'Op een hoofd
rust nog steeds een
vol verstand
taboe'
De cultuureerlijke test van Raymond Cattell
vee procent
Mensa: thuishaven vol levendige geesten
Emotionele
intelligentie
lid wil worden van Mensa
t laten zien dat hij of zij tot
vee procent van de Neder-
sjse bevolking behoort, die
weg een 10 van 140 of ho-
leeft. Met een erkende in-
jentietest, die onder toe
van een psycholoog werd
nomen, is dat te bewijzen,
sa hanteert de norm dat
leden in het 98ste of 99ste
entiel moeten hebben ge-
•rd. Het is ook mogelijk om
oogbegaafdheid te laten
en op een testdag van
sa. Om de slagingskans
de Mensa-test in te schat-
kan er thuis 'proefexamen'
den gedaan. Op de website
de vereniging-
w.mensa.nl - is daarover in-
natie te vinden.
Hij heeft het helemaal ge
had. Die stompzinnige vra
gen waarmee zijn patiënten
hem lastigvallen, het be
roepskeurslijf dat de laatste
jaren steeds strakker is gaan
zitten en het allesoverheer
sende gevoel dat hij door
niemand wordt begrepen.
„Ik ben het spuugzat", ver
telt hij vlak voordat hij aan
de toelatingstest van Mensa
begint. De stukgelopen me
dicus is een van de zeker
tweehonderd volwassenen
die aansluiting hopen te vin
den bij de vereniging die de
belangen van zeer intelligen
te mensen behartigt. Zes
keer per jaar houdt Mensa
Nederland een testdag voor
nieuwe leden.
door Nancy Ubert
tr hangt een examensfeertje in
het Utrechtse vergadercen
trum La Vie. Iedere kandidaat
brengt zijn eigen 'rugzak' mee. Van
de huisarts uit Noord-Brabant die
denkt dat zijn burn-out aan zijn te
grote intellect ligt, tot en met de
Groningse huismoeder die heel an
dere redenen heeft om aan te nemen
dat ze hoogbegaafd is. „Mijn zoons
van 10 en 9 kregen problemen op
school. Uit verveling voerden ze
geen klap meer uit. Ze begonnen de
lessen te verstoren. Ze werden getest
en moesten van de psycholoog bei
den onmiddellijk een klas overslaan.
Bij mij is nu een lichtje gaan bran
den."
Een rechtenstudente uit Leiden wil
gewoon haar IQ weten, geeft ze aan.
„Dit is een goedkope manier. Voor
nog geen veertig euro word ik uitge
breid getest. Of ik lid word wanneer
blijkt dat ik hoog heb gescoord?
Eerst maar eens zien hoe ver ik
kom."
„En dan zijn er nog de mensen die
graag willen dat ze hoger intelligent
zijn", vertelt Jessica Verhagen, vaste
testpsycholoog van Mensa. „Wan
neer bij hen het resultaat anders
wijst, heb je de poppen aan het dan
sen. Dan klopt de test niet, bijvoor
beeld." Verhagen, die erop toeziet
dat de testen volgens
de regels worden af
genomen, heeft de af
gelopen jaren met
menig ontevreden
klant felle discussies
gevoerd. „Voor som
migen is het lidmaat
schap van Mensa een
statussymbool. Wan
neer dat onbereik
baar blijkt te zijn, is
dat moeilijk verkrop
pen."
Ronde tafel
De Vereniging Mensa
Nederland is onder
deel van de interna
tionale organisatie.
Mensa is het Latijnse
woord voor tafel. De
naam onderstreept
het karakter van de
vereniging. Aan een
'ronde tafel' mag ie
dereen plaatsnemen
zonder dat gekeken
wordt naar huids
kleur, sekse, leeftijd
en dergelijke. Wereld
wijd lopen zeker
93.000 mensalen
rond. Mensa Neder
land telt momenteel
ruim 2700 leden. Ze
hebben één duidelijke overeen
komst: een hoge intelligentie. „Ver
der zijn we net echte mensen",
schertst voorzitter Fieke van der
Lecq. „Onze vereniging is een
dwarsdoorsnede van de Nederland
se maatschappij. Met leden die suc
cesvol zijn. Of juist niet. Met acade
mici, winkeliers, huisvrouwen,
WAO'ers, AOW'ers en noem maar
op. Wat ons bindt is hoogbegaafd
heid. Binnen de vereniging kunnen
we daar eindelijk van genieten."
