In Doel is het bier verschraald
Gelukkig oud worden in de Achterhoek
EXTRA
DINSDAG 30 DECEMBER 2(
H
door Wout Bareman
Het is zwaar bewolkt boven de
Schelde. Vanaf de dijk op de oos
telijke oever bij Lillo, het histo
risch dorp dat zich als monu
ment wist te handhaven tussen
de gestapelde containers, stemt
het uitzicht somber. Aan de
overkant domineren niet alleen
de twee betonnen koeltorens
van de kerncentrales van Electra-
bel, maar ook de hoogspan
ningsmasten, die de opgewekte
energie naar het achterland
transporteren.
De oude molen op de dijk, niet
ver van het energiepark, roept
valse sentimenten op. Want wat
achter die dijk verscholen ligt
heeft z'n historie al lang verlo
ren. Mooi gezegd: de romantiek
van het ooit zo rustieke polder
dorp is lang vervlogen. Die dijk
verbergt verpauperde huizen,
verwaarloosde villa's en winkels
achter verveloze rolluiken. Het
fraai gerestaureerde huis van
God steekt er schril bij af. Op de
schoorsteenmantel van één van
de 260 woningen was ooit te le
zen: 'Ik heb een DOEL in mijn
leven.'
Vier jaar geleden nog dichtte de
toen 85-jarige Albert Hamers in
woede: „in 1940-1945 heb ik
gevochten voor de welvaart van
dit land. Nu vlieg ik voor die
welvaart, uit mijn pand. Be
dankt België!" Toen de Vlaamse
premier Luc Van den Brande
hem in diezelfde periode bij
een bezoek aan Doel vroeg
waar Alberts toekomst lag, kon
hij enkel uitbrengen: „In de hel!
Want de hemel van de oude
Hamers was nu eenmaal Doel.
Boek
Journalist en auteur Chris de
Stoop, een boerenzoon uit de
polders op de linkeroever, keer
de terug naar zijn geboorte
grond om er het boek te schrij
ven dat hij al vanaf zijn jon
gensjaren in z'n hoofd had. Hij
nam zijn intrek in het oude
Hooghuis, een monumentaal
pand uit 1613, dat al decennia
lang leeg stond. Het moest een
non-controversieel boek wor
den. Maar dat werd het niet.
Het dorp, met z'n waanzinnige
verleden en z'n oneerlijke toe
komst, nam hem in een wurg
greep.
Vóór de verkiezingen van 1999
leek het lot van Doel definitief
bezegeld. De regering had ge
sproken: Doel moest worden
geofferd aan de niet in te dam
men stroom containers. Waar
Lillo overleefde, moest Doel
buigen. Zoals eerder de polder
dorpen Oosterweel, Wilmars-
donk en Oorderen op de rech
ter Scheldoever benoorden
Dichtgetimmerde huizen in Doel. De romantiek van het ooit zo rustieke polderdorp is al lang vervlogen. Archieffoto: GPD/Roland de Bruin
Antwerpen onder baggerspecie
werden gesmoord. Een jonge
gelegenheidsdichter decla
meerde ooit: „Eens wordt Oos
terweel begraven. Ligt onze we
reld onder 't zand. Zoveel ik
kan, wil ik bewaren. Alles in
mijn hart gebrand."
In januari 1998 drukte een
Vlaamse krant een overlijdens
bericht af. Er viel te lezen: „He
den melden wij met oprechte
het ter ziele gaan van het pol
derdorp Doel, ontstaan als een
eiland langs de Schelde, aan het
einde van de zestiende eeuw.
Ingepolderd en steeds gegroeid
in de loop van de zeventiende
eeuw. Opgenomen in de leefge
meenschap van Beveren de da
to 1 januari 1976. Ter ziele ge
gaan als een eiland na een sle
pende ziekte, in de hand ge
werkt door de besluiteloosheid
der politieke wereld de dato 20
januari 1998." Dood en opge
baard, de begrafenisstoet kon
worden geformeerd.
Ook Chris de Stoop ging daar
van uit. Tot de parlementsver
kiezingen van 13 juni 1999 alles
plots in een ander perspectief
plaatsten. De 'groenen' van Ag-
alev (Anders Gaan Leven) tra
den toe tot de regering en be
pleitten prompt een leefbaar
heidstudie, die - o, godlof - po
sitief uitpakte. Ja, Doel was ook
na de ingebruikneming van de
containerhaven het Deurganck-
dok in de achtertuin van het
dorp nog leefbaar, mits grote
buffers het polderdorp zouden
vrijwaren van geluids- en vooral
lichtoverlast. In café Saxonia
werd aarzelend een extra pint
geheven om te proosten op een
nieuwe toekomst.
