ECONOMIE
'We hebben dit jaar een hoop ellende gehad'
Nieuwe hypotheek haalt alles uit 'golden years'
Dankbare bacteriën vreten het rioolwater schoon
Albert Heijn-baas Dick Boer blikt strijdlustig terug op zwaarste periode ooit
Samenzweringen
hoc 158
zaterdag 27 december 20
door Achille Prick
Zaandam - Als kind vond hij het
heerlijk op zaterdag te helpen in
de buurtwinkel van pa en ma in
het Zeeuwse Axel. Op eigen initi
atief zette hij boter of andere ar
tikelen voor de deur, met een
groot prijsbord om ze onder de
aandacht te brengen. Hij maakte
er een sport van zoveel mogelijk
dozen margarine te verkopen-
.Het 'supermarktje spelen' is uit
gegroeid van hobby naar keihar
de professie. Na een hele carrière
in de branche, staat Dick Boer
(46) nu al bijna driejaar als di
rectievoorzitter aan het roer van
Nederlands grootste super
marktketen, Albert Heijn.
Hij heeft het zwaarste jaar uit
zijn carrière achter de rug. In
het diepste geheim werd een
grootschalige aanval op de con
currentie voorbereid, toen
moederconcern Ahold de sfeer
goed verziekte met een boek
houdschandaal en communi
catieblunders over topsalaris
sen. Tegelijkertijd moest Boer
440 mensen ontslaan en dreig
de er voor het eerst in de ge
schiedenis van Albert Heijn een
kopersboycot.
Voor hij praat over de duize
lingwekkende achtbaan waarin
Appie dit jaar terechtkwam, wil
hij eerst laten zien waar we het
over hebben. Uitgelaten en op
gewekt stapt Boer het filiaal aan
de Vrieschgroenstraat in Zaan
dam binnen. Hij vliegt van
schap naar schap. „Hier, verse
ananas. Normaal gesproken
laat de Nederlander zo'n verse
vrucht liggen, is te ingewikkeld.
Dus hebben we zelf een
ananasschiller ontwikkeld, hij
ligt ernaast. Dan wordt het leuk
voor de klant. We hebben een
prachtige kaas uit Zwitserland
liggen. Die is het lekkerst als je
er in de rondte dunne schijfjes
afsnijdt. Hebben we zelf een
apparaat voor gemaakt."
Boer weet ook dat de Nederlan
der van huis uit niet zo'n gour
mand is als de Belg of de Frans
man. Niet voor niets is het aan
bod van een willekeurige super
markt bij onze zuiderburen veel
uitgebreider dan de best gesor
teerde supermarkt in Neder
land. „Maar we zijn hard bezig.
Hier, oesters...die verkocht ik
vijfjaar geleden nog niet, hoor.
Wij waren ook de eerste super
markt met mosselen, nu niet
meer weg te denken."
Maar Albert Heijn was de laat
ste tijd het zicht op de werke
lijkheid verloren. „In ons blad
Allerhande zijn we een beetje
doorgeslagen. We waren soms
bezig op het niveau van een
chef-kok, te exclusief. Dan ha
ken veel mensen alsnog af. De
opdracht aan Allerhande is nu:
„Houd het toegankelijk voor ie
dereen. Keer terug naar onze
klanten."
Tijdens zijn rondgang lijkt hij
het thema prijzenoorlog zorg
vuldig te mijden. Maar de stel
ling dat Albert Heijn niet alleen
prijzen verlaagt, maar ook pro
ducten in prijs omhoog gooit,
kan hij niet negeren. Boer fel:
.Absoluut niet. Zeg maar wel
ke? Alleen verse groenten en
fruit, die gaan weieens omhoog,
maar dat heeft te maken met
het aanbod, dat varieert. De
prijs dus ook. Deze slag is geen
geintje, wé menen het serieus.
En het mooie is: de consument
bepaalt de prijs. Als die niet te
vreden is, loopt hij weg.
