De schijnbare n*
daadkracht van
Balkenende II
Achtergrond
Nederlander
weet niets
over pensioen
Van velen mag het kabinet-
Balkenende over de
eerstvolgende bananenschil
uitglijden en vallen. Hebben de
ministers en staatssecretarissen
hun negatieve imago verdiend?
'Balkenende en Donner zijn
bureaucraten zonder kennis van
de waarheid van de straat'. 'Dit
land heeft leiders met visie
nodig, anders glijden we af,
Argentinië achterna'. De balans
van één jaar Balkenende en zijn
motto: 'Meedoen, meer werk,
minder regels.'
door Ap van den Berg
en Hans van Soest
e hebben een verloren
jaar achter de rug. En er
volgen er nog drie." Swe-
der van Wijnbergen, oud-topman van het
ministerie van economische zaken en te
genwoordig hoogleraar economie aan de
Universiteit van Amsterdam is kritisch
over het huidige kabinet. Van Wijnbergen
verwijt Balkenende en zijn ministers dat
ze wel daadkrachtig doen, maar dat niet
zijn.
Deze week is het een jaar geleden dat Bal
kenende, na het mislukte kabinet met de
LPF, met een nieuwe ministersploeg aan
trad op het bordes van paleis Huis ten
Bosch. Wonderen mogen in zo'n korte
tijd niet verwacht worden, maar ligt het
schip van staat wel een beetje op koers?
De populariteit van de eerste minister
verslechterde in recordtempo. Het inge
zette beleid leidde tot aanzienlijk zetel
verlies in de peilingen voor met name re
geringspartij CDA, veroorzaakte oorlog
met de vakbeweging en leidde tot hoon
van de oppositie.
Ook vanuit de eigen geledingen komt kri
tiek. WD-coryfee Robin Linschoten no
teert zuinigjes: „Kabinetten zijn er niet
om populair te zijn bij het volk, maar om
het land te regeren. Dan moeten ze het
wel góed doen."
In zijn huidige functie als voorzitter van
de Actal (adviescollege toetsing admini
stratieve lasten) krijgt hij vrijwel alle voor
stellen van het kabinet onder ogen en
controleert die op overbodige regelge
ving.
Linschoten maakt de voorlopige balans
op: „Het kabinet wil in vier jaar 25 pro
cent van de overbodige regels voor het
bedrijfsleven schrappen. Bijna 18 procent
I Boven: de eerste
HP GPD/Phil N ij huis
ZATERDAG
29 MEI
2004
Huub Oosterhuis. Foto: GPD/Ben Steffen
is reeds gerealiseerd. Dat scheelt echt et
telijke miljarden euro's en dat gaat dus
hartstikke goed. Ten aanzien van de bu
reaucratie voor overheden en burgers is
daarentegen nog niets van de grond ge
komen. Dat is dus hartstikke slecht."
En verder? „Ik had mijn twijfels bij de
start van dit kabinet en die heb ik nog
steeds. De belangrijke zaken, zoals het
verhogen van de arbeidsproductiviteit,
blijven liggen", vindt hij. „Nou ja, de
nieuwe bijstandswet is wel een wapenfeit.
Die zal mensen eerder in beweging bren
gen om te gaan werken. Voor de rest is
het op z'n zachtst gezegd niet indrukwek
kend wat het kabinet heeft laten zien."
Hardheid
Het vreemdelingenbeleid was nog nooit
zo offensief en effectief als nu. Juist daar
om is dichter/theoloog Huub Oosterhuis
er niet van ondersteboven. Meedoen is
het motto van het kabinet, maar dat geldt
volgens hem in elk geval niet voor afge
wezen asielzoekers die zo snel mogelijk
het land moeten verlaten.
„Vanuit de bijbel moeten we vreemdelin
gen respecteren en solidair zijn met hen.
De hardheid van het huidige kabinetsbe
leid strookt daar niet mee. Mensen die
hier al jaren wonen worden zonder par
don uitgezet en gezinnen uit elkaar ge
haald. Ik vind dat Balkenende zich door
de WD laat inpakken. Die partij dicteert
het vreemdelingen- en asielbeleid."
Dat beleid heeft niets uit te staan met de
joods-christelijke traditie, waar een deel
van het kabinet zich op laat voorstaan,
meent Oosterhuis. Met anderen bespeurt
hij in de samenleving een zekere achter
docht jegens vreemdelingen. „Die ten
dens zou het kabinet moeten keren, maar
de felheid van beleid sterkt sommige
mensen juist in hun opvattingen. Het ka
binet handelt niet naar de boodschappen
en inzichten van de bijbel."