Havenlobby
Maar het bier verschraalde in
het glas. De Antwerpse haven
lobby lanceerde prompt het
lang gekoesterde en verzwegen
plan om pal benoorden het
Deurganckdok - dat nog niet
eens was gegraven - een tweede
getijdehaven aan te leggen: het
Saeftingedok. Kille tekenaars
projecteerden het dok precies
op de plaats van het geteisterde
dorp. Het zette de toon voor het
boek van journalist De Stoop,
een verbijsterde De Stoop, die
later verduidelijkte: „Voor mij is
Doel in de eerste plaats een le
vende gemeenschap, en de tra
giekvan dertig jaar verminking
en manipulatie. Met alle litte
kens en trauma's die dat heeft
opgeleverd. Die ongelooflijke
aanslag op het platteland."
De titel van het boek is De Bres.
Want 'het dossier Doel' moest
als voorbeeld dienen, moest
een bres slaan in 'de vooruit-
gangseuforie' van de jaren ne
gentig van de vorige eeuw.
De Stoop destijds: „De mensen
hier vinden dat het leefbaar is.
De vervuiling is hier minder erg
dan in Beveren, twintig kilome
ter verderop. Je hebt hier indu
strie, maar aan de andere kant
liggen kilometers polders, zoals
die er altijd gelegen hebben. En
het dorp heeft de Schelde. Het
Scheldezicht en de wandelin
gen over de dijk hebben iets
verslavends."
Vertrekpremie
Een liefdesverklaring met een
rouwrand. Op een troosteloze
novembermiddag heeft Doel al
les weg van een spookdorp. De
entree biedt een troosteloze
blik van uit het lood staande
wegwijzers en verkeersborden,
rafelende gordijnen achter
scheefgezakte rolluiken van
verlaten huizen aan de Engelse
steenweg. De Oostlangeweg
voert naar de vier kerncentrales
van Electrabel. Ze kunnen, vol
gens directeur Luc Mampaey,
na vervanging van essentiële
onderdelen, nog jaren mee.
De directeur zal op weg naar
huis nooit door het dorp rijden;
hij neemt de 'voorlopige haven-
ring' om Doel heen. Een enkel
personeelslid kiest nog wel voor
die binnenroute - nog wel, uit
nostalgie. Ze zijn verhuisd, heb
ben gekozen voor de vertrek
premie van de Vlaamse over
heid en wonen nu in heel ge
wone huizen in sombermaken-
de wijken elders in het Waas
land. Ver van de Oostlangeweg,
waar de woning van Marina
Apers en Guido Apers alles weg
heeft van een protestzuil vol
leuzen als 'Wij gaan hier niet
weg; over ons lijk!' en andere
hartenkreten.
Aan de andere kant van de dijk
valt het haventje, waar jaarlijks
nog de pleziervaartuigen en
sportvissersbootjes worden ge
wijd, droog. Bruine buizen voor
de afvoer van specie uit het
Deurganckdok kruisen de dijk.
Driftige actievoerders hebben
ze met gele verf voorzien van
teksten als Wie heeft hier die
vieze buizen gelegd?', maar ook
'Rotzakken' en een simpel
'Weg!'.
Een bord meldt snikkend: 'De
koffie s klaar'. Het hondje van
een oude Doelenaar („Ach,
journalisten, ramptoeristen!")
heft z'n linkerachterpootje te
gen de frisse bloemen van het
oorlogsmonument. Het dateert
van '48. De gedenkplaat: Hulde
aan onze Britse Bevrijders. Sep
tember '44 - mei 45. De Dank
bare Bevolking.
„Huhuhu" schampert de man,
„dankbaar volk. Dankbaar. Dat
hebben ze ons wel afgeleerd!""
Leuzen op scheefgezakte hui
zen. Stop Dorpsmoord. Het
ooit zo fiere hotel-restaurant Ja-
gersrust is nu een bouwval. Het
restaurant Doel 5 aan de Park
straat houdt dapper vol en
voert nog steeds een trotse
kaart. Het speeltuintje voor de
deur is tranentrekkend» de wip-
kip haalt de kerst niet.'
