De laffe kunst van het vergeten
4
5
Sportjaar 2003 gevat
in 12 momenten
Een opstapje naar eeuwige roem
Getrouwde vrouw gaat vreemd met vrouw
Schrijnend portret van joodse jongen
Stijn van der Loo's 'Galvano' is een best debuut
10
in zijn column op de
voorpagina van de
Volkskrant mijmerde Remco
Campert afgelopen
woensdag over
herinneringen. Sommige
liggen vlak onder de
oppervlakte, andere worden
plotseling door een
associatie wakker geroepen.
'Wat heb je in de loop der
jaren eraan toegevoegd en
wat heb je eruit verwijderd?'
Het kan geen toeval zijn dat
dit nu net de belangrijkste
vragen zijn in 'Een liefde in
Parijs', zijn eerste
roman in jaren.
roman recensie
Wim Vogel
'Een liefde in Parijs' door Remco
Campert. Uitgeverij De Bezige Bij. Prijs:
15,00
Parijs, natuurlijk altijd Parijs. De stad
waar na de oorlog de vijftigers en de
schilders van Cobra elkaar vonden,
waar Wolkers heen moest, waar Her
mans jaren woonde en die tot ver in
de jaren zestig dé plek was waar het
gebeurde. En omdat Frankrijk cen
traal staat in de boekenweek in
maart, komt deze nieuwe roman van
Campert wel zeer gelegen.
Jong is hij, net twintig, arm, bevlo
gen en een dichter in de dop als Ri
chard Sanders in het begin van de
jaren vijftig met zijn schoolkame
raad Ton Verstrijden naar de
Lichtstad trekt. Ze voelen zich opge
nomen in de grote wereld, willen
nooit volwassen worden, laat staan
zich verzoenen met de maatschap
pij. Als ruim veertig jaar later zijn
Franse uitgever Sanders' boekje De
kiinst van het vergeten (L'art d'ou-
blier) presenteert, wordt Sanders,
voor een paar dagen in Parijs, voort
durend herinnerd aan dat verleden
en kan zijn conclusie geen andere
zijn dat dat wat hem aangaat feitelijk
allemaal weinig heeft voorgesteld.
De enige werkelijkheid die hij be
greep en nog steeds begrijpt, was en
is de geschrevene. Door het schrij
ven bracht hij een laagje vernis aan
over de dingen die er echt toe doen
en die hij vaak maar al te graag wilde
vergeten. Door dat vergeten hield je
je lot in eigen hand, dacht hij.
Dat hij in werkelijkheid jarenlang
'een louter op zichzelf gericht, alco
holisch sujet' is geweest en een
'slappe misbruiker van jonge vrou
wen' wordt hem in Parijs duidelijk
als een vroegere vriendin hem con
fronteert met zijn nooit geweten va
derschap. Zijn zogenaamde beheer
sing van het lot blijkt even voos te
zijn als die zogenaamde kunst van
het vergeten: 'een zelf vervaardigd
identiteitsbewijs waarmee hij zich
door het leven smokkelde.'
Buitengewoon knap en getuigend
van groot vakmanschap is de manier
waarop Campert in een kleine hon
derdzestig pagina's ons inzage geeft
in Sanders' leven. De tien hoofd
stukjes zijn juweeltjes qua composi
tie, effectiviteit en sfeer. Campert
schrijft moeiteloos lijkt het, zo even
tussen andere werkzaamheden
door.
Sanders' gecompliceerde jeugd, het
naoorlogse Amsterdam en Parijs, het
woeste kunstenaarsleven in Antwer
pen daarna, zijn visie op het schrij
ven en het kunstenaarschap, zijn
liefdes en zijn huwelijk: alles wordt
authentiek en messcherp aan het
papier toevertrouwd. En dat alle
maal in het wankele licht van de ze
kerheid dat niets er echt toe doet en
dat zijn kwetsbaarheid, zijn moede
loosheid, zijn gevoel van verloren
heid hem meer typeren dan hem lief
is.
Een liefde in Parijs bevat voor de
kenners nogal wat toespelingen op
het oeuvre van andere vijftigers.
