Het verlies van onschuld
Met Breukink
de bergen op
Gegijzeld door het grote leven
Personages zijn
net mensen
ARIA STAHLIE
Galeislaven
Debuutroman Marijke Spies om stil van te worden
Wervelende verhalen van Maria Stahlie
sportboek recensie
Edward Swier
'Wielerklassiekers' door Erik Breukink. Met
apart routegidsje. Uitgeverij: ANWB.
Prijs: €19,95.
Hij mocht de vijftien te schrijven
hoofdstukken zelf kiezen. Vandaar
dat het boek Wielerklassiekers van
ex-renner, voormalig tv-commenta-
tor en huidig Rabobank-ploegleider
Erik Breukink een aantal opmerkelij
ke keuzes kent. Natuurlijk komen de
bekendste wereldbekerwedstrijden
voorbij, ook die welke Breukink
nooit reed. Breukink wilde het grote
publiek echter ook zijn favoriete
Tour-ritten en Giro-etappes laten
herbeleven. Daardoor is Wielerklas
siekers iets te veel een willekeurig sa
menraapsel geworden.
In het boek bedient Breukink, een
aimabel mens en weldoordacht pra
ter, zich vaak van wat kinderlijk taal
gebruik. Zou hij zelf wel in de pen
geklommen zijn? De in de ik-vorm
geschreven ervaringen van Erik
Breukink zijn in ieder geval lang niet
altijd zo spannend als ze in het echt
wel geweest zullen zijn. Het is alle
maal wat statisch, alsof niet zozeer
Breukinks herinneringen alswel
vooral de stoffige archieven er op
nageslagen zijn. De korte interview
tjes met 15 Belgische en Nederland
se grootheden fleuren het geheel
enigszins op.
De bedenkers van het boek, bij de
Algemene Nederlandsche Wielrij
ders Bond (ANWB), hinkten ook een
beetje op twee gedachten. Ze wilden
een lezenswaardig werk (met histori
sche weetjes en heroïsche momen
ten) afleveren voor de wielerfanaat,
die zelf niet uit de luie stoel komt. En
een handig boek maken voor de
fietsliefhebber, die juist graag op het
zadel klimt. Het is daardoor van alles
wat geworden, maar de vraag is te
recht of beide doelgroepen nu vol
doende bediend worden.
Al zijn er (onder andere in een bijge
leverd routegidsje) wel tal van han
dige tips voor de enthousiaste toer
fietsen die de diverse 'klassiekers'
wil narijden. Chris van Roosbroeck,
als mecanicien van US Postal belast
met het onderhoud aan de fiets van
vijfvoudig Tourwinnaar Lance Arm
strong, geeft bij elke koers nauwge
zet de beste versnellingen door.
Breukink zelf tracht de liefhebber
vooral moed in te spreken. Wie de
vrij onbekende, maar door Breukink
geliefde Dolomietenreus Tre Cime di
Lavaredo, wil beklimmen, krijgt een
bemoedigend woord. 'Wanneer het
je de eerste keer niet lukt om zonder
af te stappen boven te komen, mon
teer je indien nodig een lichtere ver
snelling en probeer je het de volgen
de dag gewoon nog een keer.'
De mooiste tip geeft Breukink, met
enige zelfspot, over de Passo di Ga-
via. Hier beleefde Breukink in dikke
sneeuw en ijzige kou zijn hoogtijdag
tijdens de Giro van 1988. En wat zegt
Breukink nu tegen wielertoeristen?
'Kies voor een dag met mooi weer.'
'Verkeerde vrienden', de nieuwe ro
man van de Engelse schrijver William
Sutcliffe, gaat op het eerste gezicht
over drie jongens die zich storten op
steeds gewelddadiger spelletjes. Maar
achter de facades van avontuur en
jeugdige overmoed speelt zich het
ware drama af. 'Verkeerde vrienden'
is een meesterlijke roman over het
verlies van onschuld en de ontdekking
van machtsverhoudingen.
roman recensie
Jacob Moerman
'Verkeerde vrienden' door William Sutcliffe.
