Seks met een oude dame op Sicilië
Nieuwe stripuitgaven voor de fijnproevers
Op stap door de
wereldliteratuur
Voorbijgangers hielpen Van Gogh
CD
m
Paul Theroux geldt al jaren als een van de meest
bekende reisschrijvers, die met boeken als China
per trein, De grote spoorwegcarrousel, De Zuilen
van Herculesen De gelukkige eilanden de afgelo
pen drie decennia een groot publiek aan zich wist
te binden. In zijn zojuist verschenen boek De
vreemdeling in het Palazzo d'Oro laat hij zich, met
verhalen over weemoed en verlangen, van zijn
fictionele kant zien. Alhoewel je je bij Theroux al
tijd af kunt vragen hoe fictief de fictie nu eigenlijk
verhalen recensie
Jacob Moerman
'De vreemdeling in het Palazzo d'Oro' door Paul Theroux.
Vertaling: Theo Hendriks. Uitgeverij Atlas. Prijs: 18,50.
Briljante kleine roman van Paul Theroux
Het gevoel een buitenstaander te
zijn, het duikt eigenlijk in alle boe
ken van Paul Theroux op, of ze nu
wel of niet op de werkelijkheid zijn
gebaseerd. Theroux portretteert
zichzelf vooral als degene die langs
de zijlijn staat toe te kijken. Als reizi
ger ziet hij alle delen van de wereld
en heeft hij vluchtige ontmoetingen.
In zijn romans en verhalen komt
vaak de eenling naar voren die ge
confronteerd wordt met de wetma
tigheden van het leven en vooral de
rol van toeschouwer vervult.
Neem het titelverhaal van De vreem
deling in het Palazzo d'Oro, verreweg
het langste verhaal dat ook als korte
roman had kunnen worden uitgege
ven. Hierin voert Theroux een 21-ja
rige Amerikaanse student op, Gilford
Mariner, die helemaal alleen door
Italië reist. Daar ontmoet hij een
mysterieuze gravin en haar homo
seksuele vriend, de dokter Haroun.
Gilford krijgt van deze man min of
meer de opdracht om zijn vriendin
zoveel mogelijk te behagen. Het re
sultaat is dat hij wordt meegesleurd
in een seksueel avontuur dat hij to
taal niet kan bevatten. 'Seks was een
geheim, seksuele portrettering was
het materiaal voor rechtszaken. Dit
was 1962: het onderwerp was verbo
den, je kon Snake kopen maar Lady
Chatterley's Lover was nog steeds
een schandaal.'
De ijdelheid en het enorme egoïsme
van de gravin (die, zoals Gilford later
ontdekt, zestig jaar blijkt te zijn)
wekken bij de jongen zowel nieuws
gierigheid als walging op, zodat hun
verhouding vooral bestaat uit een
voortdurend afstoten en aantrekken:
'Ze was totaal op zichzelf gericht, ze
bestond om bekeken te worden. Ze
was volkomen zelfzuchtig: haar nar
cisme deed me naar haar verlangen.'
De vreemdeling in het Palazzo d'Oro
is een briljante schildering waarin
zowel nostalgie en verval als erotiek
en sensualiteit op de voorgrond
staan. Veertig jaar later is Gilford te
ruggekeerd naar de Italiaanse plaats
Taormina op Sicilië en probeert hij
de gebeurtenissen in een breder per
spectief te plaatsen. Hij heeft dan
dezelfde leeftijd bereikt als de gravin
van destijds, waardoor de cirkel zich
lijkt te sluiten.
En of het verhaal op ware gebeurte
nissen is gebaseerd? Bij Theroux
weet je het natuurlijk maar nooit.
Meer dan ooit heeft hij in deze bun
del feit en fictie door elkaar gehaald,
waardoor het niet meer te achterha
len is in hoeverre hij de teugels van
zijn fantasie heeft laten vieren. In
Een Afrikaans verhaal voert hij de
schrijver Lourëns Prinsloo ten tone
le, die in zijn eigen land Zuid-Afrika
grote bekendheid geniet. Aan het be
gin van het verhaal oppert Theroux
dat hij Prinsloo ook een andere
naam had kunnen geven, maar
Prinsloo is zo bekend, zijn werk zo
alom geprezen, dat dat geen zin
heeft. En ik loop al te lang mee om
me in verdichtselen te verbergen'.