Hermans krijgt een saluut door even
te verwijzen naar een au-pair in het
Luxembourg, Corneille en Lodeizen
worden genoemd, maar de roman
moet het toch vooral hebben van het
ontluisterende luchtledige waarbin
nen Camperts personages leven on
danks alle artistieke pretenties. De
liefde heeft zich in Parijs nooit aan
gediend, het dichterschap is er nau
welijks opgebloeid, de vriendschap
met Ton bleek aan tijd, plaats en
omstandigheden gebonden en het
grote vergeten, tot een kunst verhe
ven, is daar als een goedkoop alibi
voor in de plaats gekomen.
Wat blijft is het inzicht dat wij niet
de tijd beheren maar dat de tijd met
öns speelt. Wat blijft is het vader
schap en het tragische inzicht daar
niets meer mee te kunnen. Behalve
het schrijven van een prachtige ro
man natuurlijk.
Campert schrijft moeiteloos, lijkt het. Foto: GPD
roman recensie
Margot Engelen
'Enkel de daad' door Marijke Libert Uitgeverij
Cossee. Prijs: €18,90.
Een jongen die volwassen zit te
worden in een boom: het is geen al
ledaags onderwerp voor een roman,
maar Marijke Libert kan er aardig
mee uit de voeten in Enkel de daad.
Ofschoon het wonen in een boom
lijkt te smeken om ongelukken is
het juist het vallen van een dode dat
in deze roman het minst aanneme
lijk aandoet. Het gaat om een Duit
se ecoterroriste die Bert, de boom
bewoner, bijstaat in zijn pogingen
het kappen van de boom voor de
j van een weg te verijdelen.
De hardhandige en hardvochtige
Ulrike valt zowat terloops dood; er
wordt niet om haar gerouwd en
evenmin worden de al te ijverige
wegenbouwers of de voor hen op
getreden politie ergens van be
schuldigd. Bert zit een tijdje met de
overleden Ulrike in zijn armen, dat
is alles. 'Bert deed iets met zijn
hand over haar hoofd. Was dat stre
len? Nee, dat had ze niet graag. Hij
verkocht haar een zachte klap om
het weer goed te maken.'
Behalve over Bert gaat Enkel de
daad ook vooral om zijn vader en
moeder. We spreken van een echt
paar waarvan een van beiden op
jonge leeftijd vreemd ging. De
vrouw. Met een minnares. Totdat
de getrouwde vrouw zwanger raak
te en een zoon baarde, waarna het
met de minnares erg slecht afliep.
Enkel de man kan immers de voort
plantingsdaad verrichten, daar kan
de wederzijdse penetratie van het
vrouwenpaar niet tegenop.
Het kind, dat is Bert. Die al lezend
in zijn boom in de papieren van 'de
vrouw die geen boek schreef er
achter komt dat deze vrouw een al-
lesverzengende liefde voor zijn
moeder heeft gevoeld in de tijd dat
hij verwekt werd.
Ook in zijn kindertijd speelde de
tweede vrouw, in afnemende mate
in seksuele zin, een rol van beteke
nis. Uit haar dagboekachtige aante
keningen leert Bert de pijn van Britt
kennen, de pijn en het onmogelijke
verlangen van de uiteindelijke bui
tenstaander. De schrijfster doseert,
in de persoon van de merkwaardige
verlopen kasteelheer Leopold die
Bert van aantekeningen en drank
voorziet, uiterst voorzichtig en ge
leidelijk de feitelijke gegevens over
de voormalige driehoeksverhou
ding waar Bert uit geboren werd.
'Het voordeel van een goed verhaal
is dat het spannend blijft', laat de
auteur Leopold ergens zeggen.
Spannend, dat is nu wel wat veel
gezegd, maar intrigerend is deze
tweede roman van Marijke Libert
zeker.
In het soms schrijnende maar ook
wel humoristische boek worden
heel verschillende verteltonen naast
en door elkaar gebruikt, waarbij ab
rupte overgangen niet geschuwd
worden. Uiteraard zijn de stukken
van Britt, 'de vader die ik ergens
ben', het schrijnendst, bijvoorbeeld
in haar afscheidsbrief over haar ge
storven eigen vader. 'De vrouw die
geen boek schreef heeft in Enkel de
daad indrukwekkend van zich af
geschreven.
Jan Ullrich ontwijkt Iban Mayo en Lance Armstrong op de top van Luz-Ardiden in de Tour de France.
