In de ban van
de rode planeet
Blijf vooral dromen van Mars
'Het wordt tijd
om 'n eilandje
verder te gaan'
'Het ruikt daai
alsof je achter
een taxi loopt
De rode planeet, thuisbasis
van moordzuchtige groene
wezens, voorbode van
oorlog. Mars houdt de
mensheid al eeuwen in de
ban. De wetenschapper
zoekt naar leven, de fan naar
mogelijkheden om er te
gaan leven. En de astroloog?
Die begrijpt Balkenende
beter door Mars.
door Angela de Jong
Artemis Westenberg van de
Mars Society Nederland
heeft er een dagtaak aan om
het nieuws over haar geliefde pla
neet bij te houden. Eerst was daar in
augustus het historische feit dat
Mars dichter dan ooit bij de aarde
stond. In de kerstnacht knalden de
champagnekurken thuis in Capelle
aan den IJssel, toen bekend werd dat
de Mars Express, de satelliet van de
Europese ruimtevaartorganisatie
ESA bij de planeet was aangekomen.
De volgende dag kwam de kater,
toen bleek dat lander Beagle II niets
van zich liet horen.
Maar gelukkig bleken de landers Spi
rit en Opportunity van de Amerika
nen wél succesvol. Die leveren nu
schitterende beelden van de rode
planeet. Nauwgezet volgt Westen
berg dagelijks de persconferentie
van de NASA op internet.
„Mars is zó mooi," zegt de historica.
Haar huis hangt vol afbeeldingen
van de rode planeet, aan het plafond
bungelt een plastic replica. Ze vertelt
gedreven, met veel gebaren. Grijpt
herhaaldelijk een boek en laat foto's
zien. Van zachtroze landschappen
bezaaid met stenen. Van Valles Ma-
rineris, een Grand Canyon op Mars
zo groot als Amerika breed is. Over
Olympus Mons, een 24 kilometer
hoge vulkaan, met een doorsnee zo
groot als Frankrijk.
Ook raakt Westenberg niet uitge
praat over bemande reizen naar
Mars, het doel waar
mee de society in
1998 in Amerika
werd opgericht. Nu
Bush de beslissing
heeft genomen
mensen naar Mars
te sturen, kan dat
volgens de Mars So
ciety binnen tien jaar een feit zijn.
Bush gaat er van uit 20 jaar nodig te
hebben. Hij wil eerst een vaste basis
op de maan bouwen die als spring
plank moet dienen voor reizen naar
Mars. Volgens Westenberg is dat on
zin. „Dat is net zoiets als via Maas
tricht naar Groningen gaan. Het
heeft niets met elkaar te maken."
Het wordt hoog tijd dat er mensen
naar buurplaneet Mars gaan, vindt
de stichting. Onbemande missies
kunnen een schat aan informatie
opleveren, maar het blijft behelpen.
Dat bewijst de mislukking met Beag
le II eens te meer. „Mensen hadden
die landing kunnen bijsturen",
denkt Westenberg.
De gedachten van de Mars Society
gaan verder dan bemande reizen
naar Mars. De rode planeet lokt als
nieuwe vestigingsplaats voor de
mensheid. In onderzoekscentra in
Canada en de VS traint de society al
mensen voor een verblijf op Mars.
Voor Westenberg is het de logische
stap na de ontdekkingsreizen van
Columbus en Livingstone. „Onze ei
gen planeet kennen we inmiddels
wel, nu trekt het heelal. Het wordt
tijd een eilandje verder te gaan."
De reistijd naar Mars, zes maanden,
is te overzien. Het mag er koud zijn,
's zomers komt de temperatuur
overdag toch regelmatig rond de 20
graden. En ook de dunne atmosfeer,
die levensgevaarlijke straling door
laat, is voor de Mars Society geen
probleem. „Je legt zakken met zand
op de daken van de huizen en je
hebt er geen last meer van. En zand
zakken vullen kunnen wij Nederlan
ders heel goed."
