De illegalenjacht is geopend 'We moeten de criminaliteit, niet de illegaliteit bestrijden' Van aanmeld- tot vertrekcentrum ZATERDAG 17 APRIL ederland verblijven al zo'n 150.000 mensen ir verblijfsvergunning, ir Verdonk wil daar zo mogelijk een eind aan ■n. Maar de praktijk is lerbarstiger. „Een land zonder illegalen is onhaalbaar", zegt de politieman. door Marloes de Koning Een illegale immigrant in zijn cel in het grenshospitium in Amsterdam. Foto: Phil Nijhuis/GPD Hassan el Bardiai lacht zijn tanden bloot en haalt ver ontschuldigend zijn schou ders op. „Uitzetten lukt niet bij mij. Ik wil gewoon blijven." Hij woont al acht maanden in het grenshospiti um in Amsterdam, een van de plek ken waar in ons land illegalen wor den opgesloten. Een groot wit shirt en een grauwe trainingsbroek slob beren om zijn iele lijf. Bezoek krijgt hij nooit, want wie langs komt moet bij de ingang van de gevangenis identiteitspapieren tonen. Die heb ben zijn vrienden en familie ook niet. De Marokkaan heeft de afgelopen zeventien jaar gewerkt als rozen- knipper in het Westland. Toen hij op een avond in Den Haag naar huis fietste, hield de politie hem aan om dat zijn achterlicht kapot was, vertelt hij in het Nederlands. „Dit is de eer ste keer dat ik in de gevangenis zit. Vroeger werd ik ook wel eens opge pakt, maar toen mocht ik weer weg na een paar uur op het politiebureau te hebben gezeten. Ik ben geen dief, ik werk gewoon. Wat is er nu anders? Dat vroeg de kleermaker Zekeriya Gümüs zich ook af toen hij op 19 fe bruari onder politiebegeleiding op het vliegtuig naar Turkije werd gezet. Gümüs kreeg in 1997 massale steun toen hij met zijn gezin dreigde te worden uitgezet. Het hielp niets; hij moest terug naar Turkije. Dit jaar keerde hij terug en werd prompt op gepakt en opnieuw uitgezet, toen hij een week langer in Nederland bleef dan zijn visum geldig was. Dit keer geen maatschappelijke protesten en inzamelingsacties. De ervaringen van El Bardiai en Gümüs laten de veranderingen zien in het Nederlands 'vreemdelingen toezicht', eufemisme voor het terug dringen van het aantal illegalen. Langzaam sluit het net zich om de groep van naar schatting ruim 150.000 mensen. Het gedoogbeleid verandert sluipenderwijs in een kei harde houding. In 1998 werden illegalen uitgesloten van sociale voorzieningen. De kans dat een illegaal met de politie in aan raking komt en wordt opgesloten is in de jaren daarna fors vergroot. Bin nenkort komt minister Rita Verdonk van vreemdelingenzaken met haar 'illegalennota'. Ze heeft al laten we ten dat daarin nieuwe maatregelen staan om het aantal illegalen in Ne derland terug te dringen. Alleen al de komende drie jaar wil Verdonk er 26.000 het land uitzetten. Handen vrij De nieuwe strengheid is een optel som van op het oog kleine verande ringen. Door meer controles en een nieuwe dienst is afgelopen jaren de kans al toegenomen om aangehou den te worden aan de grens of bij de jacht op illegale arbeid. Deze maand is de jongste reorganisatie van de vreemdelingenpolitie voltooid. De administratieve taken van de vreem delingendienst, zoals het afgeven van verblijfsvergunningen, zijn over geheveld naar de gemeenten en de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). De politie heeft daardoor de handen vrij om te doen wat Verdonk wil: ille galen van de straat halen. „De toela tingsprocedure nam tweederde van onze tijd in beslag. We scholen de mensen nu om voor het nieuwe, in tensievere, toezicht op straat," ver telt Leo Wilde, chef van de dienst Vreemdelingenpolitie in Amster- dam-Amstelland. Nederland verlaat volgens hem nu 'aan alle kanten de gedoogperiode'. De identificatieplicht die in 2005 wordt ingevoerd, zal de kans om als illegaal tegen de lamp te lopen ver der verhogen. De politie mag nu bij een 'objectief redelijk vermoeden van illegaal verblijf om papieren vragen. Straks is dat niet meer nodig, iedereen moet zich kunnen identifi- 'chaussee speurt naar illegalen op een onder Panamese vlag varend schip. ID/Raymond Rutting Illegalen opsluiten mag alleen als er- zicht is op uitzetting. Dit wordt door rechters getoetst, maar ook die zijn strenger. Ze staan steeds langere op sluiting toe, oplopend tot ongeveer negen maanden. Daarnaast heeft de hoogste rechterlijke macht bij vreemdelingenzaken, de afdeling be stuursrecht van de Raad van State, het de politie makkelijker gemaakt om illegalen