Want in het dagelijks leven valt het
niet mee om met je kop boven het
maaiveld uit te steken, vertellen de
mensalen van de regio Haaglanden,
die op een zondagmiddag in het
Leidse café De Bruine Boon hun
maandelijkse borrel houden. Aan ta
fel zitten onder anderen een me
disch secretaresse, een IT-specialist
en een welzijnsambtenaar. Dankzij
elkaar voelen ze zich eindelijk begre
pen. „Tegenwoordig kan ik grapjes
maken waarmee ik de lachers op
mijn hand krijg." „Niemand kijkt je
wazig aan wanneer je, dankzij een
supersnelle associatie, een opmer
king maakt die niets met het eigen
lijke onderwerp heeft te maken."
„We kunnen onzin rebbelen in hoog
tempo." „Je voert drie gesprekken
tegelijkertijd en niemand die vraagt
of je je wil beperken tot één conver
satie."
Ze doen niet denigrerend over men
sen die minder snel denken en min
der rad van tong zijn. „Waarom zou
den we. Een topsporter kijkt toch
ook niet neer op een gehandicapte
in een rolstoel." Omgekeerd wordt
wel flink afgegeven op mensalen,
vinden ze. „Dat zijn de angst en de
afgunst. Als je op de werkvloer ver
telt dat je hoogbegaafd bent, wordt
daar lacherig en soms zelfs pesterig
overgedaan."
Voorzitter Van det Lecq geeft aan
dat de vereniging van hoogbegaaf
den de meeste energie kwijt is aan
'het wegnemen van misverstanden
en vooroordelen'. „Een topsporter
die buitengewoon presteert, wordt
op handen gedragen, maar op een
hoofd vol verstand rust nog steeds
een taboe."
De ledenlijst van Mensa Nederland
is ook niet openbaar, in tegenstelling
tot die van de Verenigde Staten. „In
Amerika zet je op je visitekaartje dat
je lid van Mensa bent, in ons land is
dat ongehoord", stelt Van der Lecq.
Mensa is voor veel leden een 'thuis
kom-plek', vol met andere levendige
geesten met wie goed te praten valt.
Jessica Verhagen: „Hier is grotere
kans op verwantschap. De een stort
zich helemaal in het verenigingsle
ven, terwijl de ander zo nu en dan
op een bijeenkomst komt kijken. Mij
heeft het een grotere vriendenkring
opgeleverd. Bovendien heb ik con
tacten opgebouwd met mensen die
ik buiten Mensa waarschijnlijk nooit
had leren kennen omdat ze een to
taal ander leven leiden dan ik doe."
Anders
Terug naar de testdag in Utrecht. De
deelnemers hebben gezwoegd op de
testen van wetenschapper CatteÜ.
Tientallen puzzeltjes moesten ze op
lossen. Het 'examen' werd afgeslo
ten met cijferreeksen: 3, 5, 8,13 en
het volgende getal is... Bij een kop
koffie praten de meeste deelnemers
na. De huisarts eist de testpsycho
loog te spreken. „Ik had een verkeer
de druk. Bij sommige opgaven ston
den er geen puntjes in de figuren.
Als ik het niet heb gered, ligt dat
daaraan." Een vrouw van begin 50
heeft blosjes op de wangen. „Ik
hoop toch zo dat ik door ben. Het
zou voor mij alles verklaren."
Ze begint haar relaas: „Ik ben voor
de derde keer een baan kwijtgeraakt
omdat ik een conflict had met mijn
baas. Ik heb grote behoefte aan au
tonomie. Ook weet ik het soms ge
woon veel beter dan mijn chef en
dat wordt totaal niet op prijs gesteld.
„Wanneer je bij intelligentie de invloed van de
cultuur, van genoten onderwijs en van sociaal mi
lieu in zekere zin wilt uitschakelen, dan is het niet
zo gek om gebruik te maken van Cattells culture
fair intelligence test", geeft Welco Tomic aan. To-
mic is staflid psychologie bij de Open Universiteit
in Heerlen. Cognitieve ontwikkeling (kennis) is
één van zijn expertisegebieden. „Binnen het le
denbestand van Mensa zie je dan ook een grote
verscheidenheid aan personen. Zeker niet alleen
mensen met een hoge opleiding of uit de zoge
naamd hogere milieus."