Het is een ironische opmerldng die
typerend is voor al het werk van
Theroux. Als geen ander weet hij in
zijn boeken de werkelijkheid naar ei
gen hand te zetten. En na lezing van
deze bundel is het ook duidelijk
waarom Theroux de schrijver Prins
loo ten tonele heeft gevoerd.
Die had net zoals Theroux voortdu
rend 'het gevoel in een van zijn ei
gen verhalen te leven'. De vreemde
ling in het Palazzo d'Oro is van dat
gevoel een fraaie en geslaagde ui
ting.
ZATERDAG
10 JANUARI
2004
ER
BU
j P At) t THEROUX
Devreemdelingin
het Palazzo d'Oro
1. (-) Reid, Geleijnse Van Tol,
Fokke Sukke, het afzien van 2003
De Harmonie, 8,60
2. (1) J.K. Rowling,
Harry Potter en de orde van de feniks
De Harmonie, 21,50
3. (2) Youp van 't Hek,
Liegangst
Thomas Rap, 7,50
4. Nicolaas Klei,
Supermarktwijngids 2004
Podium, 11,-
5. (4) Daphne Deckers,
Opwaartse drukte
Tirion, 9,98
6. (6) Nicci French,
De verborgen glimlach
Anthos, 18,90
7. (3) J.K. Rowling,
Harry Potter en de orde van de feniks
De Harmonie, 26,50
8. (-) Ann-Marie MacDonald,
De kraaien zullen het zeggen
Nijgh Van Ditmar, 22,50
9. (10) Karei Glastra van Loon, .jk
De onzichtbaren
U. Veen, €15,95
10. (-) Hella S. Haasse,
Sleuteloog
Ouerido, €16,95
Bron: CPNB/De Bestseller 60
De strip-eendjes Fokke Sukke spreken zich
dagelijks op de achterpagina van NRC/Han-
delsblad uit over de actualiteit De cartoons
slaan zo aan dat ze de ongebonden versie
van Harry Potter van de eerste plaats ver
dringen. Ook nieuw: Ann-Marie MacDonald
met de opvolger van bestseller Laten wij
aanbidden (ook een zeer succesvol toneel
stuk). Hella Haasse's meesterwerk Sleute
loog begint - terecht - weer eens aan een
niew leven.
door Jan Kuys
In de rubriek De Leestafel wordt wekelijks een
andere genre belicht. Deze week aandacht
voor ontwikkelingen in het beeldverhaal.
De strip floreert. Dat is de althans de uitkomst
van een terugblik op het jaar 2003, waarin de
literaire strip zich nadrukkelijk manifesteerde,
de reguliere boekhandel belangstelling ging
tonen voor het beeldverhaal, steeds meer
filmbonzen geïnteresseerd bleken in stripsce
nario's of de verfilming van prominente al
bums, de uitgevers grossierden in nieuwe en
heruitgaven en tekenaars en scenaristen on
verdroten werkten aan nieuwe vormen om
hun creatieve producten aan de liefhebbers
voor te leggen. Het is wel eens slechter ge
weest.
Intussen gaat de stroom nieuwe uitgaven ge
woon door. Nieuw voor de fans van de Incal is
het verschijnen van de eerste gebundelde
avonturen van detective klasse B John Diffool.
(Oog Blik, hk 55,00). Zes verhalen van de
ze science fiction stripklassieker van Jodorow-
sky en Moebius zijn nu verenigd in een band.
Intussen blijven de Incalklonen als vervolgse-
rie of als afgeleide varianten her en der ver
schijnen. Er kan na dit deel dus nog een hele
boel gebundeld worden.
Jacques de Loustal is een Franse tekenaar met
een eigenzinnige en expressieve stijl. Door
zijn grove penseelstreken, vlakke kleuren en
dikke lijnen ademen zijn beeldverhalen een
geheel eigen sfeer. Zijn tekeningen zijn geliefd
en gewilde objecten bij galeries. Onlangs her
nieuwde hij zijn samenwerking met scenarist
Jean-Luc Coatalem. Dat resulteerde in Fort
Bongo (Oog Blik, hk 19,95), een album
met een beklemmend liefdesverhaal in de tro
pen. Hoofdfiguur is de man Cordier die zich
zwetend en drinkend voortsleept, ondanks de
enorme hitte, tropische ziektes en de blijven
de dreiging van zijn ontslag. Opvallend is ook
de humoristische toon van zowel tekenaar als
scenarist. Een bijzonder album, uitermate ge
schikt voor de fijnproevers.