Toch leeft bij veel consumenten
het gevoel dat ze bedonderd
zijn. Waarom kan er nu plotse
ling tot 35 procent van de prijs
af? Om uitleg gevraagd, kijkt
Boer een tijdje naar de grond
alvorens de stilte te doorbre
ken: „Ik weet wel wat ik moet
zeggen, maar zoek de juiste
woorden. Eind jaren negentig
was prijs geen thema voor de
consument. En wij zijn daarin
meegegaan. Dat kan niet meer.
Prijsalertheid is een voorwaarde
tot succes. Ik hoor trouwens
nooit iemand vragen: hoe kan
het dat de KLM een ticket dat
destijds 500 euro kostte nu voor
200 verkoopt?
Onmiskenbaar eisen de lagere
prijzen hun tol. Neem de 440
ontslagen, het bedrijf was te vet
geworden. De hogere marges
op de producten van voor de
prijzenoorlog gingen op aan sa
larissen van functies die mis
Albert Heijn-topman Dick Boer: „In ons blad Allerhande zijn we een beetje doorgeslagen." Foto: CPD/Roland de Bruin
schien wel nuttig waren, maar
niet noodzakelijk. „Wij gaven
geld uit aan allerlei leuke pro
jecten en experimenten. Dat
kostte tientallen miljoenen."
De ontslagronde was voor Boer
het moeilijkste en ook ongeluk
kigste moment van het afgelo
pen jaar. Tegelijkertijd werd be
kend dat topman Anders Mo
berg van moederbedrijf Ahold
een voor Nederlandse begrip
pen exorbitant salaris zou tou
cheren. Dochter Albert Heijn
mocht de klappen opvangen,
voor het eerst in de geschiede
nis dreigde een kopersboycot.
Als aangeslagen wüd verscheen
Boer in de media.
Op dat moment ging er bij hem
een knop om. „Ik dacht: tot
hier en niet verder. Wij waren
in het eerste halfjaar verdorie
1,2 procent marktaandeel kwijt
geraakt, dat gaat om honderden
miljoenen euro's. De ellende
van Ahöld konden wij er. echt
niet bij hebben. Het waren
emotionele momenten. Dat
moesten we verwerken en we
moesten leren er mee om te
gaan. Pittig, maar het heeft ons
alleen maar sterker gemaakt.
Plots waren wij in één klap
klaar voor het grote gevecht om
verloren terrein terug te win
nen."
Boer lacht om de vraag of hij
zelf aan Anders Moberg, uitein
delijk zijn hoogste baas, heeft
gevraagd om een deel van het
gewraakte salarispakket in te le
veren. Boer geeft geen direct
antwoord, maar zijn lichaams
taal spreekt boekdelen. Hij
heeft Anders Moberg gebeld en
hem duidelijk laten weten dat
Albert Heijn zwaar in de pro
blemen zit. „Het is zijn verant
woordelijkheid daar wat over te
zeggen, maar ik heb hem wel
uitgelegd wat de gevoeligheden
zijn in Nederland. En het was
nodig dat er iets gebeurde."
Uit die dagen stamt het beeld
van Boer als een wat stugge, af
standelijke Zeeuw die niets
moet hebben van publiciteit.
Daar is nu niets meer van te
merken. Hij is opgewekt. „We
zitten op koers, de slag gaat
heel goed. Onze nieuwe recla
mecampagne 'het grote voor
deel van Albert Heijn' werkt. De
consument krijgt door dat het
niet alleen over prijs gaat.
Hij loopt weer naar een sc
„De concurrentie heeft ee
naasappelsapje staan, mo
hier eens kijken. Vers sap
appel, komkommer en petl
lie. Of ananas en mango. El
les vers. Veel concurrenten
gen geen waarde toe, ze ze
een assortimentje van lOOu
gangbare producten in heti
schap, waarvan je ook nog
kunt afvragen hoe het met
kwaliteit zit. Dat staat heell
van ons af." Pq
Een paar keer deze middasV
bruikt Boer de namen van(_
currenten: Jumbo, Aldi of
rus (Super de Boer, Edah
Konmar). Hij zet ze af tegel
Appie om te laten zien wa<
hij de baas is van de beste
Het valt op, want het noei
van je directe concurrentei
tot voor kort 'not done' in
supermarktbranche. Het t<
de verharding in de onderl
concurrentie., Ach, ik weel
niet", zegt Boer. „Ik doe g<
woon mijn best om mijn
ren klanten terug te krijgei
Maar toch, sommige ketei
len gemene tikken uit. Juj
bijvoorbeeld. De keten opi
dit najaar een eerste filiaal PI
Den Haag, vlakbij een AlbeT^
Heijn. Jumbo riep consumf
ten met AH-kortingsbonnt
die bonnen bij hen in te lei
ren. Dan kregen ze niet alléjP
dezelfde aanbiedingen, ma
daar bovenop ook nog eenl*~
tien procent korting. Boer
er weinig mee.
