Speelfilm over bombardement van Rotterdam
Strijd tegen de terreur
Chiem van Houweninge: '10 mei 1940' geen spektakel maar een stevig verhaal
Specialisten Israël: Europa is naïef
Aan Nederlands oorlogsdrama
bestaat geen gebrek in de
videotheek. Een volwaardige
speelfilm over de meest
traumatische gebeurtenis uit de
geschiedenis van Rotterdam is
echter nog nooit gemaakt.
Scenarioschrijver Chiem van
Houweninge wil daar
verandering in aanbrengen.
Onder de werktitel '10 mei 1940'
werkt hij aan een film over het
bombardement. „Het moet een
stevig verhaal worden. Het
wordt fictie, maar geplaatst in
een historisch
verantwoorde context."
door Carel van der Velden
Nee, een film in de stijl van 'Pearl
Harbour' heeft Chiem van Houwe
ninge niet in gedachten. Dankzij een
budget van 250 miljoen euro kon de
Amerikaanse basis in de Stille Zuid
zee op een schaal van één op drie
worden nagebouwd, waarop de Ja
panse aanval uiterst realistisch kon
Chiem van Houweninge.
Foto: Frans van Zijst
worden verfilmd. Van Houweninge
laat zich liever inspireren door 'Una
Giornata Particolare', de Italiaanse
film met Marcello Mastroianni waar
in de fascistische dreiging op be
klemmende wijze uit de luidspreker
van een radio komt. „Het gaat niet
om spectaculaire beelden. Het gaat
om een goed verhaal tussen men
sen."
Van Houweninge, als schrijver, pro
ducent en acteur bekend van onder
meer 'Zeg 'ns AAA', 'Oppassen!!!',
'Luifel Luifel' en 'Tatort', schrijft
samen met uitgever en historicus
Jacques Post aan het script. Al te ge
detailleerd wil hij er nog niet over
uitweiden, maar Van Houweninge
rept over een 'stevig verhaal'. „Het
wordt een film die uit drie delen be
staat. We beginnen op 9 mei, de
avond voor de Duitse aanval, in de
destijds beroemde dansclub Pschorr
op de Coolsingel. Vervolgens wor
den in chronologische volgorde de
gebeurtenissen behandeld die uit
mondden in het bombardement op
Rotterdam. Maar het mag beslist
geen documentaire worden. Het
bombardement wordt gepresen
teerd als een fenomeen dat het leven
van gewone mensen ingrijpend ver
andert."
Bij het bombardement op 14 mei
1940 kwamen 1100 mensen om het
leven. Er vielen vele tienduizenden
gewonden. Bijna 25.000 huizen wer
den verwoest: 8000 Rotterdammers
waren in één keer dakloos. De oor
logsmisdaad volgde op een voor de
Duitse agressor onverwacht harde
strijd om de Maasbruggen. Bij zijn
schets van het drama kan Van Hou
weninge putten uit een kleine biblio
theek. „Er is veel onderzoek gedaan
naar de achtergronden van het bom
bardement. Door Aad Wagenaar,
Kolonel Bongers en vele anderen. Zij
vormen een belangrijke bron. Ook
barst het van de brieven vol per
soonlijke belevenissen. Verder laat ik
mij inspireren door de verhalen die
mensen vertellen. Over wat er met
hen gebeurde toen de bommen vie
len. Zij vormen voor mij het vlees op
het bot."
Dierentuin
Als voorbeeld noemt hij het verhaal
dat huisvriendin Saskia Stuiveling
hem vertelde. De opa van de presi
dent van de Algemene Rekenkamer
was in 1940 opzichter in de dieren
tuin. „Hij schoot de gevaarlijke bees
ten af, waarna de andere dieren wer
den losgelaten. Dat is een interes
sante anekdote."
Van Houweninge beschouwt de film
als een 'emotioneel gegeven'. „Ik
Beeld van Rotterdam na het verwoestende bombardement van de Duitsers. Archieffoto: ANP
weet wat angst is, maakte als kind
het bombardement op het Bezui-
denhout in Den Haag mee. De per
soonlijke, menselijke kant is voor mij
het allerbelangrijkste. Ik hecht aan
sfeer, couleur locale, het eigen ver
haal van mensen. Het bombarde
ment is bovendien het meest Rotter
damse verhaal dat je kunt verfilmen.
