Man Ray en zijn liefde Lee Miller
KUNST CULTUUR
NMa neemt 'Mojopolie' onder de loep
Het tapijt: oorlog zag
er zelden zo feestelijk uit
lerdigein uit
The Lion King
R7
Dubbeltentoonstelling in Foam Amsterdam
Kunstenaars
tegen de muur
zoeken
toenadering
Double Dutch in Boymans
Jan Keizer van BZN.
Fotb: Lex van Rossen
Nederlandse
^album BZN goud
nd|.
voiendam - Het album 'Leef je
PP1 leven' van de Volendamse for-
matie BZN heeft de gouden sta-
lus bereikt (40.000 exemplaren)
De cd werd in september uit-
jebracht. BZN, dat sinds 1966
wa bestaat, heeft al een reeks gou-
^an on -7olfc nlifino nlaton t"lo
den en zelfs platina platen. De
P,' groep heeft inmiddels 53 sin-
,c^gles en 35 albums het licht
doen zien en dat is meer dan
Nederlandse collega's als de
Golden Earring, André Hazes
en Marco Borsato.
Bekende vrouwen
"in Kunsthal
(otterdam - Fotograaf Eric van
den Eisen toont vanaf zaterdag
in de Kunsthal in Rotterdam
zijn serie over bekende Neder-
landse vrouwen. Het gezamen-
lijk kenmerk van de vrouwen is
dat ze een bestaan hebben op-
q r gebouwd waarin hun uiterlijk
- li een belangrijke rol speelt. De
serie in de Kunsthal bestaat uit
15 foto's van 15 vrouwen onder
H vie Katja Schuurman, Angela
Schijf, Heieen van Royen, Syl-
rana Simons, Kim van Kooten
m Carice van Houten.
'ete Theaterdag
voor jongeren
(otterdam - Het theater Zuid-
dein in Rotterdam is zondag de
locatie voor de 34e Jongeren-
theaterdag. De organisatie wist
meer dan 25 humoristische, ab-
s' surde, muzikale, spectaculaire
as" en hilarische artiesten of groe-
pen te strikken. Op het pro-
a^v( [tamma staan onder meer Thijs
ran Domburg, Neveneffecten,
se Use Warringa, Dimitri Desmyter
g j en Jochen Otten.
"J Fiscus bedreigt
Tulpenkoorts'
"F10 den haag - Het is hoogst onze
ker geworden of de opnamen
zullen doorgaan voor 'Tulip Fe-
roof rer', de speelfilm die regisseur
lohn Madden (Shakespeare in
Love) zou maken over de Hol-
landse tulpenkoorts in de ze
ventiende eeuw. Jude Law
(Cold Mountain) en Keira
t hightley (Pirates of the Carib
bean) zouden er hoofdrollen in
ipelen. De financiering van het
iroject is op losse schroeven
omen te staan nu de Britse re-
otaa! gering heeft besloten ingrijpend
plaai te gaan korten op de filmsubsi-
beek dies.
Tioet
10
:ollej
ïbodf
opvs
n)
ten»
e ze
el on
plaal l
esbu
zet dt
nen
inde
donderdag 19 februari 2004
door Louis Du Moulin
delft - In het popcircuit wordt
er wel eens gesproken van 'Mo
jopolie'. Waarmee ingewijden
dan meteen duidelijk is wat er
wordt bedoeld: de dominante
positie van Mojo Concerts als
organisator van concerten en
festivals in ons land. De NMa,
bewakingsdienst op het gebied
van economische machtsbun
deling, is inmiddels een onder
zoek gestart naar de praktijken
van het Delftse boekingsbu
reau. Mojo zegt er niet door
verontrust te zijn: „We hebben
niets te verbergen, het werk
gaat gewoon door."
Prijs concertkaartjes explosief gestegen
Het initiatief van de NMa vloeit
voort uit signalen van (waar
schijnlijk) branchegenoten en
berichtgeving in de media. Mo
jo Concerts kwam eind vorig
jaar zelf met het nieuws naar
buiten dat 2003 een absoluut
topjaar was geweest. Welgeteld
1,2 miljoen Nederlanders had
den een door Mojo georgani
seerd evenement bezocht en de
verwachting was dat, ondanks
de recessie, de groei in 2004
nog wel even zou doorzetten.
Dat goede nieuws heeft in Ne
derland Muziekland meteen de
discussie weer doen oplaaien
over de prijsstijgingen van con
certkaartjes, die de afgelopen
paar jaar enorm zijn geweest.
Mojo Concerts heeft steeds be
weerd dat die 'explosie' deels is
te wijten aan de overname van
het concern door een grotere
buitenlandse promotor: het
Amerikaanse SFX, dat in 2000
het Nederlandse bedrijf kocht
en het even later overdeed aan
het eveneens Amerikaanse boe
kingskantoor Clear Channel.
