LEIDEN REGIO
Herinneringen aan een door en door Leids bedrijf
Naturalis laat 'designstal' Herman slopef
De doorstart van een kapper
Nieuw onderzoek
naar val uit raam
Kloonkoeien Holly en Belle moeten terug naar eigenaar Pharming m
Telkens onderwerp van debat
zaterdag 3 APRIL 2004
ek
=iis*
yvegs
eerd
Archief Grofsmederij na jaren terug in Leiden
door Rody van der Pols
leiden - Voor de jonge generatie
is het een oude, saaie schoor
steen in het Leidse Ankerpark;
niets meer, niets minder. Voor
de oudere Leidenaar is het oran
je gevaarte langs de Zijlsingel
een monument, een symbool
voor het door en door Leidse be
drijf de Grofsmederij. Onlangs,
dook in België een deel van het
archief op van het in 1978 ter zie
le gegane bedrijf. STIEL-secreta-
ris Joop Gijsman bracht het naar
Leiden terug.
Dezelfde schoorsteen is ook te
zien op een oude zwart-wit
luchtfoto, gemaakt op een wol
keloze dag ergens halverwege
de vorige eeuw. Alleen staat de
bakstenen pijp hier niet mid
den op een grasveldje, maar
vormt hij het epicentrum van
een enorm industrieel complex
op de Zuidsingel. De afbeelding
laat een Leiden zien zoals we
dat niet meer kennen, vol indu
striële bedrijvigheid. Schepen
die af en aan varen door het
water van de Zijlsingel. Reus
achtige kranen langs de kade.
De fabriek, waar het een kabaal
van jewelste moet zijn geweest.
Daarachter de smalle arbei-
derswoninkjes, die jaren gele
den al onder de slopershamer
zijn gekomen.
De luchtfoto staat nu op de
werkkamer van Joop Gijsman,
secretaris van de Stichting In
dustrieel Erfgoed Leiden
(STIEL). Samen met de andere
spullen die hij onlangs met een
vriend in het Belgische plaatsje
Turnhout heeft opgehaald.
Daar lagen ze in het huis van J.
Eerland, de laatste eigenaar van
drijf legde. Enkele bewindslie
den volgden zijn voorbeeld.
Na zich aanvankelijk met wei
nig succes op de levering van
spoorrails te hebben gestort,
concentreerde de Grofsmederij
zich al snel op de scheepvaart.
Zo kreeg het bedrijf in 1844 van
de gemeente Leiden de op
dracht tot het vervaardigen van
een ijzeren trekschuit. En een
groot succes was de in 1876 in
gerichte sleephelling voor repa
raties aan schepen.
Het ging de Grofsmederij voor
de wind. Telde het bedrijf in
1875 nog 170 arbeidsplaatsen,
aan het einde van de eeuw wa
ren dat er al 440. Het bedrijf
aan de Zijlsingel groeide zozeer
uit zijn jasje dat er een extra fa
briek op het Waardeiland werd
neergezet. Hier werden ankers,
kettingen en 'flenzen' (een
soort 'ringen' waarmee buizen
aan elkaar bevestigd worden)
vervaardigd en giet-, smeed- en
constructiewerk verricht.
Hoewel de economische crisis
De Grofsmederij verhuisde in 1974 naar de Grote Polder in Zoeterwoude. Meteen daarna werden de oude
fabrieksgebouwen aan de Zijlsingel gesloopt. Het personeel van de Grofsmederij liet in 1936 een plaquet
te vervaardigen ter herinnering aan het eeuwfeest. De gevonden papieren draagt STIEL-secretaris Joop
Gijsman over aan het Gemeentearchief, maar voor de plaquette heeft hij nog geen bestemming.
Foto boven: archief Leidsch Dagblad, rechts: Hielco Kuipers
de Grofsmederij. Voor zijn Het gaat maar om een beschei-
overlijden in 1992 drong hij er- den collectie. Toch vertellen de
op aan dat alles wat aan het be- stukken het verhaal van de
Grofsmederij in een notendop.
