KUNST CULTUUR
De knieval van Melissa Etheridge
Koninklijk Penningkabinet sluit in Leiden zijn deuren .!f.VYA*?..
Azijnzeikerij
rco Müller
raagd
r Venetië
Shania Twain: sexy rocktante en brave zangeres
Geestig gesteggel
van STAN rondom
evolutieleer Darwin
vrijdag 5 MAART 2004
R7
door Ad van Kaam
>rdam krijgt
jumhaven
tm - Op een deel van
NDSM-scheeps-
isterdam-Noord
Museumhaven deze
ar deuren. Aan de ka-
l dan twaalf histori-
pen waaronder een
jet-onderzeeër en de
n voormalig oplei-
p van de marine. Over
moeten er veertig
bezichtigen zijn. Het
i richt zich vooral op
l met kinderen. De
wil ook festivals
aantrekken.
limentale NDSM-werf
van het jaarlijkse
IJ-festival. Amsterdam
k het Scheepvaartmu-
Bt een museumhaven
jral historische binnen
repen te zien zijn.
-tenaars
ri werk weg
id/gpd - Aan een schil-
jcpositie in het gemeen-
_in Noord-Koggenland
is vroegtijdig een
komen. De twee plaat-
linstenaars, Marco van
i Frans Jansen, beslo-
weg te halen, na-
van het col-
aaide dat drie schilde-
verdwijnen. Op
ïken prijken woorden
en 'klootzak'. Alleen
>thouder J. Burger be-
ophef niet. „Volgens
™en die woorden in de
1 die schilderijen. Het is
-laai fel, onstuimig
ek en trends
js op festival
iuizen/gpd - Op het
:ntenterrein van Six
flland vindt van 11 tot
juni een festival
Éfeorganiseerd door ID
i, Marco V, Anouk,
Hind, Krezip, Dana,
Pirn, Roog, Real, Di-
irainpower treden op.
1 isatie rekent op 50.000
[in vier dagen en hoopt
jstival de komende ja-
it. Pop, dance en urban
ltraal op het festival,
rends op het gebied
t, games, 'thrills',
it, party, lifestyle, thea-
Jm. ID&T ziet NJOY als
iw soort festival.
;aro
leden
De Franse zanger en
Claude Nougaro ('de
Ier') is overleden. Hij is
Jeworden. De van een
;e stem voorziene Nou-
rd onder meer bekend
jazz et la java'. Jazz was
sie van hem, net als zijn
festad Toulouse, waar-
ïen lied opdroeg en
I zal worden begraven.
ag/gpd - Marco Müller
aagd om directeur te
;van het Filmfestival van
i De Zwitser Müller is
lirecteur geweest van de
ivals van Rotterdam en
De laatste jaren is hij
als producent actief ge-
Zijn nieuwe benoeming
pg worden goedgekeurd
ït bestuur van de Bien-
Êal de vervanger worden
pritz de Hadeln wiens
t na slechts twee dienst
iet werd verlengd. Insi-
enen dat De Hadeln in
de viel omdat hij er vo-
niet in slaagde om het
kaar te ritselen dat de
jGouden Leeuw zou toe-
aan de Italiaan Marco
ïio voor diens film Bu-
io, Notte.
het vakblad Variety is
leln een ontslagpremie
000 euro aangeboden,
waarde dat hij over de
onden van zijn ontslag
'en zwijgen tot septem-
het eerstvolgende festi-
r devug is. Het aanbod
hand gewezen.
leiden - Voor de zekerheid waren er pa
pieren zakdoekjes voorhanden op de af
scheidsreceptie in het Rijksmuseum van
Oudheden. Maar tranen werden er toch
niet geplengd bij het officiële vertrek
van het Koninklijk Penningkabinet uit
Leiden. Een beetje omkijken in nostal
gie, dat wel, maar toch vooral vooruit
blikken naar de toekomst. In Utrecht
ziet die er voor het nieuwe Geld- en
Bankmuseum een stuk florissanter uit.
