Vermeers meisje met de parel
'Voor ons is het alle dagen feest'
KUNST
Geen jubileumexpositie, wel een zesde bruid voor tachtigjarige Anton Heyboer
door Rob Bouber
den lip - Anton Heyboer wordt 9 februari
tachtig jaar. Hij is een van de opmerkelijkste
Nederlandse kunstenaars van na de oorlog
en dat niet alleen door zijn onaangepaste le
venswijze met vele bruiden, maar ook door
zijn onstuimige werkdrift. Wat is de beteke
nis van zijn werk?
„Jij hebt behouden wat ik verloren ben",
moet Appel een keer tegen hem hebben ge
zegd. Er komt echter geen jubileumexposi
tie in zijn woon- en werkplaats Den lip om
te checken of dat oordeel klopt. „Wij doen
niet aan verjaardagen", zegt Antons vijfde
bruid en 'eigen' galeriehoudster Petra.
„Voor ons is het alle dagen feest."
Het verhaal gaat dat Heyboer begin jaren
vijftig in de psychiatrische inrichting van
Santpoort bij wijze van therapie met verf,
penselen en droge naald in de weer ging.
Volgens andere bronnen zou hij als kunste
naar zijn begonnen toen hij van 1951 tot
1955 in IJmuiden op een vissersschip
woonde. Feit is dat hij geen gemakkelijke
start kende. Zijn vader was werktuigbouw
kundig ingenieur maar niet van het type
dat honkvast 's ochtends naar het hoofd
kantoor van Rijkswaterstaat peddelt en 's
avonds weer terug fietst. Het gezin Heyboer
kende de onrust die ook vastzit aan een di-
plomatenloopbaan: vader reisde voor zijn
werk van hot naar her en de vraag is of An
ton wel de tijd vond ergens te aarden.
In Santpoort schijnt in zijn hoofd een King
Lear-storm te hebben gewoed. De tekens
en woorden die op doek of op paneel ver
schijnen zijn hem als visioenen ingegeven.
Gelouterd, gelukkig, maar nog steeds maat
schappelijk onaangepast vindt hij begin ja
ren zestig rust in Den lip. Titels van etsen
als 'Het bewustzijn van de wonde' en 'Mijn
leven verantwoord' uit de jaren zestig ge
ven aan dat hij het proces dat hij door
maakte aan het afronden is.
geschift
Heyboers werk uit de jaren zestig en zeven
tig wordt alom geprezen. De gevestigde
kunstwereld neemt hem serieus, maar hij is
en blijft dwars. Hij krijgt midden jaren ze
ventig een tentoonstelling in het Stedelijk
maar als hij de geëxposeerde werken terug
krijgt, schildert hij de doeken over. Voor
Heyboer gelden wetten die voor zijn per
soon gemaakt zijn. Zijn in oker en rood en
wit opgezette etsen uit de jaren zestig dra
gen in eenvoudige lijnen opgezette tekens
die hecht met elkaar verbonden zijn. Daar
in of daarom heen staan formules die in
het hoofd van de schilder zijn ontsproten.
Heyboer wil in het geheime wezen van de
mens doordringen. De teksten die hij bij de
nietige figuurtjes krast, zijn volstrekt onbe
grijpelijk voor de 'onnozele' toeschouwer.
Buitenstaander of niet, de toeschouwer
hoeft zich geen moment te vervelen. Want
hij kan parallellen trekken tussen de onbe
grijpelijke mededelingen en de buitenissige
levenshouding van de schilder.
Buitenissig in velerlei opzichten. De meeste
mensen kennen Heyboer als 'de man met
de vele geliefdes' maar hij laat zich ook
kennen als de schilder die absoluut geen
boodschap heeft aan de ongeschreven wet
ten van de kunstwereld. Laat staan dat hij
zich iets gelegen laat liggen aan de kunst
handel.