Buiten biedt een ruimtepak vol
doende bescherming en zuurstof.
De grond op Mars is prima geschikt
om alle denkbare groente te verbou
wen. Ook zijn er grondstoffen om
kunststoffen te produceren. In spe
ciale bassins kunnen rijst en vissen
worden gekweekt.
Op de internetpagina van de Mars
Society staan al recepten voor Mar-
tiaanse visschotel of Utopische pa
prika's. Alles zonder vlees of zuivel
producten, want vee naar Mars
brengen zien ze niet snel gebeuren.
Westenberg: „Ik weet hoe kippen-
stront kan stinken. Daar wil je niet
zes maanden tussen zitten aan
boord van een raket."
De mens is al sinds de oudheid ge
fascineerd door Mars en andere pla
neten. In Egypte, Babylonië, China,
Zuid-Amerika: overal ter wereld ke
ken mensen naar de sterrenhemel
en dichtten de figuren die ze zagen
renkunde. „Als Mars dicht bij Jupiter
stond, moest dat wel betekenen dat
er een oorlog op handen was waar
de eigen vorst een rol in speelde."
Serieus onderzoek naar de planeten
begon rond de zestiende eeuw met
Copernicus en Galileï. De eerste die
Mars nauwgezet bestudeerde was de
Nederlandse geleerde Christiaan
Huygens. Hij ontwaarde rond 1659
met zijn telescoop structuren en
vlekken op de planeet. Hij bereken
de dat Mars in 27 uur om zijn as
draaide. Inmiddels gaan de geleer
den er van uit dat een etmaal op
Mars net een fractie langer duurt
dan op aarde: 24 uur, 37 minuten en
22 seconden.
Ook Huygens' schatting van de
grootte van Mars bleek vrij accuraat.
Hij dacht dat de diameter van de
planeet ongeveer 60 procent van die
van de aarde was. Nu weten we dat
dit 53 procent is. Hij filosofeerde ook
al over planeetbewoners, levende
wezens in de ruimte, compleet met
handen en benen zoals de mens. Hij
was niet de eerste, want aan het be
gin van onze jaartelling waren er ook
al schrijvers die verhalen schreven
over ruimtereizen en een oorlog in
de wolken waarin driekoppige vo
gels, enorme spinnen en mieren zo
groot als olifanten de hoofdrol speel
den.
Het wijdverbreide geloof in mars
mannetjes is terug te voeren naar de
19e eeuw. Een simpele vertaalfout
lag eraan ten grondslag. De Italiaan
De rode planeet in een mozaïek van foto's van de marssonde Viking 1. De streep ii
een Grand Canyon die zo lang is al Amerika breed is. Foto: AP Photo/NASA
vierde planeet vanaf de zon, nog
steeds veel invloed op het dagelijks
leven. Althans, daar zijn astrologen
van overtuigd. Ten tijde van de eer
ste Golfoorlog trokken veel van hen
snel een horoscoop. En wat bleek?
Mars stond heel dicht bij een zeer
slechte ster, die Chinezen de 'opeen
stapeling van doden' noemen.
Mars is ook van invloed op iemands
karakter, legt astroloog Jan de Graaf
uit. Iedereen heeft Mars in zich, wat
staat voor kracht, weerbaarheid. Hoe
je daar mee om moet gaan, moet je
om te ontdekken."
De Graaf legt uit dat Mars een bo
ven- en een onderkant heeft. De bo-
venkajit komt tot uiting in de sport,
waar om de eer wordt gestreden op
een sportieve manier. Maar er is vol
gens De Graaf niet veel voor nodig of
de rauwe onderkant wordt zicht
baar: afgunst, haat nijd. „Dat zie je
vaak weer naast het sportveld te
rug."
Mars begint wel een ondergescho
ven kindje te worden in onze maat
schappij, stelt De Graaf. „Als je kijkt
het midden is de Valles Marineris,
moet ik altijd een beetje om lachen."
