Gruwelijk mooie losers
met pretenties
Fenomeen van amper 21
Kijken is een werkwoord
Een wondermarokkaan
met brille en bravour
00
O
m
Thriller in beste
Leonard-stijl
'Losers'. Als er één mensenslag cen
traal staat in het werk van de Ameri
kaanse schrijver Richard Yates (1927-
1992) dan zijn het wel 'losers', en dan
ook nog eens 'losers' met pretenties,
die ze uitdragen onder het veelvuldig
nuttigen van cocktails en whisky's.
Aan het fileermes van Yates ontkomt
echter niemand. Al te menselijke en
dus al te herkenbare tekortkomingen
van zijn hoofdpersonen legt hij geraf
fineerd maar tegelijkertijd genadeloos
bloot. De zojuist in vertaling versche
nen bundel 'Veertien soorten een
zaamheid' is, in vier woorden, een
gruwelijk mooi boek.
verhalen recensie
Aly Knol
'Veertien soorten eenzaamheid' door Richard
Yates. Vertaling Marijke Emeis. Uitgeverij De
Arbeiderspers. Prijs: €22,50.
Tijdens zijn leven werden de verha
len van Yates stelselmatig door tijd
schriften en literaire bijlagen van
kranten geweigerd met woorden als
'prachtig geschreven, maar net iets
te voorspelbaar, te verward, te som
ber; wie wil er nu lezen over middel
matige mensen die hun ellende over
ons uitstorten', zoals vertaalster Ma
rijke Emeis het in haar nawoord bij
Veertien soorten eenzaamheid om
schrijft.
In de jaren na de Tweede Wereld
oorlog, waarin Yates met schrijven
begon, was er geen ruimte voor fa
len, voor mislukkelingen die in hun
eerste krantenbaantjes waren vast
gelopen (zoals Yates zelf), of voor
anti-helden die die oorlog hadden
bekocht met tuberculose en langza
merhand in sanatoria dreigden weg
te kwijnen, zonder nog van het echte
leven te hebben geproefd (zoals Ya
tes zelf).
Zijn roman Revolutionary Road uit
1961, over het echtpaar Frank en
April Wheeler en hun twee kinderen
dat hun teleurstellende burgerbe
staan probeert te ontvluchten door
naar Frankrijk te gaan (wat Yates zelf
ook deed), werd door de kritieken in
de Verenigde Staten goed ontvan
gen, maar verder weinig gelezen.
Vervolgens kreeg hij een aanbod om
een filmscenario te schrijven naar de
roman Lie down in darkness van
William (Sophie's choice) Styron,
maar tot een film heeft het nooit ge
leid.
Als de verhalenbundel Veertien soor
ten eenzaamheid iets bezit, dan zijn
het wel de duidelijk autobiografische
elementen uit deze periodes, waarin
Yates' huwelijk naar de maan ging
en hij - eerst voor tuberculose, later
voor alcoholmisbruik en nog later
voor psychische problemen (met
dank aan diezelfde alcohol) - steeds
weer opnieuw in ziekenhuizen be
landde. Yates moet zichzelf ook een
'loser' hebben gevonden, maar dat
kon hij op fabuleuze en hartver
scheurende wijze opschrijven. Wat
moet die man (veel meer dan veer
tien keer) eenzaam zijn geweest!
Wat rest? Een oeuvre van zeven ro
mans en tientallen verhalen. Toen
Revolutionary Road enkele jaren ge
leden als posthume erkenning ook
eindelijk in Nederlandse vertaling
verscheen, schreef Joost Zwager
man: 'Was de ophemeling van die
Yates niet weer een proeve van han
dige uitgeverspraat, een poging een
hype te creëren? Wat bleek: alle
jubelaars hadden gelijk.' NRC Han
delsblad noemde de publicatie van
die roman 'een zeldzame daad van
literaire rechtvaardigheid'. Met de
verschijning van Veertien soorten
eenzaamheid kunnen deze 'kreten'
niet luid genoeg worden herhaald.
Richard Yates verdient alle nageko
men lof honderdmaal.