Zo is daar het koperen naam
plaatje dat opdook bij de erven
Eerland. Het kroontje dat hier-
drijf herinnerde weer in Leiden
terecht moest komen. Twaalf
jaar na dato is die wens in ver
vulling gegaan.
op staat afgebeeld, verraadt de
koninklijke herkomst van de
Grof. Het was koning Willem I
die in 1836 de eerste twaalf
aandelen van duizend gulden
per stuk kocht en daarmee de
financiële basis onder het be<-
van de jaren '30 ook bij de Grof
smederij zijn tol eiste, kon het
personeel blijkbaar toch vol
doende geld bijeen schrapen
om een bronzen herdenkings
plaat aan te bieden ter gelegen
heid van het eeuwfeest in 1936.
Het gevaarte, van één bij ander
halve meter met een gewicht
van 85 kilo, is nu weer in Lei
den. Net zoals de vele foto's van
het bedrijf, de enorme appara
ten en de arbeiders achter mas
sieve werkbanken.
Ze roepen het beeld op van de
voorspoedige jaren na de oor
log. Bij het 125-jarig bestaan
telde de Grofsmederij maar
liefst zevenhonderd werkne
mers. Achteraf bleek 1961 het
hoogtepunt van het bedrijf te
zijn, dat draaide op de winst
van de gieterij. De overige afde
lingen speelden quitte of maak
ten verlies als gevolg van het
verouderde machinepark. In
vesteringen in nieuwe appara
tuur deed het management
niet, wat de Grofsmederij begin
jaren '70 noodlottig werd. Van
af dat moment ging Hoogovens
in IJmuiden zelf gietblokken
produceren, waarmee de be
langrijkste klant wegviel.
In 1971 moesten tachtig men
sen weg. In 1972 nog eens 150.
Een verhuizing naar de Grote
Polder - een industrieterrein in
Zoeterwoude - in 1974 moest
het bedrijf redden. Hoewel de
Grofsmederij hier nog een bij
drage leverde aan het feest ter
ere van het zevenhonderdjarig
bestaan van Zoeterwoude - ge
tuige een nu opgedoken oor
konde - bleven de verliezen
aanhouden. Er moest inge
krompen worden, wat resul
teerde in talloze conflicten tus
sen werknemers en bedrijfslei
ding.
In 1978 kwam het zelfs tot een
huis
bij
^StE
aan
.He
bezetting. Onder grote addin
dacht van de landelijke turha
en massale steunbetuigiijs bi
van de Leidse bevolking te 1
de actievoerders behoud
banen en het vertrek vani
teur H. Schut. Om die laa
eis kracht bij te zetten, wr\£
zelfs een 'zwartboek' bijg
den waarin de werkneme^j^
bezwaren uitten. „Schut ffi-
ei: te vol van zichzelf om^.
anders te kunnen bevattoTj
staat erin te lezen. En: „T
zegt m'n vrouw: sinds Scl
de K.N.G. is, kijk jij naar jo»s
sioen uit. Da's waar; ik vii
nu niet erg meer.'CH<
Het mocht allemaal niet F311
De commissarissen waresnsi
bereid tot enige concessie^
meer dan 160 jaar viel hedoc
voor de Grofsmederij. Ofpid
openbare veiling werd alBg
paratuur verkocht. De cal dn
gus met de eindeloze op^e
ming van gereedschappeM3
werkbanken, maar ook dje
reaus, zelfs tl-buizen ligt P10
die jaren weer in Leiden.ooi
als de brief van een advo|ter
aan eigenaar Eerdland wfvei
hem verboden wordt orrier 1
voorhand spullen apart tPch
den. ïaa
Voorlopig ligt het Grofsm ee
archief bij STIEL-secretai vt
Gijsman. Zodra alle papi(er'
geïnventariseerd zijn, krip al
een plekje bij het GemeePg
chief. Alleen voor de brofnt
gedenkplaat is nog geen lrsf
stemming gevonden, zeg 1
man. „Het Gemeentearcie
houdt zich niet met derg'ez
platen bezig. En Stedelijk!e
seum De Lakenhal heeft rer
steeds geen afdeling Leider
dustrieel en ambachtelijk
goed. Helaas, want zo'n c
zou deze erfenis wel verd rï
nen." fek'
eki
ic
den haag/leiden - Het Haagse
gerechtshof wil precies weten
onder welke omstandigheden
een Leidse vrouw door het
raam van haar slaapkamer op
straat belandde. Daarom is de
hoger beroepszaak van haar 39-
jarige voormalige echtgenoot
gisteren uitgesteld tot 15 juni.
Op die dag zal het Haagse ge
rechtshof het slachtoffer en een
toevallige voorbijganger als ge
tuige horen.