Het vertrek uit Leiden van het Penning
kabinet stond al een paar jaar vast. Het
188 jaar oude Kabinet is sinds februari
gefuseerd met het Nederlands Munt-
museum en de afdeling Numismatiek
van de Nederlandsche Bank. Het Geld
en Bankmuseum, dat naarstig op zoek
is naar een moderne en 'snelle' naam a
la Naturalis, vestigt zich in het gebouw
van de Koninklijke Nederlandse Munt
in Utrecht. Opmerkelijk genoeg staat
dat aan de Leidseweg. Zo blijft er toch
nog iets hangen van de Leidse periode.
Daarmee komt een einde aan de pro
blemen rond de huisvesting waarmee
het Penningkabinet eigenlijk sinds zijn
oprichting in 1816 heeft geworsteld.
Oorspronkelijk gevestigd in het Maurits-
huis, verhuisde de collectie munten,
geld en gesneden stenen in Den Haag
van locatie naar locatie zonder een vas
te stek te vinden. Uiteindelijk kwam het
Kabinet in 1986 naar Leiden waar het
onderdak vond bij Oudheden. Maar
meer dan één tentoonstellingszaal kon
er niet vanaf voor een Rijksmuseum met
één van de mooiste muntencollecties
ter wereld.
Aan die situatie komt nu een einde. Het
nieuwe Geldmuseum krijgt alle ruimte
in het gebouw van de Nederlandse
Munt. De muntproductie - het slaan
van de euro - blijft op deze locatie ge
handhaafd en wordt straks gedeeltelijk
zichtbaar voor het publiek.
Aan de opening in 2006 gaat een groot
scheepse verbouwing vooraf. Het mo
numentale pand is in 1911 gebouwd
volgens het ontwerp van de toenmalige
Rijksbouwmeester C.H. Peters. De gevel
is grotendeels vormgegeven in de zoge
naamde Hollandse Renaissancestijl en
verkeert nog in de oorspronkelijke staat.
Het interieur is in de loop van de twin
tigste eeuw diverse keren gerenoveerd
en gemoderniseerd. Het fraaie, oor
spronkelijke karakter dat hierdoor is
aangetast, wordt door een grootscheep
se verbouwing hersteld. Tegelijk wordt
het interieur geschikt gemaakt voor alle
toekomstige activiteiten.
Het nieuwe museum krijgt naast een
aantal vaste opstellingen veel ruimte
voor wisseltentoonstellingen. Geld en
wat geld met mensen doet, vormen hier
de boventoon. In het Kenniscentrum
kunnen verzamelaars, wetenschappers
en geïnteresseerden zich verdiepen in
alle facetten van de numismatiek.
Leven van Amerikaanse rockzangeres begint bij de veertig
door Theo Hakkert
Amsterdam- Ooit werd ze zelfs
de vrouwelijke Bruce Spring
steen genoemd. Melissa Ethe
ridge, rockchick met ruige gita
ren. Een strijdbare lesbienne bo
vendien. Maar in moeilijke tijden
voor de muziekindustrie tellen
reputaties niet. Ze werd ge
dwongen een cover op te ne
men.
Kiezen? Alleen tussen graag of
helemaal niet. Ze kreeg één
liedje. „Take it or leave it." En
dan is ze een ster van wie pop
encyclopedieën melden dat ze
een van de beste en belangrijk
ste artiesten van de jaren ne
gentig was. Melissa Etheridge,
destijds een opdondertje uit
Kansas, maar inmiddels is ze 42
jaar, een wijze vrouw, een lesbi
sche moeder en nog altijd een
gedreven rockmuzikante.
'Lucky'De titel van haar nieu
we cd is voor velerlei uitleg vat
baar. Maar wie haar verhaal
hoort, zal toch het eerst en
vooral houden op 'mazzel dat
die cd er überhaupt gekomen
is'. Haar eerste idee was een li-
ve-cd te maken. Bij nader in
zien toch maar niet en - ach,
laat haar het zelf vertellen.
„Het is een hele reis geweest.