Fabrice Lebeault en Denis-Pierre Filippi zijn
nieuwkomers op de Nederlandse markt. In de
serie Vrije Vlucht van uitgeverij Dupuis pre
senteren zij het bizarre verhaal van De Boe
man 12,95.) over drie weeskinderen, die in
een statische, vervreemdende wereld terecht
komen. Er gebeuren rampen, er hangt onheil
in de lucht, maar de ontknoping komt pas in
deel 2.
Je kunt erover redetwisten of tekenaar Luis
Royo in een striprubriek thuishoort. De Span
jaard is vooral illustrator en veel minder een
verhalenverteller. Feit is echter dat velen dol
zijn op zijn werk, waarin hij op magische wij
ze mensen verbeeldt. Vooral zijn erotische
prenten in het net verschenen Conceptions 2
(Het Raadsel, hk 15) ademen een warme
sfeer (zie illustratie).
Een kleinood is het net verschenen Herman,
de lichtrodé ridder (Oog Blik, zk 7,95) van
de eigenzinnige Belgen Tom Bouden en Kim
Duchateau. Denk bij beide heren aan absurd
en weet dan dat hun strip over de lichtrode
ridder absurd in het kwadraat is. De wereld op
zijn kop in een compleet idioot verhaal met
puur gezellige tekeningen. Je moet er van
houden, maar dan is het subliem.
TOP-10
'Huizen bij Den Haag', een doek opgedoken uit een van de Bredase kisten en vermoedelijk wél gemaakt door Vincent van Gogh. Foto: GPD
literatuur recensie
Jan-Hendrik Bakker
'Lezen &cetera. Gids voor de wereldliteratuur" door Pieter
Steinz. Uitgeverij Prometheus. Prijs: €24,95.
4
Schema's verleiden de geest. Er is de 'foute'
verleiding die ons doet geloven dat een sche-
H ma de werkelijkheid in een notendop is. Weer
sta die verlokking. Iedereen die wel eens in ge
vecht is geweest met een gebruiksaanwijzing
van de firma Ikea, weet dat schema's geen mo-
I del bieden van de werkelijkheid. Een goed
n schema daarentegen biedt wel een raamwerk
1 voor het denken en het dromen. Literatuur
schema's doen dat al helemaal.
I In Pieter Steinz' Lezen &cetera staat het vol zo-
I genaamde terugkoppelingsschema's die de
plaats van literaire meesterwerken in het net
werk van de wereldliteratuur aangeven. Uren
kun je kijken naar die modellen. Hoe verhoudt
Mulisch' De ontdekking van de hemel zich tot
5 j andere totaalromans uit de wereldliteratuur?
Door wie werd Proust beïnvloed en wie be'ïn-
>ij vloedde hij op zijn beurt?
n NRC Handelsblad publiceerde een jaar lang
j wekelijks zo'n schema. Alle 52 exemplaren zijn
nu in boekvorm verschenen met veel extra's,
3ra zoals een compleet abc van de wereldliteratuur
">a in 104 titels met onderlinge dwarsverbindin
gen, thematische lijstjes van romans, vele quiz-
vragen over de meest uiteenlopende onder-
'ur werpen en - van vitaal belang bij zo'n boek -
rij een gedegen register.
Lezen &cetera houdt het midden tussen een
naslagwerk en literair gezelschapsspel, het is
tl, een buitengewoon leuk boek geworden voor li-
i teratuurliefhebbers en mensen die op zoek zijn
y naar een vriendelijke raadgever die hun een
paar paden wil wijzen door de wereldlitera
tuur. Want dat woud is zo groot dat een men-
I senleven vele malen te kort is voor een uitput-
orë tende wandeling erdoorheen. Waar de wande-
I laar behoefte aan heeft is een tocht die aansluit
j op zijn ervaring en interesses. Daarin voorziet
1 dit boek ruimschoots. Het geeft niet alleen in
formatie over de literair-historisch context van
een roman, maar ook waar de lezers soortgelij
ke en in thematiek verwante romans kunnen
1 vinden.
