KUNST CULTUUR
Zonder Caspar Reuvens geen RMO
Kijkdozen in architectuurcentrum
Knap spel in ongrijpbaar stuk
Muzikale schilderijtjes van Nits
Over toeval, bruine ogen en een tempel die kopje onder gaat
zaterdag 14 FEBRUARI 2004
door Theo de With
leiden - Het maakt een wat
chaotische indruk. De pallets
die hèr en der gestapeld liggen
in de expositieruimte van het
Rijnlands Architectuur Platform
(RAP) aan de Nieuwstraat in
Leiden. Alsof er nog een ten
toonstelling in opbouw is. De
houten constructies zijn echter
bedoeld om op te klimmen.
Een klim naar de kijkdozen van
Michiel Keiler.
Deze Leidse kunstenaar heeft
vorig jaar op Terschelling foto's
gemaakt van het Oerolfestival.
Hij was als voormalig vrijwilli
ger bij het festival uitgenodigd
om een bijdrage te leveren aan
de kunstroute. Elke dag maakte
Keiler foto's van repetities van
de theatergroepen. Die stelde
hij in kijkkasten tentoon, zodat
het publiek een soort preview
kreeg van de voorstellingen.
Blijkbaar was de Leidenaar het
meest onder de indruk van
'Odyssey1, een dansvoorstelling
van Beppie Blankert op het Ter-
schellingse strand waarin de
belevenissen van Odesseus tij
dens zijn tien jaar durende reis
naar Ithaka centraal staan. Mi
chiel Keiler richtte de lens van
zijn 3d-camera steeds op een
specifiek onderdeel van dit bal
let: het moment dat een danser
in de mast klimt en zich in de
lucht vastbindt. Vervolgens laat
hij zijn handen los en geeft hij
zich over aan de zwaartekracht.
Hij lijkt te vliegen.
Een tiental van deze foto's
toont hij nu in het RAP. De kijk
dozen staan niet zoals bij Oerol
op palen, maar 'zweven' aan
touwtjes. Keiler concentreert
zich met deze installatie hele
maal op het zwevende aspect.
Daarom liggen de pallets er. De
bezoeker klimt naar boven om
in de dozen naar de 3d-foto's te
kijken en komt daarmee ook los
van de grond. De tentoonstel
ling heet niet voor niets 'Los'.
Er is geen speciaal brilletje no
dig om het driedimensionale
effect van de foto's te ervaren.
Het enige hulpmiddel is een
knop op de doos waarmee het
beeld dichterbij kan worden ge
haald. Resteert één vraag: wat
heeft dit in hemelsnaam met
architectuur te maken?
Het RAP heeft daarop een ant
woord geformuleerd: voor ar
chitectuur is denken in ruimte
ook heel belangrijk. In de expo
sitieruimte zijn daarom naast
de kijkdozen van Michiel Keiler
ook 3d-foto's van gebouwen
opgehangen. Wie het speciale
brilletje opzet, ziet deze archi
tectuur opeens driedimensio
naal worden. Met de Eiffel to
ren, Notre Dame, Big Ben, Ope
ra House van Sydney en de on
voltooide kathedraal van Gaudi
in Barcelona is helaas vooral
gekozen voor wat obligate ar
chitectonische wonderen.
'Los', t/m 21 februari, RAP Architec-
tuurcentrum, Nieuwstraat 33, Lei
den. Open; wo-vr 13.00-17.00 uur en
za 11.00-17.00 uur.
euw album
Drah Jones
er w vork - Norah Jones was
lanri» volslagen onbekend toen
Te jaar geleden haar debuut-
!- enfCome Away With Me' ver
leen. Het album werd onver-
jcht een groot succes. Twee
t, acht Grammy Awards en
kt miljoen verkochte albums
er presenteerde Norah Jones
week in New York officieel
nieuwe cd. 'Feels Like
ie' ligt ook in Nederland al
Ie winkels.