Het is waar: mijn eerste idee
was om een live-plaat te ma
ken. Omdat ik net van een tour
nee kwam. Vervolgens werd het
toch studio en toen vond de
platenmaatschappij het niks.
Het ontaardde in een discussie
over de vraag tussen kunst en
commercie. Zelf zat ik met de
vraag waar ik zelf in deze zaak
stond. Een compromis, een
knieval? Zo ja, hoe diep? Kort
om, het werd een gebed zonder
eind."
„Ik had, voor mijn gevoel, een
heel oeuvre bij elkaar geschre
ven en gespeeld. Een oeuvre
dat staat. Allemaal zelf geschre
ven nummers. Succes op alle
continenten bij wijze van spre
ken. En dan komt de platen
maatschappij me vertellen dat
ik een liedje van iemand anders
op moet nemen omdat ze an
ders niet achter mijn plaat kon
den gaan staan. Daar moest ik
even over nadenken, dat kun je
je voorstellen."
De keuze was al voor haar ge
maakt. Ze kreeg 'Breathe' voor
gelegd, een liedje van Green
Wheel dat de groepsleden zelf
niet uit wilden brengen omdat
ze zich in een andere richting
hadden ontwikkeld. Keuze?
Melissa Etheridge: 'Ik ben van ver gekomen.' Foto: GPD
'Breathe'. 'Adem'. Ademen of
stikken. Want de maatschappij
hoorde bij haar eigen liedjes
geen hit.
„Het zijn bedrijven die worden
gerund door boekhouders, ac
countants en advocaten. Dat is
treurig, maar zo is het. Het gaat
om cijfers, zeker nu het zo
slecht gaat met de verkopen.
Zonder die cover zouden ze
geen geld inzetten om een al
bum van mij uit te brengen en
te promoten. Dan sta je voor
een dilemma. Gelukkig vond ik
de song wel bij mij passen. Ge
lukkig houden zij zich nu ook
aan hun afspraken en promo
ten ze me van alle kanten. Ik
word van interview naar inter
view gesleept, van radiostation
naar radiostation. Goed!"
De ironie wil dat er overigens
wel een knaller op de cd staat.
Misschien niet een commercië
le hit, maar dat hoort ook hele
maal niet bij Melissa Etheridge.
„Ik ben geen hit-song schrijver.
Zo zien mijn fans me helemaal
niet. Hits kan ze geen donder
schelen."
De knaller - zelf spreekt ze van
een tijdbom - heet 'Secret
agent'. Een vlammende
rockode aan een spetterende,
bloedmooie lesbienne die man
nen en vrouwen tot wanhoop
drijft. Daar gaan straks alle
Ahoy's van deze .wereld bij uit
het dak.
Ze grijnst, net zo overtuigd van
de kwaliteit van de song, als de
vrouw over wie ze zingt. „Dat
liedje jaagt angst aan. Mijn ma
nagement en de platenmaat
schappij willen er niet eens
over praten. Maar ik weet, en zij
ook heus wel, dat 'Secret agent'
live een geweldig succes zal
worden. Het is nu al een tijd
bom. Mensen zijn niet gewend
aan een vrouw die krachtig in
haar seksualiteit staat. Het is
nieuw en dus beangstigend.
Juist de manier waarop de
mensen om me heen niet op de
song reageren zegt veel."
'Lucky" betekent in haar geval
ook levensgeluk. Een relatie liep
ten einde. Een nieuwe begon.
Daar horen kreten als deze bij:
„Ik heb mijn grote liefde gevon
den. Halverwege mijn leven."
Het is haar achtste album. Te
rugkijkend: „Ik leek zo jong.
Wist ik toen eigenlijk wel wat ik
deed? Nu zeg ik: ilk ben van ver
gekomen. Het is een goed leven
en een rare loopbaan. Het suc
ces kwam en ging op verschil
lende tijden op verschillende
plaatsen. In Australië ben ik bij
wijze van spreken aan de come
back bezig. Daar representeer
ik de jaren tachtig. In Amerika
is het succes jonger. Eigenlijk
wel lekker. Zo was er niet één
liedje dat me wereldwijd op
hetzelfde moment beroemd
maakte. 'Like the way I do' en
'Bring me some water' zijn de
enige twee liedjes die ik overal
kan spelen en die overal het
zelfde enthousiasme losma
ken."