Hierdoor is een soort inhaalslag
in werking gezet, heeft direc
teur L. Ramakers meer dan
eens laten weten. „Jarenlang
zijn we in Nederland goedkoop
uit geweest, nu worden we
langzaam naar het internatio
nale prijsniveau getrokken."
Als tweede oorzaak van de ge
staag duurdere tickets geeft
Mojo de fors gestegen gages
van de artiesten op. De grote
namen zijn zich bewuster ge
worden van hun marktwaarde
als live-attractie. Daarnaast is
hun geldzucht binnen het con
certcircuit ook nog eens toege
nomen door het ineenstorten
van de platenverkopen. Ter in
dicatie: nieuwe geluidsdragers
van The Rolling Stones zijn al
jaren geen echte bestsellers
meer, maar hun concerten zijn
gewilder dan ooit.
Mojo, al sinds eind jaren zestig
door Jos Bloemkolk
amsterdam - Een prachtige dub
beltentoonstelling in Foam: fo
to's van het Amerikaanse, in Pa
rijs wonende paar Man Ray en
Lee Miller. Ze staan ook op el-
kaars foto's. De jaloerse minnaar
Man Ray en Lee Miller, zijn leer
linge en muze, hadden een tur
bulente verhouding. Ze verliet
hem na vier jaar. In haar werk
had zij haar eigen stijl gevonden.
De meest aandoenlijke foto op
de dubbeltentoonstelling 'Man
Ray Lee Miller' is niet van
Man Ray en niet van Lee Miller.
Zij staan er wel samen op. De
foto werd in 1975 genomen
door Eileen Tweedy, tijdens de
opening van een tentoonstel
ling van Man Ray in Londen.
Hun hevige verhouding is dan
al een jaar of veertig voorbij en
ze zullen binnen enkele jaren
overlijden. Ze kijken elkaar aan
met een intens warme blik. De
turbulenties en de bitterheid
liggen ver achter hen, dit is
vriendschap. Vlakbij hangt nog
een foto waarop ze samen
staan, in 1929 gemaakt 'door
een onbekende fotograafMan
Ray, Lee Miller aan zijn zijde,
heeft zojuist raak geschoten op
de kermis.
'Man Ray Lee Miller' is een
rijke tentoonstelling. Hun ver
houding volgen is een van de
manieren waarop je ernaar
kunt kijken. Ook hun beider
biografieën zijn een prachtig
onderwerp, die van Lee Miller
nog meer dan die van Man Ray.
De fotografie zelf is vanzelf
sprekend het hoofdonderwerp,
want ook Miller werd een be
roemde fotograaf, maar samen
stelster Colette Olof, die op het
idee kwam de twee fotografen
samen te brengen (een pri
meur), was het vooral te doen
om de relatie leraar-leerling.
Man Ray (1890-1976), de in Pa
rijs wonende, beroemde Ameri
kaanse surrealist, was de leraar,
Lee Miller (1907-1977), fotomo
del en talentvol beginnend fo
tografe, de leerling. Miller was
al eens in Parijs geweest, maar
besloot in 1929 nogmaals te
gaan en nu langdurig. Haar
beeltenis, gefotografeerd door
Edward Steichen, was buiten
haar medeweten verschenen in
de eerste maandverbandrecla
me met een echt bestaande
vrouw. Daarover ontstond zo
veel opschudding dat zij uit
Amerika weg wilde. Maar ze
wilde toch al naar Parijs, omdat
ze les wilde van Man Ray. Ze
belde onaangekondigd bij hem
aan, kreeg te horen dat hij juist
'Noire et Blanche', van Man Ray, is te zien op de tentoonstelling in Foam. Foto: GPD/Sabam Belgium 2003
op het punt stond op vakantie
te gaan en stelde voor hem te
vergezellen. Enzovoort.
Miller werd Man Ray's geliefde,
leerling, model, assistent en
muze. Haar vroege werk is dui
delijk door hem beïnvloed, al
wordt snel duidelijk dat Miller
haar eigen stijl heeft. Zij heeft
net als Man Ray oog voor het
surrealistische, maar zij zoekt
dat in de bestaande werkelijk
heid, terwijl Man Ray de dingen
arrangeerde en naar nieuwe
technieken zocht. 'Man Ray
Lee Miller' volgt haar werk tot
een jaar of twaalf na haar ken
nismaking met Man Ray in
1929.
Lee Miller duikt meermalen op
in het werk van Man Ray en
omgekeerd. De foto van een in
gezeepte Man Ray is een plage
rijtje van Miller. Ray was een
bloedserieuze mem, die zich
vormelijk kleedde en de Grote
Kunstenaar wilde zijn. Miller
was vrolijker en relativerender.