aan te houden. De afde ling vindt het niet meer nodig om te toetsen of er genoeg verdenking was om iemand aan te houden, als daar na is gebleken dat de aangehouden persoon illegaal is. Om de druk op de rechterlijke macht te verminde ren hoeven de rechters binnenkort bovendien niet meer om de tien, maar om de achtentwintig dagen te toetsen of iemand nog terecht vast zit. Veegacties Illegalen die snel kunnen worden uitgezet, gaan sinds juli 2003 naar een uitzetcentrum. Nederland heeft er inmiddels twee, op Rotterdam Airport en Schiphol-Oost. De illega len worden daar gemiddeld twee weken vastgezet, maar de termijn kan ook flink oplopen. Voor kinde ren is vier maanden het maximum; er zijn er meestal vier of vijf tegelijk. Hier komen de illegalen uit de vreemdelingenbewaringen van het hele land bij de illegalen die tijdens 'veegacties' zijn opgepakt. Het zijn vaak Oost-Europeanen die zonder papieren in de tuinbouw werkten. In 2003 zijn in totaal 1701 mensen via een uitzetcentrum het land uit gezet. Hoeveel mensen niet konden worden uitgezet is volgens liet mi nisterie van justitie niet bekend. Ook weten we niet hoeveel er daadwer kelijk wegblijven. Na eerdere 'veeg acties' bleek dat de toen gepakte Oost-Europeanen snel weer terug kwamen. De omstandigheden waaronder de illegalen worden vastgehouden zijn omstreden. De Inspectie voor de Ge zondheidszorg sloeg enkele weken geleden alarm over de medische zorg in het centrum in Rotterdam. De gemiddeld 120 gedetineerden zit ten in een loods naast het parkeer terrein. Ze krijgen geen daglicht en komen niet in de buitenlucht. De controle op tuberculose is volgens de inspectie onder de maat en er is geen speciale zorg voor de vele ver slaafden en mensen met psychiatri sche problemen. Illegalen die gepakt worden, kunnen nog geluk hebben. De kans dat ze vrijgelaten worden bij gebrek aan cellen, tolken, rechters, vervoer, vliegtuigstoelen, of door stomme fouten, is aanzienlijk. Volgens een ruwe schatting van Leo Wilde van de vreemdelingenpolitie gaat ongeveer de helft van de illegalen die zijn dienders pakken, daadwerkelijk de cel in. Van de gedetineerden in de vreem delingenbewaring wandelt vervol gens veertig procent na maanden opsluiting gewoon de poort weer uit. Van de overige zestig procent wordt tweederde wél uitgezet. De rest schuift door naar een andere instel ling. Uiteindelijk lukt het dus maar een vijfde van alle opgepakte illega len over de grens te zetten. Formaliteit Vrijwel alle gevangenen hopen bij de veertig procent te horen van wie de rechter oordeelt dat ze niet langer vastgehouden mogen worden. Bij de poort van de gevangenis krijgen ze de waarschuwing binnen 48 uur het land te verlaten. Een formaliteit. „Ik heb niet de illusie dat ze daadwerke lijk weg gaan", zegt hoofd bewo nerszaken Peter Janssen nuchter. „Ze hebben veel meer behoefte om hier te blijven dan om te gaan. Die jongens werken dus niet mee. Ze kunnen hier het hoofd boven water houden en hebben er best een lange zit in het grenshospitium voor over." Hij lacht bij de vraag naar het nut van de instelling die hij runt. „Een redelijk deel van deze mensen levert overlast, het zijn bijvoorbeeld junks. Het lucht op om ze af en toe een paar maanden kwijt te zijn. Maar ze zijn lang niet allemaal verslaafd of lastig. De meesten houden zich juist gedeisd om niet op te vallen. Ik kan me niet voorstellen dat we met de ruim 1400 speciale gevangenispak ken de illegaliteit bestrijden. De mensen die we uitzetten, komen ook gewoon terug. Mensen worden ook vastgezet om ze even van de straat te halen. Maar dat zal niemand zeg gen." Het vreemdelingentoezicht bestrijdt vooral de criminaliteit, niet de illega liteit, bevestigt chef vreemdelingen dienst Wilde. „Mijn eerste opdracht is: 'maak het maar veilig'. Als ik daar in slaag heb ik mijn bonus verdiend. Ik concentreer me op daadwerkelij ke criminaliteit. Illegaliteit zonder overlast of strafbare feiten is minder van belang." In de hal onder zijn kantoor staat een lange rij mensen voor de balie. Ze stellen vragen over verblijfsver gunningen en visa. Het confronteert de politieman dagelijks met de aan trekkingskracht van Nederland op de rest van de wereld. Een land zon der illegalen lijkt hem volledig on haalbaar. „Europa wordt groter, het wordt steeds makkelijker om je te verplaatsen. De landen die erbij ko men zijn arm. Strengere immigratie