rtistiek directeur
ude Muziek
ucht - Jan van den Bossche
jenoemd tot artistiek direc-
1 de Organisatie Oude
iziek. Van den Bossche (33)
'k al sinds 2002 programmeur
jhet Festival Oude Muziek
He Netwerkconcerten. In
nieuwe functie neemt hij
irlopig ook alle algemene di-
jetaken waar omdat alge-
n directeur Casper Vogel
kis. De Organisatie Oude
"pek pleit in haar beleids
ei 2005-2008 voor een in-
Jslag omdat de subsidies de
|lopen kunstenplanperiode
Jk achterbleven bij de feite-
i kosten. Daardoor ontston-
-ivorig jaar acute financiële
(lemen. De overheid sprong
iet een eenmalige financië-
jectie van 180.000 euro om
estival dit jaar veilig te stel-
ligdverzen
i Kouwenaar
- Het Letterkundig
in Den Haag heeft bij
Leidse antiquariaat Aioloz
[bijzonder belangrijke' col-
I brieven en een aantal
jiverzen van Gerrit Kouwe-
erworven. Het gaat om 28
publiceerde brieven aan
ugdvriend en klasgenoot
|van der Wal (1925-1998,
alist en dichter) en elf
tover bekend evenmin ge-
jceerde gedichten uit de
|e oorlogsjaren en direct na
/rijding. De brieven zijn
|ns het museum geschre-
n 'zelfbewust adolescen-
;oza' en zouden de roman-
fe wortels van Kouwenaars
erschap blootleggen.Ver-
ieden de brieven inzicht in
renaars persoonlijke om-
ligheden in de oorlog.
door Ad van Kaam
leiden - Twee mooie bruine ogen zijn
er mede de oorzaak van dat het Rijks
museum van Oudheden is wat het is:
in internationaal opzicht een topper in
zijn soort. Zonder interventie van die
donkere kijkers, die toebehoorden aan
een Italiaanse schone, zou de wereld-
befaamde Egyptische collectie nooit
naar Leiden zijn gekomen.
Toeval speelde een grote rol in de
ontstaansgeschiedenis van het RMO,
zo staat te lezen in het onlangs ver
schenen boek 'Scholars,Travelers and
Trade' van de hand van Ruurd Hal-
bertsma, conservator Griekse en Ro
meinse kunst van het museum. Als in
1826 de gepensioneerde legerofficier
Jean Emile Humbert vanuit Leiden de
boodschap krijgt om per schip koers
te zetten naar Tunesië, seint hij dat
uitvaren onmogelijk is. Piraten ma
ken de Afrikaanse kusten onveilig. Hij
blijft zitten waar hij zit. Humbert - de
Traveller uit de titel van het boek -
vertelt er niet bij dat hij in Livomo op
dat moment als een blok is gevallen
voor Marguerita Terreni, een
Toscaanse in wier bruine ogen hij
van verliefdheid zowat verdrinkt.
Maar behalve tegen die dame loopt
hij in de Italiaanse havenplaats heel
toevallig ook op tegen Jean d'Anas-
tasy, een handelaar in Egyptische
kunstschatten. Waarna hij zijn op
drachtgever Reuvens van het Leids
Archeologisch Kabinet kan berichten
dat hij de hand heeft gelegd op een
unieke collectie van 5600 sculpturen,
mummies, sieraden, papyrus en an
dere artifacten.
De onderhandelingen over de aan
schaf zouden nog twee jaar duren en
uiteindelijk betaalde Koning Willem I
namens de Nederlandse Staat de
voor die tijd gigantische som van
210.000 gulden voor de Egyptische
collectie. Die zich in omvang en kwa
liteit kon meten met wat het Louvre
en het British Museum rond die tijd
in huis haalden. Een topmuseum was
geboren en het was vooral te danken
aan de kennis, kunde en vasthou
dendheid van de stichter Caspar Reu
vens - en niet te vergeten de betove
rende ogen van een Italiaanse sig-
norina - dat het ooit zover is geko
men.
Reuvens is de geleerde waar het alle-
Ruurd Halbertsma bij de Egyptische sculpturen die Caspar Reuvens begin negentiende eeuw verzamelde en het RMO in de vaart der volkeren opstuwde.
Foto: Hielco Kuipers
maal om draait in het boek van Hal
bertsma, dat voor een wetenschappe
lijke uitgave met een buitengewoon
vlotte pen is geschreven. Het laat zich
lezen als een spannend jongensboek.
Waarin intrige (de vader van Reuvens
die op verdachte wijze dood in een
Brussels kanaal wordt aangetroffen),
romantiek (de Toscaanse connectie),
spanning (opgravingen), naijver (de
polemiek van professoren) en drama
(de plotselinge dood van de hoofd
persoon op 42-jarige leeftijd) de bo
ventoon voeren. Als rode draad daar
doorheen loopt het toeval.
