sesssss
Terrorisme-bestrijders pleiten voor keiharde maatregelen
'Eén grote storing
en we hebben
écht 'n probleem'
:"5ssjrSsan.
i weekendbijlage
van
Leidsgh
Dagblad
Interview
Max Velthuijs
heeft in
Kikker zijn
trouwste
huisgenoot
Hooggespannen
verwachtingen
over Leids
SieboidHuis
Koopjes jagen
op internet,
van harnas tot
dvd-recorder
Terrorisme-expert Bob de Graaff: „In de VS blijkt dat mensen drie keer schrikken van de code rood. Als er dan niets gebeurt, geloven ze het de vierde keer niet meer." Foto: GPD/Marco Hofsté.
Naïef Nederland
Nu moslimterroristen over
de hele aarde dood en
verderf zaaien, moet ook
Nederland het ondenkbare
vrezen. Prominente
veiligheidsexperts
waarschuwen voor gebrek
aan daadkracht en
risicobesef: Nederland is
gevaarlijk naïef. „We
moeten vrijheid inleveren,
ja. De vrijheid om niet
verminkt of
gedood te worden."
door Mayke Calis en
Ferdi Schrooten
Oké, we hadden de Bijlmerramp
in 1992, de Molukse terreurac
ties in de jaren zeventig, de
vuurwerkramp in Enschede, en de waters
noodramp van 1953. Maar wat heeft Ne
derland sinds de Tweede Wereldoorlog
nou meegemaakt aan acties van het kali
ber al-Qaeda? Zoals recentelijk in Ameri
ka, op Bali en eerder dit jaar nog in Ma
drid? Rampen, gecreëerd door een wereld
omspannend terreurnetwerk dat elk mo
ment vernietigend toe kan slaan, waar ook
ter wereld.
De oogst voor de daders: massa's slachtof
fers, enorme materiële schade en com
pleet door schrik ontregelde samenlevin
gen. Recente Nederlandse catastrofes als
de cafébrand in Volendam, de waterover
last in de jaren negentig, toen een deel van
de Betuwe ontruimd moest worden, en
vorige zomer nog de dijkdoorbraken val
len er - met alle respect - bij in het niet.
Nederlanders zijn niks gewend. Ze zijn
zich ook amper bewust van de kwetsbaar
heid van de moderne, open samenleving,
aldus veiligheidsexperts. Eric Luiijf, des
kundige op het gebied van bescherming
van vitale infrastructuur bij het Clingen-
dael Centrum voor Strategische Studies
(CCSS) constateert dat we te weinig heb
ben meegemaakt om als volk voorbereid
te zijn op een grootschalige terroristische
aanslag.
Luiijf: „Dat blijkt wel: we maken ons com
pleet afhankelijk van allerlei nieuwe tech
nologieën en slopen tegelijkertijd alle te-
rugvalmogelijkheden. Waar in Engeland
nog overal telefooncellen te vinden zijn,
halen we die dingen hier overal van de
straat. Wat doen we als bij een ramp het
mobiele netwerk uitvalt?"
Menig veiligheidsdeskundige is er van
overtuigd dat die aanslag waar iedereen
bang voor is ook daadwerkelijk plaats gaat
vinden. „Het is onvermijdelijk. Het is fictie
te denken dat zoiets hier is te voorko
men," meent Peter Schulein, programma
leider maatschappelijke veiligheid bij on
derzoeksinstituut TNO. „Er is geen enkele
reden waarom terroristen hier niet toe
zouden slaan en wel in Spanje. Nederland
is kwetsbaar met zijn dijken, dichte be
bouwing en open infrastructuur."
Moslimterroristen kunnen voldoende mo
tieven vinden om hun haat jegens het
westen bot te vieren op Nederland. „Het is
een gevaar dat we ons zo uitgesproken
achter de VS opstellen", vindt Bob de
Graaff, terrorisme-expert en historicus.
„Nederland was het eerste land dat vond
dat er geen resolutie van de Veiligheids
raad nodig was om Irak aan te vallen. Ook
onze militaire aanwezigheid in Irak is een
risico."
