KUNST CULTUUR
'Er zit een gat in ons collectieve geheugen' 'Klinghoffer' hee
André Hazes kan de wereld weer aan
Huygens in
vier musea
Knip- en plakwerk Raat wekt irritatie op
Sociaal bewogenserieus en komisch
Record expositie
Koolhaas
Rotterdam - Het eerste week
einde van de Koolhaas-ten
toonstelling in de Kunsthal Rot
terdam is door 4612 mensen
bezocht. Nooit eerder was de
animo voor openingsdagen van
een expositie in de Kunsthal zo
groot. Het oude record stond
op 4556 belangstellenden bij de
opening van de Esscher-exposi
tie in 1998. De tentoonstelling
is nog tot en met 31 mei te zien.
Prince opent
muziekwinkel
new york - Prince begint zijn
eigen on line muziekwinkel,
waar zijn nummers kunnen
worden gedownload. Hij heeft
de opening van de Musicology
Download Store gisteren aan
gekondigd op zijn website.
Prince biedt recente nummers
aan voor 99 dollarcent per stuk.
Materiaal dat eigendom is van
Wamer Brothers zijn niet be
schikbaar op de nieuwe site.
dinsdag 30 maart 2004
André Hazes bekende onomwonden 'een grote klootzak' te zijn geweest'. Foto: ANP/Rick Nederstigt
André Hazes is alive and kic
king! De Amsterdamse le
venspopzanger (52) hield zich
de afgelopen maanden zorgvul
dig schuil, maar moest gister
avond met de billen bloot, om
dat in Ahoy' zijn eerste van
twee inhaalbeurten op de rol
stond. De ruim tienduizend
trouwe fans werden vooral ge
rustgesteld inzake de algehele
conditie van de flink afgeslank
te volksheld. „Het gaat weer
goed tussen ons", waren de
woorden waarmee 'De Haas'
zelf ook al vrij snel aangaf dat
aan zijn even slepende als
spraakmakende huwelijkscrisis
met Rachel (voorlopig) een po
sitief einde is geknoopt.
Vandaar dat hij, na onomwon
den te hebben bekend dat hij
'een grote klootzak is geweest',
weer in volle overtuiging hun
lijflied 'Zij gelooft in mij' kon
aanheffen. Naast de houvast
van de herstelde relatie was er
de vertrouwdheid van het Rot
terdamse sportpaleis die Hazes
binnen de kortste keren weer
deden vlammen. Want of
schoon onvervalste Mokummer
met inmiddels geslaagde mega-
optredens in het Olympische
Stadion en de Amsterdam Are
na op zijn conto, Ahoy" blijft
toch de plek waar hij het best
met zijn brede achterban com
municeert. Daar ligt voor hem
inmiddels meer dan twintig jaar
concertgeschiedenis, daar vindt
gevoelsmens Hazes telkens
weer een intimiteit, die aan
merkelijk magischer is dan op
andere speelplaatsen.
Dat voordeel aanvoelende weet
hij ook dat hij zich wel enige
gemakzucht kan permitteren.
Met als gevolg dat in vergelij
king met eerdere bezoeken en
ondanks het (intussen vergeel
de) etiket 'zilveren jubileum'
Hazes verrassend weinig
nieuws te melden had. Nadat
vaste 'opwarmer' Sugar Lee
Hooper de hele tent al behoor
lijk aan het blèren had gekregen
met haar 'carnavalsrepertoire',
koos Dré zelf misschien wel na
drukkelijker dan ooit voor een
feest der herkenning middels
onder meer 'Slingers aan de
wand', 'Het is koud zonde
'Zeg maar niets meer',
amor, amor', 'Bloed, z\
tranen' en 'De vlieger'.
Ditmaal dus geen gew
gast als Xander de Buison
bij Hazes' vorige avondje
in september 2002 (als b
ger van partner Wend}
Dijk) ternauwernood de
concerten kon oversten
In plaats daarvan een Ho
se Tina Turner, met w
gastheer niet verder kwaï
een slappe versie van 'Een
je verliefd'.
