Wanden vol sensuele vrouwen
KUNST CULTUUR
Retrospectief van Jean Rouch in Volkenkunde
y
Oeuvre dat een ode verdient
Gespierde armen als knoestige takken
zaterdag 6 MAART 2OO4
R7
Iterik bij
ans
dam - Museum Boij-
fan Beuningen viert de
erjaardag van een van
^roemdste ingezetenen,
p tiaar Co Westerik, met
cposities van 6 maart tot
jg!9 mei. In het prentenka-
een overzicht ingericht
leningen en aquarellen.
tentoonstelling in een
Jnzende zaal heeft Weste-
een selectie gemaakt
lilderijen en sculpturen
'ollectie van het muse-
leiden - Ter nagedachtenis aan
de beroemde Franse filmregis
seur-antropoloog Jean Rouch
heeft op vrijdag 12 maart een
mini-filmfestival plaats in het
Rijksmuseum voor Volkenkun
de. Behalve uit documentaires
van Jean Rouch bestaat het
programma uit inleidingen
door Dirk Nijland en Steef Mey-
knecht, docenten van de vak
groep Visuele Etnografie van de
Universiteit Leiden.
Jean Rouch overleed op 19 fe
bruari op 86-jarige leeftijd als
gevolg van een verkeersonge-
luk. Hij was op dat moment in
Niger, ter gelegenheid van een
culturele manifestatie over film,
waaraan hij meer dan vijftig
jaar had bijgedragen met zijn
films over Franstalig Afrika.
Rouch bracht een groot deel
van zijn leven door in Niger en
Mali, waar hij een actieve rol
speelde in de ontwikkeling van
de Afrikaanse cinema. Hij heeft
ongeveer 120 films gemaakt,
waarvan meer dan 70 volken
kundige films over landen in
West-Afrika. Daarbij produ
ceerde Rouch in diverse genres:
van het vastleggen van bijzon
dere rituelen tot improvisaties
en films over Nigerese volksver
halen.
Het Rijksmuseum voor Volken
kunde organiseert samen met
het Afrika Studiecentrum en de
Vakgroep Visuele Etnografie
van de Universiteit Leiden een
mini-filmfestival ter nagedach
tenis aan deze grote cineast die
doctor honoris causa was van
de Universiteit Leiden.
Het programma:
14.00 Inleiding Dirk Nijland
Dirk Nijland, oud-staflid
van Visuele Etnografie
(Universiteit Leiden). Hij
vertelt iets over de per
soon Jean Rouch en zijn
werk.
14.15 Bataille sur le grand fleu-
ve (Niger 1951) Het ver
slag van een grote nijl-
paardenjacht op de rivier
de Niger door de Sorko
vissers in Niger (Fransta-
14.45 Moro Naba (Burkina Faso
1958) Een documentaire
over de begrafenisplech
tigheden na het overlij
den van de Moro Naba,
de vorst van de Mossi in
Ouagadougou, en de ver
kiezing en intronisatie
van zijn opvolger in Bur
kina Faso (Franstalig).
s-vrouw. Foto: GPD
sns
lie
Iet Palais des Beaux-Arts
ranse stad Lille toont dit
tar liefst 160 werken van
aul Rubens. De doeken
Vlaamse barokschilder
jengebracht uit ver-
;ne collecties, zoals die
National Gallery in Lon-
t Museum of Art in Phi-
tia, de Galleria degli Uffi-
irence en het Louvre in
De expositie gaat duren
idaag tot en met 14 juni.
:nement moet een van
gtepunten worden van
lifestatie Lille 2004, Cul-
loofdstad van Europa,
n de voorverkoop al
kaarten verkocht.
se kunst
in Haag
kG - Het ministerie van
landse Zaken en Ko-
csrelaties heeft een gale-
iend in de hal van het
:rie aan de Schedel-
aven in Den Haag. De
«positie in de nieuwe
De Leeuw is van twee
kunstenaars: Christiaan
en Jacques Turk. Van
ildert landschappen
kleur en beweging een
)1 spelen. De figuren van
>en denken aan beelden
dassieke oudheid die
et gebruik van moderne
alen iets raadselachtigs
De expositie is te zien
net 1 april.