Dat het kabinet rücksichtslos het mes zet
te in diverse sociale voorzieningen, kan
Oosterhuis evenmin waarderen. „Die
handelwijze stuit me zeer tegen de borst,
zowel materieel als spiritueel. Aan de ene
kant wordt in Nederland waanzinnig ver
diend. Aan de andere kant wordt de ver
zorgingsmaatschappij afgebroken. Dit
raakt zo aan de behoeftigen. Ouderen
vaak. Het roept het beeld op van een
tweedeling in de maatschappij."
Als dichter/theoloog heeft hij vanzelf
sprekend niets met de bezuinigingen op
kunst en culturele voorzieningen. „Onge
hoord", vindt hij. „Orkesten en toneelge
zelschappen worden wegbezuinigd. Als je
geld hebt kun je opera's bezoeken, maar
voor de minder bedeelden is dat niet
meer weggelegd. Er is een tendens van
Amerikanisering en platte pret aan het
ontstaan. &lles is bezuinigen en econo
mie wat de klok slaat."
„Jan Peter Balkenende en Piet Hein Don
ner zijn wereldvreemd", oordeelt Lin
schoten. „Ze hebben alleen een studeer
kamer van binnen gezien en denken dat
de rest van de wereld er ook zo uit ziet.
De waarheid van de studeerkamer is een
andere dan die van de straat. De mensen
in het land zien dat ook en dat is een heel
groot probleem. Mensen hebben de nei
ging hen helemaal niet serieus te nemen.
Zo'n desastreus beeld neem je niet snel
weg. Ik neem aan dat Balkenende wel aan
mediatraining zal hebben gedaan, maar
dat heeft niet veel geholpen."
Of dat op den duur consequenties heeft
voor het kabinet, durft Linschoten niet te
voorspellen. „Eén ding weet ik zeker: de
WD zal de stekker er niet opnieuw uit
trekken, zoals bij Balkenende I. Misschien
dat er een opstand komt in het CDA, als
het heel slecht blijft gaan in de peilin
gen."
Voortvarend
Na de bordesfoto ging het kabinet in mei
vorig jaar voortvarend van start, voort
bordurend op het nooit uitgevoerde re
geerakkoord van Balkenende I. De bezui
nigingsmaatregelen tuimelden over el
kaar heen. Daarbij riepen de verantwoor
delijke ministers dat ook zonder de eco
nomische neergang de bezuinigingen
noodzakelijk zijn voor de 'broodnodige
modernisering' van vooral de sociale ze
kerheid en de zorg.
Van Wijnbergen is echter niet onder de
indruk van die promotiepraat. „Het kabi
net lijkt krachtdadig vanwege de bezuini
gingen, maar die zijn door de omstandig
heden afgedwongen. Het begrotingste
kort is onbegrijpelijk slecht ingeschat.
Men dacht aan 0,3 procent en het werd
3,2 procent, terwijl men wist dat de eco
nomische groei zou tegenvallen. Het huis
van Zalm bleek dus niet recessie-vast."
De voormalig topambtenaar, die eerder
in aanvaring kwam met toenmalig minis
ter Jorritsma (economische zaken) van
wege zijn openlijk geuite kritiek op haar
beleid, noemt het huidige kabinet 'onge
bruikelijk ongeïnspireerd'. „Balkenende
is een aardige vent, maar niet de man die
met veel verve een grote visie over het
voetlicht kan brengen. Hij is de man van
regeltjes en bureaucratische antwoorden.
Neem de persconferenties na de minis
terraad. Die zijn oorverdovend saai. Zalm
komt ook niet veel verder dan borrelp
raat, die hij inzet als een soort slimmig
heidje. Hij is evenmin een grotelijnen-
denker."
Van Wijnbergen vermoedt dat Zalm de
zelfde truc zal herhalen als de voorgaan
de twee keer in Paars: eerst snoeien als
een gek en daarna weer cadeautjes uitde
len. „Je hoort het ze in de wandelgangen
van Den Haag roepen: eerst lekker hak
ken en daarna weer mooi weer spelen.
Dat zorgt alleen maar voor politieke in
stabiliteit en dat is niet goed. Je bent veel
beter af met een zure minister van finan
ciën, die zich niets aantrekt van korte ter-
mijnpolitiek. Denk aan een oerdegelijk
man als Frans Andriessen."
Ook Linschoten is kritisch over de rol van
zijn partijgenoot Zalm. „Een minister van
financiën moet op de centen passen.