Vertaalster Marijke Emeis schrijft in
haar nawoord: 'Het werk van Ri
chard Yates krast aan je ziel, en dat
is niet waar een lezer op zit te wach
ten, nietwaar, die wil geamuseerd
worden, een happy end en, als het
dan triest moet zijn, graag een ver-
van-mijn-bed-show.' Yates, die een
geweldig psychologisch inzicht moet
hebben gehad, zet alles aan het wan
kelen. Je eigen zelfvertrouwen, maar
misschien meer nog het zelfvertrou
wen dat anderen menen uit te stra
len. Niets is wat het lijkt. Wees op je
hoede, zegt Yates, en dat in een
sprankelende literaire taal. Wie na
dit boek nog een cocktailparty met
prietpraat wil bijwonen, heeft het
niet begrepen.
Het is ironisch dat het enige verhaal
in Veertien soorten eenzaamheid dat
enigszins optimistisch eindigt ('Een
herstellend ego') destijds ook geen
genade vond in de ogen van de re
dacties van de literatuurtijdschriften.
Het is door de vertaalster, schrijft ze,
vooral als curiositeit opgenomen.
Maar ook dit verhaal is op en top Ya
tes, want je houdt na afloop toch die
prangende vraag: blijft dit wel goed
gaan?
roman recensie
Jaap Goedegebuure
'Man zoekt vrouw om hem gelukkig te maken'
door Yusef el Halal. Uitgeverij Nijgh Van
Ditmar. Prijs: €14,90.
Het is haast te mooi om waar te zijn:
alweer een jonge Marokkaan die het
Nederlands meer dan machtig is,
kan schrijven dat het vonkt, schuimt
en spat, even goed thuis is in kinky
seks als in het werk van Hermans en
Reve en niet opzij gaat voor een poli-
tiek-incorrecte uitspraak meer of
minder. De naam is Yusef el Halal,
in 1978 geboren te Bouznika, Marok
ko, op zijn derde naar Nederland
verhuisd en opgegroeid in Rotter
dam, ons multicultureel Babyion
aan de Maas.
Inderdaad, het is zo mooi dat het
niet waar is. Duidelijk is alvast dat de
naam van onze debuterende won
dermarokkaan een pseudoniem is.
Er vallen namen van relatief onbe
kende schrijvers als Ernest van der
Kwast, Jacob van Duijn en Steven
Verhelst, maar daarnaast speculeert
de pers op de inbreng van Ronald
Giphart en Marcel Möring, een duo
dat je nu niet meteen in eikaars
buurt verwacht.
Bestaan of niet bestaan, dat is in
Man zoekt vrouw om hem gelukkig
te maken de dominante vraag. Keer
op keer maakt El Halal melding van
zijn twijfelachtige existentie. In hun
kwaliteit van publieke persoonlijk
heden hebben schrijvers nu een
maal een identiteit als een projectie
scherm: iedereen kan er op kwijt wat
hij wil.
Maar behalve bestaan of niet-be-
staan in deze zin is er voor de mi
grant van Marokkaanse komaf ook
nog eens de zoveel plattere vraag
naar het recht om te mogen bestaan.
Hoe spottend en relativerend El Hal
al doorgaans ook praat over de al-
lochtonenkwestie, er is in zijn grap
pen ook een ondergrond van bittere
ernst die raakt aan de onvrede van
gefrustreerde vaders, ontheemde
moeders en zusters die geen recht
hebben naar school te gaan zoals zij
willen, dat wil zeggen met hoofd
doek.
Man zoekt vrouw om van hem te
houden is opgezet als een losvaste
reeks verhalen, brieven, gedichten
en anekdotes, allemaal afkomstig uit
El Halals Pak van Sjaalman. Hij le
vert er een ware staalkaart van stilis
tische brille en vertellersbravoure,
en vertelt er meteen bij hoe hij daar
mee de boer opgaat, van de ene uit
gever naar de andere.
Intussen schopt hij stevig tegen de
andere schrijvende Marokkaantjes
aan, vooral tegen Hafid Bouazza of
Abdelkader Benaü die schrijft 'over
tapijten en moskeeën van vroeger
als hij zijn vriendin mist'. Dat is alle
maal niets voor onze Yusef. Die zegt
gewoon neuken als hij neuken be
doelt en noemt tieten tieten. En
klaagt van pagina 1 tot pagina laatst
over het verlies van zijn grote liefde,
de fantastisch mooie en superbe-
geerlijke Najoua. Zou die ook echt
bestaan, die Najoua? Nou ja.