Dergelijke minpuntjes (al
de soli van diverse ledei
showorkest Hollywood 1
vard) konden de pret
niet drukken, blij als iet
was dat de grote kleine
weer goed in zijn vel bit
steken.
Bernardo Bertolucci maakt film over revolutiejaar 1968 V V&V* UlllVCrSClc bctckcil
door Pieter van Lierop
venetië - Bernardo Bertolucci
kan zich herinneren dat in het
begin van de jaren zestig Itali
aanse jongeren die zoenden in
het openbaar, het risico liepen
van een bekeuring. De fameuze
cineast herinnert zich uit die tijd
ook de benauwde mores van
Amerikaanse films als het op
seks aankwam. En als de dag van
gisteren staat hem het revolutie
jaar 1968 voor de geest, toen we
reldwijd de jeugd in opstand
kwam en alle vensters open
gooiden. Over dit onderwerp
maakte hij 'The Dreamers' (vanaf
donderdag in de bioscoop), een
film die hij beschouwt als een
geschenk aan de jeugd van nu.
Bertolucci (64) maakte in de ja
ren zestig met 'La Comare Sec-
ca' en 'Prima della Rivoluzione'
naam als baanbrekend filmer
en bereikte later het grote pu
bliek met het schandaalsucces
'Last Tango In Paris' (1972) en
onder meer 'Novecento' (1976),
'The Last Emperor' (1986) en
'Little Buddha' (1993). Met zijn
nieuwste film keert hij terug
naar de jaren die hem hebben
gevormd als mens en als ci
neast. 'The Dreamers' is een
liefdesverklaring aan een tijd
perk waarvan volgens Bertoluc
ci de cultuurhistorische beteke
nis sterk wordt onderschat.
„Ik herinner me dat we in 1968
's nachts gingen slapen, in de
wetenschap dat we niet de vol
gende dag wakker zouden wor
den maar in 'de toekomst'. We
hadden de hoop dat heel snel
de wereld er anders zou gaan
uitzien en dat wij deel zouden
uitmaken van die verandering.
Het is een verwachtingsvol op
timisme geweest dat bij me is
gebleven tot eind jaren zeven-
leiden - Ter gelegenheid van de
375ste geboortedag van weten
schapper Christiaan Huygens
presenteren vier musea in de
streek waar hij woonde en
werkte een tentoonstelling over
hem. De exposities in het Huy-
gensmuseum Hofwijck in Voor
burg, Museum Boerhaave in
Leiden, de Universiteitsbiblio
theek in Leiden en Space Expo
in Noordwijk duren van 8 april
tot 31 mei. Van 13 tot 17 april
vindt ook een congres bij ESA
plaats, waar historici en weten
schappers het verleden belich
ten en vooruitblikken op de
toekomst. Huygens besefte als
eerste dat de 'oren' aan de pla
neet Saturnus een ring vormen
en ontdekte ook de grote maan
van Saturnus: Titan.
Twee winnaars
Sonneveldprijs
Amsterdam - De Dames voor
na Vieren en Wouter Deprez
hebben gisteravond tijdens het
Amsterdams Kleinkunstfestival
de Wim Sonneveldprijs in de
wacht gesleept. De Dames voor
na Vieren wonnen ook de pu
blieksprijs. De juryleden kon
den niet kiezen tussen de ont
roering van de dames en het
absurdisme van Wouter De
prez, lieten zij in een verklaring
weten. De Dames voor na Vie
ren „knalden" van het toneel.
„Vooral hun mimiek is ijzer-
sterk", luidde het oordeel.
Wouter Deprez kreeg het stem
pel „charismatische theaterper
soonlijkheid.
tig, tot aan de moord op de po
liticus Aldo Moro eigenlijk. Ik
vind het spijtig voor de heden
daagse jeugd dat zij een derge
lijk verwachtingsvol gevoel
moet ontberen. Ik zou willen
dat, als zij deze film zien, ze
worden aangestoken door het
vermogen om weer te dro
men."
