v\)l
ff,
Met een oefenpop, die 's nachts begint te huilen, leert een verstandelijk gehandicapte zich te verplaatsen in de leefwereld van een onwillige peuter. Foto's: GPD/Harmen de Jong
Staatssecretaris Ross van volksgezondheid wil verstandelijk gehandicapten
ontmoedigen om kinderen te krijgen. Discriminatie, vinden de
gehandicapten zelf; ieder mens heeft het recht om zich voort te planten.
'Alsof alle andere ouders zo verantwoord bezig zijn'. Maar het belang van
het kind lijkt terrein te winnen. „Ik ken geen enkel geval waar het goed
gaat. Vroeg of laat worden de kinderen uit huis geplaatst."
Lamgeslagen zijn ze. Hun derde en laatste
IVF-poging is mislukt. Verstandelijk wil
len Sandra en Tom hun kinderwens op
geven, maar gevoelsmatig willen ze zo graag
een kindje. Misschien proberen ze het nog een -
keer in België, want in Nederland zijn hun
kansen verspeeld. Karin en Stef kennen het di
lemma. Zij hebben na drie vruchteloze pogin
gen gekozen voor adoptie en zijn nu al meer
dan een jaar in verwachting van een kind uit
Colombia. Teleurstelling heeft opnieuw plaats
gemaakt voor hoop.
Marco en Marieke willen ook wel een kindje.
Maar zij zijn afgescheept met een pop die
midden in de nacht begint te huilen. Als je
hem sust, zwijgt-ie, pak je hem getergd hard
aan, dan begint-ie te krijsen 'Kim je oefenen',
heeft hun begeleider gezegd. Marco en Marie
ke zijn licht verstandelijk gehandicapt maar
hun leven lijkt veel op dat van de buren. Ze
wonen zelfstandig, werken, doen zelf de huis
houding, gaan op vakantie en willen graag een
kind, net als al die andere mensen in de straat.
Niemand die hen dat recht kan ontzeggen,
maar het lijkt niet verstandig.
Marco en Marieke kunnen heel veel, maar om
een kind goed op te voeden moet je je eigen
behoeften kunnen uitschakelen en je kunnen
verplaatsen in de leefwereld van een onwillige
peuter. Dat valt niet mee voor verstandelijk ge
handicapten die doorgaans op zichzelf gericht
zijn. Vandaar de oefenpop, die gewoon begint
te huilen als jij wilt slapen. Maar de meeste
verstandelijk gehandicapten die moeder wor
den, hebben nooit geoefend. Ze zijn gewoon
plotseling zwanger.
Zoals laatst de vrouw in een gezinsvervangend
tehuis. Na de bevalling ontdekte moeder een
moedervlek op, de billetjes van haar pasgebo
ren baby. Met de beste bedoelingen probeerde
ze de vlek weg te poetsen, volhardend en tot
bloedens toe. Het kindje moest naar het zie
kenhuis en is inmiddels uit huis geplaatst.
Pesten
Een baby vraagt vooral om zorg en liefde. Het
wordt pas echt moeilijk als het kindje in de
peuterleeftijd komt en voortdurend 'nee' zegt,
grenzen aftast en probeert te verleggen. Ge
zinscoach Margriet Kok van de organisatie Ab-
rona begeleidt twee gezinnen, waarvan de ou
ders zwak begaafd zijn. Ondanks heel veel be
geleiding van maatschappelijk werk en jeugd
zorg loopt de opvoeding spaak. „De ouders
begrijpen het gedrag van peuters en kleuters
vaak niet. Ze denken dat ze dwars doen om
hen te pesten."
Van het ene gezin is het 5-jarige dochtertje net
in een pleeggezin geplaatst. Het andere gezin
is juist uit elkaar gevallen. Moeder heeft haar
3-jarige zoontje meegenomen naar een nieu
we vriend. Hulpverleners blijven alert; het Ad
vies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK)
is er al eerder bij geweest. „Ik ken geen enkel
gezin waar het goed gaat. Vroeg of laat worden
de kinderen uit huis geplaatst", zegt Kok. Zij
werkt vooral met zwakbegaafde ouders. Het
door Monique de Knegt
verstandelijk vermogen van verstandelijk ge
handicapten ligt met een IQ van 70 of minder,
nog lager.
Volgens die maatstaf zijn in Nederland onge
veer 125.000 mensen verstandelijk gehandi
capt. Sommige regionale indicatie organen
(rio's) houden een IQ van 85 aan als grens van
verstandelijk gehandicapt. In dat geval telt Ne
derland meer dan een half miljoen verstande
lijk gehandicapten. Staatssecretaris Ross van
volksgezondheid schermt niet met getallen in
haar advies. Zij hamert op 'ver
antwoord ouderschap'. „In ge
val van twijfel moet het belang
van het eventuele toekomstige
kind de voorrang hebben en
moet worden aangedrongen
op anticonceptie."