Op de hoek van de Visserstraat
houdt Marcella Van den Key-
bus stug vol. Ze houdt h;
winkel koppig open, ove
al sinds 1957. Zo lang ze
blijft, kan niemand zeggi he
de middenstand verdwei 11
Marcella kent rasechte D iaJ
naars die tranen met tuit id
huilden bij hun vertrek. I nu
Scheldemolenstraat hebl or
zich inmiddels krakers ui p 1
werpen gevestigd. Zo on] tio
is dat niet; de Vlaamse re er
geeft Doel respijt tot 200 25
Trouwens, ook de eerste f 1
zoekers uit Antwerpen zi ot<
signaleerd. Een aanklam e 1
Doelenaar: „Die komen m
die verhalen af; dat er hii sc
van de 260 huizen leeg st d<
Luister: hier hebben ooit 0.
tweeduizend mensen gei c
nu zijn we nog met een h
derd of drie." Ier
De veelgelezen Zondagsv
bericht in 1937 over een
dorpje, dat dan al veel d:
mensen trekt. Antwerpei
en Waaslanders, die op c
rechteroever de Flandria 01
in Lillo het veer nemen, 1 dt
in Doel een wandelingetj d<
de dijk en drinken een gl gr
één van de vele uitspann iaJ
De dagjesmensen zijn va ie
tijden, zij het dat de busl bc
gen die nu worden aang< öi
alleen nog ramptoeristen J.
„De kans dat Doel ooit n pl
de kaart verdwijnt, wordt 5 i
de dag kleiner," probeert la;
actiecomité Doel 2020 de
erin te houden. Het comi
voert sinds het definitiev
ringsbesluit van '98 een y
doodstrijd, die in 2001 dt
Raad van State werd belc m
met een schorsingsbeslu it
de aanleg van het Deurg. ip
dok een jaar verlamde. T11
het moment dat de reger se
actievoerders én diezelfd ir
van State met een noodw tr
verlamde. Doel 2020 gret ei
maanden geleden naar d ut
ste strohalm: het Europe >k
s.
Ramptoeristen p[
De laatste stand van zakt N
1 september sloot het do
schooltje van Doel z'n de ta
Voorlopig, want groeit de Ji
kinderschaar, dan zwaait
deuren weer open. Tijde
donkere nacht haalden s
met hun beul drie oude I f
derijen in de polder omv
Protest van Doel 2020 sp tu
de vierde, een historisch! Ie
ve, al eerder geklasseerd m
monument. ei
De Maatschappij voor Gi al
en Industrialisatiebeleid Ie
onlangs water en elektric ei
van een aantal bewoondi ie
zen afgesloten. Reden? 0 tv
rechtmatige bewoning. T s]
slotte: het veer Lillo-Doelbi
van Pasen tot oktober rui a
58.000 mensen over, 12.0 c
meer dan vorig jaar. Rara :t
risten. ig
;b
k
door Wilma de Cort
De Achterhoek, steeds minder
het domein der boeren, wil ge
pensioneerden en actieve 50-
plussers lokken. Met zijn groen,
rust, ruimte en zorgzaamheid is
het voor heel wat levenslustige
en welvarende senioren uit het
westen een geliefde streek. Nu
nog voornamelijk voor vakanties,
maar in toenemende mate ook
voor permanente bewoning. En
er mogen er best nog veel meer
bij, vinden de Achterhoekse ge
meenten.
Ze is de tel kwijtgeraakt, zegt de
78-jarige mevrouw L. de Jong
uit Numansdorp. Maar het zal
toch sinds twintig jaar zijn dat
ze met haar man in de Achter
hoek op vakantie gaat. In de
voorbije zomer, in hotel De Uit
kijk in Zeddam, vielen haar de
'jonge gasten' op. „Ik schat ze
rond 50-55 jaar. Ze wandelden
of fietsten de hele dag en 's
avonds gingen ze soms op tijd
naar bed, ik denk omdat ze
moe waren."
Actieve oudere
Na.de hoogbejaarde toerist
heeft ook de actieve oudere die
nog volop skeelert, wandelt of
fietst, de Achterhoek ontdekt.
Dat signaleren hotels, VW en
onderzoekers op toeristisch-re-
creatief gebied. „Het zijn geen
gasten die hier wekenlang en
jaar in jaar uit komen logeren",
zegt een hotelier. „Maar fitte
babyboomers die een racefiets
op de fietsendrager achterop de
auto zetten en twee of drie da
gen Achterhoek doen."
Zeventien gemeenten, verenigd
in de Regio Achterhoek, ruilcen
door de toestroom hun kans.