Nog een voorbeeld daarvan. Het mag
eigenlijk een godswonder heten dat
Reuvens (1793-1835) überhaupt in
Leiden terechtkwam. Hij gaf als jurist
en als kenner van de klassieken colle
ge aan de universiteit van Harderwijk.
Toen die werd opgeheven leek zijn
rol al op 25-jarige leeftijd uitgespeeld.
Voor de jonge professor was eigenlijk
nergens plaats. Uit nood geboren be
noemde de Staat hem toen maar in
Leiden. Het had net zo goed Amster
dam, Brussel, Gent of Groningen
kunnen zijn. Toevallig omdat iemand
in Den Haag zich opeens realiseerde
dat in de Hortus de kleine Papen-
broek-verzameling van Romeinse en
Griekse sculpturen lag opgeslagen,
was dat opeens de aangewezen stad
voor de nieuwe leerstoel archeologie.
Het is het jaar 1818.
Reuvens ontpopte zich binnen een
mum van tijd tot een briljant geleer
de. Een man met visie die het kleine
Archeologische Kabinet in de vaart
der volkeren wilde opstuwen naar
een museum dat zich kon meten met
de allerbeste ter wereld. De tegenwer
kingen die hij ondervond waren le
gio. Het nut van een vermaarde col
lectie zag met name koning Willem I
nog wel in. Hij gaf genereus geld om
Etruskische en Egyptische schatten
aan te kopen. Maar voor het fatsoen
lijk onderbrengen daarvan moest
Reuvens zelf maar zorgen. Zijn on
vervangbare sculpturen kwijnden
weg tussen de struiken en planten
van de Hortus.
Uit frustratie dreigde Reuvens met
zijn spullen naar Amsterdam te ver
huizen. Uiteindelijk vond het Kabinet
aan de Breestraat een groot heren
huis waar een klein deel van de in
middels imposante verzameling ge-
exposeerd kon worden. De verhui
zing per schip van de Hortus naar de
Breestraat verliep overigens ook niet
zonder slag of stoot. De Naos-tempel
met een gewicht van 12.000 kilo kan
telde overboord en zakte weg in de
modder van de Witte Singel. De mari
ne moest er aan te pas komen om de
tempel te lichten. Een feit dat in de
archieven verborgen is gebleven. Hal
bertsma bracht het aan het licht.
De eerste nieuwsgierige bezoekers
van het museum waren een kleerma
ker, een timmerman, een kapper, de
ambassadeur van Pruisen en een mi
nister van de Russische Tsaar. Tot
1910 hield het museum precies bij
wie er kwamen en wat die bezoekers
voor de kost deden. Reuvens zelf
maakte de opening in 1838 van de
Breestraat niet mee. Na een bezoek
aan Londen in 1835 raakte hij op de
boot onwel. Op 42-jarige leeftijd
overleed hij. „Ondanks zijn korte be
wind is zijn betekenis enorm ge
weest", zegt Halbertsma. „Zonder
Reuvens geen RMO. En, niet onbe
langrijk: hij was een man van princi
pes. Hij hield zich aan de regels. Van
alles wat hij aanschafte zijn kwitan
ties en bonnen."
Hoe de handelaren waarmee hij za
ken deed aan hun spullen kwamen, is
een ander verhaal. Handel in kunst
schatten was in die dagen legaal. „Er
gaan geregeld stemmen op die vin
den dat alles terugmoet naar het land
van herkomst. Vaak zijn die ingege
ven door politieke motieven. Zoals de
discussie over de Elgin Marbles in het
British Museum die onrechtmatig
verkregen zouden zijn. Ik kijk louter
naar de esthetische aspecten. Musea
zijn er om te conserveren en schatten
uit het verleden te laten zien aan ie
der die dat wil. Ik ben nog nooit een
Griekse of Italiaanse collega tegenge
komen die iets terug wilde hebben.
Er hangen ook doeken van Rem
brandt in New York. Ik ben als Ne
derlander trots als ik voor zo'n schil
derij sta. Dat hoeft toch niet per se al
lemaal in het Rijksmuseum te han
gen."
'Scholars, Travellers and Trade -
Ruurd Halbertsma. Uitgeverij Rout-
ledge, Londen and New York. ISBN
0-415-27630-6. Prijs: 82 euro.