„Discriminerend", vindt Wil
liam Westveer de ontmoedi-
gingspolitiek van Ross. West-
veer is directeur van 'Onderling
Sterk', de belangenvereniging
voor mensen met een verstan
delijke beperking. „Alsof alle
andere ouders zo verantwoord
bezig zijn. Wij zijn zelf goed in
staat te beslissen wat we wel of
niet kunnen", meent Westveer, vader van twee
kinderen. Met een IQ van rond de 90 worden
hij en zijn vrouw gerekend tot de zwakbegaaf-
den, maar Westveer kent ook mensen met een
IQ van 60 waar het goed gaat.
De federatie van ouderverenigingen kent die
gevallen niet en de vereniging van artsen voor
verstandelijk gehandicapten evenmin. „Het
gaat eigenlijk altijd mis", zegt Frank Ewals, bij
na 25 jaar arts. „De kinderen worden uit huis
geplaatst of worden in feite opgevoed door
opa of oma." Om hoeveel kinderen het gaat in
Nederland weet niemand. Maar alleen al in
zijn regio (Zaanstreek-Waterland) zijn de afge
lopen tien, vijftien jaar een honderdtal kinde
ren geboren bij verstandelijk gehandicapten.
„Door de verzelfstandiging van verstandelijk
gehandicapten is het probleem de laatste jaren
groter geworden. Het is goed dat ze niet meer
worden weggestopt in de bossen, maar de
emancipatie is doorgeschoten. Verstandelijk
gehandicapten denken dat ze zijn zoals de bu
ren zijn. Toen ze nog in groepen woonden kon
je een onderwerp als anticonceptie gemakke
lijk aan de orde stellen. Maar wie doet dat nu?
Wie zorgzame ouders heeft, is waarschijnlijk
al lang ontmoedigd om aan kinderen te begin
nen. De meeste ouders van verstandelijk ge
handicapte kinderen moeten er niet aan den
ken dat hun dochter of zoon, moeder of vader
wordt. „Nogal wat ouders van wie de dochter
zelfstandig gaat wonen, proberen sterilisatie te
regelen. Maar sterilisatie is met behoorlijk wat
voorbehouden omhuld. Veel vrouwen slikken
de pil of krijgen de prikpil."
Volgens Ewals gebruikt ongeveer 90 procent
van de zwakbegaafde vrouwen die seksueel ac
tief zijn, anticonceptie. De zorgen gaan uit
naar die tien procent die niets gebruikt. Deze
groep heeft vaak ouders die hun handen vol
hebben aan zichzelf. Soms wonen ze ver weg,
zijn ze zelf zwakbegaafd, verslaafd of hebben
ze schulden. Het is dan aan een begeleider om
anticonceptie te bespreken, maar dat valt niet
mee. Sommige begeleiders vinden dat het hen
niet aangaat, anderen vinden het moeilijk om
in die paar uurtjes per week het vertrouwen te
Eenzaamheid
Maar als zij er niet over beginnen, doet nie
mand het. „Het merendeel van de zelfstandig
wonende verstandelijk gehandicapten kampt
met eenzaamheid. Niemand die er over de
vloer komt, alleen de begeleiders", zegt gezins
coach Simon. Hij laakt het Nederlandse beleid
dat het zelfstandig wonen tot doel heeft verhe
ven in plaats van het welzijn van mensen. Hij
doet er ook alles aan om ouders en kinderen
bij elkaar te houden, zolang de veiligheid van
het kind gewaarborgd is. Zo is hij de strijd aan
gegaan met de Kinderbescherming toen deze
een vierde kindje uit huis dreigde te plaatsen.
De zwakbegaafde moeder werd na de beval
ling hysterisch in het ziekenhuis toen ze haar
kind vanwege controle nog niet mocht meene
men. Ze vreesde dat er opnieuw
een kind zou worden 'afgepakt'
en draaide volledig door.
Een arts schakelde de Kinderbe
scherming in die de opvoeding
nu op afstand volgt. Simon:
„Het meisje is nu één jaar. Het is
een vrolijk kind. Op zich gaat
het goed. Thuiszorg komt vier
ochtenden in de week, ik de vijf
de. De ouders hebben wel pro
blemen. Ze zitten met schulden
en zijn onlangs afgesloten van
gas en licht. Toch zou het hele
maal goed kunnen gaan. Het is
niet alleen in het belang van de
ouders dat het kind thuis blijft,
maar ook in het belang van het kind. Thuis er
vaart het geborgenheid, binding en onvoor
waardelijke liefde. Ook al wordt ze op termijn
uit huis geplaatst, dan heeft ze dit toch meege
kregen."
Ook het 11-jarige meisje met een verstandelijk
gehandicapte moeder en drie zwak begaafde
broers en zusjes is volgens hem thuis het besté
af. „Oma regelt daar veel, maar het meisje runt
het halve huishouden. Zij heeft het zwaar, zij
heeft lucht nodig, dat zie ik wel. Maar zolang
de veiligheid van een kind géwaarborgd is, is
het thuis het beste af', meent Simon.
