JULIANA
Oranjes ondersteunen elkaar bij laatste gang Juliana
Burgemeester Delft: Uitvaart
was tot in de puntjes in orde
Stijlvol, chique, respectvol en waardig'
dwin de Roy
ras niet welkom
iFT - Edwin de Roy van Zuy-
wijn was gisteren het enige
I van de koninklijke familie
e niet bij de uitvaart van prin-
s Juliana aanwezig was. De
htgenoot van prinses Marga-
a was niet uitgenodigd. Mar-
rita, die samen met haar man
meer dan een jaar lang ruziet
et de rest van de familie,
eeg wel een invitatie. Zij liep
men met haar tweelingbroer
me naar de kerk. Anders dan
1 ar broers Carlos en Jaime en
is Carolina had Margarita
i en rol in de kerkdienst.
erbazing rond
»uplet Wilhelmus
jiFT - Pieter van Vollenhoven,
hp er een week uit het zieken-
«is, was gisteren in de Nieuwe
:rk een van de dragers van de
issens met versierselen bij de
'aart van zijn schoonmoeder
liana. Hij droeg daarbij zijn
liform, met oranje sjerp, als
ljudant in bijzondere dienst
koningin Beatrix.
eens prins
eef toch thuis
iiFT - Prins Henrik van Dene-
:ken heeft gisteren op het
itste moment afgezegd voor
uitvaartdienst van prinses
liana. Marokko daarentegen
hurde naast de meestal als
(oonprins optredende prins
[oulay Rachid ook prins Mou-
l2j Youssef naar Delft ten teken
ui de groeiende vriendschaps
inden tussen de Nederlandse
-i Marokkaanse koningshui-
jn. Behalve regerende vorsten,
(de koningen Juan Carlos
>anje), Albert (België) en Carl
staf (Zweden), was er ook
i aantal leden van voormali-
vorstenhuizen aanwezig,
ider hen vorst Wittekind van
[aldeck-Pyrmont, een ver fa-
lilielid van Juliana, en hertog
van Beieren, hoofd van
:t vroegere Beierse konings-
lasten lunchten
lp Noordeinde
•en haag - Na afloop van de
jitvaartdienst keerde de ko-
[inklijke familie terug naar pa-
eis Noordeinde in Den Haag.
|aar gaf de familie - zonder
jrins Bernhard - een dejeuner
por zo'n driehonderd genodig-
jen. Dat waren niet alleen de
luitenlandse koninklijke gasten
oaar vooral ook naaste vrien-
en en bekenden van prinses
iliana. Niet alleen aan het to-
eelclubje van de prinses was
pdacht, maar vooral ook aan
Et personeel van paleis Soest-
P'k dat tot het laatst voor haar
Beft gezorgd. Ook in de kerk
ïdden zij ereplaatsen.
litvaart Juliana
|oed bekeken
lversum - De uitvaart van
pnses Juliana wist gisteren
iel televisiekijkers te boeien,
jet 3.246.000 kijkers was de
frkdienst, die vanaf 12.30 uur
a Nederland 2 was te zien, het
ieestbekeken onderdeel. Dat
ijkt vandaag uit cijfers van de
Ichting Kijkonderzoek.
doemen blijven
in de kerk
!Og
fin- - De Nieuwe Kerk gaat
jjdag weer open voor het pu-
ïek. Vandaag moet de toegang
jt de koninklijke grafkelder
irden afgesloten. De bloem-
iiering blijft echter nog een
dagen staan om het pu-
iek de gelegenheid te geven te
[men kijken. Na de uitvaart
p prins Claus in 2002 werd al-
meteen weggehaald.
iiFT - De uitvaartdienst voor
inses Juliana werd besloten
et het vijftiende en laatste
J mplet van het Wilhelmus. De
kst daarvan is de meeste Ne-
jrlanders onbekend. Vandaar
iis dat iedereen, de koninklijke
milie incluis, naar zijn pro-
ammaboekje greep om het
jtlied mee te zingen. Dat nu
eer wekte verbazing bij de
i litenlandse media, die de in-
uk kregen dat geen enkele
ederlander de tekst van het
1 >lkslied uit zijn hoofd kent.
an de Rijksvoorlichtingsdienst
e taak om uitleg te geven.
