'Ik zet
een schaar
in je rug'
Leraren steeds vaker
slachtoffer van fysiek geweld
ZATERDAG
17 JANUARI
2004
Achtergrond
Steeds meer
voorstanders
van bouwen
in groene hart
Ernstige pesterijen, waarbij
sprake is van fysiek
geweld, komen op scholen
steeds vaker voor. Uit een
recente enquête van de
Algemene Onderwijsbond
blijkt dat een kwart van de
scholen in het voortgezet
onderwijs agressie en
geweld verdoezelt uit
angst hun goede naam te
verliezen. Leraren die het
slachtoffer worden, voelen
zich aan hun lot
overgelaten. „Niemand
vroeg hoe ik me voelde.
Had ik soms eerst zes
weken ziek moeten
worden?"
door Mayke Calis
De baksteen vliegt om tien
over zeven 's ochtends
door het keukenraam naar
binnen. Misschien is het iemand van
school, denkt lerares Ria Vermeer als
ze van de schrik is bekomen, maar
ze heeft met niemand ruzie. Op aan
dringen van haar man laat ze bevei
ligd glas in het keukenraam zetten.
Een dikke maand later schrikt ze
vroeg wakker van een bons. Haar
bovenburen zien een jongen weg
rennen. Vermeer loopt naar buiten
en ziet voor haar keukenraam een
stoeptegel liggen en in de goot een
brandende molotovcocktail. „Die
heb ik opgepakt en uitgeblazen, heel
kalm." Vermeer zit in haar woonka
mer, voor het eerst sinds weken met
haar rug naar het bewuste raam. De
krassen van de stoeptegel zijn nog
zichtbaar op de ruit.
Na het uitblazen van de molotov
cocktail belt Vermeer de politie. Ze
vraagt om extra beveiliging, maai- die
kan de politie vanwege capaciteits
gebrek niet geven; dezelfde avond is
er een belangrijke voetbalwedstrijd.
Na de kalmte komt de angst. Ze be
seft dat ze aan een moordaanslag is
ontsnapt. Die nacht slaapt ze slecht.
Van elk geluid schrikt ze wakker. Als
ze de volgende ochtend naar buiten
kijkt, staat haar auto er vreemd bij.
n van het Terra College in Den Haag arriveren bij de school voor de herdenking van de moord op adjunct-direc-
isvan Wieren. Foto: ANP/Robin Utrecht
Twee banden zijn lek gestoken. Nu
is ze volkomen over haar toeren. Ze
voelt zich machteloos en bedreigd.
„Ik weet niet wat ik over me afroep."
Er moet iets gebeuren. Ze belt
school en zegt zeker te weten dat het
een leerling is. „Mijn man en ik ken
nen niemand anders die zoiets kan
doen." School is niet overtuigd. Het
is nog nooit eerder gebeurd en leer
lingen doen zoiets toch niet? Die
week sneuvelt er een schoolruit en
de glaszetter vindt een molotovcock
tail in de struiken. Nu is school wél
overtuigd, helemaal als diezelfde
week de auto van een andere vrou
welijke lerares in vlammen opgaat.
„Het klinkt misschien vreemd, maar
ik was een beetje opgelucht. De aan
slagen waren tenminste niet alleen
voor mij bedoeld", zegt Vermeer.
Twee daders worden gepakt; allebei
14 jaar. Het zijn spijbelaars die eer
der proefwerken uit een lokaal heb
ben gestolen. De directie drukt Ver
meer op het hart het voorval niet
naar buiten te brengen.
Slechte naam
Geweld tegen leraren: scholen pra
ten er liever niet over. Laat staan dat
zij de 'incidenten' aan de grote klok
hangen. Directies zijn bang voor een
slechte naam. Een school die als ge
welddadig te boek staat, krijgt mis
schien minder nieuwe leerlingen en
dus minder inkomsten. Nergens
wordt centraal geregistreerd hoe
vaak leraren het slachtoffer zijn van
geweld en bedreigingen. Alleen de
onderwijsbond CNV weet te melden
dat het aantal meldingen de afgelo
pen vijfjaar is toegenomen. De Alge
mene Onderwijsbond (AOB) kan dat
niet bevestigen, maar vindt wel dat
scholen veel te weinig doen om ge
weld te voorkomen.