Opdondertje uit Kansas. Ooit
eert grote mond, grote gitaar,
grote gebaren. Was dat iets van
toen? „Meisjes spelen geen gi
taar meer. Hip hop en r&b heb
ben het overgenomen. Pink is
de enige uitzondering. Niet dat
ze gitaar speelt of anderszins op
mij lijkt, maar de attitude is de
zelfde. Ik ben blij met mijn leef
tijd en mijn wijsheid. Ik ben
niet jong. Ik ben niet oud. Mijn
muziek is ook nog fris. Ik ben
blij dat ik geen twintig meer
ben en nog moet beginnen."
muziek recensie
Louis du Moulin
Wonderlijk fenomeen, die Sha
nia Twain (38). Enerzijds een
wilde, sexy rocktante, maar
vaak bijna tegelijkertijd een
zeer brave zangeres, die haar
giga-succes nog altijd goed
weet te relativeren en ook soci
aal probeert te 'exploiteren'.
Vandaar dat haar officiële Ne
derlandse concertdebuut gis
teravond in het uitverkochte
Ahoy' werd omlijst met een lo
terij ten bate van Villa Pardoes
voor ernstig zieke kinderen in
Kaatsheuvel plus een adhesie
betuiging tegen de commercië
le zeehondenjacht in haar eigen
Canada.
Dat haar eerste Europese tour
nee zo lang op zich heeft laten
wachten kan niet alleen worden
toegeschreven aan haar zwan
gerschapsverlof rondom de ge
boorte van haar eerste kind Eja,
inmiddels alweer tweeënhalf.
Twain, die al in 1998 met
'You're Still The One' haar eer
ste hit aan deze oceaanzijde
had en daarna aan de lopende
band als platenartieste bleef
scoren, was gewoon lange tijd
niet erg reislustig. Hapklare
popsongs produceren met haar
uit de hardrock afkomstige
echtgenoot Mutt Lange en die
in flitsende videoclips de hele
wereld over sturen, dat werkte
wat haar betreft ook best. Zie de
gigantische verkoopcijfers van
met name haar internationale
doorbraakalbum 'Come On
Over', dik 35 miljoen exempla
ren.
Vorig jaar september trapte ze
dan eindelijk af voor een lang
durige concertreis over de halve
aardbol met als alibi haai' nieu
we cd 'Up!'. Het positivisme
waar dat album van overloopt
(als eigen antwoord op '11 sep
tember') draagt ze ook op het
podium aldoor uit: Shania
Twain 'live' is twee uur lang een
bruisende 'feel good happe
ning', waarbij de dartele front
vrouw geraffineerd gebruik
maakt van haar ronde speel
plaats in het hart van de arena
en van haar negenkoppige ba
sisband, die als een ring van
vooruitgeschoven pionnen tus
sen het musiceren door veel
aanvullende lol trapt.
Met country, ooit Shania's eer
ste liefde, heeft het muzikaal
vrijwel niets meer te maken,
pi
AD VAN KAAM
Dat een profeet in eigen stad derde vijf 'Zonnebloemen'. Had
niet wordt geëerd, is een uit- het aan hem gelegen dan waren
drukking zo oud als de Bijbel dat er tivaalf geworden. Hij leef-
zelf hij is van Mattheus. Een de alleen niet lang genoeg om
spreuk van een andere tijd - dat plan ook daadwerkelijk te
maar nog altijd actueel. verwezenlijken. Ander voor-
Neem Jan Wolkers. Hij legt mo- beeld: Picasso had zijn blauwe
menteel de laatste hand aan een en roze perioden. Fasen waarin
kunstwerk dat
is bedoeld om
straks het Cen
traal Station
van Leiden op
te fleuren. De
inkt van het
Leidsch Dag
blad met een
verhaal over
de kunstenaar
en een foto
van de ma
quette is nog
niet droog of
hup - daar
valt de halve
Leidse kunst
wereld over de
man en zijn
zuil heen. De
kritiek luidt:
het object is te
duur; waarom
moet Wolkers
het makenhet
werk is niet
origineel is,
want in IJssel-
stein staat een
soortgelijke pilaar.