Prins Bernhard en koningin.Beatrix verlaten de Nieuwe Kerk in Delft, na de bijzetting van prinses Juliana.
Foto: ANP/Robin Utrecht
delft/anp - Burgemeester Hein
van Oorschot toonde zich giste
ren zeer tevreden over het ver
loop van de uitvaart en bijzet
ting van prinses Juliana. Vol
gens hem hebben medewerkers
van gemeente, politie en diver
se vrijwilligers- en hulpdiensten
ervoor gezorgd dat alles 'tot in
de puntjes in orde was'.
Behalve alle hulp van mensen
handen speelde het 'spreek
woordelijke oranjezonnetje'
volgens de burgemeester een
belangrijke rol op de voor Delft
evenzo belangrijke dag. Onder
de ongeveer 35.000 belangstel
lenden die zich in de histori
sche stad aandienden, is vrijwel
alles rustig verlopen.
Tpt op het laatste moment kon-
den mensen naar de publieks-
vakken worden geleid. Bij de
uitvaart van prins Claus in ok
tober 2002 werden veel mensen
teleurgesteld, doordat de politie
uit overdreven bezorgdheid de
route 'vol' verklaarde. Gisteren
was de route volgens de burge
meester goed gevuld, 'maar ze
ker niet vol'.
De politie verrichtte gisteren
toch nog zeven aanhoudingen.
Drie personen volgden niet di
rect een pplitiebevel op. Agen
ten hielden verder vier meisjes
aan die onrust onder het pu
bliek veroorzaakten doordat zij
in een vreemde taal dingen rie
pen. „Waarschijnlijk in het Ara
bisch", zei Van Oorschot, maar
zekerheid bestaat daarover niet.
S
Deze vier aanhoudingen leiden
niet automatisch tot vervolging,
zei de burgemeester. Volgens
hem zou het kunnen blijven bij
een vermaning.
De burgemeester noemde de
uitvaart en bijzetting histori
sche gebeurtenissen die indruk
op hem hebben gemaakt en
hem ontroerden. Bijzonder te
vreden was hij met de wijzigin
gen in de ceremonie rond de
bijzetting in de koninklijke graf
kelder van de Nieuwe Kerk,
waarvan de Delftse burgervader
sleutelhouder is. De bijzetting
van Juliana verliep sneller dan
die van Claus. „Ik was blij dat
prins Bernhard er mede daar
door aan kon deelnemen", al
dus Van Oorschot.
delft/anp - Iedereen was mooi
en passend gekleed en precies
volgens de wens van oud-ko
ningin Juliana. „Ingetogen,
stijlvol en'licht", zei de Neder
landse couturier Monique Col-
lignon gisteren. Koningin Bea
trix, prinses Christina, prinses
Margriet en prinses Irene waren
tijdens de bijzetting van de
oud-koningin gekleed in het wit
met zwarte accenten.
„De dochters zagen er prachtig
uit in het ivoorwit. Stijlvol, vol
met respect, chique en waar
dig", reageert Collignon vanuit
haar salon in Amsterdam. Zij
hebben hier een statement mee
gemaakt, wat hoort bij een ko
ningshuis."
Koningin Beatrix had een ivoor
kleurig jasje aan met bijpassen
de hoed. Als enige droeg zij hier
een zwarte japon onder. Prinses
Christina had een lang roomwit
mantelpak met bijpassende
lange mantel aan en klein
hoedje.
Prinses Irene had een roomwit
mantelpak aan met bijpassende
mantel met Brandenburgslui
ting en een stijlvolle hoed met
flap aan de voorkant. Prinses
Margriet droeg een wit mantel
pak met hooggesloten jasje met
Mao-boord en een witte hoed
met zwart-witte struisvogel
veren.
Door gehoor te geven aan de
kledingwens is tevens een his
torische traditie voortgezet.
Vanaf de bijzetting van prins
Hendrik is het gebruikelijk dat
het vrouwelijke gedeelte van de
directe familie van de overleden
koning of koningin witte kle
ding draagt. Dit was ook het ge
val bij Juliana's moeder, konin
gin Wilhelmina.
