Met schokjes verlost van grommen en schuttingtaa
EXTRA 1
Leningrad doorstond 900
gruwelijke dagen nazi-terreur
Nederlandse jeugd haalt
de neus op voor het Duits
Elektrische hersenprikkels helpen mensen met het Gilles de la Tourette syndroom
donderdag 19 FEBRUARI 200
Er zijn nauwelijks nog jongeren die Duitse taal en cultuur gaan studeren. Foto: GPD
door Jan Salden
leiden - Het gaat beroerd met de vreemde
talen in Nederland, in het bijzonder met
het Duits. Vorig jaar kelderde het aantal
studenten dat zich aan de universiteit voor
de studie Duits inschreef naar een drama
tisch dieptepunt. Zelfs in steden aan de
Duitse grens is er nauwelijks of geen be
langstelling meer voor. 'Duits vindt de
jeugd niet cool.' Maar ook het onderwijs
moet de hand in eigen boezem steken.
Voor wie het nog niet is opgevallen: het
gaat beroerd met de vreemde talen in Ne
derland. Vooral met het Duits. Op middel
bare scholen is de taal in de Tweede Fase
inmiddels een deelvak geworden. Het aan
tal leerlingen dat Duits als eindexamenvak
kiest, kelderde de afgelopen drie jaar met
18.000 naar ruim 48.000 scholieren. Op de
Nederlandse universiteiten doet zich een
soortgelijke ontwikkeling voor. Duits is wel
iswaar al jarenlang een van de minst popu
laire studies, maar zo dramatisch laag als
het aantal inschrijvingen vorig jaar was,
was het nog nooit. Nog maar iets meer dan
twintig studenten begonnen in september
aan een opleiding Duitse taal en cultuur.
Verspreid over zes Nederlandse universitei
ten. Dus daar zit je dan, met zijn drieën in
de collegezaal. Zelfs de universiteit van
Limmerick in Ierland telt meer studenten
Duits dan het complete wetenschappelijk
onderwijs in Nederland bij elkaar.
Ook in het brein van niet-academici is het
Duits steeds harder op weg een grote blin
de vlek te worden. Dat was ooit wel anders.
Hele generaties werden in het grensgebied
tweetalig opgevoed. In menig huishouden
werd net zo gemakkelijk op Duitse tv-zen-
ders afgestemd als op de Nederlandse om
roepen, alleen al om de simpele reden dat
de Duitse kanalen veel beter te ontvangen
waren.Laurens Reumkens en Tiny Habets,
leraren Duits aan het Bernardinuscollege in
Heerlen, beamen het: de Nederlandse jon
gere de Duitse televisie links liggen en dat
is een groot probleem. „Hun ouders kijken
ook niet meer", zegt Reumkens. „Daar heb
ik het wel eens met ze over op een ouder
avond. Maar het is de maatschappij. Die
veramerikaniseert. We staan met onze rug
naar Duitsland toe. Het moet allemaal
jong, wild en flitsend zijn tegenwoordig en
je moet er vooral niet bij na hoeven te den
ken."
Toch vinden Reumkens en Habets dat je
niet alleen de jeugd de schuld kan geven
van de teloorgang van het Duits. Het on
derwijs moet ook de hand in eigen boezem
steken. Want met de Tweede Fase heeft
Den Haag er op een aantal punten een
zootje van gemaakt. Zo werd voor sommige
klassen het lesprogramma beperkt tot één a
twee uurtjes leesvaardigheid per week.
„Schrijven, praten, luisteren: dat bleef alle
maal buiten beschouwing", zegt Habets.
„Ik heb het meegemaakt dat zodra ik leer
lingen vroeg in het Duits te praten, ze tegen
me zeiden: 'Maar mevrouw, dat hoeven we
toch helemaal niet te kunnen.'
Directeur Bob Lieshout van het Centrum
voor Duitsland-studie herkent de proble
men waar het voortgezet onderwijs als ge
volg van de Tweede Fase mee zit. „Het taal
onderwijs is volkomen gemarginaliseerd.
Voor literatuur is nog amper aandacht. En
luister, ik ben geen germanist, maar in mijn
tijd was het juist de literatuur die een taal
interessant maakte. Maar het taalonderwijs
is de afgelopen jaren zó veranderd. Litera
tuurstudie is er echt niet meer bij."
