KUNST CULTUUR
Geen stoute dingen op het toneeV
Paardenkathedraal slaat
op hol in De revisor
R7
rt terug
penburg
liekdagen
DE ZEVENDE
HEMEL
Ontnuchterende Iolanta
met geforceerde sopraan
Uta Hagen
overleden
Vlaamse Kermis
zaterdag 17 januari 2004
Jos Brink en Liesbeth List met 'Het hemelbed' in Leidse Schouwburg
MC - Na 15 jaar afwezig-
al Jane Fonda terugkeren
t witte doek. De 66-jarige
e neemt de hoofdrol voor
ekening in de komedie
ster-In-Law' waarin ze een
ige moeder speelt die
tjnkele vrouw goed genoeg
om met haar zoon te
en - zelfs Jennifer Lopez
)e laatste film waarin Jane
i te zien was (Stanley
Jlateert van 1990. Ze won
met haar rollen in 'Klu-
'Coming Home' en werd
inr vijf andere films geno-
^rd voor een Oscar. 'Mon-
,-Law' zal in 2005 de bio-
bereiken.
|i - De faculteit der kun
de Muziekschool Lei
omstreken houden van-
irdag 31 januari de Ra-
:g Muziekdagen. Jonge,
ille musici die zich be
lden met klassieke mu-
ijgen de kans een inspi-
le masterclass te volgen
[zaterdagen 31 januari
i), 7 februari (zang), 14 fe-
(blokfluit), 6 maart (viool
to), 13 maart (gitaar) en
(saxofoon en klarinet),
van 13.00 tot 16.00 uur.
iterclasses, die ook
taan voor muzikale niet -
iten tussen de 10 en de 30
orden gegeven door do-
van het Koninklijk Con-
)rium en van de Muziek-
lijven kan via het aanmel-
Iprmulier op de website
Muziekschool
lnuziekschoolleiden.nl.
door Hans Visser
amsterdam/leiden - 'Het he
melbed', een musical voor twee
personen van Harvey Smith en
Tom Jones, was onder de titel 'I
do I do' in 1966 al een hit op
Broadway. Een show die ze ba
seerden op het toneelstuk 'Het
hemelbed' van Jan de Hartog.
Voor Jos Brink is het de vervul
ling van een oude wens in dit
stuk te staan, samen met Lies
beth List: „Ik had de toneelversie
van 'Het hemelbed' ooit met Lu
cy de Lange willen spelen, maar
het kwam er niet van."
„Ik was zestien toen ik het stuk
voor het eerst zag. Inderdaad,
mijn ouders namen mij al vroeg
mee naar het theater. Jan de
Hartog schreef het tijdens de
oorlog voor Lilly Bouwmeester,
met wie hij toen iets had. Maar
het is pas na de bevrijding, in
1945, voor het eerst gespeeld.
Het gaat over Robert en Hilde,
een echtpaar dat trouwt in 1878
en dat je dan langzaam ouder
ziet worden tot het stuk eindigt
in 1948. Gek genoeg speelt de
oorlog geen enkele rol in het
verhaal. Kennelijk vond Jan dat
toen helemaal niet nodig. In
1968 werd de musical gespeeld
bij het Nieuw Rotterdams To
neel door Annet Nieuwenhuij-
zen en Eric Schneider."
„Er was dus al een Nederlandse
vertaling, maar die was zo ver
ouderd dat ik die toch maar he
lemaal heb afgestoft. Want wat
moetje bijvoorbeeld met een
tekst van bijna veertig jaar gele
den over een eerste huwelijks
nacht? Daar kijken we nu toch
heel anders tegenaan. En toch
heb ik er alles bij elkaar maar
vier zinnen bij geschreven. Dat
leek me toch wel nodig, want je
ziet dat de man in het verhaal
succes krijgt als schrijver, ver
volgens nogal arrogant wordt
en wel eens buiten de pot piest.
Terwijl zij intussen langzaam
emancipeert. Om dat duidelijk
te maken laat ik haar aan het
eind, in 1948 dus, zeggen dat
Juliana koningin is geworden
en niet Bernhard."
,,Verder is er niets aan toege
voegd en ook bij het spelen
mag ik geen 'stoute dingen'
doen, dus niet zomaar er iets
bij verzinnen: Liesbeth lacht zo
snel. Gelukkig zit er al genoeg
humor in. Dat miste ik achteraf
zo enorm in 'Max Havelaar',
een musical die ik nota bene
Jos Brink: „Wat moetje met een tekst van bijna veertig jaar geleden over een eerste huwelijksnacht?"