M
d
i
een uur later de winkel u I
staat 'ie er nog. In de Ach [e
hoek bestaat nog de sfeei ei
het Nederland zoals oudi ei
het zich graag herinnerei1
moet er niet aan denken it
van die Valkenburgse toe
den krijgen."
Een hotelier uit Zeddam:
klinkt waarschijnlijk vres
ouderwets, maar behalve
rechten als kalfsmedailloi
tilapiafilet, serveren wij -
getrouw iedere week grie m
pudding met zelf gem aak
aardbeiensap. Jong en 01 g
eten het allemaal op. In n
randstad zijn hotels met
honderd bedden die een K
hebben met veertig zitpli
Ik heb 51 bedden en zevc
stoelen beneden. Hier zo 17
mensen hun vertier niet
kamer maar op de zaal. If1
jaar is de kerst een reünie ioi
gasten." 16
De Achterhoek is op dit r n
ment, vergeleken met ani
regio's, al tamelijk vergrij
Het is niet zonder risico 1 5
vendien te azen op een w 5
vasie, waarschuwt H. Eleisr
de Brede Overleggroep KI
Dorpen in Drenthe. Sind
ren tachtig zijn veel gepe
neerden vanuit andere df :r
van het land in het evene
rustige en groene Drenth
neergestreken. De term '15
tenieren' is een begrip. „J
krijgt het imago van een e
mannetjeslandschap. He Fi
een karikatuur worden",
Elerie.
Maar Bade van KPMG no fa
dat 'onzin'. „Het imago v k
Scheveningen of de wade
landen met rondzuipend
geren, moet je daar dan b k
mee zijn?" Ouderen naar
gio halen, is niet suf, mee
„Ik vind het een ontkenni
van de vergrijzing. Veel 51 i
sers staan juist in de krac t
hun leven."
Een bejaard echtpaar uit Eindhoven aan de wandel langs een hertenkampje in Zeddam. „Het is hier zo
mooi, meneer." Foto: GPD/Hans Groene
Nederland vergrijst snel en de
Achterhoek moet haar aantrek
kingskracht op het grijze en zil
verwitte bevolkingsdeel uitbui
ten, zo hebben zij besloten.
Doel is senioren zo ver te krij
gen dat ze voor een rustige ou
de dag naar de Achterhoek ver
huizen of er anders in ieder ge
val geregeld een vakantie of
weekend doorbrengen.
„Ouderen komen al in de Ach
terhoek. Waarom niet verder
meegaan in de natuurlijke be
weging van de vergrijzing?",
zegt T. Bade van KPMG, het be
drijfsadviesbureau dat voor de
Achterhoek een economische
toekomstvisie heeft gemaakt. In
de landbouw in de Achterhoek
zit flink de klad en ook de indu
strie heeft rake klappen gekre
gen. Maar in de vergrijzing zit
voor het domein der boeren
muziek, concludeert KPMG.
Met kuuroorden, beautyfarms,
privé-klinieken en zorgboerde
rijen moet de draagkrachtige
senior in de watten worden ge
legd. En de regionale economie
een impuls krijgen.
Bade: „Er is hier rust, ruimte en
groen. En in de Achterhoek heb
je ook nog een zorgzame sa
menleving waar mensen elkaar
helpen. Dat zal ouderen aan
spreken."
Novum
Het is 'een novum', stelt sociaal
geograaf F. Thissen aan de Uni
versiteit van Amsterdam, dat
een regio luid en duidelijk uit
spreekt dat ze ouderen naar
zich toe wil trekken. „Drenthe,
Zeeland en de kop van Noord-
Holland, die ook veel oudeven
aantrekken, stralen uit: 'het
mag, maar we gaan er geen be
leid op voeren'. Ze zijn bang
voor een muf imago en voeren
aan dat het geen banen en per
spectief oplevert voor hun jon
geren. Sterker nog: als een dorp
is verjongd, steken ze er de vlag
uit. Ze vrezen ook het moment
dat de ouderen zorg nodig heb
ben", zegt Thissen. Hij heeft in
de Achterhoek met negenhon
derd 'pensioenmigranten' ge
sproken. „Dan denk je al gauw
aan kalende Amsterdammers,
maar dikwijls zijn het mensen
die niet ver uit de buurt komen,
bijvoorbeeld Zutphen."
„Zeker is de Achterhoek in trek
bij pensioenmigranten", zegt S.