Studiecoördinator Frans van Baardewijk
van de Leidse universiteit vindt Lieshout te
negatief. Hij ziet geen direct verband tus
sen de afbrokkeling van het taalonderwijs
op de middelbare school en de tanende in
teresse van aankomende studenten. „Kwa
liteit en belangstelling zijn twee verschil
lende dingen." Hij erkent dat er aan zijn
universiteit eerstejaars binnenstromen die
amper een Duits boek hebben gelezen. Van
Baardewijk denkt dat studenten zich meer
dan voorheen laten leiden door de situatie
op de arbeidsmarkt. „Ze willen een duide
lijk beroepsperspectief. Studenten eisen de
garantie op een goede baan. Aan Duits en
Frans kleeft toch eenmaal het beeld dat je
niet veel anders kunt dan leraar worden."
Overigens kan Van Baardewijk zich ergens
wel voorstellen dat jongeren vraagtekens
stellen bij de noodzaak van het studeren
van een vreemde taal in een tijd dat Engels
steeds meer de voertaal wordt. „Wat wil je
als zelfs Duitse onderzoekers die hier op
werkbezoek komen spontaan Engels tegen
je beginnen te praten."
Of het ooit nog goed komt met het Duits?
Bob Lieshout is stellig. „Nee. We moeten
ons neerleggen bij een devaluatie van het
taalonderwijs. Je moet het zo zien: Duits
komt straks op het niveau van Keltisch, Re-
toromaans of Russisch. Er zullen letteren
studies gaan verdwijnen. Tot dat moment
moeten we er maar het beste van proberen
te maken."
Wetenschappelijk directeur Ton Nijhuis
van het Duitsland-instituut in Amsterdam,
is strijdvaardiger. Volgens hem moeten Ne
derlanders zich zorgen maken over hun te
ruglopende talenkennis. „We zijn tot de
achterhoede gaan behoren. Ook als het om
Engels gaat. Op internationale topconfe
renties vallen je soms de schoenen uit. De
Duitsers, waarvan wij altijd zeiden dat ze
geen Engels konden spreken, beheersen de
taal nu beter dan wij."
Directeur Wolfgang Herrlitz - Duitser van
geboorte - van het Utrechtse Expertisecen
trum Duits spreekt van een breuk met het
verleden. „Ooit stonden de Nederlanders
er om bekend op zijn minst drietalig te zijn.
Nu hoeft dat voor mij ook niet, vloeiend
drie talen spreken. Maar de situatie zoals
zij nu is, is tamelijk dramatisch. Jullie zijn
naar de andere kant doorgeslagen."
Volgens Herrlitz heeft Nederland belang bij
hoogstaand taalonderwijs. Hij hekelt een
eenzijdige oriëntatie op de Engelse taal.
„Dat isi gevaarlijk. We lopen het risico dat
relaties gaan verslechteren. De band tussen
Duitsland en Nederland wordt dezelfde als
tussen Duitsland en Engeland of Duitsland
en Noorwegen. Dat is niet goed te keuren."
moede. „Parkinsonpatiënten
zijn vaak niet in staat om ge
plande bewegingen ook daad
werkelijk uit te voeren. Ze kun
nen daar veel last van onder
vinden. Meer nog dan van bij
voorbeeld trillende handen. De
elektrische stimulatie van de
zogenoemde subthalamische
kem bleek voor deze bewe
gingsarmoede ook op de lange
termijn, minstens vier jaar na
de ingreep, effectief."
Maar de methode kent ook ern
stige bijwerkingen. „Vier van de
20 door ons behandelde patiën
ten kregen na stimulatie een
milde tot ernstige manie: het
gevoel de wereld aan te kun
nen, vaak gepaard gaande met
roekeloos gedrag en het vlot
uitgeven van heel veel geld."
Deze bijwerkingen zijn welis
waar omkeerbaar door geen
prikkels meer toe te dienen,
maar het betekent wel dat de
behandelingsmethode minder
aantrekkelijk wordt.
In haar proefschrift doet de
promovenda ook verslag van
drie patiënten met het syn
droom van Gilles de la Tourette
bij wie bepaalde kernen in de
thalamus met elektrische prik
kels werden gestimuleerd. Haar
eerste patiënt, de eerste ter we
reld die op deze manier werd
behandeld, deed ze in 1997. De
resultaten van de behandeling
bij de drie patiënten noemt ze
veelbelovend. 'Bij deze patiën
ten nam de ernst van hun
symptomen spectaculair af.'
Eén van hen werd onder haar
toeziend oog in Gent geope
reerd.
Nadelen van de ingreep vorm
den voor de patiënten lichte
seksuele stoornissen en hun af
genomen energie. „Maar dat
laatste is maar betrekkelijk. Veel
Tourette-patiënten zijn van na
ture zeer druk, willen van alles
en nog wat doen. En dié ener
gie hadden ze bij stimulatie niet
meer."