Caspar Reuvens, Verzamelen voor
het Vaderland - Lezing van Dr.
Ruurd Halbertsma. Woensdag 18 fe
bruari, 18.45-20.15 uur, zaal 011,
Cleveringaplaats 1, Leiden.
DE ZEVENDE
HEMEL
gels
Welke film zou iedereen ge
zien moeten hebben? Wat
is het mooiste boek ooit ge
schreven? Welke muziek
weet telkens weer te ont
roeren? Wat is het mooiste
kunstwerk aller tijden?
Kortom: waarmee is de
Leidse restaurateur en
kunstschilder Peter Willem-
se in de zevende hemel?
Beste cd?
„Dat hangt voor mij echt van het
moment af. Ik ben niet iemand die
blijft hangen bij een bepaalde artiest
of groep, zoals mensen die nog
steeds zweren bij The Beatles. Op dit
moment draai ik vaak Underworld,
de cd 'A Hundred Days Off, als ik
schilder. Dat is lekkere muziek, er
komt veel energie van af. Soms kies
ik muziek die nog heftiger en don
kerder is, zoals Sven Vath. Bij restau
raties kan dat niet, dan kies ik voor
rust en zet ik de radio aan. Achter
grondmuziek. Of praatprogram-
Beste boek?
„Ik hou van de combinatie roman en
geschiedenis. Toen ik vorig jaar naar
Bali ging heb ik 'De ondergang van
de Batavia' gelezen, van Mike Dash.
Over de muiterij op dat pronkschip
van de VOC dat strandde voor de
kust van Australië. Het is heel gede
tailleerd, met alle namen, alle ge
boortedata. Heel exact. Het geeft een
goed inzicht in die periode van de
Nederlandse geschiedenis. Het boek
maakt weer eens duidelijk dat de
welvaart in Nederland gewoon bij el
kaar is geroofd."
Beste film?
„Ik ben een enorme filmfreak, ik zie
er heel veel. Ik ga één, twee keer per
week naar de bioscoop en op zater
dag huur ik twee, drie dvd's. Ik ben
vooral liefhebber van de Europese
films, niet de Amerikaanse. Die heb
ben een ander ritme, Amerikaanse
films zijn veel meer op snelheid ge
richt. Er zijn heel veel goede films,
maar eentje die mij zeker is bijgeble
ven is van Ettore Scola: 'Bruti, Spor-
chi e Cattivi'. Over een familie die op
een vuilnisbelt woont. De vader heeft
geld losgepeuterd van de verzekerin
gen en de hele familie probeert hem
dat afhandig te maken. Absurdistisch
en humoristisch."
Beste kunstwerk?
„Dat zijn er honderden. Anders Zorn
is wel een van mijn favoriete schil
ders. Het is een Zweed. Ik heb zijn
werk vooral leren kennen omdat
mijn broer twintig jaar in Zweden
heeft gewoond. Ik kwam er vaak en
dan bezochten we bijvoorbeeld het
Nationaal Museum in Stockholm. Ik
kende Zorn al van plaatjes, maar in
het museum zag ik pas hoe geweldig
hij was. Zijn techniek is fabelachtig.
Het doek gaat er in één keer op, in
een dag is het klaar. 'Badande kullor
i bastun' uit 1906 vind ik een schitte
rend werk. Twee badende vrouwen
bij een haardvuur. De gloed van dat
vuur dat over die lichamen ligt. Dat
maakt het heel erotisch. Ik hou wel
van dat verhulde, die onderliggende
erotiek."
Tekst: Herman Joustra
Foto: Hielco Kuipers
theater recensie
Susanne Lammers
Voorstelling: Laten wij aanbidden door
Theater Bonheur Regie: Lidwien
Roothaan. Spel: Carola Arons, Marieke
van Dijk, Daphne de Winkel, Dik
Boutkan. Gezien: 13/2, LAKtheater,
Leiden.
Ik heb het boek van Ann-Marie
MacDonald niet gelezen. Had
ik dat wel gedaan, dan had ik
'Laten wij aanbidden' van The
ater Bonheur misschien beter
begrepen. Nu ben ik de hele
voorstelling lang bezig geweest
met bepalen wat er waarheid,
verzinsel of droom is, en dat
leidt nogal af van het prachtige
spel van Carola Arons, Daphne
de Winkel en Marieke van Dijk.