Al vraag ik aandacht voor een gege
ven dat van alle tijden is. Denk aan
het oorlogsgeweld in Irak en Bos
nië."
Het tekenen van de capitulatie komt
zeker in de film terug, belooft Van
Houweninge. Die gebeurtenis vond
plaats in een woning aan de Staten-
singel. Voor de deur trof de SS-Leib-
standard Adolf Hitler op dat mo
ment een aantal soldaten aan. Ene
luitenant Polak beschoot vanuit een
zolderkamer de Duitse soldaten,
waarop de SS onmiddellijk terug-
vuurde. Een kogel raakte de uit het
raam op de eerste verdieping koeke
loerende Generallieutenant Kurt
Student. Deze bevelhebber van de
Duitse landingstroepen raakte
zwaargewond door 'bevriende ko-
gels'.
Van Houweninge weet zich ge
steund door het Rotterdams Film
fonds, maar het concept ontwikkelt
hij voor eigen rekening. Als het
script gereed is, begint de 'lijdens
weg.' „Voor dit project heb je een
omroep nodig en andere finan
ciers", zegt Van Houweninge. „Je
moet denken aan een bedrag tussen
de vijf en tien miljoen euro. Als we
het laatste bedrag binnenhalen, laat
ik watervliegtuigen op de Maas lan
den."
Een omroep vormt volgens van
Houweninge de sleutel tot een schat
aan archiefbeelden, zowel in bin
nen- en buitenland. De schrijver is
ervan overtuigd dat er in Duitsland
veel nog niet vertoond materiaal be
staat over de aanval op Rotterdam.
„Uit schaamte is tot dusver lang niet
alles te zien geweest."
Getuigen gezocht
Ter inspiratie bij de verdere uitwerking van zijn
filmscript is Chiem van Houweninge geïnteressee
de persoonlijke belevenissen van (ex) Rotterdam"
het bombardement van 1940 aan den lijve hebbef
meegemaakt. Wat gebeurt er als de bommen opj
vallen? Van welke dramatische, saillante en frapp
gebeurtenissen was u getuige? Waarheen gingds
en wat waren de gevolgen van de ingrijpende
gebeurtenis op uw verdere leven? Mensen met ee
inspirerend verhaal kunnen contact opnemen me'
Horse Productions, Uoydstraat 5,3024 EA Rotterds
De moderne terrorist zaait
dood en verderf. Zijn eigen
leven doet er niet toe,
zolang de wereldorde maar
in verwarring wordt
gebracht. Israël weet
inmiddels hoe je de strijd
tegen de terrorist moet aan
gaan. Hun kennis willen de
Israëliërs graag delen. Zij
constateren dat Europa de
dreiging onvoldoende
serieus neemt.
door Koen Pennewaard
Het uitzicht is adembene
mend, maar tegelijk beang
stigend. Tel Aviv aan je
voeten, de Middellandse Zee iets
verder weg. Op luttele kilometers
van de 187 meter hoge Azrieli Tower
ligt echter ook vliegveld Ben Gurion.
De herinnering aan 11 september
2001, toen twee Boeings de wolken
krabbers van het World Trade Cen
ter in New York invlogen, kan het
personeel onmogelijk negeren.
Op de 43ste etage van de wolken
krabber brengen Amikan Azolay,
voormalig hoofd van de anti-terreur-
school van de binnenlandse gehei
me dienst, en Ben David, oud-lei
dinggevende van een speciale anti
terreurbrigade, hun boodschap: Eu
ropa is naïef en reageert veel te traag
op terroristische bedreigingen. „Ei
genlijk slapen ze nog steeds. Terro
risten hebben de zwakke plekken
van Europa ontdekt."
Door ervaring gerijpt beseffen de
politici en burgers in Israël terdege
dat zij zich teweer moeten stellen te
gen terrorisme. Het is dan ook niet
vreemd dat de in Sneek woonachtige
Uri Elkabass (34) gebruik maakt van
de Israëlische deskundigheid op het
gebied van terrorismebestrijding. De
oud-officier van het Israëlische leger
is directeur van Uri-El Special Secu
rity Services dat zich bezig houdt
met terreurbestrijding en beveiliging
van personen, gebouwen, spoorweg
stations en vliegvelden. Hij leidt
sinds kort ook 'airmarshals' op.