Dit is nu weerzo'n typisch voor
beeld van puur Hollandse en
vooral zeer calvinistische azijn
zeikerij. Kinnesinne ook. En wel
hierom. Hoezo te kostbaar?
Blijkbaar valt een kunstwerk
van een man met de naam en
faam van Wolkers iets duurder
uit dan een schilderij van Fer
Hakkaart of iets van de hand
van Hester Keijser. Ik geef toe,
150.000 euro is geen kattendrek,
maar exorbitant is het nu ook
weer niet. Kijk en vergelijk maar
eens wat er vandaag de dag om
gaat in de kunsthandel. Veel
geld vooral.
Dan die ondemocratisch tot
stand gekomen keuze voor Wol
kers. Het gemeentebestuur is
door de burgers aangesteld om
keuzes te maken. Ik kan me
voorstellen dat er ondenverpen
zijn (verkiezing van een burge
meester) waarvoor je de burger
via een referendum raadpleegt.
Maar voor de aanschaf van iets
van anderhalve ton, hoefik echt
niet naar de stembus. En al he
lemaal zie ik er de zin niet van
in om daar eens een brede
maatschappelijke discussie over
op te zetten. De zogenaamde
kenner wil zus, de wijsneus wil
zo en over dertig jaar staat er
nog niets. Denk in dit verband
aan de fontein van Theo van
Doesburg. Zal die er ooit nog
komen?
En dan het derde punt: dat van
de originaliteit. Van Gogh schil-
hij aan de lo
pende band
kunstwerken
produceerde
die wel héél
veel op elkaar
leken. Fernan
do Botero ging
nog een stap
verder. Zijn
beeld van
mensen, die
net iets te
hard opge
pompt lijken,
bleef hij her
halen in
sculpturen en
schilderijen.
Ze werden
zijn handels
merk. Ik wil er
maar mee
zeggen: repro
duceren is niet
ongewoon in
de kunst. Doe
mij nog een
ets uit de serie
van Rem
brandt!
Wolkers werkt ook volgens een
vast stramien. De laatste jaren is
hij vooral geïnspireerd door glas
en staal. Die combinatie van
materialen sluit perfect aan op
de transparante constructie van
Leiden CS en de ruimte daar
omheen. Er is niks mis met de
materiaalkeuze. Hooguit zou je
kritiek kunnen hebben op de
originaliteit. Dat 'zijn' stad ei
genlijk een unica van zijn hand
verdient. Geen replica. Maar
welke Leidenaar komt er in 's
hemelsnaam ooit in IJsselstein?
Dat collega-kunstenaars het met
de gang van zaken niet eens
zijn, is vanzelfsprekend hun
goed recht. Dat ze ingezonden
brieven schrijven: prima. Wat
me ergert is de toonzetting in
sommige brieven. Een lezer
schildert Wolkers zelfs af als
profiteur. Maar Jan Wolkers, ge
boren in Oegstgeest, getogen in
Leiden, is één van de grootste
nog levende kunstenaars van
ons land. Eerst - en vooral - be
roemd geworden met zijn boe
ken, later (li)erkend als beel
dend kunstenaar. Misschien
niet de meester van hippe hype,
maar in elk geval iemand met
een eigen, herkenbare stijl. Zijn
kunstiuerken vind je terug in tal
van Nederlandse gemeenten.
Maar niet in Leiden. Tenminste
als het aan een aantal van zijn
vakgenoten ligt. Die sturen een
profeet uit eigen stad liever het
bos in.