Gewenning
Toch treedt al een zekere gewenning op
aan de terroristische dreiging. Werd Bali
na de bloedige aanslag op een uitgaans
centrum daar maanden lang door toeris
ten gemeden, naar Madrid wordt allang
weer als vanouds gereisd. Dat is ook het
risico van al te vaak waarschuwen voor
terreurdreiging, bijvoorbeeld met het
nieuwe systeem van de kleurencodes. De
Graaff: „In de VS blijkt dat mensen drie
keer schrikken van code rood. Als er dan
niets gebeurt geloven ze het na de vierde
keer niet meer."
Luiijf van denktank CCSS, tevens adviseur
van het ministerie van defensie, noemt
Nederland onnodig kwetsbaar. Door pri
vatisering van het elektriciteitsnet is het ri
sico van stroomuitval toegenomen. „Eén
grote storing, bijvoorbeeld door een aan
slag bij ons of in buurlanden, en we heb
ben echt een groot probleem. Dan moeten
we grote steden gaan afsluiten."
Het nationaal noodnet, dat dateert uit de
jaren zestig, is een ander probleem. Het
communicatienet dat ten tijde van crisis
de belangrijkste besliscentra met elkaar in
verbinding moet houden, is volgens Luiijf
'aan het eind van zijn functionaliteit'. „De
capaciteit is beperkt. Je kunt er mee bel
len, een beetje faxen, maar dat is het.
Toen ze tijdens de vuurwerkramp in En
schede een plattegrond digitaal via het
noodnet probeerden te versturen, ging dat
niet."
Het besef van gevaar is er op zich wel, ze
ker sinds 11 september en de aanslagen in
Madrid twee maanden geleden. Tal van
rampenplannen en protocollen zijn opge
steld, tal van scenario's samengesteld van
explosies en verspreiding van gifgassen en
besmettelijke virussen tot vergiftiging van
voedsel. Vergeleken met bijvoorbeeld En
geland wordt er echter te weinig geoefend,
meent Schulein.
Problematische samenwerking en coördi
natie wordt daardoor van tevoren onvol
doende onderkend. „Nu is niet duidelijk
welke hulpdiensten waar en wanneer
moeten opdraven. De regiogrenzen van
brandweer, politie en ggd's lopen nog
steeds niet gelijk. Ook is niet goed gere
geld wie de leiding overneemt van een
burgemeester als een ramp te groot
wordt."
Simulaties
Volgens Schulein wordt in Nederland
vooral geoefend met computersimulaties.
Dit 'droogzwemmen' brengt terroristen
minder op ideeën en maakt burgers niet
zo snel onnodig bang, menen voorstan
ders. Iedereen weet nog hoe heel Neder
land zich rotschrok toen anti-terreureen-
heden kort na de aanslagen in Amerika
tunnels in de Rijnmond afzetten na een
bomdreiging.
Volstaan simulaties als voorbereiding op
een ondenkbare, gruwelijke werkelijkheid?
Wie voor de aanslagen op het WTC in New
York, had gewaarschuwd voor inzet van
gekaapte passagiersvliegtuigen als vliegen
de bommen was voor gek verklaard. Of
wie hield rekening met terroristen die
treinwagons in Madrid op diverse plaat
sen lieten exploderen? Niet voor niets is al
gewaarschuwd voor tankerschepen, gela
den met explosieve en giftige ladingen
voor aanslagen in havengebieden.
Medewerkers van inlichtingendiensten
moeten meer science fiction lezen en dur
ven te fantaseren over toekomstige risi
co's, vindt terrorisme-expert De Graaff.
„Inlichtingendiensten bestaan te vaak uit
bureaucraten, die denken in vaste sche
ma's." Terwijl terroristen noodgedwongen
als creatieve, flexibele opportunisten van
het ene plan naar het andere springen.
„Ze moeten een aanslag bedenken die na
galmt in de oren van mensen, die een gro
te angst veroorzaakt en die niet op pagina
vijf van de kranten wordt weggemoffeld."
Chemicaliën
Luiijf: „Je moet concluderen dat al-Qaeda
en de daaraan gelieerde organisaties rede
lijk technologische clubs zijn. Ze klooien
met bommen, chemicaliën en satellieten.