Door de grenzen open te stellen
hebben de Europese landen hun ri
sico's vergroot. Zonder op te vallen
kunnen terroristen zich gemakkelijk
verplaatsen, constateert Amikan
Azolay. Het is noodzakelijk dat poli
tici en burgers in het Westen waak
zamer worden. Zelf zijn de beide Is
raëliërs, net als hun landgenoten, in
middels gewend aan het scherpe
toezicht door militairen, agenten en
beveiligingsbeambten.
Zomaar een restaurant, winkel, kan
toor, benzinepomp of treinstation
binnen lopen is er in Israël al lang
niet meer bij. Personen en bagage
ondergaan een inspectie. Wie zijn
auto in een parkeergarage wil zetten,
weet dat hij eerst de kofferbak moet
openen. Soms snuffelen ook honden
rond het voertuig.
Niet voor niets, zo bleek nog geen
drie weken geleden. Onder een auto
die de garage van de Azrieli Tower
wilde binnenrijden, werd een explo-
Palestijnen in de rij bij een controlepost bij Hebron. Volgens Israëlische deskundigen slaapt Europa nog als het om terrorismebestrijding gaat. Foto: EPA
sief van een halve kilo gevonden.
„De bom had weinig schade aan het
gebouw kunnen toebrengen, maar
wel slachtoffers in de directe omge
ving kunnen maken", aldus Azolay.
Ontspannen
De Israëlische autoriteiten proberen
de controles zo onopvallend moge
lijk en ontspannen uit te voeren. Op
die manier blijft het dagelijkse leven
een beetje leefbaar. Hier geen inti
miderend machtsvertoon zoals op
de straten in Latijns-Amerikaanse
steden vaak het geval is.
Ben David verscheen met zijn colle
ga's in de jaren zeventig en tachtig
op het toneel, als er een bus was ge
kaapt of een andere gijzeling gaande
was. De speciale anti-terreurbrigade
werd begin jaren zeventig opgericht,
nadat het leger met fatale gevolgen
had geprobeerd een einde te maken
aan een gijzeling op een basisschool.
Naast het inwinnen van informatie,
in samenwerking met andere veilig
heidsdiensten, had David de taak
dergelijke geweldsconflicten ter
plaatse op te lossen. „Je kunt als
overheid terreur door middel van
een dialoog of geweld bestrijden,
maar dan moet je weten dat je beide
ook kunt."
David windt zich nogal op over de
lakse houding van de Nederlandse
overheid. „Het is bijzonder naïef van
Nederland om geen anti-terreur
team in het leven te roepen. Ik ben
er van overtuigd dat er in Nederland
slapende terreurcellen zijn, die bin
nen weken of maanden een aanslag
kunnen en zullen plegen, als ze niet
snel worden gestopt. Onze inlichtin
gendiensten weten hier dagelijks
meer dan veertig zelfmoordaansla
gen te voorkomen. Rond de paasda
gen, kort na de liquidatie van Ha-
mas-leider sjeik Yassin, liep dat aan
tal zelfs op tot zestig."
Nederland en overige westerse lan
den kunnen het probleem tegen
woordig niet meer alleen oplossen.
„De tijd dat terreur een plaatselijk
probleem was en als zodanig werd
afgehandeld, is voorbij." David her
kent in de houding van veel West-
Europese landen de situatie in zijn
eigen land. Pas begin jaren zeventig
namen de Israëliërs de dreiging van
terreur serieus. „Er is altijd eerst een
fase van ontkenning."
Het is volgens David niet voor niets
dat er al jaren geen vliegtuig of bus
in Israël is gekaapt. „Wij wachten
niet meer op een aanslag, maar han
delen voor de terroristen dit doen."
De voorbereiding van dergelijke
plannen vergt meer tijd dan een zelf
standig opererende zelfmoordenaar
nodig heeft en biedt de veiligheids
troepen derhalve meer kans de uit
voering te verijdelen. Dat met regel
maat wel bussen of restaurants wor
den opgeblazen is, stelt hij, onver
mijdelijk.