De laatste decennia werkte Heyboer snel
en trefzeker. Is hij nou wel of is hij nou niet
ernstig met kunst bezig of rotzooit hij maar
wat aan? Wie Heyboer vraagt naar produc
tiesnelheid en artistieke gedrevenheid stuit
niet op weerbarstige kunstpraat maar krijgt
met relativisme van doen. „Er is toch geen
hond die dit koopt. Wie dit koopt is toch
hartstikke geschift?", stelde hij in een inter
view. Met de regelmaat van een machine
maakt hij schilderijen. Sterk expressief, hef
tig en razendsnel. Zo krachtig en onortho
dox dat zijn eigen handtekening soms als
basis van een compositie dient, of als poten
van de haan, of als balans tegenover hoger
liggende krachtlijnen. Zijn handtekening is
onderdeel van de compositie. Soms is zijn
naam groter en steviger aanwezig dan de
tekening zelf. Vrijwel onleesbaar maar tot
karakter gevormd door het vele zetten. Sto
tend, trekkend, als de krachtige handteke
ning van een vorst wiens dagelijks werk het
is stukken met een signatuur te bekrachti
gen.
De officiële kunstwereld moet nu niets
meer van hem hebben. Kunstenaars die zo
sterk democratiseren dat ze vijftig werken
per dag maken, die elk voor een schijntje
aan belangstellenden worden gesleten,
kunnen immers niet serieus worden geno
men? Maar Heyboer heeft als geen ander
wél de kunst onder het volk gebracht.
Kruis, madonna, haan zijn de basisthema's
van zijn werk en omdat de mensen daarom
vragen maakt hij gerust een fikse serie 'ha
nen' of 'vrouw in stoel'. Inclusief fraaie lijst
voor circa 80 euro te bekomen in de galerie
in Den lip. Hij borstelt vol vuur met verf,
soms zelfs regelrecht uit de tube geknepen
of met klei, wat hele mooie okers oplevert.
Opvallend is het veelvuldig gebruik van
rood en zwart, kleuren voor mensen die
manifest willen zijn. Als een vrouw rood en
zwart draagt, wil ze 'verschijnen', tonen,
krachtig aanwezig zijn.
Seriewerk
Natuurlijk is er verschil tussen de naar de
buitenwereld gerichte 'handel' in seriewerk
en Heyboers 'echte werk'. Dat zou volgens
galeriehoudster Petra niet misstaan in het
Museum of Modem Art in New York. Het
39
Kannibaal wordt
mogelijk verfilmd
Berlijn - Hollywoodster Hugh
Grant (43) als de 'kannibaal van
Rotenburg'? Volgens Britse en
Duitse media wil Grant, die
vooral bekend staat om zijn
brave filmrollen, de bizarre ge
schiedenis van de Duitse men
seneter Armin Meiwes verfil
men. Meiwes werd vorige week
tot achtenhalf jaar gevangenis
straf veroordeeld omdat hij in
het voorjaar van 2001 een ken
nis doodde, in stukken sneed
en deels opat. Grant ziet zich
zelf in de rol van de kannibaal
en hij zou, zo berichtten de
Daily Star en de Bild Zeitung;
graag collega en hartenbreker
Brad Pitt engageren voor de rol
van het slachtoffer. „Wie zou
nou niet Brad Pitt willen op
eten?", aldus Grant. Volgens de
Daily Star wil Hugh Grant met
een kannibalenrol afrekenen
met zijn hardnekkige imago
van ideale schoonzoon.
Helden op Poetry
Kinderfestival
Rotterdam - Helden en helden
dichten staan centraal tijdens
het 7e Poetry International Kin
derfestival. Vanaf aanstaande
zondag tot en met zondag 15
februari staat het gehele RO-
theater in Rotterdam in het te
ken van dit poëziefeest voor
kinderen van 8 tot en met 12
jaar. Monique Hagen (bekend
van Klokhuis) presenteert het
programma in de grote zaal.
Daar treden iedere dag andere
dichters op (Jan Wolkers, Ted
van Lieshout, Eva Gerlach,
Toon Teilegen, Mustafa Stitou,
Hagar Peeters, Anne Vegter, Er
ik Menkveld en Erik Jan Har-
mens). Na de pauze laten ac
teurs van het RO-theater het
publiek kennismaken met hun
favoriete filmsterren, sportkam-
pioenen, popidolen en andere
helden.
Saxofonist
overleden
kansas city - De Amerikaanse
saxofonist Cornelius Bumpus,
die sinds 1993 deel uitmaakte
van de toumeeformatie van
Steely Dan, is dinsdag op 58-ja-
rige leeftijd overleden aan een
hartaanval. In het verleden
speelde hij bij de Doobie Bro
thers en Moby Grape. Ook
maakte hij twee soloalbums en
had hij een eigen band.
donderdag 5 FEBRUARI 200
Hugh Grant.