Foto: AP/Bernard Papon
TOP
sportboek recensie
Cyril Rosman
'Dé 12 momenten, het sportjaarboek 2003'.
Uitgeverij Tirion. Prijs: €19,98.
Het jaar 2004 is inmiddels een
maandje onderweg, maar 2003 is
nog niet uit onze gedachten. Op tv
zijn de jaaroverzichten reeds alle
voorbij gekomen, maar in gedrukte
vorm liggen de geschriften over 2003
nog vooraan in de boekwinkels.
Soms zijn het boeken met alleen fo
to's, soms zijn het alleen suffe op
sommingen, dit jaar is er nog wat
anders: Dé 12 momenten.
Een keur aan journalisten zocht de
12 opvallendste sportmomenten van
dit jaar uit en schreef bij elk moment
een verhaal. Geen plaatje-praatje
was de opdracht, een verhaal van
een hoger niveau moest het worden.
Het verhaal achter het verhaal, zeg
maar. Dat is deels gelukt.
De momenten (of ontwikkelingen)
zijn goed gekozen: de afgang van de
turnsters, de opkomst van de sprin
ters. Verder nog: Jan Ullrich, Martin
Verkerk, Louis van Gaal, Erben Wen-
nemars, de golfers, de hockeyers, Jos
Verstappen, Dick Advocaat, Inge de
Bruijn en de noodlijdende Neder
landse voetbalclubs. De verhalen
zijn steeds een pagina of acht lang.
Kort genoeg om er een of twee te le
zen en het boek dan weer even weg
te leggen. Het niveau van de verha
len wisselt., Sommige zijn ontroe
rend of leiden tot nieuwe inzichten.
Een enkel verhaal komt niet veel ver
der dan het praatje-plaatje idee. De
uitgever lijkt van plan een vast terug
kerend fenomeen te willen maken
van het overzicht. Dat is te hopen.
Het concept zal nog iets uitgediept
moeten worden, de verhalen moe
ten nog ietsje pakkender, maar het
concept is nu al een stuk interessan
ter dan de gebruikelijke plaatjesboe
ken.
roman recensie f
Wim Vogel
'De Galvano' door Stijn van der Loo.
Uitgeverij Oyerldo. Prijs: €11,95.
Iets toevoegen aan de litera
tuur wat er nog niet is. Weinig
debutanten lukt dat tenzij je
Stijn van der Loo heet en een
novelle als De Galvano schrijft.
Een schrijnend portret van een
joodse jongeman die in het
begin van de jaren dertig zijn
maatregelen neemt om de na
derende hordes te slim af te
zijn.
Nu, zestig jaren later, is dat
perspectief wel duidelijk en is
het niet zo heel ingewikkeld te
zien langs welke lijnen van ge
leidelijkheid het ultieme
kwaad zich kon ontwikkelen.
Des te verbazingwekkender
dat Van der Loo's portret au
thentiek overkomt en je ner
gens denkt: achteraf heb je
makkelijk praten.
Het knappe van De Galvano,
een novelle van maar net ne
gentig bladzijden, is dat de
werkzaamheden die hoofdper
soon Moz verricht, het omge
keerde bewerkstelligen van
waar hij langzaam maar zeker
achterkomt. Als galvaniseur
voorziet hij metalen voorwer
pen van andere metalen laag
jes: goud, koper, enz. Als jood
se jongen doorziet hij, laagje
voor laagje, de geheime agen
da's van zijn medemensen en
regelt zijn wraak voordat zij
hem definitief te pakken heb
ben.
Drie feiten markeren het leven
van Moz, die zich katholiek
noemt omdat zijn vader drie
weken voor de geboorte van
zijn zoon trouwde met een ka
tholieke vrouw en vanaf die
tijd Christiaan aan zijn echte
naam Samuel toevoegde. In
1917 sterft de oude directeur
Van Herwaerd door een tra
gisch ongeval in de fabriek.
Twee jaar later kiepert Moz de
handtastelijke homoseksuele
vriend van de oude baas in
een bak zuur en in 1931 over
lijdt Emma, zijn Duitse vrouw
aan leukemie. Aan die drie fei
ten voegt Moz een vierde toe.