Verzekering
De gedachte van pessimisten die
menen dat het weinig zin heeft ter
rorismebestrijding prioriteit te ge
ven, verwerpt de gepensioneerde
militair. „Zie het als een risicoverze
kering. Je moet als burger toch ten
minste het gevoel hebben, dat ieder
een er alles aan heeft willen doen
om een aanslag te voorkomen." Met
deze opmerking tipt David een an
der belangrijk aspect aan in de strijd
tegen het terrorisme: wat mag het
kosten?
„Het is altijd een kwestie van kosten
versus baten", reageert Uzi More.
„Een bedrijf wil natuurlijk winst blij
ven maken en calculeert het risico.
Daarnaast is iedere keuze voor be
veiliging subjectief. Want hoe bepaal
je welk complex het meest kritiek is?
Kijk je naar de hoeveelheid mensen
die er verblijven of naar de frequen
tie van activiteiten die veel publiek
trekken, of betrek je daar ook de
economische gevolgen op lange ter
mijn bij?" Vanuit een grauw kantoor
aan de rand van Tel Aviv houdt Mo
re zich bezig met de beveiliging van
gebouwen en voorzieningen. More
verkoopt uitsluitend kennis, de uit
voering moet de opdrachtgever zelf
regelen. Hij ziet duidelijke verschil
len in de denkwijze van verschillen
de landen. „In de Verenigde Staten
worden vooral symbolisch belangrij
ke bouwwerken beschermd, in Afri
kaanse landen zie je dat de bescher
ming zich richt op de leiders van het
land en dat de rest er niet zoveel toe
doet."
Er zijn voldoende mogelijkheden om
het de terrorist een stuk moeilijker te
maken. „Veel slachtoffers van zelf
moordaanslagen komen om door
glasscherven. Gebruik dus speciaal
glas en deuren die de klap kunnen
opvangen." Ook effectief zijn gepre
pareerde muren voor het gebouw
die de klap van de explosie opvan
gen of lagere, op grote afstand van
het gebouw geplaatste voor het ver
keer niet te passeren afscheidings-
wallen.
More verwacht de komende jaren
zijn handen vol te hebben. „De 'ha
ve-nots' willen de rijke, westerse we
reld en lesje leren. Voor Europa is dit
een nieuw tijdperk, waaraan voorlo
pig geen einde komt. Net als nu in
Israël zal veel geïnvesteerd moeten
worden in veiligheid. Het vervelende
daarbij is dat de terrorist maar één
doel hoeft uit te zoeken en wij er
veel meer moeten beveiligen. Een
troost: als reeds bij de bouw de be
veiliging wordt meegenomen, dan
zijn de kosten niet hoger dan vijf
procent van de totale bouwsom.
Peanuts als je ziet waarom het gaat!"
Opgraving
Pal naast een archeologisch waarde
volle opgraving uit de Romeinse tijd
aan de kust bij Caesarea ligt een uit
gebreid particulier oefen- en schiet-
terrein. Ongewild symboliseren ze
de oude en nieuwe, door geweld ge
kenmerkte beschaving. Hier vinden
de opleidingen voor persoonsbevei
liging van Uri El plaats.
Elkabass: „In Nederland mogen wij
'airmarshals' in opleiding niet met
een echt vuurwapen laten schieten.
Dat kunnen we hier wel. Voor de
cursisten is het van belang dat zij
weten hoe het wapen waarmee zij
gaan werken, in de praktijk functio
neert."
Hoe goed de Israëli's zich de afgelo
pen jaren ook hebben verdiept in de
materie, ze beseffen dat terrorisme
nooit volledig kan worden uitgeban
nen. De moord op premier Yitzak
Rabin in 1995 door een orthodoxe
jood kwam ook voor de Israëlische
deskundigen uit volslagen onver
wachte hoek. „Dit is voor ons het ul
tieme bewijs datje terreur nooit
kunt voorspellen, maar dat je wel al
les moet doen om het te bestrijden."
r
ZATERDl
8 MEI
2004
[fiÖUDA
KrtCHT S*