Wanschers van Thoma Make
laars in Lochem. In Vorden be
gint volgende maand de bouw
van een complex luxe apparte
menten. De meeste gegadigden
komen van buiten de Achter
hoek. „Het zijn 55-plussers die
absoluut niet hulpbehoevend
zijn en die in de buidel kunnen
tasten voor een luxe afgewerkt
appartement van 340.000 euro.
Wat ik nogal eens hoor is dat ze
Vorden al kennen van wande
lingen en fietstochten."
Gelderland was in 2002 de pro
vincie die het meest werd be
zocht door oudere vakantiegan
gers. Alleen de categorie van 55
tot 59 jaar verkiest Zuid-Hol
land. Bij de overige senioren
van 50 tot 65-plus staat Gelder
land in de top. „Maar de Ach
terhoek moet wel concurreren
met de Veluwe", zegt S. Mar-
rink van Toerisme Recreatie
Nederland, „want bij 60-plus-
sers is de Veluwe het meest po
pulair". Voor migratie van ou
deren biedt de Achterhoek
meer perspectief dan de Velu
we, zegt sociaal geograaf This
sen. „De Veluwe zit op slot. In
de Achterhoek zijn wat meer
mogelijkheden, ook door het
vrijkomen van boerderijen. Bo
vendien lijkt dit kabinet meer
mogelijkheden te gaan schep
pen voor wonen op het platte
land. Maar die prachtige streek
rond Winterswijk met die kleine
kernen, daar kom je natuurlijk
ook niet meer tussen."
Wildbraad
Anders dan de Veluwe heeft de
Achterhoek zich nog niet als re
gio gepromoot. Bade van KP
MG zou het wel weten: „Ik zou
de streek aanprijzen met de
kreten 'wildbraad, cultuurhisto
rische gebouwen, muziek, wan
delen en fietsen'."
Slechts vijf procent van de ba
nen in de Achterhoek is nu in
de hoek van toerisme en recre
atie te vinden. Maar Bade ziet
volop groeimogelijkheden. Ook
in medisch noodzakelijke en.
Herfst in de Achterhoek rondom Winterswijk. Eten van wild in tallo
ze restaurants. Foto: pr
luxe zorg of nieuwe wooncon-
cepten voor ouderen. Want, zo
veel is wel duidelijk, vergeleken
met hun spaarzame ouders la
ten de jonge senioren het breed
hangen.
„Mooi hoor, zo'n rapport. Maar
is het toeval dat er geen haal
baarheidsonderzoek bij zit?",
zegt echter secretaris M. Jen-
neskens van de VW Montfer-
land. Politieke bestuurders be
talen een bureau om hun ambi
tie mooi te verwoorden, scham
pert ze. „Maar als het op uit
voeren aankomt, is er een ge
brek aan geschikte mensen die
de juiste beslissing kunnen ne
men."
Ze heeft slechte ervaringen met
rapporten. „Een wethouder van
een gemeente hier heeft een
rapport laten schrijven waarin
staat dat de hotels hier oubollig
zijn, zonder dat de onderzoeker
ter plekke heeft gekeken. Had
hij dat wel gedaan, dan had hij
aan de gasten kunnen vragen:
'waarom komt u nog steeds
naar dit oubollige hotel zonder
zwembad en met van die lelijke
Oisterwijk-meubelen?' Het ant
woord zou waarschijnlijk luj
den: 'Omdat we het hier gezel
lig vinden en het eten lekker is
en omdat die meubels lijken op
wat we thuis hebben staan en
het vertrouwd voelt voor ons'.
Want dat zijn criteria van oude
re toeristen om naar de Achter
hoek te komen en niet omdat er
wel of geen whirlpool in het ho
tel zit."
Jenneskens heeft tweeslachtige
gevoelens bij de ambities van
de Regio Achterhoek. „Moet je
een streek die nog rustig is on
rustig gaan maken?", vraagt ze
zich af. „Het Achterhoeks Bu
reau voor Toerisme wil van alle
VW's één regionale VW ma
ken. Dan komen er overal van
die informatiezuilen te staan.
Maar willen de mensen een
zuil? Ik denk van niet. Ze willen
een beetje tutten in een winkel
tje en daar iets vragen aan een
juf."
Griesmeelpudding
Gemoedelijkheid, kleinschalig
heid en veiligheid zijn belang
rijke troeven van de Achter
hoek. Jenneskens: „Ik zet hier
mijn fiets niet op slot en als ik
- -V
I ',Jv
j vWjj&ife