Volgens de vrouw heeft de man
met een mes in haar gezicht ge
sneden en haar uit het raam ge
duwd. De vrouw brak tijdens de
val twee rugwervels.
De man ontkende de vrouw uit
het raam te hebben geduwd. Zij
zou zo in paniek zijn geweest
dat zij zelf door het kleine
raampje is gesprongen. Advo
caat A. Visser zei dat het voor
de man vrijwel onmogelijk was
geweest de fysiek brede vrouw
door het smalle raam naar bui
ten te krijgen.
De Leidenaar is eerder door de
rechtbank veroordeeld tot vijf
tien maanden cel en tbs met
dwangverpleging. De man is
het niet eens met de tbs en wil
een contra-expertise. Het ge
rechtshof wilde niet zo ver
gaan. De reclassering zal de
huidige geestelijke toestand van
de man bekijken.
sei
door Wilfred Simons
leiden - De stal van Stier Her
man op het terrein van het Na
tionaal Natuurhistorisch Muse
um Naturalis wordt waarschijn
lijk gesloopt. Nu stier Herman is
overleden, wil Naturalis ook af
van de gekloonde koeien Holly
en Belle, die ook de designstal
van de Leidse architect Fons Ver-
heyen bewonen. De stal is des
tijds gebouwd op grond van een
tijdelijke ontheffing van het be
stemmingsplan voor de Leeu
wenhoek. Volgens woordvoerder
Hans Dautzenberg ligt sloop
daarom voor de hand.
Stier Herman (13) heeft gister
morgen een spuitje gekregen
op de faculteit der Diergenees
kunde in Uitrecht. Sinds eind
2002 kreeg hij medicijnen tegen
gewrichtsvergroeiingen (artro
se), maar de klachten vermin
derden niet. Bij röntgenopna-
men in oktober 2003 kwamen
ernstige vergroeiingen aan het
licht.
Hermans verzorgers en zijn
vaste dierenarts stelden vast dat
hij pijn had en dat zijn lijden in
feite uitzichtloos was. Een se
cond opinion van een onafhan
kelijke dierenarts bevestigde dit
oordeel, waarna tot euthanasie
werd besloten.
Omdat Herman een genetisch
gemanipuleerd organisme is,
moest hij volgens de wet on
middellijk worden vernietigd.
Alleen de huid is afgenomen en
wordt na conservering opgeno
men in de collectie van Natura
lis. Volgens Dautzenberg heeft
het orgaan 'cultuurhistorische
waarde'. „De huid is een mate
riële getuigenis van de manier
waarop wij aan het einde van
de twintigste eeuw omgingen
met genetisch gemanipuleerde
dieren. Herman was een icoon
van de biotechnologie en bo
vendien was hij het eerste gene
tisch gemanipuleerde rund ter
wereld."
De huid wordt om redenen van
piëteit niet tentoongesteld.
„Het museum neemt geen stel
ling in het debat over de vraag
of Herman aan mensen gelijk
gesteld kon worden, maar wij
respecteren zijn positie in het
maatschappelijk debat", aldus
de woordvoerder. „Wij weten
dat er zo tegen hem wordt aan
gekeken en dat is altijd bepa
lend geweest voor onze om
gang met hem."
De artrose van Herman had
niets te maken met het feit dat
hij genetisch gemanipuleerd
was. De aandoening is een na
tuurlijke slijtage van het kraak
been, waardoor gewrichten niet
goed meer functioneren. Artro
se is een gevolg van natuurlijke
veroudering en'komt zowel bij
dieren als bij mensen voor.
Met de dood van Herman komt
IN MEMORIAM
er een einde aan de stt.
Stier Herman, die veraipl
delijk was voor de ver."
van het dier. De firma's ig
en Nedap, die de expel
van de stal betaalden, scl
hun medewerking zodrtq
en Belle zijn overgedragir
eigenaar Pharming. En,
kostte destijds 227.000 1
Naturalis onderzoekt ncde
stal elders een tweede leïg
krijgen. te
kc
le
d
ir;
Hij heeft nog steeds moeite om
erover te praten. Sid Klavert,
van haarstudio Phoenix aan
het Rapenburg, krijgt tranen in
zijn ogen als hij het over de
sluiting van rijn zaak heeft.