wetgeving is geen oplossing, een be tere verdeling van welvaart wel." Utopie Een land zonder illegalen is een uto pie, zegt ook hoogleraar Godfried Engbersen van de Erasmus Universi teit Rotterdam stellig. Hij betwijfelt of het huidige beleid tot een daling van het aantal illegalen zal leiden. „We hebben op dit moment heel veel restrictieve maatregelen op een hoop gegooid, maar zijn de mensen wel uitzetbaar?" Effectief illegalenbeleid is volgens Engbersen de kunst van een goede balans tussen restrictie, gedogen, openingen bieden en terugkeer.Als je het te veel ondergronds drukt, raak je de greep erop kwijt. Mensen worden dan in de criminaliteit ge drukt. Dat is niet goed voor de open bare orde." Uit een studie van Eng bersen en collega's bleek in 2002 al dat de 'overlevingscriminaliteit' on der illegalen toenam. Het percentage illegalen dat met de politie in aanra king kwam voor lichte delicten zoals kleine diefstallen, steeg tussen 1997 en 2002 van 18,5 naar 28,2 procent. Volgens Engbersen komen boven dien nieuwe, moeilijker te controle ren sectoren op waarin veel illegalen werkzaam zijn. Nu nog werkt het merendeel in de tuinbouw, bouw en horeca. Steeds meer illegalen vinden in huishoudens werk als schoonma ker, kinderoppas of verpleegster. Als je meer illegalen vastzet, kun nen er minder bolletjesslikkers in de gevangenis," zegt professor Anton van Kalmthout, van de universiteit van Tilburg. „Politiebureaus klagen nu al dat illegalen een groot deel van hun cellen bezet houden, terwijl de winkeldieven vrij rondlopen. Alle nota's die langs komen zijn prachtig, maar ik weet niet welk middel nu nóg meer ingezet kan worden. De bevoegdheden zijn er al, maar is dit nu waar onze samenleving de hoog ste prioriteit moet leggen? We heb ben ook nog junks, veelplegers en gestoorden op straat." Asian Tsintsaev en Asian Soetaev, twee vijfentwintigjarige neven uit Tsjetsjenië, zitten al vijf maanden in de gevangenis te popelen om uit Ne derland weg te gaan. Ze probeerden naar Noorwegen te reizen voor een tweede asielaanvraag, maar werden halverwege Duitsland uit de bus ge vist en terug naar Nederland ge bracht. De frustratie is groot. „Moet ik mijn hele leven in de gevangenis blijven, of als illegaal buiten lopen?" vraagt Soetaev. Hij zit op het bed van zijn neef, die tegen de vensterbank leunt. Hij snapt het systeem niet, zegt hij. „Ik heb altijd geleerd dat mensen in een gevangenis zitten omdat ze kwaad hebben gedaan. Ik wilde alleen asiel." Het stikt in 'vreemdelingenland' van de centra. Vreemdelingen die asiel aanvragen komen eerst in een aanmeldcentrum (AC). Hier wordt in 48 (werk)uren een selectie gemaakt tussen kansrij ke en kansloze asielzoekers. De kansrijken gaan door naar een onderzoekscentrum (OC). Daar volgt een uitvoerige asielprocedure die meestal enkele maanden in beslag neemt. In afwachting van de uitslag daarvan of tot er een woning be schikbaar is, wonen asielzoekers in een asielzoe kerscentrum (AZC). Degenen die worden afge wezen, komen op straat te staan. Ze zijn in prin cipe zelf verantwoordelijk voor hun terugkeer, maar kunnen daar wel hulp bij krijgen. Een deel van de groep die direct op Schiphol wordt afge wezen, gaat naar het grenshospitium of een uit zetcentrum. Zij hebben officieel nooit voet op Nederlandse bodem gezet. Het grenshospitium is ook één van de plekken voor 'vreemdelingen bewaring' in Nederland. Hier komen opgepakte illegalen in afwachting van uitzetting. Dit kun nen ook illegalen zijn die nooit asiel hebben aangevraagd, maar bijvoorbeeld alleen zijn ge komen om (illegaal) te werken. In totaal zijn er 1489 plaatsen, meestal in gevangenissen. Ze zijn verdeeld over Amsterdam, Ter Apel, Til burg, Rotterdam en Zeist. Een uitzetcentrum is voor de illegalen die snel kunnen worden uitge zet, bijvoorbeeld omdat ze al de benodigde pa pieren hebben. Nederland heeft er twee: Rotterdam Airport en Schiphol-Oost. Nieuw zijn de vertrekcentra, die maximaal acht weken verblijf bieden aan uitge procedeerde asielzoekers. Het eerste wordt bin nenkort geopend in Dokkum (600 bedden). Asielzoekerscentrum Crailo bij Laren wordt eveneens omgebouwd tot vertrekcentrum (maximaal 650 bedden). De centra worden ge bruikt om de komende driejaar 26.000 uitge procedeerde asielzoekers het land uit te zetten. Foto: Phil Nijhuis/GPD

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 2004 | | pagina 3