Ze kon hem veel verdriet doen
in de kleine vier jaar dat hun re
latie duurde. Volgens de onbur
gerlijke ideologie van de surrea
listen behoorde de liefde vrij te
zijn. Dat vond ook Man Ray,
maar hij maakte een uitzonde
ring voor zijn eigen geliefde.
Maar Miller gebruikte haar vrij
heid en Man Ray werd gek van
jaloezie. Toen zij hem had ver
laten, maakte hij diezelfde
nacht nog een zelfportret met
fles, glas, touw om de nek en
pistool in de hand: 'Suicide'.
De afdeling Man Ray op de ten
toonstelling heeft veel aandacht
voor zijn techniek. De gesolari-
seerde foto's, zijn handelsmerk,
schijnen oorspronkelijk te zijn
ontstaan door toedoen van Mil
ler. Zij was in de donkere kamer
bezig met het ontwikkelen van
glasnegatieven, toen een rat
over haar voet liep. Ze gaf een
gil en deed het licht aan. Man
Ray kwam de kamer binnen,
greep de platen en stopte ze ra
zendsnel in de fixeer om ze als
nog te redden. Daardoor ont
stond een diepe zwarte lijn om
de lichtere gedeelten. Later imi
teerde hij dat effect met succes.
Het werk van Lee Miller, min
der bekend dan dat van Man
Ray, schittert niet alleen in een
gemeenschappelijk zaaltje,
maar ook geheel op zichzelf in
aparte zalen. Haar biografie is
er aan af te lezen. Haar Egypti
sche foto's waren het gevolg
van haar huwelijk met een
Egyptische zakenman in 1934.
Die foto's staan ver af van de
toeristische kiekjes. De Grote
Piramide is alleen te zien door
de schaduw die hij in het zand
werpt. In 1939 verliet zij de
Egyptenaar en trok zij in bij de
Londense surrealist Ronald
Penrose.
Ze was dus in Londen toen de
bommen vielen en fotografeer
de de gevolgen van die bom
bardementen. Je kimt volhou
den dat zulke foto's per defini
tie surrealistisch zijn, maar wat
Miller ermee doet, versterkt dat
effect. Ze zou later de geallieer
de opmars fotograferen en de
bevrijding van Dachau, maar
die foto's hangen niet in Foam.
'Man Ray Lee Milleri, te zien
t/m 2 juni in Foam, Keizers
gracht 609, Amsterdam, www-
.foam.nl
actief en uitgegroeid tot een on
derneming met bijna honderd
mensen in dienst, heeft in prin
cipe in ons land makkelijk pra
ten, omdat het bureau de enige
serieuze speler is op de con-
certmarkt waar het de aller
grootste sterren betreft. Op de
vluchtiger circuits (dance- en r
b) heeft het Delftse impresa
riaat evenwel nooit goed grip
kunnen, dan wel willen krijgen.
Daarnaast heeft Mojo altijd
ruimte gelaten voor minder
'hete' terreinen als country, folk
en 'golden oldies'. Vertegen
woordigers uit die sectoren zijn
positief over de samenwerking
met de onbetwiste marktleider.
den haag - Tel Aviv 1948. Op
het strand van de toen nog pril
le Israëlische stad staat een
man in badkostuum. Op de
achtergrond een schip en tallo
ze badgasten. Op het eerste ge
zicht een mooie, onschuldige
foto. Niet te zien is dat met de
ze boot mensen naar Israël
werden getransporteerd die uit
de concentratiekampen van de
nazi's kwamen. Al te welkom
waren ze niet: het schip lag zes
weken voor de kust, voordat de
opvarenden tenslotte naar Cy
prus werden gebracht
Het is slechts een voorbeeld
van het andere, diepere verhaal
dat deze foto's laten zien. Sa
men met meer actuele foto's
worden ze vanaf vandaag ge
toond in de Vrije Academie in
Den Haag. Tevens zijn video's
te zien van de Palestijnse kun
stenaar Rashid Masharawi
(1962). Net als de even geënga
geerde Israëlische Michal Hei
man (1954) laat hij met zijn
werk niet het bloederige geweld
zien van de al jaren durende
Palestijns-Israëlische crisis,
maar beelden van het leven van
alledag. „Dat is het mooie en
trieste ervan", vertelt Ingrid
Rollema, directeur van de Vrije
Academie. „De werkelijkheid is
zoveel bloediger."
De tentoonstelling moet een
symposium ondersteunen dat
21 februari in de Academie
wordt gehouden. Doel is toe
gankelijke achtergrondinforma
tie verschaffen over de Pales
tijns-Israëlische kwestie en met
name de muur die Israël bouwt
rondom de bezette Westelijke
Jordaanoever. Dat gebeurt aan
de vooravond van het advies
dat de Verenigde Naties hebben
gevraagd aan het Internationale
Gerechtshof over de rechtma
tigheid van 'de Muur'.
