Donau
Genieten van de mooie groene
TOERISME
I
Van urinoir tot museumstuk
Stad aan drie rivieren
Kampen vaart wel bij Sail
VRIJDAG 9 APRIL 2004
vaartbeurs
riodrome
lodrome te Lelystad
erdag en zondag de
Luchtvaartbeurs ge-
[edereen die op zoek is
zame vliegtuigfoto's,
t luchtvaartprogram-
ieke luchtvaartboeken,
liformen, vliegspellen
Ie pc of een mooie
iropeller voor boven
ïaard kan nu terecht
ednieuwe Nationaal
rt-Themapark Avio-
de luchthaven Lely-
ijn tevens veel randac-
f zoals plaatsnemen in
simulator. De beurs is
jf 10.00-17.00 uur.
Iprmatie: tel. 0900-
lwww.aviodrome.nl.
Ie slag
vakantie
schappelijke toilethuisjes, zoge
noemde privaten, die enkele
buren samen exploiteerden, of,
chiquer, thuis op een eenvoudi
ge pot of kakdoos, die soms
heel eenvoudig maar ook ver
bluffend luxe kon zijn. In een
koopmanswoning in de Zaanse
Buurt in het Openluchtmuse
um is bijvoorbeeld een Biede-
meier 'kamergemak' te zien
met 'jaloeziesluiting'.
Maar het kon ook heel eenvou
dig. In een arbeidershuisje uit
Tilbur g in 1870 is het privaat te
zien naast de drinkwaterput -
niet erg hygiënisch - dus wie
hoognodig moest kon in de
winter de strenge kou in, of hij
of zij moest de po gebruiken.
Veertig jaar later, in 1910, is er
al meer comfort en is het pri
vaat in de schuur onderge
bracht, maar is er voor koude
nachten nog altijd de po op het
bedstedeplankje.
Een boerin uit Vierhouten
brengt in het Openluchtmuse
um in beeld hoe je heel vroeger
heel netjes in het openbaar kon
plassen: haar broek had geen
kruis, en zo kon ze haar behoef
te doen zonder van onkuis ge
drag te worden beticht.
Ook als er wel zoiets was als
een toilet hield niemand er ove
rigens schone billen aan over,
want closetpapier was er tot
aan de negentiende eeuw niet.
Dus was het behelpen met tod
den, hooi, gras, mos of zelfs
platte steentjes, schelpen,
spaanders en dennenappels als
'aarswis'.
Closetpapier
In Europa kwam het gebruik
van closetpapier pas in het
laatst van de 19e eeuw in
zwang. Het eerste Amerikaanse
patent dateert van 1871. Closet
papier was in boekjes van 100
vel te koop bij krantenjongens
en hotelportiers. Wie geen geld
over de balk wilde gooien, ver
sneed kranten en oude boeken
tot pleepapiertjes die in een
leul is zojuist weer
lan na een lange win-
In die tijd zijn onder
P kinderspeeljungle in-
H is de tribune voor de
latjes bij de gorilla's
it.
il apen loopt inmid-
iikke buiken rond,
,n e apenbaby is reeds
/Vpenheul in Apel-
1 lagelijks open van
s(uur. Meer informa-
*5 357 5757,
Qnheul.nl.
ie
ren
ers
entiende eeuw kregen
eren soms een bijzon
pakket, namelijk dat
ïeater. Hadden ze het
theater eenmaal in el-
'K t, dan konden er mini
mi roeringen in gespeeld
«a
I i exemplaren van deze
theaters, plus een
irstellingen, is de ko-
d te zien in Slot Zeist,
jirmatie: tel.
■704,
■zeist./nl/info.
bakje op het privaat werden
klaargezet. Veel vlugschriften
die nu een schat aan cultuur
historische gegevens zouden
opleveren zijn op deze wijze
aan hun eind gekomen.
Het gebruik van water om het
achterwerk te reinigen is naar
Nederland gekomen door de
contacten met de koloniën. In
diërs hielden deze hygiënische
gewoonte ook aan na vertrek
naar Nederland.
Wie voor informatie over de
grote behoefte door-de-eeu
wen-heen naar het openlucht
museum komt moet overigens
niet een echte expositie rond
dit thema verwachten. Er is elk
half uur een rondleiding, waar
in de potten, kakdozen, priva
ten en nachtspiegels in de ver
schillende gebouwen - er zijn
heel mooie en oude exempla
ren - centraal staan.