Overzichtstentoonstelling Dante Gabriek Rossetti in Van Gogh Museum
door Francoise Ledeboer
Amsterdam - Op de eerste Nederlandse
overzichtstentoonstelling over Dante
Gabriel Rossetti (1828-1882) hangen zijn
favoriete modellen in grote aantallen
aan de muren. Zijn voorkeur ging uit
naar mysterieuze, roodgelokte vrouwen
met een sensuele uitstraling van het ty
pe 'femmes fatales'.
Het turbulente liefdesleven en het
kunstenaarschap van Rossetti waren
zó onlosmakelijk met elkaar verbon
den dat het zicht op zijn prestaties ver
vaagde. Op het retrospectief in het Van
Gogh Museum is de mist opgetrokken
en verschijnt een intrigerend, origineel
kunstenaar op het toneel.
De expositie omvat rond tweehonderd
schilderijen, werken op papier, glas-in-
lood-ontwerpen, meubels, een altaar
stuk, foto's en sieraden. Dankzij de
nauwe samenwerking met de National
Museums Liverpool komen in het Van
Gogh Museum alle aspecten van zijn
leven en oeuvre aan bod. En ook als
dichter komt Rossetti in de schijnwer
pers te staan. Hij aarzelde aan het be
gin van zijn loopbaan tussen poëzie en
schilderkunst, maar bleef ook na zijn
definitieve keus voor de schilderkunst
gedichten schrijven. Vaak combineer
de hij schilderijen en gedichten tot een
'dubbel' kunstwerk, waarbij hij soms
teksten op de lijst plaatste en soms ook
op het schilderij zelf.
Hoofdconservator Julian Treuherz van
de National Museums Liverpool analy
seert in zijn bijdrage aan de catalogus
waarom het oordeel over Rossetti's
prestaties als kunstenaar vertroebeld
raakte. Zijn reputatie raakte zo aange
tast dat hij tegenwoordig niet zozeer
wordt geassocieerd met vernieuwing
en moderniteit maar 'met een morbide
en zwoele sensualiteit'.
Dat is niet moeilijk te begrijpen, stelt
Treuherz. Veel van zijn kunst behelst
ideeën over vrouwen, schoonheid, lief
de en seksualiteit en op obsessieve wij
ze verbeeldde hij bovendien steeds
weer dezelfde vrouwen. Dat waren
soms beroepsmodellen, maar meestal
vrouwen met wie hij in neutrale be
woordingen gesteld 'een hechte per
soonlijke relatie' had. De belangrijkste
onder hen waren zijn vrouw Elizabeth
Siddal, zijn vermeende maïtresse Fan
ny Comforth en Jane Morris, de vrouw
van zijn vriend William Morris.
Een wel heel morbide daad droeg ook
al niet bij aan een helder zicht op zijn
werk. Nadat zijn vrouw in 1862 was
overleden aan een overdosis lauda
num - een opiumdrankje dat dokters
in die tijd voorschreven tegen allerlei
kwalen - liet Rossetti haar begraven
met een manuscript van zijn gedich
ten. Acht jaar later liet hij de last weer
opgraven om het manuscript eruit te
halen.
Rossetti's eerste schilderij 'Maria's
meisjesjaren' uit 1849 is op de ten
toonstelling aanwezig zodat de bezoe
ker een goede indruk krijgt van de ar
chaïsche vormen, felle kleuren en mi
nutieuze details waarmee Pre-Rafaëlie-
ten als hij experimenteerden. Het werd
door de criticus van het blad Athenae
um lovend ontvangen. Hetzelfde blad
veegde in 1850 echter de vloer aan met
'Ecce Ancilla Domini!', een schilderij
waarop Maria de geboorte van Chris
tus krijgt aangezegd door de engel Ga-
briël. De criticus beschuldigde Rossetti
er zelfs van dat hij 'in het werk van de
grootste meesters alles negeerde wat
de kunst groot had gemaakt'.
Wie bijvoorbeeld zijn romantische
aquarellen met middeleeuwse onder
werpen als die over de Koning Arthur -
legende op de tentoonstelling bekijkt,
kan zich moeilijk voorstellen dat het
genootschap in 1850 werd overladen
met beschuldigingen van blasfemie,
crypto-katholicisme en een laakbare
imitatie van de maniërismen van de
vroegere kunst. Onschuldiger en char
manter taferelen over die vervlogen tij
den zijn niet denkbaar. Rossetti hield
er een diepe achterdocht tegen open
bare tentoonstellingen aan over. Daar
deed hij dan ook nooit meer aan mee,
dankzij particuliere opdrachtgevers
was dat ook niet nodig.