„Misschien is het niet onz<
wij doen het op onze mani
."Het is niet het favoriete
derdeel van zijn job, de pi
oorlog. Toch lijkt hij er in
groeien. „Ja hoor, ik ben o|
een generaal die zijn men:
naar het front stuurt. We hl
ben een reputatie van 116 L
te verdedigen. Elke dag is (T
team bezig met de prijzen,
in het wekelijkse directieow g
zijn de prijzen inmiddels el!
vast agendapunt. We anaR
ren alles, we missen geen eL
le beweging van de concurR
Die spirit begint weer in hr
le bedrijf terug te komen. V
hebben een hoop ellende I
had en vechten in 2004 vor
trouwen door."
ECONOMIE WIJZER
lichtenvoorde/gpd - „Als hij
straks eenmaal draait, dan
bruist-ie flink." Sjoerd Vellinga
kijkt vanonder de rand van zijn
veiligheidshelm naar de top van
de 24 meter hoge stalen toren.
Daarin doen straks miljarden
bacterieën hun vergistende
werk. Ze zetten afvalstoffen uit
de industrie om in biogas,
waarmee weer energie kan wor
den opgewekt.
„Het soort bacterie dat je in el
ke mesthoop kunt vinden. Wij
zorgen ervoor dat ze dit soort
processen, die in de natuur een
paar weken duren, in een paar
uur kunnen doen," zegt Jos
Pèques. Die techniek bezorgde
beiden de prestigieuze Dow
Energieprijs, goed voor veel
roem en 25.000 euro. De anaë
robe (zonder zuurstof) zuive
ringstechniek van Paques heeft
een ware ommekeer teweeg ge
bracht in de techniek van zui
vering van industrieel afvalwa
ter. De installatie in Lichten
voorde verwerkt vanaf eind ja
nuari het afvalwater van leer
looierij Hulshof. De techniek is
dermate innovatief dat de Eu-
ropesie Unie 700.000 euro bij
paste op de investering van vijf
miljoen euro.
„Bij de tot nu toe gebruikelijke
verwerking houd je schoon wa-
Sjoerd Vellinga en Jos Paques bij de hoge toren bij Lichtenvoorde. GPD/Theo Koek
ter over en zwaar vervuild slib.
En het kost veel energie en che
micaliën. Wij doen dat funda
menteel anders, wij lossen iets
op," zegt Jos Paques. Dat bete
kent dat afvalwater na reiniging
opnieuw in het industriële pro
ces kan worden gebruikt, dat
bruikbare stoffen als metalen
en zwavelverbindingen worden
teruggewonnen en dat vergis
ting energie oplevert.
De meer dan 500 installaties die
P&ques wereldwijd heeft gele
verd, produceren zoveel biogas
dat daar dagelijks voldoende
stroom uit kan worden opge
wekt voor een stad als Amster
dam. „We noemen dat natuur
lijke oplossingen," zegt Paques.
De techniek is geleend van de
natuur, maar aangepast voor
industriële toepassing waarbij
de universiteiten van Delft en
Wageningen een grote rol heb
ben gespeeld. Paques gebruikt
die kennis voor het ontwerpen
van de zuiveringsinstallaties.
De anaerobe zuiveringstech
niek is meer dan een eeuw oud,
maar inmiddels zodanig ont
wikkeld dat het proces aanzien
lijk is versneld. Daardoor zijn
de reactoren kleiner geworden,
de investeringskosten lager en
de terugverdientijd korter.