Vertaald door Sophie Brinkman. Uitgeverij
Prometheus. Prijs: €15,00.
Met Verkeerde vrienden heeft Wil
liam Sutcliffe een nieuw geluid aan
zijn literaire werk toegevoegd. In zijn
drie voorgaande romans staan voor
al liefdesperikelen en belevenissen
van jongeren rond de twintig cen
traal. Zijn debuut Ben je ervaren? is
een uitermate komische roman
waarin het beeld van de avontuurlij
ke rugzaktoerist volledig onderuit
wordt gehaald. In De nieuweling en
De zeshoeksverhouding spelen voor
namelijk de amoureuze strubbelin
gen een rol.
Verkeerde vrienden is een roman
over vriendschap. En hoe! De figu
ren in het boek zijn tussen de tien en
twaalf jaar en hebben dus een leef
tijd waarop het begrip 'vriendschap'
de meest beladen betekenis heeft. Ze
hebben nog geen notie van de grote
mensenwereld en zijn volledig in de
ban van de gebeurtenissen in hun
eigen straat of op het schoolplein.
'Als je een allerbeste vriend hebt,
heb je alles wat je op de hele wereld
nodig hebt', is dan ook de vaststel
ling van de tienjarige Ben.
Ben woont met zijn familie in een
doorsnee straat in het noorden van
Londen. Sinds hij zich kan herinne
ren doet hij alles samen met zijn
beste vriend Olly, een roodharige
jongen die bij hem in de buurt
woont. Maar op een saaie zondag
middag ontmoet Ben de iets oudere
Carl. De komst van deze jongen ver
stoort de rust in de buurt en het le
ven van Ben. Carl deinst namelijk
nergens voor terug en haalt de meest
gevaarlijke spelletjes uit.
Niettemin voelt Ben zich net als zijn
vriend Olly op een eigenaardige ma
nier tot deze Carl aangetrokken. En
dan slaat de verwarring toe: 'Het is
vreemd, want ik mag hem niet, en ik
weet dat hij slecht is, maar ik wil bij
hem zijn.' Wie is deze Carl? En waar
om mag niemand in het huis van
zijn moeder komen?
Sutcliffe is een meesterlijke auteur,
die je vrijwel ongemerkt binnen de
wereld van een land loodst. Je bent
getuige van de onzekerheden en
ontdekkingen van Ben, die zijn we
reld langzaam maar zeker groter ziet
worden. Carl neemt hem mee naar
plekken waar hij nog nooit is ge
weest. En dan ontstaan ontroerende
momenten, als Sutcliffe de gevoe
lens van deze tienjarige invoelbaar
weet te maken: 'Het idee dat je over
al heen kunt gaan - dat je het aan
niemand hoeft te vragen en dat er
niets ergs gebeurt - is alsof je ineens
het mooiste spel van de wereld ont
dekt. Dat iets ver weg is, betekent
niet dat het gevaarlijker is. Het slaat
nergens op dat jouw kleine plekje
het enige veilige plekje is. Iets wat
ver weg is, is dichtbij voor de men
sen die er wonen, en waar ik woon,
is ver weg voor hen.'
Verkeerde vrienden is bovenal een
roman over het verlies van on
schuld. Ben beseft maar al te goed
dat hij zich in zijn steeds groter ge
worden wereld staande moet zien te
houden en vooral niet achter moet
blijven. En dus doet hij dapper mee
met de gevaarlijke 'spelletjes' van
Carl, ook al betreurt hij het dat zijn
vriendschap met Olly wel eens voor
goed tot de verleden tijd kan beho
ren: 'De wereld is glibberig. Er hoeft
maar één ding te veranderen, en al
les kan wegglijden.' Het zijn met na
me dergelijke noties die deze roman
naar een hoger plan trekken.
Verkeerde vrienden is een indruk
wekkend boek, van een al even in
drukwekkende schrijver. Samen met
Ben je ervaren? zijn meest geslaagde
roman tot nu toe.
ZATERDAG
24 APRIL
2004
roman recensie
Wim Vogel
'Een onschuldige familie' door Marijke Spies.
Uitgeverij Ouerido. Prijs: €17,95.