Foto: Roy Beusker
zelf had geschreven. Maar na
twintig voorstellingen begon ik
me te vervelen. Wat wil je: elke
avond ging het over dode Java
nen en gestolen buffels. En dan
hadden we ook nog eens een
gezelschap dat op zeker mo
ment in twee kampen uiteen
viel."
„Daar had ik nou nóóit op gere
kend. Dat kwam omdat de Indi
sche acteurs het verhaal ook zo
serieus namen. Als ik in de
voorstelling in de rol van Have
laar tegen de Javaanse vorst iets
onaardigs, iets 'koloniaals'
moest zeggen, werd dat ervaren
alsof ik het meende. Maar als ik
Hitier speel wil dat toch ook
niet meteen zeggen dat ik ach
ter zijn ideeën sta? Ik ga vol
gend jaar een musical spelen
over Jacques van Tol, de tekst
schrijver van Louis Davids en
heel veel andere artiesten. Hij
was fout in de oorlog. Maar
omdat ik hem speel, hoef ik het
nog niet met hem eens te zijn."
„In het Hemelbed begin ik nu
als een jonge man. Eigenlijk is
dat voor een oudere acteur, zo
als ik, misschien wat vreemd.
Die man is immers altijd ge
speeld door jonge collega's die
je dan langzaam ouder ziet
worden. Daarom heb ik Annet
Nieuwenhuijzen gebeld, want
die kent dit verhaal. Die zei me
dat het nu juist zo interessant
zou zijn om dit met oudere ac
teurs te doen: je glijdt dan op
zeker moment vanzelf in je ei-
Welke film zou iedereen
gezien moeten hebben?
Wat is het mooiste boek
ooit geschreven? Welke
muziek weet telkens weer
te ontroeren? Wat is het
mooiste kunstwerk aller
tijden? Kortom: waarmee
is Petra Unger, directeur
van de Leidse
Stadsgehoorzaal, in de
Zevende Hemel?
Beste cd
„Tja, een cd. Levende muziek
raakt mij toch het meest. Elke
uitvoering is uniek. Het is een
malig en zal nooit meer het
zelfde zijn. Ja, dat kan mij echt
kippenvel bezorgen. Beroeps
matig luister ik natuurlijk heel
veel naar cd's. Maar ik moet
toegeven dat ik zelden de tijd
neem om heel rustig te luiste
ren. Er was ooit wel een cd die
elke zomervakantie mee op va
kantie ging. Dat was een ver
tolking van 'De Vier Jaargetij
den' van Vivaldi door het Com-
battimento Consort onder lei
ding van Jaap van Zweden. Zo
dynamisch, met heel veel ener
gie en prachtig in de langzame
delen. Nee, inmiddels gaat de
ze cd niet meer mee op vakan
tie."
Beste film
„Ik kan me niet herinneren
wanneer ik voor het laatst naar
de bioscoop ben geweest.
Thuis heb ik wel Filmnet. Daar
kijk ik vaak 's avonds laat naar
als ik thuiskom uit mijn werk.
Zonder echt iets te zien. Een
film die me wel bijgebleven is,
is 'The Green Mile' uit 1999
met Tom Hanks. Het verhaal
speelt zich af in dat deel van
een gevangenis waar mensen
wachten op hun doodstraf.
Een van de gevangenen is een
boomlange neger die veroor
deeld is voor de moord op
twee jonge meisjes. Hij blijkt
echter ook over bijzondere ga
ven te beschikken. Van deze
film was ik echt een poos stil.
Geen glamour, geen mooie
mensen, maar rauwe puur
heid."
Beste boek
„Daarmee is het nog veel erger
gesteld. Ik heb een huis vol
met boeken, maar ik heb er
echt geen tijd meer voor. Al
leen 's avonds in bed wil ik nog
wel lezen om mijn hoofd leeg
te maken. Gelukkig kan ik 's
zomers de schade een beetje
inhalen. Vroeger las ik altijd
veel sciencefiction. Het grappi
ge is dat veel van wat daarin
werd voorspeld inmiddels wer
kelijkheid is geworden. Heden
daagse sciencefiction lees ik
niet meer. Het is allemaal zo
vergezocht. Dat kan me niet
meer boeien. Van John Updike
en John Irving koop ik nog al
tijd trouw elk nieuw boek. Het
zijn allebei schitterende verha
lenvertellers en dat weten ze
met veel humor op te schrij
ven. Maar echt één favoriet
boek heb ik niet. Mijn mooiste
boek moet nog komen."