De meeste scholen hebben geen be
leid voor het geval een leerling een
leraar bedreigt, bevestigt Nico van
Kessel, van het Instituut voor Toege
paste Sociologie (ITS), die vorig jaar
onderzoek deed naar agressie op
scholen. „Als je beleid maakt, geef je
toe dat je een probleem hebt, en dat
doen scholen liever niet." Het ge
volg: bedreigde leraren worden in de
steek gelaten.
Veel leraren die slachtoffer worden
van geweld, zijn ontevreden over de
manier waarop de school ermee om
gaat. Zo vindt Vermeer bijvoorbeeld
dat de directie haar niet serieus heeft
genomen. „School hield de boot af,
en ik zat met mijn angst alleen
thuis."
Henk Visser, een 53-jarige leraar
handvaardigheid uit Nijmegen, werd
ook met een kluitje in het riet ge
stuurd toen hij zijn directie vertelde
dat hij telefonisch was bedreigd
door de pooier van zijn leerling. De
pooier vond dat de Visser zich niet
met de leerling moest bemoeien en
dreigde in het weekend 'even langs
te komen'. De schooldirectie vond
dat Visser zich 'niet druk' moest ma
ken, dat het 'loze dreigementen' wa
ren en dat die 'heus niet worden uit
gevoerd'.
Peter van der Zon, leraar grafische
techniek op een school in Amster
dam, werd drie jaar geleden door
een leerling het ziekenhuis ingesla
gen en hield daar een hersenschud
ding en een liesbreuk aan over. Nie
mand van de schoolleiding kwam
hem opzoeken. Toen hij was her
steld en weer les ging geven, ontdek
te hij dat de leerling op een andere
locatie van dezelfde school weer was
aangenomen. Een 'managementbe-
slissing', kreeg Van der Zon te horen.
Schoppen
Ook voor lerares Hetty Lodewijks
toonde de schoolleiding nauwelijks
belangstelling, nadat zij door een
leerling was aangevallen. In de sta
tionsrestauratie van haar woon
plaats vertelt zij haar verhaal. Ze
dacht dat ze het voorval van vier jaar
geleden had verwerkt, maar als ze
erover vertelt, wordt ze toch weer
bang dat de leerling wraak neemt.
Eigenlijk wil ze de gebeurtenis op
school niet opnieuw oprakelen.
Haar verhaal begint bij Paula, een
leerling uit de tweede klas van het
vmbo. Ongemotiveerd en lusteloos
zit het meisje in de klas. Ze haalt de
ene onvoldoende na de andere. Ze
kan erg lastig zijn, hoort Hetty Lode
wijks van andere leraren. „Ik zet een
schaar in je rug", had ze al tegen een
van de docenten geroepen. Lode
wijks probeert het haar niet al te las
tig te maken. Daardoor heeft ze wei
nig problemen met Paula.
Foto: GPD/Frank Jansen
Tijdens de rapportvergadering hoort
ze dat het meisje ademhalingsmoei
lijkheden heeft. Op een vrijdagmid
dag, als Lodewijks al met de les is
begonnen, komt Paula de klas bin
nenstormen. Ze kon het lokaal niet
vinden, zegt ze. Met haar jas nog aan
gaat ze zitten. Lodewijks zegt niks en
gaat door met de les. „Maghet raam
open?", gilt ze. „Trek eerst je jas
maar uit", zegt Lodewijks beslist. „Ik
heb hyperventilatie en het is hier be
nauwd." Ze loopt de klas uit en smijt
de deur achter zich dicht. Lodewijks
heeft nog maar net de les hervat of
Paula staat alweer in de klas. Door
het dolle heen. „Niet ik moet weg,
maar jij moet weg", schreeuwt ze
met opgeheven vinger. Ze is klein en
draagt grote plateauzolen. Lodewijks
lacht, eerst verbaasd, daarna van de
zenuwen. „Doe niet zo gek, meid, ga
gewoon zitten," probeert ze.