Foto: EPA/Akio Suga
door Hans Verhagen
Amsterdam - De in Delft en Luxem
burg opgenomen Vermeerfilm 'Girl
With A Pearl Earring' heeft vorige week
drie Oscarnominaties in de wacht ge
sleept. Voor de cameravoering van
Eduardo Sarra, voor de art-direction en
set-design van de Nederlanders Ben
van Os en Cecile Heideman en voor het
kostuumontwerp van de Nederlandse
Dien van Stralen.
De eerste speelfilm van regisseur Pe
ter Webber was afgelopen zaterdag
de slotfilm op het Rotterdams Film
festival en is vanaf 13 mei in de Ne
derlandse bioscopen te zien. De 19-
jarige Scarlett Johansson wordt met
haar hoofdrollen in 'Girl' en 'Lost In
Translation' inmiddels als een grote
belofte gezien. 'Deze film is gecon
centreerd rondom mijn karakter.'
Scarlett Johansson werd zes jaar gele
den ontdekt als groot filmtalent in de
rol van Grace, de jeugdige patiënt in
de door Robert Redford geregisseerde
film 'The Horse Whisperer'. Drie jaar
later volgde een rol als eigengereide
tiener in Terry Zwigoffs 'Ghost
World'. Afgelopen jaar waren de op
names van twee topfilms met hoofd
rollen voor de New Yorkse actrice: als
Griet in de verfilming van Tracy Che
valiers boek 'Girl with a pearl ear-
-ring', naar het schilderij van Johan
nes Vermeer in het Haagse Maurits-
huis, en als Charlotte in de verschrik
kelijk geestige film 'Lost In Transla
tion', waarvoor regisseur Sofia Cop
pola haar al na één gesprek bombar
deerde tot tegenspeelster van Bill
Murray. In deze hilarische komedie
ontmoeten twee slapeloze Amerika
nen - filmster Bob Harris en de pas
getrouwde filosofe Charlotte - elkaar
op de bovenste verdieping van een
vijfsterrenhotel in Tokio.
'Scarlett's a sensation at just 18', kop
te de Evening Standard, daags na de
Londense première van 'Girl With A
Pearl Earring'. Na haar nominatie
voor een Golden Globe Award voor
haar spel in 'Girl' (uiteindelijk gewon
nen door Charlize Theron in 'Mon
ster') tipten diverse internationale
bladen als USA Today en The Obser
ver in Engeland haar voor een Oscar.
Dat is niet gelukt, maar het mag dui
delijk zijn dat voor deze actrice een
gouden toekomst in het verschiet ligt.
Het mooiste compliment kreeg de in
middels 19-jarige Johansson van de
schrijfster van het verfilmde Ver-
meerboek. Tracy Chevalier roemt de
Britse topacteur Colin Firth als 'excel
lent' in zijn rol als Johannes Vermeer.
'Maar de film is van Scarlett Johans
son, die misschien zestig woorden
aan tekst heeft, maar ik was zo door
haar lichtgevende gezicht geraakt, dat
ik m'n ogen niet van haar kon afhou
den.'
Het schitterend neergezette broeieri
ge liefdesdrama gaat over de zestien
jarige Griet die - noodgedwongen
door familieomstandigheden - als
dienstmeid in het huis van Johannes
Is hij riou ernstig met kunst bezig of rotzooit hij maar wat aan? Anton Heyboer: „Wie dit koopt is toch hartstikke ge-
schift?"Foto: Hans van Weel
zijn collages van foto's en expressieve teke
ningen en verflijnen, voorzien van teksten.
Fragmenten uit een brief die hij aan een
Groningse studente schreef. Een andere
tekst luidt: 'Anita, my sixth wife'. De tekst
slaat op Anita Vos, een vrouw die regelma
tig in de Heyboer-burcht te vinden was.
Een primeur? Geeft Anton te kennen dat er
een zesde bruid op komst is? „Het is een
groeiproces, dat gebeurt niet van de een op
de andere dag", zegt Petra.