Als de hufterige zoon van Van
Herwaerd de fabriek in 1933
aan Duitsers wil verkopen, al
het personeel ontslaat en al
leen nog gebruik wenst te ma
ken van Moz, het 'slimme
joodje', weet de laatste wat
hem te doen staat.
Het is een harde wereld, bin
nen en buiten de fabriek. Ho
mo's zijn flikkers, joden heb
ben streken, behoren tot 'een
slim ras', zijn wezens 'vreemd
aan de natuur en verre van de
natuur.' en dus nooit te ver
trouwen. In die voortwoeke
rende crisisjaren lijken de
mensen verdoofd, zich nau
welijks bewust van wat er
gaande is in de grote wereld.
Alleen Emma analyseert en
observeert en weet dan al dat
je gedeisd houden maar het
beste is en dat macht tot
moord en doodslag leidt.
Voor haar zijn mensen net
meeuwen. Die niet beseffen
hoe gevangen ze zijn. 'Ze zijn
gevangen in de wind waarte
gen ze moeten opvliegen, met
al hun kracht. En ze zijn ge
vangen in hun honger, waar
onder ze voortdurend moeten
opstijgen, en 's avonds, als ze
eindelijk zijn neergestreken,
zie je ze staan, in laag water,
gevangen in duisternis en kou.
Ze kunnen niet weg uit
wat ze zijn, ze zijn gevangen in
zichzelf.'
Het is dat inzicht in de tragiek
van ons bestaan dat Van der
Loo in prachtige, sterke taal
verbeeldt. Het knappe van De
Galvano is daarnaast de inge
nieuze compositie. Twintig ja
ren samengeperst in één werk
dag, ergens in 1933. En toch
een wezenlijk beeld van de
drie decennia daarvoor. De
Eerste Wereldoorlog dondert
nog in de oren. Duitse dienst
boden komen massaal naar
ons land. De crisisjaren. En
midden in die fabriek die de
wereld is, onderkent een man
het gevaar onderdeel te wor
den van het systeem, voelt hij
hoe de wereld hem zal verra
den en neemt zijn maatrege
len.
De Galvano is een best de
buut.
De
vat
go
ha!
scti
ziji
eei
op
dei
kol
slei
vai
die
jei
ov<
kof
1. (i) Diverse auteurs,
Het aanzien van 2003
Het Spectrum, 14,50
2. (2)*Reid, Geleijnse Van Tol,
gro
Fokke Sukke,
het afzien van 2003
De Harmonie, 8,60
eer
DE LEESTAFEL
Een van de typetjes uit Het Klok
huis. Foto uit besproken boek
In de rubriek
de Leestafel
wordt weke
lijks een an
der genre boe
ken besproken.
Deze week een
greep uit de recen
te oogst kinderboe
ken.
door
Willeke Heijkoop
Madelief, Otje, Abeltje,
Kruimeltje, Pietje Bell; je ziet
ze zo voor je. Sterker nog:
van de huidige generatie
scholieren, kent me-
\nigeen ze waarschijn
lijk alleen van film
en televisie.
Mooie films,
goeie televisie;
je zou bijna
I-Ik ft vergeten dat
er een kinderklassieker in boekvorm aan
ten grondslag ligt. Maar daarmee zou je
de auteurs (respectievelijk Guus Kuijer,
Annie MG Schmidt (twee maal) en Chr.
Van Abkoude (twee maal) heel lelijk te
kort doen.
Willem is sinds vorig jaar ook zo'n uit
een boek gestapt televisiekind. Hij komt
uit de pen van Hermine Landvreugd.
Willem is een jongen van een jaar of
acht. Door de week woont hij bij zijn
moeder; in het weekeinde bij zijn vader
en zijn slechthorende puberbroer. Hij is
een echt stadskind dat stadse avonturen
beleeft. Het kinderboekendebuut van
Landvreugd Willem is een weerwolf
(2000) werd meteen bekroond met een
Vlag en Wimpel en vorig jaar maakte de
VPRO er ook nog eens een succesvolle
kinderserie van (momenteel in de her
haling). Die serie deed overigens zo nu
en dan aardig wat stof opwaaien omdat
Willem soms wel heel erg stoute avon
turen beleefde. De uitzending waarin
puberbroer Mick in een draaiende
droogtrommel belandde en er even later
zwaargewond weer uitkwam, heeft
waarschijnlijk heel wat boze telefoontjes
en nachtmerries opgeleverd.