Ze weten hoe ze met een gsm-signaal op
afstand bommen tot ontploffing moeten
brengen, zoals in Madrid." Waar de diver
se islamitische terreurorganisaties eensge
zind hetzelfde doel nastreven, vaak als een
De schrik zat er goed in toen anti-terreureenheden kort na de aanslagen in Amerika
vier tunnels in dë omgeving van Rotterdam en Amsterdam afzetten na een bommel
ding. Foto: GPD/Roel Dijkstra
soort franchise-organisaties van al-Qaeda,
ontbreekt het bij inlichtingendiensten aan
internationale samenwerking. Informatie
uitwisseling gaat vooral op basis van ruil
handel. De Graaff: „Ik geef jou iets, jij
geeft mij iets." Voor een klein land als Ne
derland, met beperkte inlichtingencapaci
teit, bemoeilijkt dat de strijd tegen terro
risme. „Met de VS informatie uitwisselen
is nog lastiger. Die geven niets en willen
alleen ontvangen", zegt De Graaff. „Ook
weigeren de VS informatie te delen met
Europa als geheel. Ze zijn bang dat de in
formatie weglekt, noch vertrouwen ze de
diensten van de afzonderlijke landen. Wie
weet zit er een spion van al-Qaeda bij!"
Of de terroristen daadwerkelijk in Neder
land toeslaan, hebben we voor een deel
zelf in de hand, vinden de deskundigen.
Schulein: „Bij aanslagen gaan terroristen
te werk als 'gewone' criminelen. Zij zoe
ken het maldcelijkste land om hun aansla
gen voor te bereiden en te plegen. Hoe
meer je ze in de gaten houdt en hoe moei
lijker je het ze maakt, des te minder kans
op een aanslag."
Daar is voorzitter Uri Rosenthal van het
COT, het instituut voor veiligheids- en cri
sismanagement, het van harte mee eens.
Hij pleit dan ook voor keiharde anti-terro-
rismemaatregelen, waarbij politiek en
burgers niet moeten zeuren over het inle
veren van verworven vrijheden. Zo moet
de identificatieplicht onmiddellijk worden
ingevoerd, voor iedereen, altijd en overal.
Ook moet er meer ruimte komen voor
preventief fouilleren, zonder verdenking
of aankondiging zoals nu vereist is, vindt
Rosenthal.
Door de 'Microsoftise-
ring' zijn alle continen
ten afhankelijk van de
zelfde systemen, die al
lemaal draaien op soft
ware van dezelfde pro
ducenten. „Als je daar
de lekken in vindt, maak
je ons soort mensen heel kwetsbaar. Alles
draait er op, van ziekenhuizen en politie
tot het hele bedrijfsleven", zegt Luiijf, die
wijst op het toenemend aantal virussen
dat gebruik maakt van lekken in compu
terprogrammatuur.
Een vergelijkbaar risico geldt voor de we
reldwijde netwerken waarop de moderne
samenleving stoelt. „Internet hangt aan
een van knooppunten, die voor tachtig
procent bestaan uit kastjes van Cisco. Ge
bruikers hebben steeds vaker him eigen
doosjes voor een aansluiting op internet
via de kabel of ADSL. Als je die apparaten
openmaakt, kun je hele netwerken plat
leggen die vitaal zijn voor ons leven. Je laat
als het ware onze informatiesamenleving
stikken. Zeker als dat gelijktijdig met een
aanslag gebeurt."
De aanslag van de toekomst zou wel eens
heel goed geen grote, bloedige klapper
meer kunnen zijn. Er zijn vernuftiger ma
nieren om juist een moderne vijand
knock-out te slaan, al is het maar tijdelijk.
Vraag het de IRA maar. Diens reputatie
bleek alleen al voldoende om met een
melding van een bom in de City, het fi
nanciële hart van Groot-Brittannië, de be
volking in rep en roer te krijgen.
Een sluimerende aantasting van het ver
trouwen van de bevolking in de eigen sys
temen en samenleving, dat is wat Luiijf
pas echt vreest. Als voorbeeld geeft hij een
actie van rebellen in het grensgebied van
Azerbeidzjan en Armenië. „Ze verwissel
den stiekem bloedgroepinformatie van
patiënten in een ziekenhuissysteem. Het
leidde er uiteindelijk toe dat men het hele
ziekenhuissysteem niet meer vertrouwde
Kun je je voorstellen wat er gebeurt als we
hier onze eigen informatiesystemen van
gezondheidszorg, bedrijfsleven en veilig
heidsinstanties door trucs van buitenaf
niet meer vertrouwen?"