Foto's en teksten op de collages verbinden
heden en verleden. Het is alsof Heyboer de
voor hem essentiële gebeurtenissen op
haalt en in ere houdt. Foto's van zijn vrou
wen, met ontbloot onderlijfje, zijn pontifi
caal en prominent in beeld gebracht en
daarmee geeft de kunstenaar aan dat zijn
vrouwen nog steeds centraal staan. Zijn
vrouwen, de organische manier waarop de
Heyboer-familie met elkaar optrekt en met
elkaar samenvalt, zijn eigenlijk het levens
werk van Anton, waarschijnlijk zijn groot
ste creatie ooit.
Voor Heyboer zit er een expositie in het vat
in het Kruysenhuis in Brabantse Oirschot.
Ook in het Eindhovense cultureel centii hee
De Krabbedans hangen wat 'Heyboerevijd a
maar er is geen enkel groot museum dfaaf.
hem een eerbetoon zal brengen. „Voorig ziji
is een 80ste verjaardag van een kunsteHehoi
geen aanleiding om hem in het zonnetten.
zetten", is de reactie. Onzin natuurlijk,antisi
voor Carel Willink en voor Karei Appel ton
den wel de registers opengetrokken. W >1 van
om zou een museum niet met een offii I mei
hommage komen aan een kunstenaar! seks
ook veel artistiek sterke en interessanti itie x
riodes heeft gekend? ograa
d gel
'Griet is sterk en ik ben ook een sterke persoonlijkheid'
!tl
'epr.
tnfot
ster van de Delftse meestersd
Vermeer. „In elk karakter dat il
zit altijd wel een aspect van q
Griet is het sterkste karakter
ooit heb gespeeld. Ik heb het
dat zij alles zou kunnen ovei
Griet is sterk en ik ben ook eenl
persoonlijkheid. Ik voel me sti
ik weet dat ik dat ben. Ik denkjpi
heel veel aan kan."
Het tijdens de opnamen specie V(
organiseerde bezoek aan het F<
Mauritshuis en in het bijzond!'*'
bekijken van Vermeers orfa°
schilderij 'Meisje met de Par<P"
wat Scarlett Johansson betreft P
het water. „Het was een hele ^f311
de ervaring. Ik keek lang nal?^
schilderij - er stonden heel veel1®1'
sen, ook met camera's om me lr(^
terwijl ik werd geïnformeerd otP1"
schilderij. Dat was een onaang#m
sfeer. Het museum was echt*311
zeer bijzonder en comfortable
hebt het gevoel dat je heel di(r <jj(
de schilderijen moet kunnen
maar door de hele entourage vpe 1
voor mij niet mogelijk om in al?®*1
te kunnen kijken.
Het is een film met nogal wat gi
spanning. „In 'Girl With A Pea
ring' gaat het om een intrige \r"S
Griet denkt: 'Oh mijn god wietfJ
man.' Vanaf het allereerste mf
dat Griet Johannes Vermeer iTER
gang ziet, zet dat iets bij haar a
weging. Ze geeft zichzelf totale v
hem, op allerlei manieren. In ijvje
is het een liefdesdrama.p0l
Zij heeft goed gelet op de uitgeste
vrouw op het schilderij. „Da^j
heb ik geen speciale maskers Le
neusverlenging nodig gehad",ui^
Johansson. „Ik heb veel tijd gmse
deerd om de positie van de vro^s
dat schilderij te bestuderen. fpe
geprobeerd om de exacte po^g,
bepalen, ook van de oorring, %pr(
mijn wenkbrauwen en met dide,
band op m'n hoofd. Dat was 4crij
nier om zo goed mogelijk a
schilderij te kunnen lijken. Oq
ik geprobeerd uit te vinden vvf||>
nu precies achter die ogen is,;
door dat schilderij zo krachtig i^y|
Het boek is een enorm succes. I
dan als acteur de druk dat de filDEN
een succes moet worden? „Nei'Th
echt. Het maakt me niet uit wtlgeli
vindt van mijn interpretatie valle, i
rol, omdat hij van mij is. Als hhee
historisch beroemd karakter wpnd
weest had ik wel verantwoorden
heid gevoeld, om die op de juist
nier te spelen. Maar omdat dit i
ter uit mijn eigen fantasie is II
dat zelf ingevuld. Ik heb het bou J
na de opnames gelezen."