Maastricht is vooralsnog het
enige centrum in ons land dat
deze ingreep bij Tourette-pa-
Naast patiënten met de ziekte van Parkinson blijken ook andere pa
tiënten met een hersenziekte baat te hebben bij het elektrisch stimu
leren van bepaalde gebieden in de hersenen. Neurochirurge Veerle
Visser-Vandewalle was de eerste in de wereld die dat ook bij patiën
ten met het syndroom van Gilles de la Tourette heeft gedaan. Zij pro
moveerde onlangs aan de Universiteit Maastricht op haar onderzoek
bij Parkinson- en Tourette-patiënten.
Tsarenstad overleefde ten koste van half miljoen doden,
kou en kannibalisr
sint petersburg/ap - Negen
honderd lange dagen duurde
het beleg van Leningrad in de
Tweede Wereldoorlog. Maar
toen de inwoners van de stad
op 27 januari 1944 hongerig en
half neurotisch van de jarenlan
ge beschietingen te voorschijn
kwamen, wachtte hun nog
meer ellende.
Vera Ljoedino was een van de
genen die in de tijd na het beleg
aan den lijve de onmenselijk
heid van Stalins regime onder
vonden. Omdat zij een dagboek
had bijgehouden waarin zij niet
alleen verslag deed van het he
roïsche verzet, maar ook van de
gruwelen van het beleg, werd
zij naar een werkkamp ge
stuurd waar haar een nieuwe
hel wachtte.
„In dat dagboek schreef ik alles
wat ik zag: beangstigende hon
ger, het aantal bombardemen
ten, de bevroren lichamen van
dode mensen die tegen gebou
wen waren geplaatst om de in
druk te wekken dat de stad
werd verdedigd, vrachtwagens
vol lijken die door de stad re
den", zegt Ljoedino.
De stad, die inmiddels is her
doopt in Sint Petersburg, her
denkt deze week het einde van
het beleg. Ongetwijfeld doen
opnieuw verhalen de ronde
over heroïsche verzetsdaden en
opofferingen. Maar geleidelijk
komt er ook ruimte voor verha
len als die van Ljoedino, over
ontberingen en onmenselijk
heid.
Ljoedino was 17 toen de Duitse
legers de stad in september
1941 omsingelden. Leningrad
werd afgesneden van de rest
van het land. Het grootste
voedselpakhuis, Badajevski,
werd gebombardeerd. De hon
gersnood die volgde zou onge
veer een half miljoen mensen
het leven kosten. Het dagelijkse
rantsoen bedroeg 125 tot 250
gram brood, een zwart mengsel
van bloem en zaagsel. De be
volking verzon van alles om in
leven te blijven. Er werd soep
gekookt van lijm, leren riemen
en aardappelschillen. Thee
werd getrokken van dennen
naalden, in de hoop enige vita
minen binnen te krijgen. De
grond onder het pakhuis Bada
jevski werd opgegraven, omdat
er suikerresten in de modder
zaten. Ondertussen deden de
militaire censors hun werk. Er
mochten geen foto's van meer
door Henk Hellema
Onwillekeurig een grimas trek
ken, de neus optrekken, met
het hoofd schudden. Ongecon
troleerd grommen, klakken met
de tong, vloeken en uitslaan
van schuttingtaai. Maar ook:
het uitvoeren van dwanghande
lingen als het onder de voetzo
len kijken of zichzelf in de buik
slaan. Allemaal symptomen die
kunnen voorkomen bij patiën
ten met het syndroom van Gil
les de la Tourette. Zo genoemd
naar de Franse psychiater die
het ziektebeeld voor het eerst
beschreef. „De symptomen
kunnen voor patiënten heel
vervelend zijn. Ze kunnen tot
gevolg hebben, dat patiënten
zich schamen en zich meer en
meer uit het sociale leven te
rugtrekken."
Milde vormen van het syn
droom kunnen met gedragsthe
rapie en met medicijnen onder
controle worden gehouden.
Tourette-patiënten met ernsti
ge complexe tics zijn daar niet
of nauwelijks mee geholpen. Bij
hen werden in de vorige eeuw
in verschillende gebieden van
de hersenen wel operaties uit
gevoerd. Soms met ernstige bij
werkingen als verlammingen in
armen en benen. Volgens de
promovenda lijkt de behande
ling van ernstige Tourette-pa
tiënten via het toedienen van
elektrische prikkels in bepaalde
hersenkernen echter veelbelo
vend.