De bacterie is een dankbare
kostganger en niet kieskeurig in
zijn consumptiepatroon, als er
maar een beetje aandacht aan
de verzorging van z'n 'voedsel'
wordt geschonken. „Hij moet
zich optimaal thuisvoelen. Sui
kers, vetzuren, eiwitten, hij
vreet het allemaal," zegt Sjoerd
Vellinga. „Mits de temperatuur
van het afvalwater maar con
stant is." Enig nadeel, het stinkt
als de hel. „Je moet je hand er
niet insteken, want dan ruik je
het een maand later nog." Maar
omdat het proces in afgesloten
tanks plaatsvindt, ruikt nie
mand ierts. In Lichtenvoorde
staat ook andere kost op het
menu, zoals chroom en sulfa
ten. Vandaar dat het een van de
meest complexe zuiveringsin
stallatie is die Paques ooit ont
wierp. Zijn installaties staan bij
bierbrouwerijen als Grolsch en
Budweiser, zuivelproducenten
als Danone en papierfabrikan
ten als Kappa, van Japan tot
Maleisië en van Brazilië tot Ca
nada. Maar met name daar
waar energie duur is, ruimte
schaars en het milieubeleid
streng.
„Een conventionele installatie
zou minder investering hebben
gevergd, maar op termijn is de
ze goedkoper," zegt directeur
Herman Hulshof van de Ko
ninklijke Hulshof s Leerlooierij
uit Lichtenvoorde. „We zijn er
van uitgegaan dat energie
steeds duurder wordt en dat de
stortlasten toenemen. Boven
dien past het ook binnen ons
denken over maatschappelijk
verantwoord ondernemen."
Paques uit het Friese Balk groeit
en bloeit dankzij de interesse
voor haar zuiveringsinstallaties.
Het bedrijf, dat voor de helft ei
gendom is van Nuon, telt ruim
200 werknemers en zet een klei
ne 50 miljoen euro om per jaar.
In China zijn al de eerste klo
nen opgedoken. „Maar ze doen
het niet," zegt Vellinga. „Na
bouwen is niet zo moeilijk.
Maar het gaat om de totaliteit
van de installatie, de voorberei
ding van de afvalstromen, het
conditioneren van het afvalwa
ter voordat het de reactor in
gaat. Dat is van uitermate groot
belang. Er komt een hoop fin-
gerspitzengefiihl bij."
Pensioentekort of niet, de derde levensfase kan
mooier worden dan ooit gedacht. Extra geld achter
de hand zonder risico. Wie zou daar nou niet voor
willen tekenen? Het wordt vanaf januari 2004 mo
gelijk. De 'golden years', de pensioenjaren na de
65ste verjaardag, kunnen nog meer glans krijgen.
Het tweede huis in Frankrijk, de wereldreis, zeil
boot of wat er ook maar aan dure pensioenverlan
gens bestaan, ze behoren ineens tot de mogelijk
heden. En u hoeft er uw woning niet voor te verko
pen. Gewoon blijven zitten in het huis dat vaak al
Jaren lang het decor is van dierbaar familieleven.
Het kan binnenkort allemaal met de nieuw uitge
dokterde 'Pensioen Optimaal Hypotheek'. Die
biedt de mogelijkheid zonder risico de overwaar
de van de eigen woning te benutten voor het ver
krijgen van extra geld. Dat is dan afkomstig van
een nieuwe, hogere hypotheek. Van die verhoog
de hypotheek ontvangt de gepensioneerde gros-
so modo de helft in handen. Met de andere helft
wordt een lijfrente gekocht die meteen tot uitke
ring overgaat en waarmee de hypotheekrente ge
durende twintig jaar wordt be
taald. Dat wordt gegarandeerd
en dat is uniek.