Haar favoriete scène? „Dat w|EN
niet, maar ik ben heel tevredq^
de scène»met de oorpiercingans
staat. Hoe ik die traan voor elkaL
gekregen weet alleen god. MaL.Qe
werkte heel goed. Juist die f
huidse liefde, die onuitgesproLg'
maakt deze film zo ontroerend.,^
'Lost In Translation' en 'Girl V^e
Pearl Earring' zijn respectit^ p
vanaf 19 februari en 13 mei ,es
Nederlandse bioscopen te zien nor
irfc
Scarlett Johansson als Vermeers meisje met de parel: „Deze film is geconcentreerd rondom mijn karakter."
Foto: GPD/Japp Buitendijk
Vermeer terechtkomt. De groeiende
intimiteit tussen de twee veroorzaakt
spanning en onrust en komt tot een
onvermijdelijke uitbarsting als Ver
meer besluit Griet te vereeuwigen.
Regisseur Peter Webber was bij het
screenen voor deze film al snel over
tuigd en kwalificeert Scarlett met de
opmerking 'jong in jaren, maar een
oude ziel'. Hij was erg blij dat de oor
spronkelijk door iemand anders voor
de rol van Griet uitgezochte Kate
Hudson het liet afweten. Webber:
„Johansson is hypnotiserend om
naar te kijken, vergelijkbaar met een
zwijgende filmster van vroeger."
Hoewel ze zeker niet naast haar
schoenen is gaan lopen, is het onmis
kenbaar dat Johansson donders goed
weet dat haar carrière voor een inter
nationale doorbraak staat. In dat ka
der zegt ze zeer secuur te zijn bij het
kiezen van 'nieuwe dingen'. Hoewel
haar vader Deens is, voelt de actrice
zich als geboren en getogen New Yor
ker absoluut niet Europees. Zij ver
wijst daarmee een waag of haar half
Europese afkomst soms de reden is
dat ze acteert in niet typisch Ameri
kaanse films zonder happy end, naar
het land der fabelen.
„'Lost In Translation' heeft bijvoor
beeld een bitterzoet einde. Ik weet
wat me trekt in een bepaald script.
Soms is het script niet geweldig, maar
wil ik graag met een bepaalde regis
seur werken. Wat 'Girl With A Pearl
Earring' betreft vond ik het script
meteen geweldig. Ik had vertrouwen
in regisseur Peter Webber, dat hij er
iets van zou kunnen maken. Hij gaf
mij de ruimte om mee te denken.
Vanwege alle aspecten van deze film
heb ik de rol aangenomen."
Over haar pas verworven roem en
opmerkingen als 'de nieuwste sensa
tie van het witte doek' blijft zij rede
lijk nuchter. „Nou ja, ik word nu wel
wat meer herkend, maar ik zie mezelf
niet als een beroemd iemand. Ik pro
beer een gewoon leven te leiden.
Maar nu deze film uit is hoor ik iede
re dag dat ik een 'hot young thing'
ben."
Op de vraag wat zij als kind wilde
worden, klinkt het meteen resoluut:
.Actrice, natuurlijk." En ja, ze trad al
vroeg op 'tussen de schuifdeuren'.
„Ik was altijd thuis aan het zingen en
dansen. Mijn ouders waren er van
overtuigd dat ik later iets zou gaan
doen in musicals. Ik zong altijd lied
jes van Broadway-musicals. Andere
kinderen speelden viool, ik wilde al
leen maar voorstellingen geven. En
als ik geen actrice had kunnen wor
den, dan was ik ergens chef of bloe-
menkweker geworden", zegt ze met
een glimlach. „Ik kom niet uit een rij
ke filmfamilie, mijn vader was geen
geslaagde producer of zoiets. Het is
me zeker niet komen aanwaaien. Ik
heb er heel hard voor moeten wer
ken. Ik heb dit grotendeels te danken
aan mijn opvoeding."
Hoe belangrijk is 'Girl With A Pearl
Earring' voor haar? „De film is gecon
centreerd rondom mijn karakter. Ik
geloof dat het een bijzondere film,
een nieuw type film, is. Hij lijkt op
niks wat ik eerder heb gezien. Het is
een klein verhaal, maar in combinatie
met de muziek wordt een enorme cli
max gecreëerd. Deze film is natuurlijk
belangrijk voor mijn carrière. Ik zie
m'n carrière als een soort bouwste
nen en deze film ondersteunt dat."
Scarlett ziet bepaalde overeenkom
sten tussen haar persoonlijkheid en
het karakter van Griet, de huishoud