Vroeger moest elke zichzelf respecterende
I boekhandelaar die voorlichting kunnen geven.
Ze zijn er nog wel, die vaklui, maar de keuze
van de klant wordt tegenwoordig toch voor een
belangrijk deel bepaald door de massamedia
en de stapels bij de kassa. Zij vertellen wat de
potentiële lezer niet mag missen. Het plezier
dat Lezen &cetera biedt is dat het de lezer de
kans geeft even de pas in te houden om de
kaart te lezen. Hoe ga ik verder? Die kant op?
j Of rechtdoor?
I Zijn grootste verdienste is wel dat hij de Neder-
landse (regionale) literatuur op allerlei mogelij-
n ke manieren in verband heeft gebracht met de
j thema's en stromingen uit de wereldliteratuur.
|s Het is een stevige oorvijg aan het adres van al
j degenen die menen dat Nederlandse literatuur
i pas kwaliteit heeft als zij 'on-Nederlands' is.
iet
er
is
ïS-
een
non-fictie recensie
Rob Schoonen
'De koffer van Caracas' door Luc Vandromme.
Uitgeverij De Geus. Prijs: €19,90.
De talloze wetenschappers die al ja
ren bezig zijn met de bestandscata
logus van Vincent van Gogh moeten
daar vooral mee doorgaan, maar het
is wellicht een aardig idee om - tus
sen de stoffige werkzaamheden door
- ook een paar uurtjes uit te trekken
voor De koffer van Caracas. Dat
boek, van de Vlaamse schrijver Luc
Vandromme, werpt een heel ander
licht op het leven en het werk van
Nederlands bekendste kunstenaar.
Pure fictie, vanzelfsprekend, maar
wel rakelings langs de realiteit ge
schreven.
Breda mag dan zijn 'kisten-verhaal'
hebben (nog tot 2 februari te zien in
het Breda's Museum), Vandromme
komt op een goed moment in aanra
king met een koffer waarin hoogst
opmerkelijk materiaal blijkt te zitten.
Geheel onbekende brieven en talrij
ke foto's van Vincent van Gogh her
bergt dat valies, welke via allerlei
omzwervingen vanuit Caracas in de
haven van Antwerpen is beland.
Vanzelfsprekend twijfelt de auteur
aan de echtheid van het materiaal en
dus volgt er een ontmoeting met een
terzakekundige uit Nederland. Die
wordt even nadien gevonden in het
Veerse Meer; verdronken... Dat is
voor de auteur het moment om de
besluiten al het materiaal in het
boek op te nemen: 'ook al betekent
dit het einde van de vele mythes
rond Vincent van Gogh. Ook al bete
kent dit eventueel de ineenstorting
van de internationale kunstmarkt.'
Aldus maakt de lezer kennis met een
compleet andere Van Gogh, middels
de brieven eri de vele foto's die door
Vandromme en zijn kompaan Lie
ven Neirinck zijn opgenomen in De
koffer van Caracas. Zo leren we dat
Paul Gauguin een fors aantal doeken
van Van Gogh van zijn signatuur
heeft voorzien en verkocht als zijnde
authentieke Gauguins en wordt ook
duidelijk dat de Brabantse schilder
in Frankrijk van het ene naar het an
dere liefje fladderde.
En die welbekende losse schilder-
toets van Van Gogh? Dikke kans dat
die is ontwikkeld omdat voorbijgan
gers een handje hebben geholpen
als de schilder in het veld aan het
werk was. En de eveneens beroemde
schilderijen van Toulouse-Lautrec
van het Parijse uitgaansleven? Die
zijn geschilderd door Van Gogh. En
over die zelfdoding doet Vandrom
me ook een prachtig boekje open.
Om nog maar te zwijgen over de
laatste rustplaats van zowel Vincent
als zijn geliefde broer Theo!
Vandromme heeft een heerlijk, ver
makelijk boek geschreven dat - juist
omdat het zo dicht bij de geschiede
nis blijft - soms bijzonder 'echt'
overkomt.
Maar vaker dwingt het boek je tot
glimlachen en soms zelfs tot een
heuse schaterlach. Verplichte stof
voor (te) serieuze wetenschappers
derhalve.
DE LEESTAFEL