Beste kunstwerk
„Van jongsaf aan heb ik veel
musea gezien. Ik las ook altijd
veel over kunst. Daardoor
maakte het beeld 'Le Penseur'
(De Denker) van Auguste Ro
din al veel indruk. Later zag ik
het in Parijs in het echt. Ik was
erg geïmponeerd door de
kracht van het beeld. In de
schilderkunst spreekt het werk
van René Magritte me heel erg
aan. In Venetië heb ik zijn
schilderij 'Empire des lumiè-
res' (Rijk van licht) gezien. Hij
heeft een prachtig evenwicht
bereikt tussen daglicht en
avondlicht. Natuurlijk heb ik er
een poster van gekocht. Het is
tien jaar geleden dat ik het
schilderij in werkelijkheid heb
gezien, maar het blijft mooi.
Het blijft een bepaald gevoel
bij mij oproepen."
tekst: Theo de With
foto Petra Unger: Hielco Kuipers
foto Jaap van Zweden:
publiciteitsfoto
gen leeftijd en wordt dan uit
eindelijk nog weer ouder. Tja,
als een grote actrice als zij dat
zegt, dan is dat vast waar."
„Maar de onzekerheid blijft, ze
ker als je de hele avond op het
toneel staat met achttien lied
jes. En bovendien: hoe langer je
in het vak zit, hoe meer je be
twijfelt of het allemaal nog wel
zal lukken. Of je nog wel in
staat zult zijn om aan de ver
wachtingen van je publiek te
voldoen. Ook daar heb ik met
Annet Nieuwenhuijzen over ge
praat. Ze herkent dat gevoel."
,Daar komt dan nog bij dat ik
voor het eerst na zoveel jaren
een voorstelling speel die ik niet
zelf heb geproduceerd. Ik heb
het hele productieproces dus
ook niet zelf begeleid, me ner
gens mee bemoeid. Ik werk nu
immers voor het eerst in meer
dan dertig jaar in dienst van
een andere producent, Albert
Verlinde. Zodoende ging ik dit
jaar op vakantie zonder dat ik
ook maar een enkel ontwerp
voor een decor of kostuum had
gezien."
„Grappig, dat ik nu werk voor
Albert Verlinde, die als jongen
van zestien bij mij in de kleed
kamer kwam om te vragen hoe
hij bij het toneel kon komen. En
Pelle Herfst, de zoon van Jaspe-
rina de Jong en Erik Herfst, die
nu als een van de beste belich
ters van Nederland voor ons
het lichtontwerp heeft gemaakt,
zat als kind nog bij mij op
schoot."
„Maar één ding is reuze jam
mer: dat Jan de Hartog dood is.
Hij was zo'n leuke man en ik
had hem zo graag een keer in
de zaal gehad. Hij was een
schrijver met een groot oeuvre.
Maar hij had succes bij een
groot en breed publiek en dan
ben je een volksschrijver, dan
word je literair niet voor vol
aangezien. Net als Jan Mens. Zo
gaan die dingen nu eenmaal in
Nederland, we gaan hier ge
woon slecht met onze grote
mensen om. In Amerika krijgen
de groten uit het vak bij een
verjaar dag of een jubileum, een
tribute. Maar is zoiets hier ooit
al eens gedaan voor Mary Dres-
selhuys? Of voor Conny Stuart?
Heeft zij ooit een musicalprijs
gekregen voor haar hele carri
ère? Dit jaar werd Liza Minelli
onderscheiden. Ze werd er nota
bene voor betaald om die on
derscheiding te komen opha
len."