Van wereldvrede droomden ze, de
Europese socialistische en religieuze
idealisten in het begin van de vorige
eeuw. Nooit zouden de arbeiders
meer de wapens tegen elkaar opne
men, nooit zouden ze zich meer la
ten gebruiken. Wie honderd jaar la
ter terugkijkt, moet vaststellen dat er
geen eeuw is geweest waarin meer
gemoord, geschoten en uitgeroeid is
dan de vorige, vooral door Europea
nen.
En zelfs de brandhaarden in onze
tijd vinden maar al te vaak hun oor
sprong in de Europese politiek uit
vroegere tijden. Net zo min als we
iets goeds hebben te verwachten van
islamitische terroristische idealisten,
net zo min hebben de Europese ide
alisten ons dat Goede gebracht. 'Al
lemaal overtuigd van hun gelijk tot
heil van de mensheid, en maar
schieten en moorden, het absolute
toppunt van arrogantie Ik ben
ervan overtuigd dat ze echt denken
dat ze iets goeds doen. Het Goede,
dat is de ellende van deze eeuw.'
Bittere woorden uit de mond van
een Engelse auteur die al jaren in
Tanger woont. Het is 1926. Tegen
over hem zit de jonge Hollandse fo
tograaf Willem Elling, die kort daar
voor de gruwelijke gevolgen vastge
legd heeft van de Spaanse gifgas
bombardementen op de Marok
kaanse bevolking van het Rifgeberg
te. Zijn camera ziet in de jaren daar
na nog veel meer: de Italiaanse gif
gasaanvallen op Libië, op Ethiopië
(80.000 doden!), de gaskamers van
Auschwitz en uiteindelijk ook in
1971 de mislukte aanslag op de Ma
rokkaanse koning Hassan de Twee
de, een aanslag die Willem Elling het
leven kost.
Zijn foto's, veelal zonder commen
taar, beschouwt hij als een
'schreeuw tegen God, Christus en
Mohammed en alle idioten die deze
zinderende wereld van stof en steen
en zoet geurende mimosa bevlekten
met hun bezetenheid...'.
Een onschuldige familie noemt Ma
rijke Spies haar literaire debuut. Ja
renlang doceerde zij zeventiende-
eeuwse literatuur aan de Amster
damse universiteiten, maar onge
twijfeld is zij, net als haar even oude
hoofdpersoon Willemien Rietkerk,
haar leven lang gebiologeerd door
de Tweede Wereldoorlog. Beiden
worden in 1934 geboren, zijn dus elf
als de oorlog voorbij is, en weten in
de roerige jaren zestig één ding ze
ker: probeer niet dezelfde fouten te
maken als je ouders, probeer in ie
der geval niet fout te zijn. Want hoe
onschuldig was die familie Elling fei
telijk?
Willemiens ouders spraken nooit
over de oorlog, maar er zijn geruch
ten. Haar vader, Jaap Elling koppelt
zijn chemische fabriek tijdens de
oorlog aan een Duits bedrijf dat alles
behalve onschuldig is. Bert Elling,
haar oom, is eind jaren dertig een
van de stercoureurs van Mercedes
Benz en haar opa, Herman Elling,
wordt door de nazi's tot ver in de
oorlog gevierd als dé pianist van de
echte Duitse muziek. En dan is er
ook nog Greet, de intieme vriendin
van Cornelie, Willemiens grootmoe
der. Als jodin moest zij onderduiken
en wat is er precies met haar ge
beurd?
In Een onschuldige familie voert Ma
rijke Spies de lezer hink-stap-
sprongsgewijs door alle treurighe
den van de vorige eeuw. Ze maakt
duidelijk hoe de kleine levens wor
den gegijzeld door het grote leven
daarbuiten en hoe iedere individuele
keuze invloed heeft op het geheel.
Iemand wil alleen maar mooie mu
ziek maken. Iemand wil alleen maar
zo hard mogelijk autorijden. Iemand
wil alleen maar zijn fabriek redden.
Maar alles heeft een relatie met alles.