'The Dreamers' speelt in Parijs,
in het voorjaar van 1968. Ach
teraf is het onvoorstelbaar dat
daar de studentenrevolutie los
barstte met als eerste aanlei
ding het sluiten van de Cinema-
thèque Francaise, waar direc
teur Henri Langlois een hele ge
neratie filmgekken had opge
kweekt door alles te vertonen
wat er volgens hem van cine
matografisch belang tot stand
was gebracht, rijp en groen,
goedgekeurd of verboden. Een
jonge Amerikaan (Michael Pitt)
ontmoet er een Franse broer en
zus (Louis Garrel en Eva Green)
en wordt uitgenodigd in hun
huis te komen logeren, aange
zien hun vader en moeder met
vakantie zijn. Dat draait uit op
een reeks emotionele en seksu
ele experimenten, die bruusk
worden verstoord als buiten op
straat het oproer uitbreekt.
Bertolucci verbleef in het revo
lutiejaar in de Franse hoofdstad
en hij zal niet ontkennen dat,
ook al werd het scenario voor
'The Dreamers' geschreven
door de Amerikaan Gilbert
Adair, er veel autobiografische
elementen in zijn film verwerkt
zitten. „Niet zo zeer in het spe
cifieke gedrag van deze adoles
centen - ikzelf was al 27 jaar
toen ik in Parijs terechtkwam -
maar wel in hun dromen, inte
resses en energie."
Bertolucci was er verbaasd over
dat, toen hij een jaar geleden
een ruwe versie van The
Dreamers liet zien aan jongeren
in Londen en niemand in staat
bleek de geciteerde fragmenten
te herkennen. „Vrijwel elk be
wustzijn van filmhistorie ont
breekt. Je kunt zelfs geen refe
rentie meer maken naar zo ie
mand als Marlène Dietrich en
erop vertrouwen dat jongeren
van nu nog weten over wie je
het hebt. En van wat er in 1968
allemaal in de wereld is ge
beurd, daarvan hebben ze
evenmin enige notie. Dat is
voor mij dan ook een onderlig
gend motief geweest om deze
film te maken: iets teruggeven
van wat ontstolen werd aan het
collectief geheugen. Het besef
dat het ging om een uniek tijds
gewricht waar politiek engage
ment, seks en popmuziek bij el
kaar werden geschud in de gro
te cocktailshaker van de cine
ma. Het was een soort magie
dat al die dingen en emoties
toen bij elkaar kwamen. Maar ik
heb niet het gevoel dat je nu bij
'The Dreamers' echt naar een
periodefilm zit te kijken, eerder
dat je met al je normale gevoe
lens van vandaag de dag via een
soort tijdmachine de kans krijgt
drie dagen mee te beleven uit
dat gedenkwaardig voorjaar van
1968."
Aan het einde van The
Dreamers horen we Piaf zingen:
'Non, Je Ne Regrette Rien'. Ber
tolucci vindt over het algemeen
dat spijt een zinloze emotie is.
Maar eigenlijk is er iets dat hij
wel degelijk betreurt: „Dat al
die ouders die protagonisten
zijn geweest in de jaren zestig,
hun kinderen niet hebben ver
teld waarom ze toen op de bar
ricaden hebben gestaan. Dat
hebben ze waarschijnlijk ver
zuimd uit een soort schaamte,
het gevoel dat het achteraf im
mers een mislukking is geweest.
Dat oordeel is evenwel zeer on
rechtvaardig. Al die vrijheid die
de jeugd nu heeft, is toen be
vochten. Het sociaal gedrag is
wel degelijk ingrijpend veran
derd sinds 1968. Het is ook het
moment geweest dat het femi
nisme tot bloei kwam, een van
de belangrijkste revoluties van
de twintigste eeuw."