Paula loopt op haar af en begint
haar te schoppen en te stompen. Lo
dewijks weert zich af met haar ar
men. Ze probeert Paula te kalmeren
door rustig tegen haar te praten. In
een flits vraagt ze zich af waarom
niemand iets doet. Met het trappen
de kind achter zich aan, ziet ze kans
het lokaal te verlaten. Op de gang
schuifelt ze op de tast, zich met één
hand afwerend, naar het lokaal van
een collega. Die ziet haar worsteling,
pakt het meisje vast en brengt haar
naar de afdelingscoördinator. Lode
wijks gaat terug naar haar lokaal. De
leerlingen zijn overstuur. Ze be
spreekt het voorval met de klas.
Sommigen vinden dat Lodewijks
haar een dreun had moeten geven.
Dan staat de afdelingscoördinator
voor de deur. Hij vraagt of het meisje
terug in de les mag. Absoluut niet,
antwoordt Lodewijks verbijsterd. La
ter biedt de man zijn excuses aan.
Hij had het even niet in de gaten.
De directie besluit het meisje te
schorsen en de politie in te schake
len. Lodewijks wil geen aangifte
doen omdat ze vindt dat Paula hulp
in plaats van een strafblad nodig
heeft. De maandag erop verschijnt
Lodewijks weer op school. Die zaak
wordt afgehandeld en daarmee is de
kous af. Eén collega vraagt recht
streeks hoe het met haar gaat, daar
na niemand meer. Ook de directie
niet. „Dat heeft me nog het meest
aangrepen," zegt Lodewijks. „Had ik
soms eerst zes weken ziek moeten
worden?"
„De directie moet een slachtoffer
van geweld in de watten leggen",
vindt docent grafische techniek Pe
ter van der Zon. Maar dat doen di
recties niet. Vaak stellen zij zich niet
eens achter het slachtoffer op.
„Soms legt de directie zelfs de
schuld bij de leraren", zegt ITS-on-
derzoeker Van Kessel. „Ze hebben
het er zelf naar gemaakt, vinden ze.
Andere docenten hebben er immers
geen last van."
Dat directies geen maatregelen tref
fen is zeer ernstig, vindt Van Kessel.
Docenten die het overkomt, vinden
vaak zelf al dat ze hebben gefaald.
Zo'n reactie van de directie bevestigt
dat alleen maar. „Je wordt geacht or
de te houden", zegt een leraar. „Aan
een docent die door een leerling
wordt geslagen, kleeft het beeld dat
hij zijn werk niet aankan. Hoe onte
recht dat ook is."
Remmen weigeren
Dat de directie het ook wel eens
goed doet, blijkt uit het verhaal van
een lerares Engels uit Lelystad. Toen
zij in februari 1999 's ochtends met
haar auto naar school wilde rijden,
weigerden de remmen. Gelukkig was
ze nog niet op de snelweg aangeko
men. De remleidingen waren door
gesneden, vertelde de garagehouder
haar later. De dag nadat ze haar auto
uit de garage had opgehaald, ge
beurde het opnieuw. Weer 's och
tends vroeg. Ze vermoedde dat het
een leerling met een krantenwijk
was. Vijf keer in totaal werden haar
remmen vernield en elke keer op
hetzelfde tijdstip. De politie slaagde
er niet in de dader te pakken. Pas
toen een lid van de schoolleiding
met een collega in alle vroegte bij de
auto ging posten, konden zij de vijf
tienjarige leerling in de kraag grij
pen. Diens eerste reactie: „Mag ik
wel mijn krantenwijk afinaken?" De
leerling bleek in haar mentorklas te
zitten. „Zo'n sukkeltje met een bril
letje, altijd heel stil in de klas." Hij
was de laatste van wie zij verwachtte
dat hij tot zoiets in staat was. Sinds
dien vraagt zij zich geregeld af wie ze
eigenlijk voor zich heeft zitten in de
klas. Een gevoel dat Ria Vermeer en
Hetty Lodewijks herkennen. Ook
hun daders waren tamelijk kalm en
nooit extreem vervelend in de les.