De Amerikaanse wetenschapper Raymond Cattell
wist in de jaren zestig en zeventig van de vorige
eeuw (in samenwerking met John Hom) een ver
schil aan te brengen in twee soorten intelligentie:
de 'vloeibare intelligentie' en de 'uitgekristalli
seerde intelligentie'. De vloeibare intelligentie
geeft volgens Cattell de aangeboren intelligentie
weer, zo vat Tomic samen.
„De test die Cattell ontwikkelde, is opgebouwd uit
figuren en symbolen. Bij deze vorm gaat het on
der andere om de flexibiliteit in het denken; het
vermogen van de persoon abstract te redeneren
en de snelheid van informatieverwerking. Cattell
richt zich hierbij op een basaal redeneervermogen
dat een mens toepast bij een grote verscheiden
heid van taken. Dit vermogen neemt af naarmate
we ouder worden. Deze intelligentievorm, vinden
wetenschappers, is in grote mate vrij van cultuur,
van het genoten onderwijs. Sommigen noemen
deze vorm dan ook wel cultuurvrij. Cattell noemt
zijn intelligentietest niet culture free, maar culture
fair."
„De test die uitgekristalliseerde intelligentie meet,
is opgebouwd uit onderdelen waarvan de inhoud
sterk wordt bepaald door het genoten onderwijs
en de cultuur waarin een persoon opgroeit. Bij
deze vorm gaat het om de stapeling van kennis en
vaardigheden die heeft plaatsgehad gedurende de
gehele levensloop van de persoon. Dit vermogen'
neemt toe naarmate we ouder worden. Deze
vorm is als het ware het resultaat van de invloed
van de cultuur en de omgeving op de vloeibare
intelligentie. De grote invloed van het onderwijs
en sociaal milieu is hier zichtbaar. Denk bijvoor
beeld aan de Cito-toets. Deze vorm van intelligen
tie is dus bepaald door de cultuur."
Mijn hele leven heb ik al het gevoel
dat ik anders ben."
Jessica Verhagen hoort dat vaker,
zegt ze. „En als dan bij ons de erken
ning wordt gevonden, grijpt dat diep
in. Plots vallen alle puzzelstukken
van een leven op hun plaats. Ik heb
soms huilende mensen aan de tele
foon. Vergelijk intelligentie met een
zakje knikkers dat je bij je geboorte
meekrijgt. De één heeft er drie, de
ander tien. Als je jaren achtereen
door omstandigheden maar met de
helft van je knikkers hebt mogen
spelen, is het heel moeilijk iets met
het hele zakje te doen als dat plotse
ling wordt opengeritst. Dan kun je
even in paniek raken."
Willem Kuipers, ook Mensa-lid,
heeft zich met zijn vrouw Annelien
van Kempen gespecialiseerd in de
loopbaanbegeleiding van hoogbe
gaafden. Het beeld dat de werkloze
vrouw op de testdag van zichzelf
heeft geschetst, past naadloos in het
profiel dat Kuipers en Van Kempen
in hun praktijk in Voorburg hebben
samengesteld. Zij gebruiken de term
'extra intelligent' (Xi). Kuipers en
Van Kempen kennen een Xi'er een
aantal kwaliteiten toe. „Een Xi'er is
bijvoorbeeld structureel nieuwsgie
rig. Hij heeft grenzeloze hekel aan al
les wat saai of routineus is."
Willem Kuipers heeft geen uitslag
van een IQ-test nodig om te ontdek
ken of iemand hoog intelligent is.
„Het lastige van zo'n intelligentietest
is dat het eigenlijk niets zegt wan
neer je die niet hebt gehaald. Wij
hebben geconcludeerd dat extra in
telligente mensen de Mensa-test niet
altijd succesvol afleggen. Door de
stress of door de aanwezigheid van
de vele andere kandidaten om hen
heen, lukt het niet. Haal je dergelijke
factoren weg, dan gaat het opeens
wel goed. Tot mijn grote ergernis
ben ik de eerste keer ook niet ge
slaagd. De testpsycholoog, die me
een paar maanden later in een rusti
ge omgeving testte, loste mijn pro
bleem op."