Rollema heeft een band met het
onderwerp. Sinds negen jaar
heeft zij samen met anderen
een atelier in Palestina waar ze
vier keer per jaar naartoe gaat.
„Daar hebben wij de Stichting
HOPE (Holland Office for Per
sonal Encouragement). HOPE
helpt getraumatiseerde Pales
tijnse kinderen. Dit doen we
door middel van tekenen, mu
ziektherapie en toneel."
Rollema is beducht voor vurige
reacties op de tentoonstelling.
„De emoties kunnen heel hoog
oplopen. De uitgebrande bus
die Israël naar Den Haag stuurt
en voor het Gerechtshof wil
neerzetten, is ook niet echt be
vorderlijk voor een rustig debat.
Wij proberen met deze exposi
tie juist toenadering te zoeken."
'Kunstenaars tegen de muur':
te zien t/m 21 maart (10-17
uur).
rotterdam - In Museum Boymans van Beuningen in Rotterdam van kunstenaar Yinka Shonibare. De expositie gaat morgen open
wordt gewerkt aan de opbouw van de tentoonstelling Double Dutch voor het publiek. Foto: ANP/Robin Utrecht
theater recensie
Dick van Teylingen
Voorstelling: 'Het tapijt' van De firma
Rieks Swarte. Regie en decor: Rieks
Swarte Spel: Bram de Coeij, Ferdi Janssen
en Rafaèl Troch. Gezien: 18/2,
LAKtheater, Leiden. Nog te zien aldaar
vanavond.
Twee mannen staan tegenover
elkaar. Om de beurt zoeven ze
een bamboe tuinstokje door de
lucht. Achter hen laat een derde
een liniaal op de tafelrand tril
len en iedereen weet ook zon
der dat er pijlen en bogen in
beeld zijn wat er aan de hand
is. Aanleiding voor het geab
straheerde gevecht is een van
de scènes op het wereldbe
roemde wandtapijt van Bayeux,
een geborduurd stripverhaal
van zeventig meter lang en bij
na duizend jaar oud.
Het tapijt was vijftien jaar gele
den een van de eerste speel'
goedvoorstellingen van Rieks
Swarte. Hij begon hoogstper
soonlijk een nieuw genre waar
op hij nog steeds niet uitgeke
ken is en waar we nog steeds
plezier van hebben. Swarte
blijft inventief met materialen,
voorwerpen die een tweede le
ven krijgen, gefiguurzaagde en
getimmerde poppetjes, beestjes
en huisjes. Theater is een
vluchtige kunst met gemiddeld
weinig neiging om terug te kij
ken, maar gelukkig krijgen we
de kans deze klassieker nog een
keer te zien.
Anders dan eerdere voorstellin
gen, zoals 'Frankenstein' en
'Ubu roi', heeft 'Het tapijt' geen
afgerond literair verhaal. In de
voorstelling vertellen Ferdi
Janssen (die in 1989 ook al
meedeed), Bram de Goeij en
Rafaël Troch een stukje ge
schiedenis. Rond 1066 hebben
Engelse en Franse heersers het
met elkaar aan de stok, wat uit
mondt in de slag bij Hastings.
Daar wint Willem van Norman-
dië (later de Veroveraar ge
noemd) van Harold van Wes-
sex. We zien in korte scènes het
voorspel, waarin druk heen en
weer gevaren wordt tussen
even simpele als ingenieuze
golven door. En als de gelegen
heid er toch is, dan maken de
spelers daar met kinderlijk ple
zier gebruik van en varen er
niet alleen allertafc vormen van
bootjes langs, maar ook een
haaievin, een walvis en een zin
kende Titanic.
Na de voorafgaande schermut
selingen staan de veldheren te
genover elkaar en wordt het to
neel klaargemaakt voor de oor
log. De onderhandelingen mis
lukken. Achter de heuvels staan
houten paardjes klaar, maar
verder staat het slagveld vol
met veel minder herkenbare
dingen. Plankjes, met of zonder
lijrrüdemmen eraan, houten
leesten en knijpers met veren,
als je het maar in slagorde op
stelt kun je er fijn oorlog mee
voeren, zeker als het ook nog
herrie maakt. De houten zwaar
den zwaaien in het rond, de
mannen vallen keer op keer
neer, de plankjes kletteren en
worden weer neergezet, de
leesten krijgen een klap op hun
neus en vliegen de lucht in.
Oorlog, een aaneenschakeling
van voorspelbare herhaalde ac
ties, zag er zelden zo feestelijk
en komisch uit. Toneelspelen
kan een heerlijk en simpel spel
zijn.