Ik ben Willem! (Ploegsma, €12,95) is het
tweede boek van Landvreugd over Wil
lem Hoewel de twee delen los van el
kaar te lezen zijn; is het leuk deel één te
kennen voordat je aan nummer twee
begint. In Ik ben Willem! is oma Bes in
middels overleden en krijgen papa en
zijn Surinaamse vriendin Sherida een
baby. Intussen trekken Willem en Mick
er onverminderd op uit met alle gevol
gen van dien. Ze eten zich misselijk bij
de Febo van het geld dat ze hebben ver
diend met de illegale verkoop van dicht
bundels van hun vader.
Ze gaan op bezoek in het kraakpand van
de vrienden van hun nichtje Annabel en
ze verzinnen een verhuizing naar de Ve-
luwe. Willem is het grootstedelijke ant
woord op de Daltons, die andere gewel
dige serie over opgroeiende jongens, en
minstens even leuk. Goed nieuws voor
de kijkbuiskinderen: een tweede televi
sieserie over Willem is in de maak.
Wie wil weten hoe zo'n jeugdserie wordt
gemaakt, zou het boek Zó gaat het bij
het Klokhuis (Lemniscaat, €15,00) eens
ter hand moeten nemen. De hierboven
beschreven droogtrommelscéne is in
dat programma eens helemaal ontra
feld. (Niemand gewond, allemaal ra-
zendknappe trucage.) Het veelgeprezen
Klokhuis, na Villa Achtenuerk en voor
het Jeugdjournaal, is inmiddels niet
meer weg te denken van Nederland 3. Al
zijn daar jaren terug wel pogingen toe
ondernomen. Het waren toen de kijkers
zelf die daar een stokje voor staken.
Om al die fans een plezier te doen,
maakte de NPS dit 'achter de schermen
boek'. Alles wat bij het maken van een
reportage van belang is, komt langs. Het
bedenken van een verhaal, het plannen
en maken van de interviews, de presen
tatie, het camera- en geluidswerk, de re
gie; alles wordt uit de doeken gedaan.
Het Klokhuis zou Het Klokhuis niet zijn,
zonder de lezer aan het denken én aan
het werk te zetten.
Zó gaat het bij het Klokhuis is dan ook
tegelijkertijd een handboek voor het
maken van je eigen videofilm. Dat kan
gewoon met je vaders handycam en je
bureauspotje en de schemerlamp als
belichting. Niet alles is even haalbaar;
de aanwijzingen over het geluid en de
montage zijn knap ingewikkeld om uit
te voeren. Dat neemt niet weg dat dit
boek je de kans geeft om je even acteur,
cameraman of regisseur te voelen. Wie
weet een opstapje naar eeuwige roem.
3. (-) Yvonne Kroonenberg,
Nog één man om het af te leren
Pandora, €7,98
4. (3) Youp van 't Hek.
Liegangst
Thomas Rap, 7,50
5. (4) Nicci French,
De rode kamer
Flamingo Noire, 12,50
6. (-) Jill Mansell,
Hals over kop
Poema, 7,98
7. (-) Isabel Al lende,
Liefde en schaduw
Rainbow, 8,00
8. (-) Dan Brown,
De Da Vinci code
Luitingh-Sijthoff, 18,95
9. (-) Latifa,
Gestolen gezicht
Sirene, 7,95
10. (-) Renate Dorrestein,
Een hart van steen
Pandora, 7,98
Bron; CPNB/De Bestseller 60
Yvonne Kroonenberg scoort n
de goedkope herdruk van h
oorspronkelijk in 1995 verscher
bundel columns over het wei
van de man. Al even goedkoop I
Jill Mansels Hals over kop
trouwde man gaat - 0 toevaï
naast vrouw wonen van wie;
ook een kind blijkt te hebben), i
bel Allende, Latifa (over het lei
van een jonge vrouw in KabulJ
Renate Dorrestein. Allemaal li
drukken. Echt nieuw: Dan Broii
Da Vind Code, een thriller die 2
afspeelt rond het Pa rij se Louj
waar uitgerekend pal voor de
na Lisa iemand dood wordt aai
troffen.
doo
inL