Sinds begin dit jaar, 7 januari
om precies te rijn, is Phoenix
dicht. Maar Sid Klavert is niet
dood, hij leeft Hij is back in
town bij Arie Plu van de Euro-
Coiffeur aan de Stationsweg.
Samen met rijn vaste kapster
Henriëtte Bakker die met hem
de overstap maakte.
Problemen zowel zakelijk als
privé waren de reden voor de
sluiting van Phoenix. „Het ging
niet goed", kijkt Klavert terug
op die nare periode. „Ik heb tot
het laatst geprobeerd het on
heil af te wenden, maar dat is
helaas niet gelukt. Het was
voor mij een verschrikkelijke
tijd. Ik probeerde nog te red
den wat er te redden viel. was
daardoor regelmatig afwezig in
Phoenix, maar moest toch
dicht. Jammer, ook voor mijn
klanten. Veel studenten uit de
buurt maar ook de Leidse jetset
werd door mij geknipt."
Terwijl Klavert door een diep
dal ging, hoorde Arie Plu van
rijn problematiek en nam con
tact met hem op. „Sid is een
topstylist met ontzettend veel
podiumervaring. Ik kan hem
en Henriëtte goed gebruiken.
Wie wil geen vakmensen? We
werken hier nu met 14 mensen
verdeeld over twee salons. Je
kan het zien als een uitbreiding
van de Euro-Coiffeur maar ook
als het bewijs dat Sid weer te
rug is."
Die doorstart doet Klavert
zichtbaar goed. Inmiddels
heeft hij de klantenkring van
Phoenix schriftelijk op de
hoogte gebracht van rijn over
stap. En nu maar hopen dat rij
Arie Plu (links), Sid Klavert en Henriëtte Bakker werken samen bij de Euro-Coiffeur aan de Stationsweg.
Foto: Hielco Kuipers
De Blauwe Steen, die al 700 jaar in de
8reestraat ligt, is het symbolische
middelpunt van de stad.
Onder redactie van
Timoteus Waarsenburg en Eric-Jan Berendsen
TELEFOON 0 71 - 53 56 424
Klavert aan de Stationsweg we
ten te vinden. „Ik kijk graag
monter en positief vooruit",
schrijft hij aan zijn relaties. „In
mijn beginjaren heb ik mijn
eerste werkervaring bij de Eu
ro-Coiffeur opgedaan en hier is
de basis gelegd voor mijn kap-
perscarriere. Wij delen dezelfde
visie op het kappers vak en u
zult dan ook geen verschil mer
ken in aanpak en ambiance."
Van wie is de lamp?
De herinrichting van het Ra
penburg en omgeving leidde
gisterochtend in de Scheepma-
kerssteeg tot de nodig commo
tie. Medewerkers van de ge
meente vervingen daar een
lantaarn die aan de muur van
een woning was bevestigd.
„Pure kapitaalsvernietiging en
diefstal", aldus bewoonster P.
Chorus. „Die lamp hangt daar
pas twee jaar." Zij ging vervol
gens naar het politiebureau
voor een onderhoud met de
wijkagent. „Ik ga uitzoeken wie
nu eigenlijk eigenaar is van die
lantaarn. Het schijnt dat als dat
licht een aantal jaren aan jouw
huis is bevestigd, je als eige
naar van dat huis ook eigenaar
wordt van die lantaarn." De
lantaarn is inmiddels opgesla
gen in een loods van de ge
meente. Pas als de hele kwestie
is uitgezocht kan de lamp weer
worden gebruikt. „Als blijkt dat
het licht van mij is, wordt die
weer aan mijn woning beves
tigd en anders geeft de ge
meente de lantaarn een plekje
In de buurt van de Zijlpoort.
Volgens de gemeente is de lan
taarn zeven jaar oud en was
deze aan vervanging toe omdat
de Scheepmakerssteeg beter
moet worden verlicht.
Eric-Jan Berendsen
De geboorte van stier Herman
op 16 december 1990 gaf de
aanzet tot een maatschappelijk
debat over de vraag of geneti
sche manipulatie ethisch ver
antwoord is of niet. Natuur- en
milieuorganisaties beschouwen
genetische verandering als die
renmishandeling. Voorstanders
brengen er tegenin dat mensen
al eeuwen lang met uitgekiende
foktechnieken dieren verande
ren en dat genetische manipu
latie slechts een nieuwe metho
de is.