'Het hemelbed', woensdag 4
februari in de Leidse Schouw
burg.
new york - De uit Duitsland af
komstige Broadwayster Uta Ha
gen is woensdag op 84-jarige
leeftijd overleden in haar woon
plaats New York. In maart vorig
jaar was Hagen nog door de
Amerikaanse president Bush
onderscheiden met de Medal of
Arts, de hoogste onderschei
ding in de Verenigde Staten
voor kunstenaars. Vier jaar eer
der kreeg zij de Tonyprijs voor
haar totale verdiensten voor het
theater. Hagen maakte op ne
gentienjarige leeftijd haar de
buut op Broadway. Daarna was
zij in meer dan twintig Broad-
wayrollen te zien, onder andere
als Martha in 'Who's Afraid of
Virginia WoolfSinds 1947 gaf
zij samen met haar tweede
man, Herbert Bergdorf, les bij
de HB-Studios. Hagen speelde
ook in een aantal films, onder
meer 'The Boys from Brazil'
(1995), en 'Reversal of Fortune'
(1990).
theater recensie
Aad van der Ven
Voorstelling: 'Iolanta' van Tsjaikovski
door De Nederlandse Opera. Muzikale
leiding: Yakov Kreizberg. Regie: Ivo van
Hove. Solisten, Koor van de Nederlandse
Opera en Nederlands Philharmonisch
Orkest. Gezien: 15/1, Muziektheater,
Amsterdam. Nog te zien aldaar: 17,19, 22,
25, 28 en 30/1.
Prinses Iolanta, hoofdpersoon
in de gelijknamige opera van
Tsjaikovski, is blind, maar zij
weet dat zelf niet. Haar vader
heeft iedereen in haar omge
ving verboden haar dat uit te
leggen. Dus zij denkt dat alle
mensen zijn zoals zij. Totdat zij
van een passerende ridder - op
wie zij meteen verliefd wordt en
dat is wederzijds - de waarheid
te horen krijgt.
Gelukkig wordt zij kort daarop
genezen door een Arabische
dokter. En wat is het eerste dat
zij ziet in de nieuwe productie
van de Nederlandse Opera?
Metalen stangen, tl-buizen en
kantoormeubilair. Wat in het li
bretto een prachtige tuin is
werd in het door Jan Verswey-
veld ontworpen toneelbeeld
een soort ontvangsthal van een
stadsdeelkantoor.
De bedoeling van deze door Ivo
van Hove geregisseerde pro
ductie is duidelijk. Het zwart en
donkergrijs slaan op het ont
brekende gezichtsvermogen
van Iolanta en de stangen en tl-
buizen maken dat de prinses
haar weg in het paleis kan vin
den. Het streng geordende to
neelbeeld in deze ontnuchte
rende enscenering symboliseert
ook de geheel door regels en
wetten beperkte minisamenle-
ving aan het hof van de Proven-
caalse koning.
De grote ommezwaai wanneer
Iolanta plotseling kan zien ('O,
ondraaglijke lichtheid, wat is
dit?') blijft uit, tenzij iemand
opgewonden wordt van een on
aantrekkelijk achterdoek dat
omhoog wordt getrokken. En
intussen prijst het koor 'de al
machtige Schepper' en sugge
reert de muziek eeuwige liefde,
engelen, hemel, etcetera. Maar
het is natuurlijk ontzettend ou
derwets ervan uit te gaan, dat
de muziek in een opera als de
leidende gedachte zal worden
beschouwd. In zijn laatste ope
ra is Tsjaikovski overigens niet
op zijn best. De partituur is wat
rommelig opgebouwd en de
ideeën zijn niet altijd eersteklas.
Dat er niettemin fraaie melo
dieën in voorkomen hoeft bij
deze componist geen betoog.
Het is de eerste scenische op
voering in ons land van deze
slechts ruim anderhalf uur du
rende opera. En het is het Ne
derlandse operadebuut van Ya
kov Kreizberg, die hier voor zijn
Nederlands Philharmonisch
Orkest staat en dat ensemble
met passie en discipline laat
musiceren. Op een paar grote
stemmen meer of minder is
niet gekeken. Het is een onge
kende luxe in rollen als René,
Robert, Bertrand en Ibn-Hakai
de machtige Russische zangers
Sergej Aleksasjkin, Vassily
Gerello en Anatoli Kotsjerga en
hun prachtige Poolse collega
Andrzej Dobber te horen.
De wat mager klinkende Slo-
vaakse tenor Ludovit Ludha is
als Iolanta's prille minnaar
Vaudémont minder overtui
gend. Maar de werkelijk grote
teleurstelling is Elena Prokina.