Louis Garrel, Eva Green en Michael Pitt (van boven naar beneden) in 'The Dreamers'. Foto: Reuters
theater recensie
Aad van der Ven
Voorstelling: 'The Death of Klinghoffer'
van John Adams (muziek) en Alice
Goodman (libretto) door Onafhankelijke
Toneel en Rotterdams Philharmonisch
Orkest. Gezien: 26/3, LuxorTheater,
Rotterdam. Nog te zien aldaar: vanavond,
1/4 en 3/4.
Het liefst had hij een authentiek
cruiseschip gebruikt. Regisseur
Gerrit Timmers, met zijn voor
keur voor video in het theater,
had daarop willen filmen om de
beelden te integreren in de pro
ductie van 'The Death of Kling
hoffer', John Adams' opera over
de kaping van de Achüle Lauro
in 1985. Maar er was geen schip
beschikbaar, zodat dit snufje
locatietheater aan zijn en onze
neus voorbijging.
Dat bleek evenwel geen pro
bleem te zijn, want het nieuwe
Rotterdamse Luxor Theater is
op zichzelf al een cruiseschip,
gesitueerd als het is op de WU-
helminakade, waar grote ramen
uitkijken op het water en waar
ook het interieur zo oogt, dat de
bezoeker zich op een oceaan
stomer waant. En lag hier in de
buurt niet ooit de machtige
Willem Ruys aangemeerd, het
schip dat later - andere eige
naar, andere vlag - Achille Lau
ro zou gaan heten. Kortom, de
kust van Alexandrië, waar de
kaping zich afspeelde, mag dan
ver weg zijn, iets 'levensechts'
omgeeft deze productie wel.
Wat er gebeurde in oktober
1985 staat centraal, maar de
opera reikt verder. Terwijl
Adams' muziek zich in al haar
expressieve rijkdom ontvouwt,
verleent de tekst van Alice
Goodman, met haar poëtische
metaforen, de tragische gebeur
tenissen een historische dimen
sie en een universele geldig
heid. In deze productie worden
die kwaliteiten zichtba;
doorvoelbaar gemaakt, z
dat er een vorm van esotei
vaagheid is ontstaan.
Zwarte gordijnen omringt
toneel. In de eerste actt
stukje kajuit en een reling,
tweede acte even een ai
doek dat woestijnzand s
reert. Soms wordt een
tekst opgeroepen beeld
onderstreept doordat
monitors omlaag komei
bijvoorbeeld een vogel
rots of water. En wanneer
cS
in een lange aria terugkij
zijn leven, zien we het 1
lair dat hij beschrijft aan i
wiegen boven zijn hoofd.
Vooral hier is het de eenvc
de beeldentaal die in sa
hang met de navrante tel
de fascinerende, mystei
muziek een diepe
maakt. De opera is niet vr
muzikale monotonie, ma.
ze aria van Klinghoffer be
samen met die van twee k
tot de hoogtepunten. Dat
in nog sterkere mate voi
koorepisodes. Waar het c
tief zijn stem verheft geef
als een alwetende geest, h(
derwerp een mythische
Daar ook is John Adams 0
best.
Het koor in alle opzichtei
tengewoon bewonderens
dig, zoals ook het Rotter
Philharmonisch Orkest
mate behendig met
partituur omgaat. Onder
listen vallen vooral Scott I
ricks (kapitein), Vivian Ti
(Zwitserse grootmoeder)
Ruby Philogene (Omar) 0 j
net Collins als Marilyn
hoffer valt een beetje
Haar slotmonoloog behoo
de zwakste episodes vai
werk, zodat deze opera ir
zikaal opzicht als een
kaars uitgaat.
IN MEMORIAM
beeldende kunst recensie
Bernadette van der Goes
Expositie: 'Cold Sweat", werk van Thomas
Raat Prijzen: 225 t/m 4.000 euro. Te
zien: t/m 24/4, wo t/m za 12-17 uur,
Goede Vrijdag (9 april) gesloten, Centrum
Beeldende Kunst, Hooglandsekerkgracht
19-21, Leiden.
