Doodgaan is een
kunst, zoals alles
00
O
Fidel Castro's aan het voetballen
Reagan was visionair met missie
Een huis voor de muzen
m
m
De Amerikaanse dichteres Sylvia Plath
(1932-1963) was er rotsvast van over
tuigd dat ze Lazarus, de beroemde bij
belse dode die twee keer stierf, ver
achter zich zou laten. In het gedicht
LadyLazanis zegt ze dat ze net als de
kat recht kan laten gelden op negen
levens. En aangezien ze nog maar drie
keer uit de dood is opgestaan, heeft
ze nog zes keer te gaan. Ze schreef er
indringende en bij vlagen onthutsen
de poëzie over.
poëzie recensie
Jaap Goedegebuure
'Ariel' door Sylvia Plath. Vertaald door Anneke
Brassinga. Uitgeverij De Bezige Bij. Prijs: €21,50.
kwaliteiten op waarde had geschat
en zich na haar dood zou manifeste
ren als de behoeder van haar literai
re nalatenschap, tot grote woede en
ontsteltenis van duizenden lezeres
sen.
In de zomer van 1962 verliet Plath de
echtelijke woning in Devon en ves
tigde zich in Londen. De strenge
winter die vervolgens inviel, bleek
het ultieme symbool voor haar le
vensmoeheid en doodsverlangen.
Tegelijkertijd is het een overstelpend
bewijs van haar scheppingsdrang
dat ze juist onder de allergrootste
druk het beste uit zichzelf wist te ha
len.
Er is geen gedicht in deze bundel of
de lokstem van de dood voegt zich
bij de lofzang op het leven. Kolen
damp doet dienst bij wijze van ver
jaardagsgeschenk, de ochtenddauw
vliegt zelfmoordbelust af op de zon,
'kookpot van de ochtend'. Ook wan
neer het ik van de dichteres aan
stukken breekt, dan nog vliegen die
stukken als wrekende knuppels in
het rond.
Ariel is een doordringende en dik
wijls ook onthutsende getuigenis
van een vrouw die weet heeft van
haar verlangens en pijn, een vrouw
die willens en wetens kiest voor de
vlucht naar voren, in volle galop
naar de afgrond, in bange en vreug
devolle afwachting van het moment
dat de vleugels van de verbeelding
zich zullen spreiden om haar naar
een overkant te dragen, of die nu
hier, daar of nergens is.
De vertaling van dit wonderwerk,
van de hand van Anneke Brassinga,
verscheen in een jaar van nog een
fraaie vernederlandsing van Plaths
poëzie, de bloemlezing Zie de duis
ternis lekt uit de scheuren. Bras-
singa's prestatie dateert al van 1980,
maar werd voor deze gelegenheid
herzien en afgesloten met een
prachtig essay over Plaths meester
schap van de hand van... Ted
Hughes.
Een paar maanden na voltooiing van
het gedicht rechts slikte ze een flinke
hoeveelheid slaaptabletten, stopte
haar hoofd in de gasoven en liet zich
wegglijden in een slaap waaruit ze
nooit meer wakker werd.
Lady Lazarus maakt deel uit van
Plaths postuum verschenen bundel
Ariel, de definitieve bezegeling van
haar roem. De laatste winter van
haar leven werkte ze er aan als een
bezetene en voor haar eigen gevoel
slaagde ze er ook in om er een slui
tend geheel van te maken. Desal
niettemin gooide haar echtgenoot,
de latere Engelse dichter des vader
lands Ted Hughes, de opbouw totaal
om en voegde er gedichten aan toe
die Plath voor een volgende verza
meling had bestemd.
In de officiële Plath-kunde, die van
oudsher sterk door de feministische
literatuurkritiek wordt gedomineerd,
krijgt Hughes steevast de rol van
kwade genius toebedeeld. Men heeft
altijd de kant gekozen van de vrouw
die zich moest losscheuren van het
beeld van haar vroeggestorven va
der, van haar wurgend zorgzame
moeder, van het Amerika van haar
jeugd en tenslotte ook van de man
die als een van de eersten haar grote
Doodgaan
Is een kunst, zoals alles.
Ik kan het meesterlijk.
Ik kan het zo dat je sterft van de pijn.
Ik kan het echt
Het is mijn roeping, zou je zeggen.