Actief lid van Mensa is Willem Kui
pers niet. „Ik denk dat Mensa vooral
mensen trekt die zelden een haven
kunnen vinden om bij gelijkgestem
den te kunnen aan
meren. Dankzij ons
werk en de vrienden
kring die we hebben
opgebouwd, vind ik
genoeg uitdaging."
Betweter
Dat is wel anders bij
de autospuiter die
zijn test zojuist heeft
gemaakt. „Mijn leven
is een pijnhoop. Ja je
hoort het goed, ik zeg
geen puin- maar pijn
hoop. Woordgrapje.
Kun je erom lachen?
Dat scheelt weer. In
de garage waar ik
werk lachen ze nau
welijks om me. Ze
vinden me een bet
weter, een uitslover
en een vreselijke zeur.
Ze zeggen ook wel
eens tegen me dat ik
hyperactief ben. Mijn
hele leven, ik ben nu
30, probeer ik ant
woord op een belang
rijke vraag te vinden.
Is er iets mis met mij
of met de wereld om
me heen?"
Over een paar weken
krijgt hij de uitslag
van de test per post
binnen. Als blijkt dat
hij lid kan worden
van Mensa, doet hij
dat meteen. „Ik heb
op internet alles gele
zen waarin het woord
Mensa staat ge
noemd. Ik ben van
plan lid te worden
van een SIG (Special
Interest Groups). En
ga naar het eerste
weekeinde dat wordt
georganiseerd. Ik wil
mijn leven omgooien
en heb het idee dat
Mensa me daarbij
kan helpen."
In het Leidse café
ontvangt Noreen de
Boer, vertegenwoor
diger van Mensa-re
gio Haaglanden een
nieuw lid. „Je zult
merken dat je via on
ze vereniging mensen
gaat ontmoeten met
een markante per
soonlijkheid. Reken
op veel discussies.
Twaalf mensalen, dertien meningen,
zeggen we wel eens."
De nieuwkomer wil eerst een tijdje
de kat uit de boom kijken. „Ik deed
voor de grap aan de test mee. Ik heb
een beroep dat me heel veel uitda
ging biedt. Ik weet eigenlijk niet of ik
hier wel op mijn plek ben." De Boer
die als 'regionair' bemiddelaar en
aanspreekpunt van de groep is,
drukt de nieuwe mensaal op het hart
de komende tijd van alles uit te pro
beren. „Heb je speciale interesses?
Kijk of je die met anderen kunt de
len." Geef de vereniging een kans en
er gaat een nieuwe wereld voor je
open."
„Bekijk het zo", klinkt het vanaf de
tafel. „Een professioneel hardloper
voelt zich ook niet uitgedaagd als hij
verplicht moet oplopen met een
zondagsjogger."
ZATERDAG
10 APRIL
2004
ER
BIJ
Dat mensen met een hoge in
telligentie niet altijd in staat
zijn een succesvolle loopbaan te
ontwikkelen, is algemeen be
kend. Steeds vaker duikt de
term 'emotionele intelligentie'
op.
De psycholoog Howard Gardner
heeft zich expliciet verzet tegen
het hanteren van 10-cijfers. Vol
gens Gardner worden bij een
10-test maar twee of drie soor
ten intelligentie getest. In 'Fra
mes of mind' (1983) inventari
seert hij de verschillende ma
nieren waarop intelligenties
zich uitdrukken. Wie hoog heeft
gescoord bij de Mensa-test,
heeft volgens Gardner nog an
dere gebieden waarop hij oer
dom kan zijn. Zo spreekt hij on
der meer van: muzikale, emo
tionele, sociale en motorische
intelligentie.
Emotionele intelligentie werd
in 1995 een nieuwe trend voor
een breed publiek dankzij het
boek 'Emotional Intelligence'
van Daniel Goleman. Vervol
gens publiceerde Reuven Bar-
On in 1997 de eerste EO-test
(BarOn EO-i). Mensa doet niets
met EO, geeft Jessica Verhagen,
de testpsycholoog van de ver
eniging aan. Volgens haar is de
EO-i meer een inventarisatie
van vaardigheden dan een test.
„De persoonlijkheidsstijlen wor
den gemeten en die kun je
gaandeweg aanpassen." Emo
tionele intelligentie is volgens
haar te coachen en dus te ver
beteren. „De aangeboren intel
ligentie ligt vast."