Uiteraard passeren de bezoe
kers dan ook het inmiddels be
roemde Deventer urinoir, dat
zomaar ergens op het terrein
staat. Opgeknapt en wel. Ci
troentjesfris. Alsof je er vroeger
niet met een grote boog om
heen wilde lopen.
Een versierde kakstoel uit vroe
gere tijden.
Foto: Openluchtmuseum
in
ja Museum in Berg en
ht tijdens de paasda-
fl en 12 april, de be-
mee op safari door het
se dierenrijk. In het
'en buitenmuseum zijn
rtiviteiten rond het
jeren, zoals muzikale
is en tochten onder be-
van IVN-medewer-
activiteiten zijn tussen
16.30 uur. Het muse
lens de paasdagen ge
in 11.00-17.00 uur.
ie: tel. 024 684 12 11,
lcamuseum.nl.
De Donau is misschien wel de
door Arvid van der Wolf
door Henk Wageman
Twee jaar hebben de liefheb
bers van grote windjammers,
bottervaarten, oude en nieuwe
zeiljachten, zangkoren en oude
ambachten moeten wachten
tot Sail Kampen weer van start
ging. Dat langverwachte mo
ment is nu aangebroken. Van
avond, morgen, zondag en
maandag wordt de Hanzestad
weer overspoeld door vele tien
duizenden 'bootjesgekken'.
Het programma van het evene
ment is aanzielijk groter dan
dat van twee jaar geleden. Op
paaszondag is er, uit respect
voor de zondagsrust van de
kerkgangers, een aangepast
programma.
Het Sail-evenement is voor
Kampen als toeristische stad
van eminent belang. In 2002
kwamen bijna 100.000 bezoe
kers uit het hele land naar
Kampen. Hofman: „Nu zijn er
ook bezoekers uit Duitsland en
België."
■Nieuw voor Sail is de culinaire
carrousel, die op het Van
Heutszplein wordt uitgestald.
Horeca-ondememers presente
ren daar hun lekkernijen. Even
eens nieuw is de lage prijs voor
de consumpties. Bijna al het
eten en drinken kost gedurende
de Sail-dagen slechts 1.50 euro.
Hanzespel
Sail Kampen, het grootste mari
tieme evenement van Oost-Ne
derland, wordt geopend met
het Hanzespel, dat speciaal
voor Sail is ontworpen. Tijdens
dit spel worden typische Han-
zeproducten gepresenteerd. De
officiële opening is vanavond m
half negen met het Sail-lied,
uitgevoerd door de schoolkin
deren uit Kampen.
Morgen is er een vlootschouw,
een maritieme markt, een
shantyfestival en een straatthe
ater. Uiteraard kan, evenals in
2002, ook weer worden meege-
varen met grote zeilschepen, 's
Avonds zijn er optredens van
muziekbands.
Op zondag treedt het Orkest
van het Oosten op met Jaap van
Zweden en is er een culinaire
markt. Op maandag trekt het
Nederlands kampioenschap ui
en pellen de aandacht. Ook een
theateroptreden van Ventura
diezelfde dag is het bezoeken
waard.
Meer informatie: www.sailkam-
pen.nl.
De trotse vlootschouw tijdens Sail Kampen twee jaar geleden. Ook
dit jaar weer zullen prachtige schepen in vol ornaat op het water pa
raderen. Foto: Freddy Schinkel
beroemdste rivier in Europa. Veel
bezongen, bejubeld en bereisd.
Wie een beetje sportief is gaat
per fiets van Passau naar Wenen,
maar varen is natuurlijk het
meest romantisch. Keizerin Sisi
ging ons voor.
door Alice Plekkenpol
Nee, blauw is de Donau be
paald niet, maar het rijmt zo
lekker. In werkelijkheid is de ri
vier mintgroen, vanwege de
kalkrijke bodem en de reflectie
van bomen langs de oever. Hoe
groen, merkje vooral als je een
aantal dagen op het water ver
toeft. Varen op een rivier is een
ontspannende bezigheid. Je ziet
onderweg een wisselend land
schap als een natuurfilm aan je
voorbijtrekken. Dat bovendien
de route van het Zuid-Duitse
Passau naar Wenen als een van
de mooiste stukken Donau
geldt, is alleen maar meegeno
men.
Dat zegt ook kapitein Raimund
König, die de Donau al jaren
bevaart. Hij lijkt zo van een
Iglo-verpakking weggelopen:
een grijze baard en heldere
ogen in een vriendelijk gezicht.