Bij ESTEC in Noordwijk, het onder-
zoeks- en technologiecentrum van
de ESA, moet je niet met marsman
netjes of kolonisten op Mars aanko
men. Toch zijn ook wetenschappers
gefascineerd door leven op de pla
neet. Want nu het na ruim dertig
missies min of meer vaststaat dat er
vroeger stromend water is geweest,
getuige de 'opgedroogde rivierbed
dingen' die zijn gevonden en de dik
ke ijslagen in de grond en op de po
len, bestaat er de kans dat er ooit le
ven is geweest. „Als daarvoor sporen
worden gevonden, zou dat kunnen
betekenen dat op meer plaatsen in
het heelal leven is",
legt Agustin Chicar-
ro uit.
De Spaanse geoloog
is de wetenschappe
lijk leider van Mars
Express. „We willen
proberen te begrij
pen hoe het kan dat
drie planeten Aarde, Mars en Venus,
die zo ontzettend op elkaar lijken,
zich zo anders hebben kunnen ont
wikkelen. Dat is ook goed voor het
begrip van de evolutie van het zon
nestelsel."
Daarbij komt dat de rode planeet
(die zijn kleur dankt aan ijzer in de
bodem) na de maan de enige plek is
waar ooit mensen naar toe kunnen
gaan. Venus is veel te warm en de
luchtdruk is er veel te hoog. De an
dere planeten staan veel te ver weg.
„Wie wil er nou tien jaar opgesloten
zitten om naar Jupiter of Saturnus te
gaan? En vervolgens nog eens tien
jaar terug? Niemand."
Dat er ooit mensen naar Mars gaan,
daar is Chicarro van overtuigd. Maar
de optimistische ideeën van de Mars
Society over permanente bewoning
van de planeet neemt hij niet seri
eus. Landbouw op Mars? Mensen
die wonen op een planeet waar het
gemakkelijk honderd graden onder
nul kan worden? „Weet je hoe daar
ruikt? Alsof je achter een taxi loopt",
zegt hij lachend. Dan weer serieus:
Als de mensheid ooit zover komt
dat ze naar die planeet wil verhui
zen, moet het wel erg slecht zijn ge
steld met de aarde."
Voor Artemis Wildenberg van de Mars Society zijn bemande reizen naar de rode planeet een logische volgende stap na de ontdekkingsreizen van Coumbus en Li
vingstone. „Onze eigen planeet kennen we inmiddels wel. Nu trekt het heelal." Foto: GPD/Harmen de Jong
Mars in cijfers
bijzondere krachten toe. De heldere
dwaalster die zich langzaam voort
bewoog, werd vernoemd naar de op
pergod: Zeus bij de Grieken en Jupi
ter bij de Romeinen. De bloedrode
bal met zijn grillige bewegingen kon
niet anders zijn dan de oorlogsgod:
Ares bij de Grieken, Mars bij de Ro
meinen.
Wie wilde weten wat de goden in
petto hadden, lette goed op de ster
ren. „Ze waren ervan overtuigd dat
wat Mars aan de hemel deed, van in
vloed moest zijn op de oorlogsvoe
ring", vertelt Govert Schilling, auteur
van boeken en artikelen over ster-
Schiaparelli dacht rechte lijnen op
Mars te zien die de donkere vlekken
op de planeet met elkaar verbonden.
„Hij ging er van uit dat die vlekken
zeeën waren en die lijnen een soort
zeearmen", vertelt Schilling. Ofwel,
canali in het Italiaans.
De Amerikanen vertaalden dat
woord als kanalen, kunstmatig aan
gelegde waterwegen. Volgens zaken
man en hobby-sterrenkundige Per-
cival Lowell moest dat wel beteke
nen dat er hoogwaardig intelligent
leven was op Mars. Kanalen werden
immers door mensen aangelegd?