De meest gevierde Russische
sopraan van dit moment is niet
tegen de rol van Iolanta opge
wassen. Tegenover fraaie, intie
me episodes staan talrijke
plaatsen waarin zij zich forceert
alsof van haar een wagneriaan
se krachtsinspanning wordt ge
vraagd.
a
leiden - Stedelijk Museum De Lakenhal heeft de collectie schilderijen
van Tinus van Doorn (1905-1940) uitgebreid met drie recent verwor
ven werken. Het gaat om het schilderij 'Liggende Christus' uit 1933,
de houtsnede 'Het Kruis' uit 1926 en het 'Meisjesportret' in zand
steen uit ongeveer 1928. Samen met de schilderijen die De Lakenhal
al in bezit had, worden de nieuwe aanwinsten tot en met 7 maart
tentoongesteld.
Tinus van Doorn schilderde vaak vrolijke, alledaagse taferelen, met
vrolijke mensen in gezelschap van hun huisdieren. Maar de vrolijke
scènes ademen ook een sfeer van eenzaamheid en melancholie. Dat
is vooral goed te zien op zijn schilderijen van kermisklanten en op
het liefdevol geschilderde portret van zijn vrouw Akkie, uit 1929. De
ze werken, waaronder dat met de titel 'Vlaamse Kermis' zijn al in het
bezit van het museum.
De Lakenhal koesterde al geruime tijd de wens om de collectie van
Van Doorn uit te breiden met een sculptuur en een werk met een re
ligieuze voorstelling. Die wens is nu in vervulling gegaan. Speciaal
voor de tentoonstelling heeft het museum ook nog het schilderij
'Christus aan het Kruis', uit 1933 in bruikleen gekregen. Deze voor
stelling iaat zich goed vergelijken met de houtsnede 'Het Kruis',
waarin hetzelfde onderwerp met andere materialen is uitgewerkt.
Foto: De Lakenhal
theater recensie
Dick van Teylingen
Voorstelling: De revisor van De
paardenkathedraal. Tekst: Nicolaj
Gogol. Vertaling: Leidse slavisten o.l.v.
Karei van het Reve. Regie: Dirk Tanghe.
Gezien op 16 januari in de Leidse
Schouwburg. Vanavond herhaling.
De revisor komt! Het Russische
plaatsje, diep in de provincie,
siddert. Het hangt aan elkaar
van corruptie en machtsmis
bruik, en nu stuurt de regering
een pottenkijker om te beoor
delen of de gang van zaken
daar wel kosjer is. De hoog
waardigheidsbekleders, die stuk
voor stuk veel te verbergen heb
ben, verzamelen zich in ge
meenschappelijke paniek, die
nog groter wordt als ze in een
klaploper de gevreesde toe
zichthouder denken te herken
nen. Ze leggen hem in de wat
ten met spijs, drank, geld en
vrouwen, waarna hij verdwijnt
'voor een kort bezoek aan zijn
oom'. De ontknoping is mooi:
de postmeester, die alle belang
rijke post ook zelf leest, onder
schept de brief van de neprevi-
sor aan een vriend en leest hem
voor. Iedereen krijgt een veeg
uit de pan. De volgende dag
komt de echte revisor.
In zijn klassiek geworden satire
De revisor (verfilmd met Danny
Kaye als The Inspector General)
hekelt Gogol ambtenaren, heb
zucht en geldingsdrang op een
virtuoze en bijna absurde ma
nier. Bij De Paardenkathedraal
zijn alle personages volstrekte
idioten; lichamelijk spastisch
en geestelijk ontoerekenings
vatbaar. Ze wringen zich ook
letterlijk inluizend bochten
om de revisor gunstig te stem
men, wat af en toe bewonde
renswaardige gymnastiek ople
vert, maai' door de permanente
overdaad aan accenten ook een
erg vermoeiende voorstelling.
Regisseur Dirk Tanghe heeft de
komedie gesmoord in de mod
dervette saus van zijn concept:
permanent over the top spelen.
Hoe leuk dat kan zijn was in
Poquelin van STAN te zien: Mo
lière in de overdrive. Het ver
schil met die voorstelling ligt in
de variatie en de dosering, die
bij Tanghe ontbreken. Bas Keij-
zer (de burgemeester) laat
mooie staaltjes van tekstbehan
deling zien (met hoeveel spuug
kun je praten), maar uiteinde
lijk maken die plaatselijke op
klaringen de voorstelling nau
welijks minder eenvormig en
