruit bij de india
nen? Koelewijn leunt achterover in
zijn stoel en gooit zijn armen achter
zijn hoofd. „Het was een geweldige
tijd, maar we pasten ons wel aan.
Moet je voorstellen: dan stond in
eens het hele dorp in onze achter
tuin om te vragen of we meegingen
naar het dorpsfeest. Ik ging mee,
naakt op een lendendoek na, en
werd precies zo beschilderd als de
andere leden van de stam. En ja, on
ze zoons waren anderhalf en vier
jaar oud toen we daar naar toe gin
gen. Die hebben een prachtjeugd ge
had. Ze speelden met hun indiaanse
vriendjes, zagen er net zo uit als zij,
maar vielen heel erg op door hun
lange helblonde haar. Toen we weer
teruggingen naar Nederland moes
ten we hemel en aarde bewegen om
het weer te laten afknippen."
'Testament van Tamenta',-90 verhalen en
een autobiografie van de Surinaamse Trio
Indiaan, ex-sjamaan en meesterverteller
Temeta Wetaru, verzameld en vertaald
door Cees Koelewijn. Informatie: 071-
40 29 623.
„Dan stond ineens het hele dorp in onze achtertuin
om te vragen of we meegingen naar het dorpsfeest."
Foto: Cees Koelewijn
Kees Koelewijn.
Foto: Frans Roomer
hij de verkrachter was geweest. Toen
het later weer gebeurde, smeerden
zij onafwasbare verf in zijn gezicht.
De volgende morgen wist het hele
dorp dat Nünne de dader was. Spe
lend op zijn fluit verdween hij, ken
nelijk onbewogen, uit het dorp om
de volgende avond als macin aan de
hemel te verschijnen. Maar als de
maan vol is, kan je de verfvegen op
zijn gezicht nog steeds zien. En zijn
zusters Sipasiparuru en Siwasiwae-
wa? Het fluitspel verleidde hen hun
broer te volgen, kijk maar naar de
heldere sterren in de buurt van de
maan, dichtbij maar toch onbereik
baar voor elkaar."
Het verhaal
over de
maan Nünne
vonden de
jonge india
nen niet inte
ressant. Veel
spannender,
zo vertelt
Koelewijn,
waren de
westerse ver
halen over
mannen die
met een boot naar de maan vlogen.
Wat je van ver haalt is lekker. Een
andere kapitein, van het dorp Po-
wakka, verwoord
de het zo: „Onze
kinderen en klein
kinderen zijn geen
indianen meer. Ze
kennen hun eigen
taal en geschiede
nis niet. Wat de
ouden te vertellen
hebben, willen ze
niet horen en onze
taal willen ze niet
spreken."
Koelewijn deed ka
pitein Tamenta van de Trio-india
nen een voorstel: hij zou de oude
verhalen vertellen en de Katwijker