„Blijkbaar moet het eerst escaleren
voordat de school iets doet", zegt
Lodewijks. Soms vragen leraren zich
af of zij wel zijn opgewassen tegen
de psychische en sociale problema
tiek van leerlingen. Wat er met die
kinderen allemaal niet aan de hand
is, verzuchten ze. De één is hyperac
tief, de ander gebruikt drugs, de vol
gende wordt thuis verwaarloosd of is
met de politie in aanraking geweest.
Door de onderwijsvernieuwingen
van de laatste jaren bevolken steeds
meer kinderen met gedrags- en leer
problemen de gewone scholen. Van
docenten wordt verwacht dat ze
daarmee kunnen omgaan. Leraar
Henk Visser: „Ik ben opgeleid voor
tekenen en handvaardigheid, maar
ik voel me soms net een maatschap
pelijk werker." Onlangs werd hij
voor de ogen van de leerlingen be
dreigd door een 'moeilijke'leerling.
Na herhaalde waarschuwingen en
een portie strafwerk stuurde hij de
leerling de klas uit. Die weigerde te
vertrekken. Zittend achter zijn bu
reau zag Visser de jongen op zich af
komen. Hij boog zich over hem
heen, zette zijn handen op het bu
reau en zei: „Wie denk je wel dat je
bent? Wacht jij maar, ik pak je nog
wel." Visser stond resoluut op en
werkte de jongen de klas uit.
Geen vertrouwen
Wie geweld wil aanpakken, moet
ook laten zien dat dreigen, schelden
en spijbelen niet kan, zegt Adri
Bleeker, oud-directeur van het Cal-
vijn College in Amsterdam-West.
Aan geweld tegen leraren gaat een
scala van incidenten vooraf. Toen hij
begon op het Calvijn merkte hij dat
docenten onderling wel spraken
over scheldpartijen en geweld, maar
het door een gebrek aan vertrouwen
niet aan de directie vertelden. Do
centen hadden het gevoel dat er
toch niets met hun klachten gedaan
werd. Tegen één docent zeiden de
leerlingen iedere morgen: 'hé boe
renlul, ben je daar weer?', maar die
docent deed dat af als een grap.
Bleeker, tevens oud- directeur van
een jeugdgevangenis, liet bij zijn
aantreden alle docenten inclusief
het ondersteund personeel een trai
ning doen 'omgaan met agressie'.
Hij stelde zero tolerance in op school
en drukte het personeel op het hart
iedere opmerking éte niet door de
beugel kon te melran bij de directie.
Die ondernam onmiddellijk actie.
,,Als een leerling een Surinaamse le
raar voor 'baviaan' uitmaakte, liet ik
de ouders op school komen, en ver
volgens moest die leerling in hun
bijzijn herhalen wat hij had gezegd.
Toen was het snel afgelopen." Als
een leerling geweld had gebruikt te
gen een leraar, werd de politie direct
naar school gehaald om hem te ar
resteren. Dat hielp ook.
Scholen moeten niet bang zijn dat
openheid over geweld hun reputatie
aantast, vindt Bleeker, inmiddels di
recteur van een grafische school in
Utrecht. „Gooi het op straat en laat
zien wat je doet om het geweld aan
te pakken."
(De namen van Ria Vermeer, Paula,
Hetty Lodewijks en Henk Visser zijn
om redenen van privacy gefingeerd).
v