Tegenover het geweld dat door die
individuele keuzes wordt getole
reerd, staat alleen de kunst, staan al
leen de confronterende foto's van
Willem die tot zelfs in de nieuwe
eeuw jonge Marokkanen zo opfok
ken dat ze de bijna zeventigjarige
Willemien Rietkerk gijzelen in haar
Scheveningse flat.
Of Spies met haar lijvige roman de
lezer veel nieuws brengt, vraag ik mij
af: wij kennen de meeste feiten. Ook
haar stijl is wat vlak en verandert
nauwelijks als de tijd, de omstandig
heden en de personages dat wel
doen. Maar daar staat veel positiefs
tegenover. Ze confronteert ons, be
woners van het zelfgenoegzame Eu
ropa anno nu, -het kwaad komt im
mers niet van ons, denken we, - met
ons bruine en inktzwarte verleden
van een Franco, een Mussolini, een
Hitier en van andere Europese idea
listen.
Het geweld waar de wereld nu mee
te maken heeft, is maar een schijntje
van het geweld waar Europa, nau
welijks zeventig jaar geleden, de we
reld mee verwoestte. Een boek over
drie generaties, een boek om stil van
te worden.
verhalen recensie
Jaap Goedegebuure
'Galeislaven; alle verhalen' door Maria Stahlie.
Uitgeverij Prometheus. Prijs: 25,00.
Elke schrijver weet het: de realiteit
slaat de verbeelding met straatleng
tes. Daarom kun je maar beter niet
opschrijven wat je oog ziet en je oor
hoort. Als je het toch doet, zal geen
lezer nog geloven aan de levensecht
heid van je verhaal. Gerard Reve zei
het al: het is eerder dankzij een te
veel dan een tekort aan ongerijmd
heden dat je van de werkelijkheid
geen acceptabele fictie kunt brou
wen.
Reves verzuchtingen, opgetekend in
zijn onvolprezen boek Op weg naar
het einde, begonnen weer eens bij
me te resoneren onder de lectuur
van Galeislaven, de kloeke verzamel
bundel waarin Maria Stahlie al haar
verhalen heeft verzameld.
De Zinloze Feiten oefenen er een
verlammende tirannie uit, zeker over
die personages die auteur van pro
fessie zijn. In een enkel geval is hun
verbeelding al lam geslagen voordat
die zich goed en wel heeft kunnen
ontplooien. Zo is er het malle geval
dat een Maria Stahlie genaamde ikfi
guur overkomt wanneer die met
haar man Dick (ook al een schrijver,
het zal meneer Stahlie-Schouten wel
zijn) voor een maand het huis van
haar zuster betrekt.
ALLE VERHALEN
Terwijl haar wederhelft gestaag
voortwerkt aan een lijvige roman,
wordt zij geplaagd door het klassieke
writer's block. Scharrelend van de
ene kamer naar de andere kan ze
vanuit het zolderraam zien hoe elke
middag tussen vier uur en tien over
vier twee overspelige buren het in
derhaast met elkaar doen, en dat ter
wijl de mannelijke helft van het stel,
naar zeggen van de zuster, toch een
fietser zonder achterlicht heeft
doodgereden en volgens de geruch
ten elke ochtend bloed pist.
Kan het nog gekker? Jawel. Want net
als Maria zich heeft gewend aan de
dwangneurose die haar gebiedt de
minnaars elke lieve dag op hun ge
zette tijd te bespieden, verdwijnt de
mannelijke helft van het stel met een
hersenbloeding van het toneel. En
merkwaardig genoeg is dat nu juist
het beslissende moment waarop de
verbeelding, die Maria zo ergernis
wekkend in de steek had gelaten,
zich weer als een frisse ochtendbries
aan haar meedeelt.
Het verzaken aan de zorgplicht je
gens het onmondige kind rijgt zich
als een rode draad door deze verha
len heen. Ik zal netjes blijven en me
onthouden van allerlei psychologi
serende commentaren, maar het
lijkt erop alsof we hier met een even
zeer verborgen alsook gewichtig mo
tief van doen hebben. Wie daar bij
het lezen van deze verhalenbundel
nog niet van overtuigd mocht zijn,
moet vooral verder lezen in Stahlies
meest recente roman De lijfarts.