De tocht die hij vaart is al de
cennia lang een topper onder
de riviercruises. König legt uit
dat zijn vlaggenschip MS Admi
ral Tegethoff van de organisatie
Donau Schifffahrt plaats biedt
aan zeshonderd gasten, maar
dat 'er slechts ruim vierhon
derd mensen meevaren om vol
doende bewegingsruimte te
bieden'.
Dat is even schrikken, want we
moeten er niet aan denken met
nog meer mensen op dit niet al
te ruime schip te vertoeven. Het
Het beroemde orgel in de Sint Stephansdom te Passau.
Voor zowel fietsers als opvarenden is Passau het
beginpunt van de Donaureis. De Zuid-Duitse
stad profileert zich vooral als stad aan drie rivie
ren (Donau, Inn en Hz), en heeft een klein oud
centrum waar je prima enige tijd kunt vertoeven.
Een orgelconcert bijwonen in de dom, winkelen
in de oude straatjes of vanaf een terras kijken
naar voorbij varende schepen. Vanuit Passau
gaan rivierschepen door liefst tien landen tot aan
de Zwarte Zee.
In de Sint Stephansdom wordt elke dag een or
gelconcert gegeven. Het domorgel is met bijna
18.000 pijpen het grootste ter wereld, en daarom
zit een half uur voordat het concert begint de
kerk met duizend zitplaatsen al nagenoeg vol
met toeristen en echte orgelliefhebbers.
Vroeger onwelriekend, nu chique, het urinoir bij het NS-station in
Deventer. Archieffoto: Vincent Jannink
Het Openluchtmuseum heeft
een opmerkelijk monument:
een urinoir, regelrecht afkom
stig uit de Deventer binnenstad.
Het wordt tentoongesteld sa
men met alles wat er rond vroe
gere toiletgang is te zien in het
museum, onder het motto 'Ge
zeik in het Openluchtmuseum.'
Wie had nou ooit gedacht dat
het rode bakstenen urinoir bij
het NS-station in Deventer ver
heven zou worden tot muse
umstuk? Zeker de nu mannelij
ke vijftigplussers in Deventer
niet, die nog de penetrante geur
in de neusgaten hebben zitten
van die altijd glibberige pisbak,
waar je alleen heen wüde als de
nood tot onduldbare hoogte
was gestegen, en heel zeker de
manverliefden in het herengil-
de niet die hier een vluchtig
seksueel contact zochten in een
bizarre omgeving.
En toch staat het urinoir, dat bij
de NS in Deventer dienst moest
doen voor de komende en
gaande mannelijke reiziger -
vrouwen moest het kennelijk
maar uitzoeken - nu te pronken
in het Openluchtmuseum in,
alsof het altijd statig en bijzon
der is geweest.
In zekere zin was het dat ook,
verzekert het Arnhemse muse
um, want de bijzondere struc
tuur in het metselwerk - verti
caal en horizontaal door elkaar
-' en het gekke dakje op de
muurtjes komt regelrecht uit de
beroemde Amsterdamse
school, en zou in de jaren twin
tig van de vorige eeuw ontwor
pen zijn door de Deventer
stadsarchitect Uytenhoudt.
Vanwege dat bijzondere is er in
Deventer ook zoveel discussie
ontstaan, nadat de gemeente
enkele jaren geleden aankon
digde dat ze het Stationsgebied
ging restaureren en het urinoir
moest verdwijnen. Toen herin
nerden sommige mensen zich
ineens het monumentale gehal
te van het meest onwelriekende
bouwwerkje van de stad.
En toen kwam ook al gauw het
Openluchtmuseum in beeld,
zegt woordvoerster Caroline
Berkhof. Haar museum brengt
leven, werken en gebruiken van
de mens in Nederland door-de-
eeuwen-heen in beeld, en daar
horen pies en poep én openba
re urinoirs natuurlijk bij.
Plassen en poepen, geen onder
werp waarover in het verleden
veel is verzameld - niet aan ge
dacht of misschien wel uit
schaamte - maar desalniette
min wel hoogst interessant is.
Want hoe heeft ons volk zijn
behoefte eigenlijk door de eeu
wen heen gedaan?