Er is niets aan om het stiekem te doen.
Er is niets aan om erin te blijven
Maar de theatrale
Rentree bij klaarlichte dag
Naar je oude plek, je oude gezicht, de oude rauwe
Jolige kreet:
'Een wonder!'
Daar ben ik kapot van.
Het is een dure grap
Mijn hechtingen te zien, een dure grap
Mijn hart te horen
Het klopt echt.
non-fictie recensie
James McGonigal
'Reagan's War' door Peter Schweizer. Uitgeverij
Anchor Books (Nederlandse importeur Van Ditmar).
Prijs: €15,95.
Ronald Reagan, president van de Ver
enigde Staten van 1980 tot 1988, wordt
ten onrechte afgeschreven als een rela
tief onwetende sukkel, slechts de
spreekpop van onbekende machten
achter hem in het Witte Huis. Reagan
(1911) was juist een visionair, die al in
de jaren veertig in de gaten had dat er
maar één manier was om de goddeloze
communisten van wereldheerschappij
te weerhouden, namelijk met onweer
staanbaar Amerikaans machtsvertoon.
Zonder Reagan was de Koude Oorlog
nooit gewonnen, is de strekking van een
deelbiografie van deze Republikeinse
politicus, die als geen ander de harten
van het Amerikaanse volk wist te beroe
ren. De ex-Hollywood-acteur en voor
malig gouverneur van Califomië wordt
door vriend en vijand omschreven als
the great communicator': wat zijn
boodschap ook was, hij kon hem per
fect en met warmte overbrengen.
Maar, betoogt wetenschapper Peter
Schweizer (die over onberispelijke
rechts-politiek- correcte achtergronden
beschikt), Reagan was veel meer dan
dat. Dit was de man die al in de jaren
veertig in zag dat het communisme kei
hard tegemoet moest worden getreden.
Reagan deed dat als voorzitter van de
vakbond van acteurs en is altijd op dat
pad voortgeschreden. Hij vond dat in
Korea Amerika had moeten doorbijten,
desnoods met atoombommen, richting
China. En Vietnam is uitsluitend verlo
ren gegaan omdat de VS niet durfden
Noord/Vietnam plat te bombarderen.
Het is makkelijk dit boek af te doen als
rechtse geschiedschrijving achteraf. Dat
is het zeker. Maar het is vooral een boek
dat een kijkje geeft in de keuken van de
rechtervleugel van de Amerikaanse Re
publikeinse partij, waar Bush senior en
junior als softies worden gezien. Al dat
gepraat in Verenigde Naties en Navo,
waarom hebben we die atoombommen
dan? Een van de stellingen van dit boek
is dat Reagan na de aanslag waarbij hij
gewond raakte in 1981 geloofde dat hij,
net als de Poolse paus Johannes Paulus
II, een man met een hogere missie was.
In opdracht trokken zij samen op tegen
Moskou. Het boek wordt hier een tikkel
tje ongeloofwaardig: religie, geloof,
overtuiging laten zich maar slecht men
gen met staatszaken.
Maar Schweizer maakt één ding heel
duidelijk. Wie vanuit Europa zaken wil
doen met de Verenigde Staten, zeker in
het post/0911/klimaat, na de oorlogen
in Afghanistan en Irak, kan zich beter
maar realiseren dat het Witte Huis en
het Pentagon worden bevolkt door lie
den met een missie.
En dan zijn Bush, Rumsfeld, Wolfowitz
en hun companen slechts de electoraal
acceptabele voorhoede van wat door
sommige Amerikaanse waarnemers
wordt omschreven als the dark right'.
Uit dit boek blijkt dat de stroming in de
VS om de rest van de wereld desnoods
terug te bombarderen naar het Stenen
Tijdperk, nog zeer levendig is.