ZATERDAG
29 MEI
2004
ER
BIJ
thriller recensie
Arno Ruitenbeek
'Groene vrijdag' door Elvin Post Uitgeverij
Anthos. Prijs: €18,95.
Elvin Post heeft met zijn debuut
Groene vrijdag, deze week genomi
neerd voor de Gouden Strop, een
boek geschreven met de geestdrift,
de dialogen en de humor van Elmo
re Leonard en Nelson DeMille.
Hoofdpersoon is de loser Winston
Malone. De werknemer van een
geldkantoor in New York is boos
vanwege het uitblijven van een be
loofde loonsverhoging. Daarom, en
omdat hij de maffia een lening moet
terugbetalen, berooft hij zijn baas.
Met zijn vrouw Cordelia duikt hij
onder bij 'kredietverstrekker' Leo
Roma, die een oogje heeft op Corde
lia. Roma's zoon Jimmy is een niets
nut met grootheidswaanzin, die
Winston inschakelt voor een gijze
ling van de aanstaande ex-vrouw en
het zoontje van soapster Jack Gard
ner.
De eis aan Gardner is twee miljoen
dollar. Jimmy wil daarvan natuurlijk
niets delen met Wmston en zijn an
dere partner, de Mexicaanse hulp
van de vrouwelijke gijzelaar. Dat er
doden vallen, is onvermijdelijk.
De 30-jarige Post, die voor een lite
rair agentschap in New York werkte
en nu als freelance journalist in Rot
terdam woont, houdt ons wat de uit
eindelijke slachtoffers betreft lekker
lang in spanning. Hij heeft een ple
zierige, lichtvoetige schrijfstijl. Zon
der dat de verhaallijn er door wordt
onderbroken of het tempo ver
traagd, bouwt hij onderwerpen en
zijn kritiek daarop in. Zoals versla
ving aan Jerry Springer of een onge
zond sterk geloof in relatiebureaus.
sportboek recensie
Arthur van den Boogaard
'Rafael Ferdinand van der Vaart, Fenomeen'
door Mark van den Heuvel. Uitgeverij Tirion.
Prijs: €14,98.
'Word geen hoer van jezelf. Met de
ze stichtelijke woorden overhandig
de Freek de Jonge recentelijk in café
Soccer World aan Rafael van der
Vaart het eerste exemplaar van het
boek Rafael Ferdinand van der
Vaart, Fenomeen. De Jonge doelde
op mogelijke gevolgen van roem en
succes. Hij was nog niet uitgespro
ken of de aanwezige media maakten
duidelijk wat het begrip 'met aan
dacht overstelpen' inhoudt.
De fotografen klikten er lustig op los.
En toen de ook aanwezige Sylvie
Meis naast haar fenomeen kwam
staan, verdrongen de televisiecame
ra's van de verschillende show
nieuwsprogramma's elkaar voor een
goed shot en pakkende uitspraken.
Voor wie niet naar de televisie heeft
gekeken een korte bloemlezing.
„Mooie foto's." (Van der Vaart over
het boek.) „Ik weet het niet." (Sylvie
Meis over een mogelijk huwelijk.)
„Mooi boek hoor, super." (De toe
vallig aanwezige bokser Regilio
Tuur.)
Inderdaad, er werd weinig gezegd
over de inhoud van het boek. En
niemand vroeg naar de herkomst
van de opvallende titel. Vreemd, om
dat het toch een rechtstreekse ver
wijzing is naar een van de weinige
klassiekers onder de Nederlandse
sportboeken: Cruijjf, Hendrik Johan-
De echte Van der Vaart poseert in een aan hem gewijde postzegel, afgelopen
week gepresenteerd naar aanleiding van het komende EK-voetbal.Foto: ANP-
/Marcel Antonisse
nes, fenomeen van wijlen schrijver en
sportjournalist Nico Scheepmaker.