Behalve de vier dochters van
Juliana waren ook de klein
dochters geheel in het wit ge
kleed. Ook de met de familie
gebrouilleerde prinses Margari
ta. „Zij zag er erg stijlvol uit. Het
maakte het overigens extra bij
zonder dat de kleindochters
ook in het wit en ecru waren
gekleed", voegt Collignon toe.
Het geheel zwarte tenue van
prins Bernhard sprak haar
eveneens aan: „Hierdoor sta
ken zijn witte anjer en witte po
chet mooi af."
De couturier was zeer te spre
ken over de verschijning van
prinses Maxima. Zij had een
hooggesloten, zwarte japon i
met een omhoog staande ru-
cherand en -boorden van
roomwit en een hoge zwarte
hoed met satijnen band en een
grote roomwitte roos. „Dat zag
er fenomenaal uit. Wat dat be
treft zit ze al helemaal in haar
rol."
Het was volgens Collignon een
mooi beeld dat alle genodigden
de officiële kleedaanwijzing,
zwart met lichte accenten, had
den gerespecteerd. „Dat vorm
de een prachtig beeld. Koningin
Noor van Jordanië zag er heel
modern maar ook chique uit
met een lange, soepele, zwarte
leren jas met volants en een
grote witte sjaal over haar kap
sel gedrapeerd.
En koningin Silvia van Zweden
was heel stijlvol a la Jackie Ken
nedy. Koningin Paola van Bel
gië toonde zich subtiel met een
prachtige witte sjaal. Maar ook
de keus van de echtgenoot van
premier Balkenende vond ik
zeer stijlvol: helemaal in het
zwart met kleine witte stiksels
langs de zakjes en boorden van
haar pakje."
„Verrassend. Een ontroerend
historisch rijm", aldus de reac
tie van theologe Jacobina Geel
in de live-uitzending van de
NOS. Historicus Jan Bank zei in
diezelfde uitzending dat een fa
milietraditie zo toch in ere is
gehouden. „De monarchie uit
zich steeds meer in symboliek
en dat is toch erg mooi."
De kledingwensen van Juliana werden opgevolgd. Foto: GPD/Harmen de Jong
)tO: ANP
fan Vollenhoven
net versierselen
De kleinkinderen van Juliana hadden ook een rol tijdens de plechtigheid. Om beurten ontstaken zij een
kaars en lazen een stukje tekst. Na afloop werden de kaarsen weer gedoofd. Foto: GPD/Phil Nijhuis
Bij het passeren van de rouwkoets wordt een fietsende jongen geïnspireerd door marechaussee en politie. Foto: GPD/Joahn van Gurp
door Hans Jacobs
delft - Het ontroerendste mo
ment in de uitvaartdienst van
prinses Juliana kwam helemaal
aan het einde. Ondersteund
door zijn twee oudste dochters
Beatrix en Irene vermande
prins Bernhard zich voor de
trappen naar de grafkelder in
de Nieuwe Kerk.
Dit was het moeilijkste ogen
blik. Fysiek vanwege zijn broze
gezondheid en emotioneel van
wege de laatste gang achter de
kist. Hier had Bernhard (92)
zich dagen op voorbereid, maar
ook had hij er enorm tegenop
gezien.
Bernhard gaf zijn bril aan Bea
trix. Even leek hij te aarzelen.
Eén van zijn benen zwabberde
wat, dat maakte traplopen extra
lastig. Hij wankelde. De kerk
gangers, die via op alle pilaren
aangebrachte televisies het ver
loop van de plechtigheid kon
den volgen, hielden hoorbaar
hun adem in. Irene greep haar
vader nog steviger vast en stap
je voor stapje ging het vervol
gens naar beneden. Zij werden
gevolgd door de prinsessen
Margriet en Christina en de net
van een zware hernia operatie
herstelde Pieter van Vollenho
ven. Ook zij moesten elkaar hel
pen en ondersteunen.