TOP-10
t'
4 Reid, Geleijnse Van Tol,
sc ke Sukke, het afzien van 2003
s Harmonie, 8,60
- n.r-n lil'--irt III iT.'WT
r 1' h'imii HnjWTiinSMÉBBiMMMfci
Amsterdam - De excentrieke zoon van een rijke bollenkweker liet in 1885 een aardig optrekje
neerzetten aan het Amsterdamse Oosterpark. Het moest als atelier gaan dienen voor beel
dend kunstenaars. Al snel trokken achtereenvolgens George Breitner en Willem Witsen erin en
in hun voetspoor vond de hele Tachtigers-beweging er hun thuishonk. Marie Witsen-Schorr,
de tweede weduwe van Willem Witsen, gaf in
haar testament een definitieve bestemming aan
het huis: een plek waar armlastige schrijvers tot
op de dag van vandaag een onderdak kunnen krij
gen. Dus kon Marga Minco er haar Bittere kruid
schrijven en voltooide Thomas Rosenboom er in
begin jaren negentig zijn Gewassen vlees. Over de
kleurrijke historie van het pand schreef Jessica
Voeten, de dochter van Marga Minco en Bert Voe
ten (op de foto vanaf de dakgoot naar beneden
kijkend) die in het Witsenhuis opgroeide, een fraai
geïllustreerd en kloek uitgegeven boek ('Het Wit
senhuis', Atlas, €39,90). Over schrijvers die van de
trap vallen, er vanwege het uitzicht nooit meer
weg willen, en de geest van de weduwe Witsen
die er nog steeds zou rondwaren. Niet alle armlas
tige auteurs maakten van het riante aanbod ge
bruik: 'Omdat de tweede etage geen ligbad had,
haakte de schrijfster Aya Zikken toch af.'
Foto's uit besproken boek
ZATERDAG
17 JANUARI
2004
ER
BIJ
lYoup van 't Hek,
angst
mas Rap, 7,50
J.K. Rowling,
ry Potter en de orde van de feniks-
Harmonie, €21,50
Nicci French,
ferborgen glimlach
(Os, 18,90
j"?? 1) Karei Glastra van Loon,
^zichtbaren
we
/een, 15,95
.41 Karei Glastra van Loon,
lassievrucht
lora, 10,00
;fl
cn
nb Daphne Deckers,
ate faartse drukte
ua in, 9,98
e^f|)Ann-Marie MacDonald,
ge :raaien zullen het zeggen
h Van Ditmar, 22,50
est
Nicci French,
les
p_3 ingo, €5,00
;eld
en Nicolaas Klei,
val irmarktwijngids 2004
lWnüm,€n,-
ere
:ed
CPNB/De Bestseller 60
Glastra van Loons Passievrucht profiteert van de verfil-
van het boek. Nicci French schreef een novelle voor de
en id van het Spannende Boek, die ook al vanwege de lage
dei blijft terugkeren in de top tien.
ian
door Harry Arts
In de rubriek De Leestafel wordt we
kelijks een ander genre boeken be
schreven. Deze week de recente
oogst sportboeken.
'Anderen waren altijd voor de Bra
zilianen, ik vond ze aanstellers met
him sambavoetbal.' Zo begint
schrijver/journalist Erik Brouwer
de inleiding van zijn boek ln den
beginne was de bal (Vassallucci,
15,95), een ruim 250 pagina's dilcke
hommage aan het Argentijnse voet
bal.
Brouwer, redacteur bij het literair
getinte voetbalmaandblad Johan, is
al vanaf zijn prille jeugd gefasci
neerd door de manier waarop in
Argentinië voetbal beleefd wordt.
'Het was de combinatie van verbijs
terende lelijkheid en ontroerende
schoonheid die me aansprak',
schrijft hij om zijn preoccupatie te
verklaren. 'Mannen met baarden
als Fidel Castro en haren die hun
rugnummers onzichtbaar maakten.
0 Maar hun balhehandeling was al
tijd onmiskenbaar Zuid-Ameri
kaans. Tik, tik, tik, ineens een ver
snelling. Voetballen schoot er
soms bij in, maar de tackle op knie
hoogte werd altijd vlekkeloos uitge
voerd.'
Brouwer heeft een voorliefde voor
melodrama. „Vroeg of laat gaat het
op een of andere manier bijna altijd
fout met Argentijnse voetballers."
Hij levert zelf tal van voorbeelden:
Tarantini die in zijn vrije tijd bij
kluste als drugsdealer, Maradona
en Caniggia die zelf verslaafd raak
ten aan het witte spul. En Rene
Houseman, de aan de drank ge
raakte dribbelaar die zijn bijnaam
'El Loco' alle eer aandoet.