Zij spelen, in een gigantische
puinhoop op een beklemmend
klein stukje van de grote toneel
vloer, drie jonge meisjes uit een
familie. Het moeten zusjes zijn,
maar alles wordt in twijfel ge
trokken, niets biedt houvast. De
waarheid is duidelijk te gruwe
lijk om te vertellen.
Het begint met dagboekfrag
menten van Kathleen, de oud
ste zuster die naar New York
ging om een beroemde zange
res te worden. Ze kwam terug,
stierf, en voor haar in de plaats
kwam Lily, de jongste. Haar
tweelingbroertje is overleden,
net als de moeder. De vader
drinkt en Lily klampt zich vast
aan de zusjes Francis en Merce
des. Echte herinneringen wor
den onderuit gehaald met dro
men en verzonnen heldenda
den, maar de suggestie van in
cest, moord en infanticide
hangt als een giftig waas over
de voorstelling. Die bewuste
raadselachtigheid werkt aan
vankelijk goed, maar niet de he
le voorstelling lang.
Het spel vergoedt echter veel.
Wat voor een actrice Carola
Arons is, blijkt uit haar Lily, die
ze als een lief aanhankelijk kind
volkomen geloofwaardig maakt,
maar ook uit de manier waarop
ze Kathleen speelt, met vloeien
de, sensuele gebaren, en over
verhit ambitieus. Daphne de
Winkel als de door schuldge
voel verteerde Francis bepaalt
het ritme van de voorstelling.
Haar fabuleren en treiteren
zorgt voor de meeste raadsels,
maar "haar verscheurdheid is
ook het interessantst. Daarte
genover speelt Marieke van Dijk
een hulpeloze, degelijke zuster,
die voor de ellende vlucht in
kwezelachtigheid. Het balance
ren, suggereren, verhullen en
niet waar willen hebben van
deze drie raakt diep. Dat spel is
de kracht van deze voc^telling.
muziek recensie
Hans Keijzers
Concert: Nits. Gezien:13/2,
Stadsgehoorzaal, Leiden.
Welke popgroep maakt de der
tig jaar vol? Golfden Earring na
tuurlijk met als goede tweede:
Nits. Helemaal eerlijk is dat na
tuurlijk niet. Henk Hofstede en
Rob Kloet als aartsvaders waren
er van het begin af aan bij en
verdwaalde zoon Robert Jan
Stips keerde na een goede acht
jaar terug op het oude honk.
Toepasselijk zingt Stips daarom
bij The Swimmer: 'I spend so
me time alone'.
De band vind je al lang niet
meer in de hitlijsten terug,
daarom komt het werk tegen
woordig uit op het kleine Play it
again Samlabel. Live trekt Nits
nog altijd volle zalen en lijkt er
geen vuiltje aan de lucht. Nits
kiest een setlist met een grote
nadruk op de eerste vijftien jaar
van zijn bestaan. Ieder nummer
uit die periode is gewoon kei
hard raak en zeker niet alleen
de hitjes 'Nescio' of 'Sketches of
Spain'. Het stuwende vroeg in
de set gespeelde 'Bike in Head'
met fietsbelondersteuning van
Hofstede ïijsten we door het
stuwende drumwerk van Kloet
maar meteen in en 'Dream' en
'The Bauhaus Chair' laat de
band meer van zijn rustige, me
lancholische kant zien.
Het Nitswerk van de laatste vijf
tien jaar blijft sterk onderbe
licht en het nieuwe werk van
het album 1974 is niet altijd
even sterk. Achter de band wor
den op een twintigtal witte
vlakken projecties getoond. Het
lijken net kleine beweegbare
schilderijtjes. Eigenlijk maakt
Hofstede zijn eigen kleine
werkjes, die soms wat toegan
kelijker zijn en soms wat meer
tijd kosten om te rijpen en ja er
zit ook wel eens een rotte appel
tussen. 'Welcome Back' met
zang van Stips is behoorlijk
doorbijten en 'With used furni
ture we make a tree' is vooral
door de slordige zang van Hof
stede een pijnlijk gedrocht.
Robert Jan Stips heeft de nodi
ge grappige extra samplegrap
jes maar neigt zeker bij 'Train'
naar overkill. Maar Nits houdt
goed de vaart in het optreden
en met het 'J.O.S days' en 'In
the Dutch Mountains' wordt
slim uptempo afgesloten.