De 'geestelijk vader' van stier
Herman was de Leidse hoogle
raar Herman de Boer. Hij be
dacht aan het einde van de ja
ren '80 dat genetisch gemani
puleerde koeien het natuurlijke
virus- en bacteriëndodende
middel lactoferrine in hun melk
kunnen maken. Lactoferrine
komt van nature voor in borst
voeding, maar niet in kunstma
tige babymelk. Zou het niet ver
standig zijn om dit middel
daaraan toe te voegen en zo
zuigelingen te beschermen te
gen infecties?
De ondernemende hoogleraar
richtte het bedrijfje Gene Phar
ming op, dat aan de slag ging
om het menselijke gen voor lac
toferrine in te brengen in het
genoom van een koe. Het was
een heidens karwei en het eer
ste dier dat het gen in al zijn li
chaamscellen bij zich droeg,
bleek een stier: Herman. Op 16
december 1990 kwam hij ter
wereld in de proefboerderij van
Gene Pharming in Lelystad.
In 1992 kreeg Gene Pharming
(dat later het voorvoegsel 'Ge
ne' liet vallen) toestemming om
voortplantingsproeven met
Herman te beginnen. Tot en
met 1996 kreeg hij 55 nakome
lingen, maar de onderzoeksre
sultaten waren teleurstellend.
De dochters van Herman pro
duceerden slechts kleine hoe
veelheden lactoferrine, vooral
doordat het toegevoegde gen
niet goed werkte. Pas later
slaagde Pharming erin om de
Foto: ANP/Toussaint Kluiters
Stier Herman
1990 - 2004
techniek te optimaliseren.
In opdracht van het ministerie
van Landbouw, Natuurbeheer
en Visserij werden alle nakome
lingen na onderzoek gedood.
Hetzelfde lot dreigde in 1996
voor Herman, maar na maat
schappelijke protesten besloot
het ministerie hem te laten le
ven, mits hij geen nakomelin
gen meer zou krijgen. Hij werd
in dat jaar gecastreerd. Daarna
leefde hij ongestoord in een stal
op Pharmings proefboerderij in
Polsbroek, waar hij gezelschap
kreeg van 'kloonkoeien' Holly
en Belle.
Hermans einde dreigde op
nieuw in januari 2002, toen het
bezuinigende Pharming het on
derhoud van Herman, Holly en
Belle niet meer kon betalen.
Opnieuw stak een storm van
maatschappelijk protest op,
waarna de bedrijven Yarden en
Nedap hulp aanboden. Voor
45.000 euro per jaar kon Her
man een 'rustige levensavond'
genieten in een stal die archi
tect Fons Verheyen bouwde
naast het Nationaal Natuurhis
torisch Museum Natural* 1
stal kostte maar liefst 22 jg
euro, vooral door de wetjt
eisen die aan de construa§
inrichting werden gestelih
man mocht de stal - als |1
tisch gemanipuleerd orgil
- niet kunnen verlaten. 1
Sinds de geboorte van Hit
is de discussie over de to
baarheid van genetischen
pulatie niet meer verstoon
dit punt tekent zich in Ni_
land een echte cultuuro~
af, met opinies die niet ti
enigen rijn.
Een meerderheid van de~
derlanders vindt dat wij
met inachtneming van ri
fatsoensnormen, voor ei
doeleinden mogen prod
en gebruiken. Daar staal
groeiende minderheid t(
over die aan dieren func
tele rechten wil toekenn
zien geen principieel vei
tussen mens en dier en i
ervoor om ten minste 'n
rechten' te geven aan di
wij als onze 'naasten' bel
wen. Te denken valt aan
ten, walvissen, dolfijnen
honden en aan mensape
Leidse filosoof Paul Clite
pleitte zo'n positie in zijl
je 'Darwin, dier en recht
2001. Zoals 'racisme' wo
bruikt voor het maken vi,
derscheid naar ras, zo is.
gen van de Dierenbesch
en de Partij van de Diere
woord 'speciësisme' in 2
gekomen voor het makej
onderscheid op basis va«'
Een teken aan de wand i
althans in Nederland, W
bruik van Pharming oml
te gebruiken als 'produd
form' geen navolging hé
vonden. Bedrijven als C#
en Centocor maken med
met celculturen. Cellen I
weliswaar ook, maar stal
lenver van dieren af en i
dat opzicht ethisch meé
traal.
I
Wilfred Simons