De auteur heeft tijdens twee reizen
naar Argentinië met tal van voet
balgrootheden van gedachten ge
wisseld. Naast oud-spelers en trai
ners sprak hij ook met journalisten,
sociologen, zelfs met een antropo
loog en een psycholoog. Want in
Argentinië heeft iedereen wel iets
zinnigs te melden over voetbal.
De ambivalentie, die zo eigen is aan
het voetbal in het op een na groot
ste land van Zuid-Amerika wordt in
het boek het meest treffend neerge
zet in de manier waarop Brouwer
de twee succesvolste trainers por
tretteert die Argentinië ooit voort
bracht. Aan de ene kant is daar Ce-
sar Luis Menotti, coach van het elf
tal dat in '78 de wereldtitel greep.
Lineair daar tegenover staat Carlos
Bilardo, de man die Maradona en
zijn waterdragers in '86 naar de
meest begeerde trofee in het voet
bal begeleidde.
Menotti vertegenwoordigt het pro
gressieve, 'linkse' voetbal, geba
seerd op creativiteit en spelplezier.
Bilardo wordt afgeschilderd als een
representant van het reactionaire,
'rechtse' voetbal, hard en puur re
sultaatgericht. De twee kunnen el-
kaars bloed wel drinken, nog altijd.
Menotti: 'Hij is een lafaard en een
getikte dwerg. Nooit zullen we het
kunnen bijleggen.' En Bilardo: 'Hij
noemt zich links, maar laat zich
omhelzen door militairen. Zijn bij
naam is niet 'El Flaco', maar 'Ra
dijsje': rood van buiten, lijkwit van
binnen.'
Ook al laat de geloofwaardigheid
van al die smeuïge anekdotes en
mooie verhalen hier en daar te
wensen over: wie zulke mooie zin
nen herkent en noteert, verdient
het gelezen te worden.
Wat moet je zeggen over de nieuw
ste Hard Gras (Veen, €7,75) als bij
verhaal één de tranen al in je ogen
springen. Dat het als 'prachtig' aan
gekondigde verhaal van Barbara
Smit over de wonderbaarlijke WK-
zege van Duitsland in 1954 tegen
valt en amper over Helmuth Rahn
gaat. Dat Rob de Wit leuke grappen
maakt in slowmotion. Dat Zeger
van Herwaarden geweldig kan ver
tellen, ook voor wie zich de Mara
dona uit 1982 niet kan herinneren.
Moet je zeggen dat Simon Kuper al
lemaal oude voetbalverhalen ople
pelt uit de Eerste Wereldoorlog,
maar wel op een zo aangename
manier dat het niet stoort. Dat je de
tekeningen van Janneke Huijnk niet
snapt en dat Gerrit de Jager nu wel
een keertje is uitgekrijt.
Nee, natuurlijk niet. Je moet alleen
maar verhalen over het hartver
scheurende verhaal waar het voet
baltijdschrift mee opent. Een ver
haal dat perfect past bij het thema
van deze Hard Gras: 'Het voetbal
en de dood'.
Het is een verhaal over onvoorstel
baar verdriet, dat iedereen die ooit
meer heeft meegemaakt dan het
stoten van de kleine teen, zal doen
janken; tenminste inwendig.
Het gaat over dood, onmacht, vre
DE LEESTAFEL
selijke pijn, drank en de plotselinge
zinloosheid van alles waar een
mens plezier aan beleeft. Over ie
mand die niet gelooft in een hemel,
maar wel in een hel op aarde. Over
Michel Boerebach, die op 22 juli
van dit jaar zijn Lesley verliest en
drie dagen later zijn Sven.
De oud-voetballer van onder meer
PSV ligt al op bed als de politie voor
de deur staat om zijn leven te ver
woesten. Een aanrijding heeft zijn
oudste zoontje al klein gekregen.
De jongste vecht nog voor zijn le
ven, maar is kansloos.
Wat gebeurt er met een mens als hij
in een klap twee van de belangrijk
ste mensen in zijn leven verliest?
Hugo Borst beschrijft het op magi
strale wijze, (bijdrage: Dolf Schelle-
kens).
Scheidsrechter Pierluigi Collina geeft een gele kaart aan Argentijn Gabriel Batistuta.
Foto: Reuters/Enrique Marcarian