Vaak gewoon in de boerderij bij
de koeien in een mestton of
naast de boerderij in de natuur,
is het antwoord - voor de da
mes vanuit een broek zonder
kruis - of in de stad in de strui
ken, of gewoon in een plee bo
ven het water, of in gemeen-
Privaten en plees te kijk
Dit jaar staat het Openluchtmuseum in het teken van de vele
gezichten van verzamelen, sparen en bewaren. Ter gelegenheid
daarvan staan in het museum in het weekeinde alle plees, pri
vaten (vroegere gezamenlijke toiletten), kakdozen en nachtspie
gels extra in het zonnetje. Wie een po doneert heeft vrij entree.
De ludiek tentoongestelde pispotten zijn te zien tot en met zon
dag 18 april. Door het publiek ingeleverde po's worden daarna
overigens niet opgenomen in de permanente museumcollectie,
maar zullen aan het eind van het seizoen worden verkocht als
bloempot met inhoud. De opbrengst is voor restauratie van een
van de oudste gebouwen in het museum. In het weekeinde
worden rondleidingen gehouden rond toiletgang.
Openluchtmuseum Arnhem, Schelmseweg 89, tel. 026-6357611,
open tot en met 31 oktober van 10 tot 17 uur. Zie ook www-
.openluchtmuseum.nl
waagd op de tonen van een
muzikant en zijn Hammondor
gel. Er bestaan overigens ook
grotere schepen die uit Neder
land of Duitsland vertrekken en
waar de gasten wel aan boord
overnachten. Het is maar waar
voor je kiest. Zonder een doua-
nepaal tegen te komen glijdt de
Admiral Tegethoff langzaam
Oostenrijk binnen. Elke paar
uur wordt een stop gemaakt en
mogen de honderden mensen
van boord, om bijvoorbeeld het
klooster Engelszell te bezoeken,
of het lieflijke stadje Dürnstein.
Wie een beetje vlot kan lopen
kan die tijd, soms niet meer
dan anderhalf uur, goed benut
ten. Maar er zijn ook opvaren
den die veiligheidshalve een
terras dichtbij het schip verkie
zen. Zodat ze tijdig aan boord
Gezicht op Passau, beginpunt van veel Donaureizen. Foto's: Passau Tourismus
is nu al behoorlijk dringen aan
boord, zeker bij de buffetten en
de slechts drie damestoiletten
waarvoor zich bij tijd en wijle
lange rijen in de gang vormen.
Het mag de pret echter niet
drukken, want de stemming is
goed en meerdere keren per
dag legt de boot ergens aan
voor een massaal uitstapje, zo
dat iedereen even de benen kan
strekken. Bovendien komt deze
maand het nieuwe, iets grotere
schip in de vaart, de MS Kai-
serin Elisabeth. Die naam is
niet geheel toevallig gekozen,
want het is volgend jaar precies
150 jaar geleden dat de keizerin
van Passau via Linz naar We
nen voer.
Leeftijd
Op de Admiral Tegethoff bevin
den zich naast een handvol Ne
derlanders met name Duitsers
en Oostenrijkers die een dagje
of korter meevaren. Hieronder
veel jonge gezinnen, die de ge
middelde leeftijd flink omlaag
halen. Want de meeste gasten
die een meerdaagse cruise boe
ken zijn wat ouder, en minder
goed ter been.
Zij kennen de voordelen van
een riviercruise: je wordt niet
zeeziek en je ziet veel om je
heen zonder daar enige moeite
voor te hoeven doen. Nadelen
zijn er echter ook: er is nauwe
lijks vertier aan boord, wat ze
ker tijdens een regenbui op
breekt, en met maximaal dertig
kilometer per uur schiet het
niet echt op.
De schepen van Donau Schiff
fahrt voeren alleen dagtrajecten
uit. Er wordt niet aan boord ge
slapen, wel gegeten en gedron
ken, en af en toe een dansje ge-
rspeeljungle
i de apen
1 c is het aanlokkelijk
I iveken te luieren op
II van Salou, en 's
disco's af te struinen,
iedere jonge vakan-
voelt zich daartoe ge-
r is een (groeiende)
de vakantieweken
dl besteden, veel wil
ïleven en zich wil ver
vreemde culturen,
de kan onder meer
|j SIW Internationale
irsprojekten. Deze or-
erft jongeren voor
inlopende activiteiten.
:en van schildpad-
lermen in Mexico, een
lanleggen in Nepal of
een weeshuis in Gua-
ip 17 april is er van
10 uur een informatie-
rebouw Cunera, Nieu-
32 te Utrecht. Meer
|e en aanmelden: SIW,
:17 721, www.siw.nl.
npark
tn
jder Dierenpark heeft
per 1 april gewijzigd
park Emmen. Het idee
is dat de dierentuin,
best bezochte van
d, nog gemakkelijker
zal zijn. Het internet-
vens aangepast:
enpark-emmen.nl.
een week te doen. De tocht is
goed aangegeven, voert over as
faltpaden naar de mooiste plek
jes langs de Donau en is, niet
onbelangrijk voor Nederlan
ders, nagenoeg vlak.