'De vraag dringt zich op welke Aja-
cied Scheepmaker in deze tijd waar
dig genoeg zou hebben bevonden
om zich in te verdiepen,' schrijft de
auteur, Sportweek-journalist Mark
van den Heuvel in het derde hoofd
stuk. Hij heeft zich nadrukkelijk ge
spiegeld aan zijn voorganger, al is de
titel vanwege de nog jonge leeftijd
van Van der Vaart (21 jaar; Scheep
maker schreef over een 25-jarige
Cruijff) bewust aangepast. 'Maar
ooit zal de wereld wel degelijk klaar
zijn voor een boek met de titel: Van
der Vaart, Rafael Ferdinand, feno
meen.'
Hiermee geeft Van den Heuvel de
voetballer dus nog tijd om zijn status
als fenomeen definitief te vestigen.
Zelf koos hij ervoor dit boek al ge
deeltelijk in de geest van Scheepma
ker te schrijven. Daar wringt het.
Het boek is een verzameling van de
verhalen die Van den Heuvel al eer
der in Sportweek publiceerde.
Vreemd genoeg zijn de meeste vrij
wel niet veranderd, met als gevolg
dat het geheel een onevenwichtige
indruk maakt.
Zo staat in sommige hoofdstukken
totaal overbodige informatie (bij
voorbeeld over potentiële persoon
lijkheden van Feyenoord, of een be
zoek aan het Olympisch Stadion
door Ajax-keeper Maarten Stekelen
burg met Bob Haarms) met als enige
reden, dat het ooit wel paste in
Sportweek. Ook bevat het boek sto
rende onnauwkeurigheden. De zin
'de geboorte van Rafael van der
Vaart als profvoetballer vond vorig
seizoen plaats onder interim-trainer
Hans Westerhof had eenvoudig ver
beterd kunnen worden.
En wat vond Van der Vaart er eigen
lijk zelf van dat een hedendaags fe-
nomenenboek aan hem is gewijd?
Na de presentatie zei Van der Vaart
niet te weten naar welk ander boek
de titel van zijn eigen boek verwees.
„Gaat dat andere dan ook over een
voetballer? Ja?! Van Basten mis
schien? Niet. Uh, Cruijff dan? Ja?!
Mooi."
Aan het zelfvertrouwen van de voet
baller zal het dus niet liggen. Als Van
der Vaart inderdaad uitgroeit tot een
waar fenomeen op de voetbalvelden,
dan zou het zomaar kunnen gebeu
ren dat het boek van Van den Heuvel
alsnog enige cultstatus krijgt. Jeug-
duitspraken van wereldsterren doen
het vaak heel goed.
Mocht dat niet gebeuren, dan is er
altijd het boek van Scheepmaker. In
1997 is een herziene versie van
Cruijjf. Hendrik Johannes, fenomeen
verschenen. Nog steeds verkrijgbaar.
2. (1) Annie M.G. Schmidt en Fiep Westen
dorp,
Pluk redt de dieren
Querido, 12,50
3. (2) Dan Brown,
De Da Vinci code
Luitingh-Sijthoff, 18,95
4. (3) Geert Mak,
In Europa
Atlas, 39,90
5. (7) Pieter Winsemius,
Je gaat het pas zien als je het doorhebt
Balans, 14,95
6. (4) Isabel Allende,
Het woud van de pygmeeën
Wereldbibliotheek, €17,90
7. (5) Baantjer,
De Cock en de gebrandmerkte doden
Fontein, 9,95
8. (6) Arthur Japin,
Een schitterend gebrek
Arbeiderspers, 17,95
9. (8) John Grisham,
Het laatste jurylid
Bruna, 19,95
10. (-) Saskia Noort,
De eetclub
Anthos, 18,95
Bron: CPNB/De Bestseller 60
De Noorse Karin Fossum publiceerde een alom-
bejubelde psychotische thriller over een dorpje
waar een kleutermeisje verdwijnt. Nu voor een
spotprijs te koop. Saskia Noort schrijft over een
gelukkig gezin met twee kinderen. Op een dag
steekt vaderlief het huis in brand, waarbij zijn
gezin ternauwernood wordt gered maar hijzelf
omkomt. Dan blijkt dat de ogenschijnlijk gezel
lige eetclub al die jaren een broeinest is ge
weest.
prtret van een onbekende vrouw, werk van Frans Hals van rond 1650.
essays recensie
Wim Vogel
'Het wonder werkt, verhalen over kunst' door Pam
Emmerik. Uitgeverij Querido. Prijs: €21,95.