Waanideeën
In discussies wordt steeds vaker gesproken
over 'het belang van het kind'. Maar wat is dat?
Volgens Liesbeth Smulders-Groenhuijsen, kli
nisch pedagoge met een jarenlange ervaring in
hulpverlening en kinder
bescherming en auteur
van twee boeken over
echtscheiding, hebben
kinderen maar één be
lang: het fundamentele
recht op een gezonde en
evenwichtige ontwikke
ling en uitgroei naar zelf
standigheid.
De criteria daarvoor zijn
niet eenduidig, maar er
horen bij voorkeur twee
opvoeders bij. Vandaar ook datje als alleen
staande moeder niet (meer) in aanmerking
komt voor een IVF-behandeling. „De belangen
van kinderen krijgen meer de aandacht. Vroe
ger kon je nog meemaken dat een kind bij een
moeder vol waanideeën en dreigende situaties
bleef. Een hulpverlener zei dan: als het kind uit
huis wordt geplaatst, gaat moeder er onder
door. Dat horen we niet meer."
Ook bij echtscheiding wint het belang van het
kind terrein. Ouders moeten een zorgplan op
stellen en aan kandidaat adoptie-ouders wor
den strengere eisen gesteld. „Door hechtings-
onderzoek weten we nu dat het weghalen van
een kind uit z'n eigen omgeving een trauma is.
Het grootbrengen van een adoptiekind vergt
daarom veel meer van ouders dan bij een bio
logisch kind. Daarbij moet een adoptiekind
ook leren omgaan met zijn anders-zijn in
huidskleur of uiterlijk. Dan moet je niet nog
eens een vader hebben die je opa zou kunnen
zijn. Daarom mag het leeftijdsverschil tussen
ouder en adoptiekind maximaal veertig jaar
zijn." Ook in de handel van zaad- en eicellen
heeft het kind een stem gekregen. Per 1 juni
van dit jaar is anonieme donatie niet meer toe
gestaan volgens de nieuwe Wet Donorgege-
vens Kunstmatige Bevruchting. Kinderen heb
ben het recht te weten wie hun vader en moe
der zijn.
Competentietest
Met de ontmoediging van kinderwensen bij
verstandelijk gehandicapten kiest ook staatsse
cretaris Ross voor het belang van het kind.
Eindelijk, verzuchten veel ouders en hulpver
leners. Ross zegt datgene wat veel mensen al
heel lang denken. Maar of er in de toekomst
ook daadwerkelijk minder kinderen geboren
zullen worden bij verstandelijk gehandicapten,
is de vraag. Niemand die terug wil naar de tijd
waarin verstandelijk gehandicapten automa
tisch werden gesteriliseerd. Gedwongen anti
conceptie mag alleen bij mensen die wilson
bekwaam zijn; mensen die geen besef hebben
van de betekenis van anticonceptie. Dus als
een verstandelijk gehandicapt stel met een ni
veau van een 11-jarige per se een kind wil, dan
kan niemand hen tegen houden. De suggestie
van de staatssecretaris om mensen te toetsen
aan de hand van een gezamenlijk opgesteld
protocol, wordt door de meeste betrokkenen
van de hand gewezen.
Ewals: „Het is een illusie te denken dat je een
betrouwbare ouderschapscompetentietest
kunt ontwikkelen. En als dat wel kan, waarom
dan niet alle ouders testen? We moeten kin
derwensen van geval tot geval bekijken." Be
langrijk is volgens hulpverleners de feitelijke
kinderwens voor te zijn. „Je moet anticoncep
tie aan de orde stellen als mensen een relatie
krijgen", zegt gezinscoach Margriet Kok van
Abrona. Twee jaar geleden hield de organisatie
onder grote belangstelling een conferentie on
der de titel 'Mogen wij een kind?' Het ant
woord werd verpakt in een notitie <tjp kinder
wensen bij verstandelijk gehandicapten ont
moedigt. Kok: „Je kunt mensen natuurlijk niet
tot anticonceptie dwingen, maar je kunt wel
flink onderhandelen. Een prikpil vinden ze
doorgaans niet leuk, maar
dan zeg je: 'Zal ik een af
spraak maken?, dan ga ik
met je mee'. Als ze een kind
willen, probeer ik te achter
halen wat er achter de kin
derwens schuil gaat. Mis
schien voldoet een hond
ook. Gaat het echt om het
verlangen naar een kind,
dan ga je in gesprek over de
consequenties van die keu
ze. We hebben een vrouw
gehad die haar sterilisatie ongedaan wilde ma
ken toen ze een nieuwe vriend had. Ik heb ge
vraagd wat een kind voor haar betekent en wat
ze met haar leven wil. Ik heb haar voorgere
kend wat een kind kost en toen bleek geld een
sterke reden om af te zien van een kind. De oe
fenpop was niet meer nodig."
Voor Prosper Ego
is het sprookje
van de
monarchie uit
Buitenlandse
investeerders
moeten V&D
uit slop halen
Geen volk
dat zo grof
gokt als
de Russen