Daar figureert het moederschap als
het even gevreesde als begeerde Iets
dat moet worden verdiend, maar
evengoed kan worden geweigerd
omdat de sollicitante tekortschiet en
daar vervolgens hevig berouw van
krijgt.
Tekortschieten en vervolgens de
ziekte van Te Laat, Spijt en Had Ik
Maar, het zijn naast de dreiging van
het geweld de oriëntatiepunten van
Stahlies fictieve universum. In het
inleidende titelverhaal van haar ver
zamelbundel benadrukt ze dat haar
personages gevangen zitten in de
verbeelding van de auteur, die de
roffel aangeeft waarnaar ze zich heb
ben te bewegen. Maar personages
zijn net mensen, en die gedragen
zich veelal als de galeislaven van le
ven en lot die hen sturen waarheen
het him belieft en behaagt. De
schrijfster doet het zelf voorkomen
als zou ze zelf aan de touwtjes trek
ken, maar als ze in de spiegel kijkt
weet ze wel beter.
Galeislaven is een fraaie en enerve
rend ensemble, waarin de verhalen
zich als de wagons van een TGV aan
elkaar rijgen, om de lezer vervolgens
op topsnelheid door 640 pagina's
mee te nemen. De vaart is te danken
aan Stahlies springerige verteltrant
en wervelende stijl. De enige kriti
sche noot die te kraken valt, raakt
aan de lukrake manier waarop de
plot pleegt te verlopen, of liever ge
zegd helemaal niet afloopt. Maar
gaat het in het werkelijke leven ook
niet zo? Een plot is nu eenmaal een
Zinvol Feit, en die komen in de ware
wereld niet voor.
TOP-10
1. (1) Baantjer,
De Cock en de
gebrandmerkte doden
Fontein, 9,95
2. (2) Geert Mak,
In Europa
Atlas, 39,90
3. {4) Dan Brown,
De Da Vinci code
Luitingh-Sijthoff, 18,95
4. (3) Connie Palmen,
Iets wat niet bloeden kan
Lemnlscaat, 3,50
5. (6) Robert Ludlum,
De Tristan strategie
Luitingh-Sijthoff, 18,95
6. (5) John Grisham,
Het laatste jurylid
Bruna, 19,95
7. (10) Nicci French,
De rode kamer
Flamingo Noire, 12,50
8. (-) Jet Boeke,
De zon, de zee en de wind
Gottmer, 5,00
9. (9) Farah Diba Pahlawi,
Memoires van een keizeqp
House of books, 17,50
10. (-) Jim Davis,
Garfield 43
Bruna, 4,95
Nederland is dankzij André Kuipers even in de ban van de ruimte
vaart. Wie zich daar ook thuis aan de leestafel in wil onderdompelen,
heeft een goede koop aan 'Missie Mars' van Dirk H. Lorenzen (Fontai
ne, €17,90). Het uit het Duits vertaalde populair-wetenschappelijke
boek bevat een overzicht van al het (vooral Europese) onderzoek
naar de Rode Planeet en kijkt op de slotbladzijden ook nog even
vooruit. Volgens Lorenzen zullen in 2014 de eerste bodemmonsters
van Mars op aarde arriveren. Met veel intrigerende foto's, zoals de
hierbij afgedrukte. De horizontale streep is het grootste ravijnenstel
sel van ons zonnestelsel. 'In vergelijking met dit vierduizend kilome
ter lange en tien kilometer diepe ravijnenstelsel', schrijft Lorenzen,
is de Grand Canyon slechts een onbeduidend zijdal.'
Foto uit besproken boek
April poezenmaand! Kinder
held Dikkie Dik belandt in 'De
zon, de zee en de wind' op het
strand. Daar zijn golven die je
kleddernat maken. Ook nieuw:
de 43ste aflevering van strip-
poes Garfield. Hetgeen maar
aangeeft dat er dezer weken
weinig literaire bestsellers ver
schijnen.
cMarijke^pies.
Een onschuldige^x^xv.