Moderne beeldende kunst: vaak heb ik het er
moeilijk mee. Het commentaar van de kunste
naar op de werkelijkheid ontgaat mij nogal
eens en hoe ik ook mijn ogen uitkijk, veel ver
der dan de buitenkant kom ik soms niet. Ge
lukkig zijn er essayisten als K. Schippers en
Pam Emmerik die in begrijpelijk Nederlands
hun verwondering verwoorden en door wie ik
mij met plezier laat gidsen.
In Het wonder werkt voorziet Pam Emmerik in
tweeëntwintig 'verhalen' oude en nieuwe
kunst van commentaar: persoonlijk, geestig,
informatief en altijd commentaar dat er toe
doet. Kunst is er, wat haar betreft, allereerst
om mensen gelukkig te maken: 'Soms direct
door schoonheid, soms domweg door je te
confronteren met de zwarte kanten van het
bestaan.' Over die al dan niet geslaagde con
frontatie met een wereld waarin aardse en ver
heven zaken verwarrend in elkaar grijpen,
handelen haar meeste verhalen.
In 1997 shockeerde Ronald Ophuis bezoekers
van een tentoonstelling met een enorm schil
derij, Sweet violence, dat drie mannen toont
die twee kleine kinderen verkrachten in een
troosteloos achterafzaaltje. Helder en overtui
gend maakt Pam Emmerik duidelijk dat nie
mand verantwoordelijk is voor zijn of haar
dromen maar dat je dat wel bent voor je visie
op de werkelijkheid.
Een kunstenaar als Ophuis die de werkelijk
heid heel dicht op de huid zit, draagt voor die
werkelijkheid meer verantwoordelijkheid dan
een kunstenaar die met diezelfde werkelijk
heid iets doet, haar interpreteert, die, machtig
als hij is, haar naar zijn hand zet. Ophuis
maakt je medeplichtig aan het geweld. Het
mededogen ontbreekt. Kunst als zinloos ge
weld.
Die menselijke kant en kracht van beeldende
kunst is essentieel voor Pam Emmerik. In
'Kunst werd Kous' beschrijft ze hoe ze in het
Haarlemse Frans Hals Museum geraakt werd
door de waarachtige wijze waarop Frans Hals
de kwetsbaarheid van mensen weergeeft. De
confrontatie daarmee ligt aan de basis van
haar eigen kunstenaarsschap en de aan- of af
wezigheid ervan in het werk van anderen be
paalt haai waardering.
Zo heeft ze alleen maar medelijden met het
kunstenaarsduo LA. Raeven, 'twee lieve ano-
rectische meisjes, een eeneiige tweeling, zo
mager dat je het spek er eigenhandig omheen
zou willen binden', omdat het spel met de
werkelijkheid totaal ontbreekt. Hun kwets
baarheid is verworden tot een onderlinge af
hankelijkheid en 'het verhaal' dat ze daarmee
denken te vertellen, bedekt het eigenlijke ver
haal.
Emmerik confronteert je in haar kunstverha-
len op een Grunbergachtige, zelfverzekerde,
geestige en altijd heldere wijze met haar visie
op wat kunst dient te zijn: een verhaal dat
schuurt onder de oppervlakte. Ze heeft er geen
moeite mee duidelijk te maken waar een der
gelijk verhaal ontbreekt maar is, vanzelfspre
kend, het best opdreef bij kunstenaars die bij
uitstek dat verhaal nu juist wel suggereren.
Dat kijken een werkwoord is, wist ik. Maar
soms moet ook mijn kijken even de juiste rich
ting worden gewezen. Henk van Os, de vroege
re directeur van het Rijksmuseum werd be
roemd om zijn heldere tv-beschouwingen over
beeldende kunst. Het wordt de hoogste tijd dat
Pam Emmerik hem wat dat betreft opvolgt.
Succes verzekerd!
TOP-10
1. (-) Karin Fossum,
Kijk niet achterom
Anthos, 3,95