De methode om patiënten met
een hersenziekte in bepaalde
hersengebieden elektrische
Georges Gilles de la Tourette.
Foto: GPD
prikkels toe te dienen is niet
nieuw. Deze wordt al langer
toegepast bij patiënten met de
ziekte van Parkinson, bij wie
bewegingsstoomissen en tre-
moren niet langer met medicij
nen kunnen worden onder
drukt. Bij hen wordt een elek
trode uiterst nauwkeurig diep
in de hersenen gebracht. Dat
gebeurt onder plaatselijke ver
doving. Overigens zijn de her
senen zelf gevoelloos. Via een
apparaatje, een pulsgenerator,
onder de huid is de patiënt ver
volgens in staat zichzelf elektri
sche prikkels toe te dienen.
De Maastrichtse neurochirurge
heeft ook onderzoek bij Parkin-
sonpatiënten gedaan. Vooral bij
patiënten met een anders niet
te behandelen bewegingsar
Kinderen in een weeshuis in Leningrad, in 1943. Als ze de bombardementen al overleefden, liepen 1
grote risico's om van honger te sterven. Foto: AP
dan drie doden worden geno
men om de Russen buiten Le
ningrad niet te ontmoedigen.
Ljoedino was geboren met ver
groeide ledematen. Door voor
oorlogse operaties aan haar be
nen zaten die in het gips. Dus
kon ze weinig anders doen dan
uit het raam kijken en opschrij
ven wat ze zag. Een van haar
buren, een zanger, placht zijn
hele rantsoen van 200 gram in
één keer op te eten uit angst dat
het anders gestolen zou wor
den. Een buurvrouw droeg een
zakje op haar borst waarin zij
haar rantsoen verborg, uit vrees
dat haar dochter of kleinkinde
ren het zouden stelen. „Die
vrouw stierf met het zakje nog
op haar borst", aldus Ljoedino.
Er deden zich plunderingen en
kannibalisme voor. Van een
groot gezin in haar flatgebouw
verdwenen een voor een de
kinderen. Hun kleren en been
deren werden later gevonden in
het appartement van een viool
spelende buurman. Ook het 5-
jarige zoontje van de violist ver
dween.
Het gezin van Ljoedino over
leefde deels op soep van gelati
ne, die werd getrokken van le
ren riemen.
Als je het had gegeten, stond je
maag in vuur en vlam en kreeg
je grote dorst", aldus Ljoedino.
„Maar de truc was niets te drin
ken om het gevoel van bevredi
ging zo lang mogelijk te laten
duren."
Vanwege haar handicap en het
gips kon Ljoedino bij lucht
alarm niet naar de schuilkelder.
Haar vader bleef bij haar en ze
verdreven de tijd met schaken.
Haar vader stierf in 1942 door
voedselgebrek.
In februari 1944, een maand na
het einde van het beleg, werd
zij gearresteerd. Het eerste wat
erlo
haar ondervragers vroege S1 v
„Waar is het dagboek?" 1
no is ervan overtuigd dat
dagboek, dat enkele dage
daarvoor was verdwenen i||*|
reden is van haar arrestat
werd veroordeeld wegen
sovjetpropaganda. Zij zoi
se pamfletten hebben op
Hitiers Mein Kampf heb! nce'
lezen en hebben gezegd 1 F
niet op een kolchoz, een raiV
tieve boerderij, wilde wei
Zij bekende dat zij wellic 'oer
had gezegd dat zij niet ojlarn
boerderij wilde werken 0
zij dat door haar handica
kon. Zij kreeg zes jaar we
kamp in Kazachstan.
Ljoedino noemt de geval
en werkkampervaringen
der dan het beleg.Als je
hoe de geheime politie ie
doodschopt, is dat toch i
ders dan het zien sterven
mensen door honger.
Een electrode in de hersenen, waarmee de paitënt zich prikkels kan toedienen. Het helpt mensen die lijden aan Tourette. Foto: GPD
tiënten uitvoert. „We hanteren
zeer strenge criteria om de in
greep uit te voeren. We doen de
ingreep bijvoorbeeld niet bij
patiënten onder de 25 jaar. Tot
die leeftijd kunnen de sympto
men nog spontaan verdwij
nen." Die strenge criteria vor
men de belangrijkste reden, dat
tot nu toe nog slechts drie
Tourette-patiënten voor de be
handeling in aanmerking kwa
men. Het ligt in de bedoeling,
aldus Visser-Vandewalle, om
binnen enkele jaren ook patiën
ten met een ernstige dwang-
neurose als smetvrees of pcre'1
dwang via hersenstimulatii P.h
behandelen.