Volgens astrologen heeft Mars, de
leren. Iedereen heeft overigens ook
iets van Venus in zich, wat juist weer
staat voor verleidelijk en attractief.
De Graaf vertelt dat hij pas bij een
75-jarige cursiste Venus en Mars
mooi vermengd zag. Het was een ui
terst beminnelijke dame, de goed
heid zelve, zoals De Graaf het
noemt. Maar ze bleek wel Mars in
haar ascendant te hebben. „Toen
zijn we eens gaan kijken. Ze bleek
graag met haar rode auto met 160 ki
lometer per uur over de weg te
scheuren. Ze bleek als het nodig was
over een grote dosis beslistheid te
beschikken. Dat is heel interessant
hoe Mars vroeger werd neergezet,
met zijn blinkende harnas en speer
in de hand, trots rechtop. Nu noe
men we dat macho. De man moet
steeds zachter worden."
In Balkenende ziet De Graaf Mars
ook duidelijk terug. De premier heeft
het sterrenbeeld Stier, maar zijn
maan staat in Ram, een sterk
Marsteken. „Daardoor raakt hij in
confrontaties erg geïrriteerd. Je ziet
dat. Als hij wordt aangevallen, heeft
hij moeite zijn gezicht in de plooi te
houden. Dan beginnen zijn mond
hoeken te trillen en buitelen de
woorden over elkaar heen. Daar
Gemiddelde afstand tot de Zon:
227.940.000 kilometer
Gemiddelde afstand tot Aarde:
227,350.000 kilometer
Kleinste afstand ooit: 55.758.006 ki
lometer op 27 augustus 2003
Diameter: 6794 Kilometer
Lengte etmaal: 24 uur, 37 minuten
en 22 seconden
Lengte jaar: 669 Marsdagen en 687
Aardse dagen
Gemiddelde temperatuur: -55 gra
den Celsius
Minimum temperatuur: -133 graden
Celsius
Maximum temperatuur: 27 graden
Celsius
De extremen van de planeet Mars en de
reis erheen prikkelen de fantasie. Maar de
risico's van bemande reizen zijn groot, de
kosten extreem. Hoe aansprekend de rode
planeet ook mag zijn, het wetenschappe
lijk nut weegt niet op tegen dat van een re
latief goedkope radiotelescoop.
Bush wil naar Mars. Tja, wie wil dat niet?
Dolen door de Valles Marineris - daarbij
vergeleken is een bezoek aan de Grand
Canyon een reisje op de Rijn. Of Olympus
Mons beklimmen, met zijn 25 kilometer
de hoogste berg van het hele zonnestelsel.
Of de uitgestrekte zandwoestijnen door
kruisen, op zoek naar sporen van leven
dat er misschien ooit geweest is. Of de he
mel afspeuren naar een klein blauw stipje,
in de buurt van de zon. Het avontuur
roept. Dit wordt de grootste uitdaging
voor het menselijk vernuft sinds de maan
landingen.
Hier begint een keten van ruimtekolonies
die het menselijk ras verder het heelal in
zullen brengen. Als de aarde door een pro
jectiel uit de ruimte dodelijk wordt getrof
fen kunnen we zo toch voortleven. En
denk eens aan al die nuttige uitvindingen
die we aan deze multimiljard dollar in
vesteringgaan overhouden. De verbeel
ding slaat op hol bij het vooruitzicht dat
er eindelijk eens serieus werk wordt ge
maakt van oude dromen om mensen op
Mars te plaatsen. Wie of wat houdt ons nu
nog tegen?