Van afstand zagen de veertien
kleinkinderen, onder wie ook
de met haar familie in onmin
levende prinses Margarita, hoe
de burgemeester van Delft als
sleutelbewaarder van de graf
kelder het gordijntje dicht
schoof. Vijf minuten lang kon
het gezin van Juliana in eigen
intieme kring bij de baar af
scheid nemen terwijl de 1800
genodigden in de zonovergoten
Nieuwe Kerk wachtten. Daarna
begon de klim naar boven on
der de optimistisch gestemde
klanken van het lied 'Die winter
is vergangen, ik zie des meien
schijn'.
Een lentelied, vol hoop en blijd
schap en in overeenstemming
met de wens van Juliana er
geen treurdienst van te maken.
'Sterven is geen ondergang in
vergetelheid of donkere duister
nis, maar een overgang naar
het licht', vond Juliana. Daarom
droegen de vrouwelijke leden
van de koninklijke familie ook
geen rouwkleding, maar gingen
zij in het 'hoopgevende' wit ge
kleed, daarmee een oude fami
lietraditie voortzettend. 'Het
moet gaan over vrede en dat
mensen niet bang moeten zijn
Dominee Weimet Hudig aan het woord. Foto:ANP/Phil Nijhuis
voor de dood' had Juliana aan
haar vriendin, de remonstrant
se dominee Weimet Hudig als
boodschap voor de uitvaart
dienst meegeven.
'Niet prijzen, niet loven' stond
bovenaan het lijstje aanwijzin
gen dat de prinses voor de
dienst gaf, zo vertelde Hudig in
haar overdenking. 'En voor de
zekerheid onderaan: géén lof
tuitingen'. „De meeste mensen
willen niet gewoon zijn, ze wil
len graag bijzonder gevonden
worden. Bij prinses Juliana was
dat anders: iedereen vond haar
bijzonder, maar zij wilde graag
gewoon zijn", verklaarde Hudig
haar instructies.
Het lied dat prinses Christina
kort daarvoor had gezongen,
'Het is een gave om eenvoudig
te zijn, het is een gave om vrij te
zijn' paste daar bij. Het was de
'grote wens' van de oud-konin
gin dat haar muzikaal begaafde
jongste dochter zou zingen.
Hudig vond het moedig dat de
prinses onder deze 'emotioneel
zware' omstandigheden aan die
wens gehoor wilde geven.
Juliana had een duidelijk bood
schap voor haar nabestaanden.
Het leek of zij via de overden
king van Hudig nog één keer
aan iedereen duidelijk wilde
maken waarom ze met name
aan het begin van de jaren vijf
tig tegen alles en iedereen - niet
in de laatste plaats tegen echt
genoot Bernhard en het kabinet
- was ingegaan om de vrede te
prediken. „Uiteindelijk zou
haar inzet voor wereldvrede
haar grootste politieke strijd
worden, een strijd die zij durfde
aan te gaan: Vrede is geen asiel
voor gemakzuchtigen. Vrede is
de allerhoogste strijd, sprak zij.
Maar deze strijd heeft haar ook
veel teleurstellingen gebracht",
aldus Hudig.
De dominee die jarenlang acht
tot tien keer per jaar een week
einde naar paleis Soestdijk
kwam om daar met de prinses
over geloofszaken te praten en
discussiëren: „Zij was trouw
kerkgangster maar ging het
liefst naar verschillende kerkge
nootschappen. De bijbelspreuk
'onderzoekt alles en behoudt
het goede' paste uitstekend bij
haar. Zij bleef niet zitten in één
heilig huisje, maar ging graag
op ontdekkingstocht. Zij was
ervan overtuigd dat vele wegen
leiden naar die ené God. Of, zo
als Jezus sprak: het huis van
mijn Vader heeft vele wonin
gen", vertelde Hudig.
Dat verklaarde ook de veel be
sproken en met name door kar
dinaal Simonis sterk bekriti
seerde gang van de van huis uit
hervormde prinses naar de -
rooms-katholieke— communie.
Dat was bij het laatste openba
re optreden van Juliana, de oe
cumenische huwelijksdienst
voor kleinzoon Maurits en Ma-
rilène van den Broek.
„Dat was niet een gril van een
excentrieke oude dame. Com
munie betekent letterlijk ge
meenschap. En gemeenschap
tussen mensen van verschillen
de kerkgenootschappen was
haar liefste wens", aldus Hudig.