Geïnspireerd op Italiaanse Renaissan-
ce-portretten vereeuwigde hij vanaf
1860 zijn favoriete modellen in de rol
len van legendarische vrouwen als He
lena van Troje, Lady Lilith, Pandora,
Proserpina en Mariana. Door kleuren
reproducties zijn die werken ook wijd
en zijd bekend geraakt onder een
breed publiek, maar die missen de
rijkdom aan details en kleurenpracht
van de originelen.
'Dante Gabriel Rossetti'. Te zien: t/m
6 juni, dagelijks 10.00-18.00 uur. Van
Gogh Museum Amsterdam
Venus Verticordia (1863). Foto: Russell-Cotes Art Gallery and Museum, Bournemouth
15.15 Pauze
15.40 Inleiding Steef Meyknecht
Steef Meyknecht, Visuele
Etnografie (Universiteit
Leiden), vertelt over De
bende van Rouch (En
gelstalig), die hij o.a. met
Dirk Nijland maakte.
15.50 De bende van Rouch
(1992). Deze documentai
re laat zien hoe antropo
loog en filmmaker Jean
Rouch en zijn vier vrien
den-medewerkers uit Ni
ger de film Madame l'Eau
maakten.
La Primavera:
niet altijd even
sprankelend
muziek recensie
lidy van der spek
La Primavera: Clémence Comte,
blokfluiten, Maaike Boekholt, viola da
gamba, Siebe Henstra, clavecimbel. 5/3,
Waalse kerk, Leiden.
Uit de uitgebreide continuo
groep en een aantal solisten
heeft 'La Primavera' voor dit
concert slechts drie mensen
uitverkoren. Clémence Comte
op houten fluiten, Maaike
Boekholt op de viola da gamba
en Siebe Henstra aan het clave
cimbel spelen 'tijdloze kamer
muziek van Johann Sebastian
Bach'. Omdat Bach nogal eens
zijn kamermuziek bewerkte
voor diverse instrumenten,
vond dit Trio dat het verant
woord was om dat ook te doen.
Al meteen bij het Preludio mis
je het sprankelende, supervitale
clavecimbelspel van Arthur
Schoonderwoerd die ook zo af
en toe meedoet met Primavera.
Dat betekent niet dat Henstra
zit te prutsen, zeker niet. Zijn
spel is opmerkelijk gebonden
(legato) zo ver dat mogelijk is
op dit instrument, zelfs een
beetje plakkerig af en toe. Ter
wijl Clémence Comte's fluitspel
levendig en verfijnd is. Opval
lend is haar verzorgde frasering.
Het Ricercare in c, één deel uit
'Ein musikalisches Opfer', is op
een eenvoudig thema geba
seerd, dat Frederik de Grote
aan Bach voorspeelde met de
vraag of hij wilde improviseren
op deze opwaartse en chroma
tisch dalende lijn. Zoals Hen
stra het vertolkte was het nóch
saai, nóch opwindend. Inge
spannen naar zijn partituur tu
rend bracht hij het er goed af,
maar daar is alles mee gezegd.
In de driedelige Sonate in F
kreeg de gambist Maaike Boek
holt ruimte om in fraaie diep
aangezette streken de baslijn te
vertolken. Ook het clavecimbel
heeft veel meer te doen dan een
'gewone' continuo partij. Hen
stra speelde hier pittig en alert.
Primavera, als een zonnige len
tedag weliswaar met overdrij
vende wolkenvelden.
Welke film zou iedereen ge
zien moeten hebben? Wat
is het mooiste boek ooit ge-
schrevèn? Welke muziek
weet telkens weer te ont
roeren? Wat is het mooiste
kunstwerk aller tijden?
Kortom: waarmee is Ton
Wiechmann, hoofd presen
tatie van het Museum Boer-
haave, in de zevende he
mel?
Beste cd?
„Muziek lijkt me een te alge
meen begrip om zomaar over
het beste te spreken: gaat het
om de mooiste opera (Monte
verdi, Wagner), het mooiste
strijkkwartet (Opus 161 van
Schubert) of om de mooiste
liederen (Winterreise van
Schubert)? Je kunt die werken
toch niet met elkaar vergelij
ken? Als je zou vragen wat ik
naar een onbewoond eiland
mee zou nemen, dan kies ik de
Mattheus Passion van Johann
Sebastian Bach. Daar zit echt
alles in wat je maar kunt be
denken. Een afgrijselijk drama
waarop tweeduizend jaar wes
terse geschiedenis gebaseerd
is. Maar dan die muziek: van
zaalvullend geluid door twee
veelstemmige koren tot heel
intieme kamermuziek met één
instrument en één stem. Dan
ook nog die prachtige koralen.