Het duurt nog wel een tijdje voor het zover
is. Alle science-fictionfUms ten spijt be
staan er geen ruimteschepen met geschikte
voortstuwingstechnieken om interpla
netaire reizen te maken. Alles moet nog
ontwikkeld worden. Inclusief een basis op
de maan als vertrekpunt voor de
Marsmissies. En als je er dan na een reis
van een maand of zes (als Mars het dichtst
bij de aarde staat) bent aangekomen moet
je veilig zien te landen. En daar maanden
lang verblijven. En met voldoende energie
die je ter plekke hebt gewonnen opstijgen
en het hele eind terugvliegen. In twee jaar
kun je uit en thuis zijn. Je zult dan wel
last hebben van botontkalking door de
langdurige staat van gewichtloosheid
waarin je verkeerde. Grote kans dat je
kanker hebt opgelopen door de hoge stra-
lingsdoses waarmee je cellen buiten de
aardse dampkring zijn gebombardeerd.
Optimisten zeggen dat we binnen een jaar
of tien al die problemen zullen hebben op
gelost. Ze paren avonturisme aan een on
gebreideld vooruitgangsdenken. Hetzelfde
vooruitgangsdenken waarmee ze het gat
in de ozonlaag, het broeikaseffect, aids en
hongersnood in een handomdraai de we
reld uit hebben geholpen. Realisten zeggen
dat het nog tientallen jaren gaat duren
voor een mens voet zet op Mars, dat het
honderden miljarden dollars gaat kosten
en dat er onnodig mensenlevens op het
spel worden gezet. Met robotsatellieten
kan het veel goedkoper en veiliger. Jam
mer als er weer eens eentje crasht bij de
landing op Mars. Maar behalve de weten
schappers die de satelliet hebben ge
bouwd, zal er niemand een traantje bij
wegpinken. Op martelaars zitten we niet
te wachten.
Toegegeven: een robot zal nooit zo slim
zijn als een mens. Hij kan alleen opdrach
ten uitvoeren die zijn voorgeprogram
meerd of die hem met een vertraging van
enkele minuten vanaf de aarde bereiken.
Hij heeft geen intuïtie, geen fantasie, geen
impulsiviteit, geen ambities - bij uitstek
'the stuff waarmee de grote ontdekkingen
uit de wereldgeschiedenis zijn gedaan.
Maar hij heeft ook geen last van wispeltu
righeid, eenzaamheid, depressies, manies
en fobieën en al die andere typisch mense
lijke eigenschappen die zich vooral onder
moeilijke omstandigheden laten gelden.
In tegenstelling tot wat de mooie folders
beloven: een maandenlang verblijf op
Mars is allesbehalve een toeristisch uit
stapje. Wees verstandig en denk logisch:
met een fractie van wat bemande ruimte
vaart naar Mars gaat kosten kun je nü al
vele robotsatellieten het vuile werk laten
doen.
Onlangs kende het kabinet het Lofar-pro-
ject €52 miljoen subsidie toe. Daarmee
kan in Nederland en omgeving een begin
worden gemaakt met de bouw van 's we
relds grootste radiotelescoop. Die gaat be
staan uit een netwerk van tienduizenden
kleine antennes, waarmee we dieper dan
ooit in het heelal kunnen doordringen. Al
leen al op ICT-gebied (de communicatie
tussen al die antennes en het ordenen van
de vergaarde informatie) is de technologi
sche opbrengst enorm. Wetenschappelijk
gezien is Lofar vele malen belangrijker
nieuws dan een president die in een ver
kiezingsjaar roept dat Amerika Mars gaat
veroveren. Maar helaas spreekt een radio
telescoop niet tot de verbeelding. Wat wil
len we: wetenschap of fantasie? Failliet
gaan aan jongensdromen of investeren in
echte wetenschap die de grenzen van onze
kennis gaat verleggen?
Er is niks mis'met die dromen van mensen
op Mars. Vooral blijven dromen zou ik
zeggen.
Michel Hommel,
hoofd van het Artis Planetarium
Foto van de stereocamera aan boord van de Mars Express van de ESA, waai
de 'rivier' Reull Vallis te zien is, volgens wetenschappers een van de aanwij
gen dat er ooit water vloeide op Mars. Foto: AP Photo/ESA