Shania Twain in Ahoy'. Foto: ANP
maar nog wel qua sfeer. Twain eenvoud uit van het Canadese
mag dan al enige tijd doorgaan platteland. Zo zijn haar onder
voor 's werelds mooiste pop- onsjes met haar fans geen inge-
heldin (is sowieso de meest studeerde applaushalers, maar
blozende 'vegetarienne'), ze vooral spontaan en daarom
straalt nog steeds veel van de soms lekker rommelig. Hoe in
genomen ze was met de gloed
volle ontvangst liet ze nog even
blijken door de 'toetjes' ('Any
Man In Me', 'Rock This Coun
try!') in een Oranje-shirt af te
werken.
theater recensie
Dick van Teylingen
Voorstelling: The Monkey Trial van STAN,
gebaseerd op de transcriptie van The
Scopes Trial. Vertaling: Martine Bom.
Bewerking: Robbie Cleiren en Frank
Vercruyssen. Spel: Robbie Cleiren,
Damiaan De Schrijver en Frank
Vercruyssen. Gezien 4/3 LAKtheater.
Vanavond herhaling
Een jaar of twintig geleden, en
misschien doet hij het nog wel,
reisde dominee Ouweneel door
het land met de boodschap: de
evolutieleer deugt niet. In Ne
derland zijn de mensen die ge
loven dat de aarde precies zo
door God is geschapen als de
bijbel beschrijft misschien een
verwaarloosbare en stille min
derheid, in Amerika is de bewe
ging van de creationisten veel
groter en machtiger. Op som
mige scholen in het zuiden is
de evolutieleer verboden.
Is de mens geschapen naar
Gods evenbeeld, uit stof dan
wel de rib van Adam, of is hij
het gevolg van zich steeds ver
der ontwikkelende organismen?
De discussie woedt al sinds
Darwin 'The origin of Species'
publiceerde. Een belangrijk
evenement daarin is het proces
van de staat Tennessee tegen
John Scopes. Scopes had als in-
val-biologieleraar de evolutie
leer onderwezen (zoals bijna al
zijn collega's deden), terwijl een
wet in Tennessee dat verbood.
Het Vlaamse toneelgezelschap
STAN maakte een bloemlezing
uit de verslagen van dit beruch
te Monkey Trial en speelt het
proces met drie acteurs. Dami
aan De Schrijver is rechter
Raulston, Robbie Cleiren en
Frank Vercruyssen spelen de
andere 36 personen die in de
zaak een rol spelen: advocaten,
getuigen, juryleden, enzovoort.
Op een groot bord achter op
het toneel zie je alle betrokke
nen, met een lichtje achter de
naam van de man die aan het
woord is. Het gaat er niet om
dat we al die personen van el
kaar kunnen onderscheiden,
maar om het volgen van het ju
ridische gesteggel.
Voor de aanklagers is het sim
pel: er is een wet en die is over
treden. De verdediging van
Scopes wil een veel essentiëlere
discussie: de wet is niet ver
enigbaar met de grondwet, die
godsdienstvrijheid belooft. En
wat is het gezag van de bijbel?
Moet je die letterlijk nemen en
mag je die opvoeren als weten
schappelijke autoriteit? Rechter
en aanklagers weten te voorko
men dat wetènschappers als
deskundigen gehoord mogen
worden en winnen uiteindelijk
de godvrezend^iury voor hun
zaak.
Vorig jaar was Vercruyssen bij
zonder op dreef in de bekroon
de solo Vraagzucht, dat on
schuldig begon en uitkwam bij
wezenlijke vragen over wereld
politiek en het Amerikaanse le
ger. Nu lukt het STAN opnieuw
om op het toneel iets wezenlijks
te zeggen over actuele zaken als
fundamentalisme, hoofddoek
jes in de rechtszaal, een weder
geboren christen die de roede
niet spaart als wereldleider en
de scheiding van kerk en staat.
En dat gaat geen moment ten
koste van de theatrale kwaliteit.
The Monkey Trial zet je tot aan
nadenken, is serieus, slim en
geestig, en wordt drie uur lang
heerlijk gespeeld.