Bach op zijn best."
DE ZEVENDE
HEMEL
- Beste boek?
„Tegenwoordig lees ik nog
maar weinig fictie. Vroeger ben
ik wel een tijd gek geweest van
Anna Blaman: Eenzaam avon
tuur. Momenteel ben ik erg ge-
interesseerd in architectuur.
Maar waar ik niet in uitgelezen
raak is De mechanisering van
het wereldbeeld van EJ. Dijks-
terhuis. Daarin wordt de ge
schiedenis van de natuurwe
tenschappen beschreven vanaf
de oude Grieken tot Isaac
Newton. In feite gaat het bij de
natuurwetenschappen om een
speurtocht, maar wel de meest
fascinerende speurtocht die ik
ken. Het is niet niks om te
trachten antwoorden te vinden
op vragen als: hoe zit de we
reld in elkaar? Wat zijn de
randvoorwaarden van ons be
staan? Misschien komen we
ooit nog eens uit bij de zin van
het leven. Toch ook geen on
belangrijke gedachte."
Beste film?
„Het is alweer een paar jaar ge
leden dat ik voor het laatst
naar een bioscoop ben ge
weest. Mijn voorkeur gaat uit
naar Dood in Venetië van Vis
conti, naar de roman van Tho
mas Mann. Ik heb die film vier
of vijf keer gezien. Nu ik erover
spreek zou ik die zo weer wil
len zien. Geweldige sfeerteke
ning. Bij Visconti is Venetië
nog een heel voorname, exclu
sieve stad en de film is veel
meer dan een veredeld kos
tuumdrama. Verval, verganke
lijkheid en verlangen komen er
op een prachtige manier aan
de orde. Je hebt het dus weer
over het leven zelf. Ik heb nooit
goed begrepen waarom men
sen zich zo verzetten tegen
verval en de vergankelijkheid.
Een strijd die bij voorbaat to
taal verloren is. Als scholier
leerde ik vroeger vijftig Franse
woordjes op een avond. Dat
zal me nu niet meer lukken.
Nou en? Dan heb ik het nog
niet over mijn lichaam. Daar
kon ik in die dagen ook wel
wat meer mee."
Beste kunstwerk?
„Als ik architectuur tot de kun
sten mag rekenen, dan kies ik
het Amsterdamse Plan Zuid
van H.P. Berlage. Grofweg de
bebouwing tussen de Amstel
bij het Amstelstation en het
Olympisch Stadion. Berlage
ontwierp de plattegrond, maar
liet de uitvoering aan anderen
over. Ironisch genoeg waren
dat architecten van de Amster
damse School. Berlage, die zelf
veel soberder ontwierp, veraf
schuwde de Amsterdamse
School. Hij zal er echt onder
geleden hebben dat zijn plan
toch in die stijl werd uitge
voerd. Het resultaat is niette
min overweldigend. Nergens
ter wereld kom je zo'n harmo
nieuze bebouwing tegen met
prachtige lanen, pleinen en
straten. Ik ben Amsterdammer
van geboorte, maar werk in
Leiden met veel plezier. Muse
um Boerhaave is in zijn genre
absolute wereldtop, het cen
trum van deze stad is de laatste
jaren behoorlijk opgeknapt (nu
het Vrouwenkerkplein nog) en
voor een biertje na het werk
met mijn collega's kan ik hier
ook heel goed terecht."
Wl* ~ty"MATnrAc
theater recensie
Wijnand Zeilstra
Voorstelling: 'Telkens weer het dorp', een
hommage aan Friso Wiegersma. Gezien:
5/3, schouwburg Leiden.
Bij 'Telkens weer' denk je aan
het bekende lied van Willeke
Alberti uit de film 'Rooie Sien'.
En 'Het Dorp' is nog altijd on
losmakelijk verbonden met
Wim Sonneveld. De vertolkers
van deze nummers zijn aan
zienlijk bekender dan de schrij
ver ervan: Friso Wiegersma.