Lege huizen, lege tenten en lege
kamers. De tentoonstelling van
Thomas Raat bij het Leidse
Centrum Beeldende Kunst gaat
vooral over wat er niet is. Hoe
wel hij zichzelf een schilder
vindt en op die titel vorig jaar
de Koninklijke Prijs voor Vrije
Schilderkunst won, komt aan
zijn werk geen verf of penseel te
pas. Raat beperkt zich tot teke
nen en het beplakken van grote
vellen papier met plakplastic.
In het persbericht bij de ten
toonstelling zegt hij daarover:
„Schilderen is het rangschikken
van kleur. Ik rangschik met de
tape ook de kleur. Het nadeel
van het schilderen is dat de
mogelijkheden oneindig zijn.
Met het gebruik van tape leg ik
mezelf een beperking op. Ik
ben gebonden aan de eigen
schappen van het materiaal."
Voor een kunstenaar is dat een
opmerkelijke uitspraak. Veel
kunstenaars kiezen immers
juist voor maximale vrijheid. Ze
gebruiken materiaal waarmee
ze zoveel mogelijk kanten op
kunnen. Raat ziet daar bewust
van af. De vraag is wat de ach
terliggende reden is. Lukte het
schilderen misschien niet goed
genoeg? Is het knip- en plak
werk bedoeld als een experi
ment? Of ziet hij het als de eni
ge manier om uit te drukken
Wat moetje met al die dingen die alleen maar zijn en niets willen overbrengen? Publiciteitsfoto
wat hij wil overbrengen? Maar
wat wil hij dan zeggen?
In een van zijn landschappen
zien we bijvoorbeeld het dak
van een enorme tent. Her en
der staan ladders tegen de pa
len. Kennelijk is men bezig de
tent op te bouwen of af te bre
ken, en zijn de mensen die dat
moeten doen vertrokken. Ach
ter de tent loopt een hek, links
en rechts staan vlaggenmasten.
De gebruikte kleuren zijn hard
van toon. In het dak van de tent
is het roze zelfs fluorescerend.
Daardoor ontbreekt elke nuan
ce. De tent, de ladders, de vlag
genmasten, het hek, de lucht en
de grond zijn slechts dingen die
afstandelijk en gevoelloos zijn
weergegeven.
Hetzelfde geldt voor de andere
tentoongestelde werken. Of het
nu gaat om een hoog op een
berg gelegen huis, een kamer
met een leeg ziekenhuisbed, of
om twee mensen in witte ont-
smettingspakken die iets on
duidelijks staan te doen. Alles is
vlak en zonder emotie afge
beeld. Een andere kunstenaar
zou van zo'n onderwerp mis
schien iets onheilspellends of
angstaanjagends hebben ge
maakt. Zo niet Raat. Het is net
alsof niets in zijn voorstellingen
van enige betekenis is. Alsof hij
alle inspiratie, iedere subjectie
ve gedachte, al het leven er uit
filtert. Een leeg huis is een leeg
huis, en dat is het dan. Op den
duur wekt dat een gevoel van
irritatie op. Wat moet je met al
die dingen die alleen maar zijn
en niets willen overbrengen?
Een rare gewaarwording. Niet
elk werk op de tentoonstelling
heeft dat even sterk, maar toch
is het bijzonder dat Raat met
een aantal dit effect weet te be
reiken.
Peter Ustinov, de Britse filmac
teur met twee Oscars, produ
cent, regisseur, auteur, histori
cus, filosoof, commentator,
meertalig imitator, filantroop
en goodwill-ambassadeur van
de Verenigde Naties is in de
nacht van zondag op maandag
in een kliniek in Zwitserland
overleden. Ustinov woonde al
tientallen jaren in het dorpje
Bursins bij Genève. Hij zou op
16 april 83 jaar zijn geworden.