Jetty Waaijenberg uit Hengelo:
„Ik heb de tocht in juni ge
maakt en het was zeer de moei
te waard. Nee, van tevoren heb
ik niet getraind, als je regelma
tig fietst is dat ook niet nodig.
Per dag leg je zo'n vijftig kilo
meter af, 'stroomafwaarts' over
vrij vlak terrein met slechts een
enkel klimmetje. Ik had geboekt
via een touroperator. Hoewel je
in je eigen tempo fietst en kunt
stoppen waar en wanneer je
wilt, zijn bepaalde zaken zoals
de hotelovernachtingen en di
ners al geregeld. Ook krijgt je
uitgebreide routebeschrijvin
gen en een pakket kaarten mee.
Die kaarten zijn trouwens nau
welijks nodig, want overal staan
de bordjes Donau Radweg."
Vroeg op
Met die opmerking zijn Dolf en
Jennie Snuverink uit Gorin-
chem het niet eens. Zij maakten
dezelfde fietstocht, maar moes
ten regelmatig zoeken naar de
juiste weg, bijvoorbeeld omdat
een bordje verkeerd om stond.
„Ook bleek dat wij van onze
touroperator een verouderde
routebeschrijving hadden ge
kregen. Wil je onderweg nog
iets zien, moet je vaak vroeg je
bed uit, want de meeste be
zienswaardigheden liggen aan
de langste trajecten. We hebben
dan ook tegen elkaar gezegd dat
wanneer wij de tocht ooit nog
eens over zouden doen, we op
sommige plaatsen twee dagen
willen blijven. Alhoewel, de Do
nau wordt vaak mooier voorge
steld dan ze is. Soms waren er
hele stukken dat we niets za
gen, of alleen maar industrie.
Dan blijft er weinig romantiek
over."
gangers erg in
trek. Het zijn
overwegend
sportieve vijfti
gers die in het za
del springen om
deze meest po
pulaire fietstocht
van Europa te
voltooien. De
route is een klei
ne 380 kilometer
lang en prima in
Een fietstocht langs de Donau laat zich goed
combineren met een vaartochtje op deze rivier.
Vanuit Nederland bieden di
verse touroperators geheel
verzorgde Donaucruises aan
van gemiddeld acht tot
twaalf dagen, waarbij men
per bus, trein of boot naar
Passau wordt gebracht en
vanuit Wenen terugreist naar
Nederland. Soms wordt aan
boord overnacht, soms in
hotels. Prijzen lopen nogal
uiteen, afhankelijk van de
kwaliteit van de boot en ho
tels, hetgeen inbegrepen is
en de eindbestemming van
de reis, Wenen of Boeda
pest/Bratislava. Grove indi
catie: tussen 600 en 1200 eu
ro.
Het is ook mogelijk ter plek
ke een of meer dagen te va
ren. Een driedaagse bootreis
van Passau naar Wenen, in
clusief hotelovernachtingen
en maaltijden, kost circa 220
euro per persoon. Meer in
formatie over Donau Schiff
fahrt Donau-Touristik, tel.
0043-732 20 80 16, www.do-
nau-touristik.at.
Voor fietsers geldt hetzelfde
verhaal: vanuit Nederland
worden tal van verzorgde
reizen aangeboden. Prijzen
variëren van 400 tot 800 eu
ro. Maar ook zelf naar Oos
tenrijk reizen en op de eigen
fiets stappen of ter plaatse
een fiets huren is mogelijk.
Algemene informatie: Oos
tenrijks Toeristenburo, Post
bus 94285,1090 GG Amster
dam, tel. 020 4684 793
(10.00-15.00 uur),
www.austria-tourism.at.
zijn als de scheepstoeter klinkt.
Varen van Passau naar Linz
duurt een dag, van Linz naar
Wenen ook. Je kunt een deel-
traject boeken of
de hele reis, en
eventueel verlen
gen in Wenen. Er
bestaat zelf de
mogelijkheid dat
fietsers een deel
van het traject af
leggen per schip,
en hun fiets met
de overige baga
ge laten vervoe
ren.
Passau-Wenen is
juist bij Neder
landse vakantie-