Een paar jaar geleden ver
scheen er een verzamelbundel
van diens werk onder de com-
binatietitel 'Telkens weer het
dorp', waarin de teksten en
anekdotisch commentaar over
het ontstaan daarvan zijn opge
nomen. Deze bundel vormt
weer de aanleiding voor de ge
lijknamige voorstelling die mo
menteel door het land toert.
Een leuk idee dat in de uitvoe
ring van Jenny Arean, Joke de
Kruijf, Marnix Kappers en Tony
Neef een smaakvol geheel is ge
worden. Zeker ook, omdat
componist Ruud Bos, die veel
met Wiegersma heeft samenge
werkt, zelf aan de vleugel zit.
Mooie arrangementen, even
wichtige dosering en enkele
muzikale grapjes. Als je al die
bekende liedjes nu weer eens
achter elkaar hoort, moet je ge
woon erkennen dat dit oeuvre
een ode waard is.
Het werk van Wiegersma is
veelal vertellend van opbouw.
Jenny Arean kan daar meester
lijk mee om gaan. Je luistert,
alsof je de tekst nog nooit eer
der hebt gehoord. Zelfs 'Nikke
len Nelis' ("Zij kon het lonken
niet laten") heeft in haar vertol
king nog niets van zijn glans
verloren. Maar ook de anderen
hebben een manier gevonden
om op eigen wijze een interpre
tatie neer te zetten die stand
houdt naast het vaak overbe
kende origineel. Alleen 'Het
Dorp' moet je eigenlijk van
Sonneveld zelf horen. Het pleit
dan ook voor deze vertolkers
dat ze hem die eer gunnen. Bij
na precies dertig jaar na zijn
dood op 8 maart 1974 zien we
Sonneveld weer even in het
theater: op de achterwand van
het podium worden de video
beelden geprojecteerd terwijl
het ensemble langzaam maar
zeker het lied meerstemmig
overneemt. Het is tekenend
voor de zorgvuldigheid waar
mee dit project is opgezet.
theater recensie
Maarten Baanders
Voorstelling: 'The Wind Tree' door Galili
Dance. Gezien: 5/3 LAKtheater Leiden.
Aldaar nog te zien: 6/3.
Typmachines zijn uit de tijd.
Toch kun je met die tikgeluiden
nog muziek maken die een bel
letje laat rinkelen en als een
kick door je heen gaat. Percossa
heeft voor het dansstuk 'Peeled'
van Itzik Galili een spannend
slagwerkstuk met typmachines
gemaakt. Je kunt helemaal
meevoelen hoe de tien dansers
zich hierdoor in beweging laten
hameren. Hun soepele geba
ren, met energieke armstrek-
kingen, draaiingen en buigin
gen steunen prachtig op de
puntige geluiden, vooral door
de tamelijk zware, afgeronde
motoriek. De bewegingen,
waarvan de energie langs een
mooie lijn opgevoerd wordt,
zijn schitterend verweven met
de telkens wisselende lichtvlak-
ken op de vloer. Door deze een
heid wordt 'Peeled' een alles
omvattende bewegingskosmos,
waarin de dansers toch hun in
dividualiteit bewaren.
Vergeleken met deze geconcen
treerde eenheid spat 'Caviar'
van Sara Wiktorowicz alle kan
ten op. Je zit weliswaar ver
baasd te kijken naar de deca
dente chaos die de personages
aanrichten, er zitten ook lach
wekkende vondsten in, maar je
blijft toch met vraagtekens zit
ten. Schreeuwscènes, blauwe
pruiken, een zwoele mannelijke
striptease, e£n Broadwaypose,
een met proppen bekogelde
ballerino met academische
dansmaniertjes; niet onaange
naam, maar wat wil een dans
groep hiermee laten zien?
'The Forest' van Stephen Sh
ropshire is juist weer een stuk
met een sterke eenheid. Ge
spierde armen tekenen het bos,
als knoestige takken, gedempt
beschenen en met ijle, geladen
muziek op de achtergrond.
Heen en weer zwaaiende, rei
kende armen, beenheffingen en
draaiingen laten de verhalen
die zich in het bos afspelen tot
leven komen, waarbij idyllisch
vlammende duetten fraai in de
zachte strakheid van de groeps-
dansen opgaan.
Het programma bevat ook een
reprise van 'Through Nana's
Eyes', ontwapenend en geestig.