Daar is hij voor aangenomen, maar Zalm
heeft waanzinnig veel macht. Op zich
knap van hem, maar daar kleven ook na
delen aan. Het voorjaarsoverleg heeft dat
duidelijk gemaakt. De partijen waren el
kaar tot op drie millimeter genaderd.
Toch heeft het kabinet een pracht resul
taat uit zijn handen laten flikkeren."
„Dat kan alleen maar doordat Gerrit op
permachtig is en het uiteindelijk allemaal
te duur vond. In een evenwichtig kabinet
hadden de premier en de andere betrok
ken ministers hem weten te overtuigen.
Het mislukte overleg is een perfect voor
beeld van wat er allemaal kan gebeuren
als je rechtlijnig opereert. Soms moet je
naast je centen ook je knopen willen tel
len."
De Tweede Kamer gaat evenmin vrijuit,
vindt Linschoten: „De Kamer van nu is
slappe hap. De politiek moet er te allen
tijde voor zorgen dat de boekhouders niet
de baas worden. Het kabinet houdt maar
vast aan een paar procent financierings
tekort. Peanuts, in vergelijk met wat we in
het verleden voor tekorten hadden."
Al met al is hierdoor het dédain van de
bevolking voor de politiek er niet minder
op geworden, vindt Linschoten. „Zo'n
discussie over waarden en normen zal de
loop der dingen in de wereld niet veran
Kok populair
dankzij slimme
marketing
De ongevaarlijke
afwijking van
Nico de Haan
Sweder van Wijnbergen. Foto: GPD
deren. De mensen op
straat vinden het gelul.
Mijns inziens is de dis
cussie ook volkomen
zinloos."
„We zijn het er met z'n
allen volstrekt over
eens dat je een ander
niet moet doodschie
ten, dat je niet mag ste
len en dat je niet door
rood moet rijden. Zelfs
de grootste boer zal
toegeven dat we niet
onbeschoft moeten
doen tegen elkaar.
Punt is: wat doen we
eraan? Dus: hoe spre
ken we elkaar aan? Hoe
handhaaft de overheid
de regels? Daarover
moet de discussie
gaan."
Dat het met die daad
kracht wel meevalt,
blijkt onder andere
uit de daling van het aantal WAO'ers en
asielzoekers. Twee gegevens waar dit ka
binet zich op voor laat staan, maar die al
lebei het gevolg zijn van strengere wetge
ving die stamt uit de Paarse tijd (respec
tievelijk de Wet Poortwachter en de Asiel
wet van Job Cohen, red.).
Met de visie van het kabinet op de toe
komst van Nederland valt het ook niet
mee, vindt Van Wijnbergen. „Onderdelen
van het beleid bijten elkaar, typisch wat
er gebeurt als er geen visie aan de top is.
Men zegt: we moeten iets doen aan de
pensioencrisis. Dan moet je onder andere
dus zorgen voor een grotere arbeidsparti
cipatie."
„Vervolgens maakt men de kinderopvang
duurder en schrapt
men de Spak, een sub
sidieregeling voor
werkgevers die laagge
schoold personeel aan
nemen. De één belem
mert de instroom van
vrouwen in de arbeids
markt. De andere
maatregel zorgt ervoor
dat de werkloosheid
onder minima toe
neemt, tot hetzelfde
bedenkelijke niveau als
in de jaren tachtig en
negentig. Toen werd er
gericht beleid op ge
voerd, nu schrapt men
bijvoorbeeld Melkert-
banen."
Of neem de innova
tie, waar dit kabinet
de mond van vol
heeft. „Men geeft hoog op over de ken
niseconomie en wat gebeurt er? Men stelt
een platform in. Een praatgroep, die op
haar beurt allerlei andere praatgroepjes
in het leven roept. Ondertussen gaat er
van alles mis op de vmbo-scholen, waar
vaklieden moeten worden opgeleid, en
verschralen de universiteiten door bezui
nigingen. Ik kan dat niet met elkaar rij
men."
De econoom maakt zich grote zorgen
over de toekomst. „Nederland teert in op
haar kracht. Daarmee zijn we op de ver
keerde weg geraakt. Een land als Argenti
nië heeft er maar een eeuw over gedaan
om van de zesde plek in de wereld af te
glijden naar een failliet ontwikkelings
land. Ik zeg niet dat het met Nederland
die kant op gaat. Als er een beter kabinet
aan het roer komt, zijn we in staat verlo
ren terrein goed te maken. Dan hebben
we het dus wel, zoals ik al zei, over verlo
ren jaren."
Robin Linschoten. Foto: GPD