Hoewel zijn naam anders doet
vermoeden was de in Engeland
opgegroeide Ustinov maar voor
een kwart Russisch. Zijn vader
Jona was half Russisch, half
Duits en werd ook nog in Jaffa
geboren. Zijn moeder Nadia
was Frans met een flinke hoe
veelheid Ethiopisch bloed.
Zelf beschouwde Ustinov zich
als een 'Eurorus'. „Ik ben in St.
Petersburg op stapel gezet en in
Londen geboren." Tijdens de
oorlog diende Ustinov in het
Britse leger en schreef hij ook
zijn eerste toneelstukken, waar
onder 'Fishing for Shadows'.
Op 19-jarige leeftijd had hij al
zijn eerste van 35 filmrollen te
pakken in de Engelse productie
'Mein Kampf„Daarin speelde
ik Marinus van der Lubbe, die
tragische Hollandse anarchist
die volgens Hitier de Rijksdag in
brand had gestoken en daar
voor werd onthoofd. Bij zijn
proces zweeg Van der Lubbe in
alle talen, dus in die film hoefde
ik ook niets te zeggen."
Ustinovs carrière als acteur om
spande circa zestig jaar. Hij
werd begin jaren vijftig van de
vorige eeuw bekend door zijn
karakterrollen in grote Holly-
woodfilms. Zo speelde hij de
krankzinnige keizer Nero in
'Quo Vadis' en de sadistische
slavenhandelaar in 'Spartacus'
van Stanley Kubrick (1959).
Voor deze laatste vertolking
sleepte hij zijn eerste Oscar in
de wacht. In 1964 won hij zijn
tweede voor zijn rol in 'Topka-
pi'. Later werd hij vooral be
kend als de wat knullige Belgi
sche detective Hercule Poirot.
De Poirot-serie (met name
'Death on the Nile') liep ge
smeerd „omdat James Bond er
nog niet was." Ustinov werd
een gevierd acteur en regisseur,
bevriend met sterren als Charlie
Chaplin, Audrey Hepburn en
Vanessa Redgrave, kind aan
huis bij regeringsleiders van
Margaret Thatcher tot Mikhael
Gorbatsjov. Zijn laatste filmrol
was die van de Saksische keur
vorst Frederik de Wijze in 'Lu
ther' (2003). Ustinov was 00k
niet te beroerd om in tv-se
te verschijnen. Hij won er 1
Emmy Awards mee.
Hij mocht zich sinds 1990
Peter Ustinov noemen, toe
door koningin Elisabeth II
geridderd voor zijn ontzag
kende staat van dienst in d
showbusiness. Maar Ustini
was ook sociaal bewogen. 1
1968 werd hij goodwill-am
sadeur voor Unicef, het kii
fonds van de Verenigde Na
Hij deed ook onderzoek na
vooroordeelsvorming. Van
tici in het algemeen was P(
Ustinov nooit erg onder de
druk, maar hij had wel grol
waardering voor VN t
Annan, en de vriendschap
wederzijds. „Toen de Amei
nen Boutros Ghali er uit h<
den gewerkt, dachten ze in
nan een opvolger te hebbe
vonden die ze konden ring
ren. Hij leek een zachtmoe
zwart lammetje, rechtstree
weg naar de slachtbank. M
net als Mandela en Desmo
Tutu verrees Annan uit dat
teisterde Afrika als een wer
leider met visie en enorme
kracht."
Ustinov zat nimmer verleg
om een kwinkslag waarin 1
zichzelf niet zelden op de 1
nam. „Comedy is gewoon 1
grappige manier van ernsti
zijn", zei Ustinov, vader va
vier kinderen („Niet slecht
bedenkt dat ik geen katholi
ben"). En over de eindighe
van het leven: „Kinderen zl
de enige manier van onstei
lijkheid waar we zeker van
zijn."
Peter Kuijt