Het nieuwe financiële product
is bestemd voor mensen van 65
Jaar en ouder. Voor jongeren
zouden de kosten te hoog wor
den. Er moet dan immers over
een veel langere periode rente
betalingen worden gegaran
deerd. In de nieuwe hypotheek
wordt de bestaande opgeno
men. De hoogte ervan is de
executiewaarde van het onder
pand, die ligt rond 90 procent
van de marktwaarde. Daaruit
komt een geldbedrag vrij be
schikbaar dat even groot is als
de hoogte van de nieuwe hypo
theek minus de oude hypo-
theek. Ziehier de overwaarde. H
Met rond de helft van dit laat
ste bedrag wordt zoals gezegd
de lijfrente aangeschaft waarmee gedurende
twintig jaar de hypotheekrente kan worden be
kostigd. De andere helft krijgt de betrokkene in
EIGEN
BEURS
handen en is beschikbaar voor
welke bestemming dan ook. Een
voorbeeld. Stel de overwaarde
van het eigen huis bedraagt
300.000 euro. Dan is de helft,
150.000 euro, bestemd voor de
lijfrentepolis en de andere
150.000 euro staat de betrokke
ne vrij ter beschikking.
De lijfrentepolis wordt aange
gaan op twee levens met een
100 procénts overgangsregeling.
Dus bij het overlijden van een
van de partners loopt de polis
gewoon door. Voor de verhoog
de, nieuwe hypotheek behoeft
niet aan een inkomenstoets te
worden voldaan - de rentebeta
lingen zijn immers gegaran
deerd - en een medische keu-
,nders ring is ook niet vereist. De lijf
rentepolis wordt voor twintig
jaar aangegaan. In de meeste
gevallen zal dat de rest van het leven betreffen.
Mocht die twintig jaar toch niet voldoende zijn,
dan zorgt een opnamegarantie voor een 'restpo-
lis' voor de resterende levenstijd.
De hypotheekrente is vanzelfsprekend niet voor
de belasting aftrekbaar. Het opgenomen bedrag
is immers 'consumptief krediet', het wordt niet
gebruikt voor de aanschaf van de woning. Het
rentedeel voor het oorspronkelijke hypotheekbe
drag blijft wel gewoon aftrekbaar. Aflossing van
de nieuwe hypotheek gebeurt uit de opbrengst
van het onroerend goed na het overlijden van de
laatst overgebleven partner. De nalatenschap
wordt daardoor natuurlijk negatief aangetast.
Maar dat zal de meeste kinderen en/of kleinkin
deren hopelijk een zorg zijn als zij hebben kun
nen zien dat hun (groot) ouders er zelf nog van
hebben kunnen genieten.
Het nieuwe financiële product wordt in de markt
gebracht door NAFD B.V. in het Zuid-Hollandse
Leimuiden (www.nafd.nl). Het is bedacht door
een van de twee directeuren, A. Schut. Hij kreeg
geldschieter BLG (Bouwfonds Limburgse Ge
meenten) en verzekeringsmaatschappij Levob
zover met minder dan de gebruikelijke winsten
genoegen te nemen waardoor het geheel moge
lijk werd. De initiatiefnemers verwachten in 2004
voor 100 tot 150 miljoen éuro aan 'Pensioen Op
timaal Hypotheken' te verkopen.
In de donkere dagen voor kerst
heeft de Amsterdamse hoofd
commissaris Jelle Kuiper zijn
hart gelucht. In een pagina
groot vraaggesprek in NRC
Handelsblad zei hij dat het
hoog tijd is om voor een oncon
ventionele aanpak van de cri
minaliteit te kiezen. Eén van
zijn opvallende uitspraken be
treft de privacywetgeving. Juist
achter de beschermende muur
van de anonimiteit van het hei
lige privacyrecht kunnen crimi
nele samenzweringen woeke
ren.
Het laatste waarop misdaador
ganisaties immers zitten te
wachten is openbaarheid. Kwa
lijke zaken laten zich het beste
regelen achter gesloten deuren
door geheimzinnige criminelen
die in en voor de buitenwereld
geen gezicht hebben. Wat niet
weet dat niet deert. Jelle Kuiper
pleit daarom voor openheid.
Laat de buitenwacht maar we
ten om wie het gaat.
Misdadigers met een gezicht
moeten immers met één hand
op de rug hun illegale werk zien
te verrichten. Als de bank, nota
ris en makelaar weten hoe het
strafblad van een potentiële
klant eruit ziet, en als zij ook
weten dat iedereen dat weet,
wordt het organiseren van veel
misdaad een stuk lastiger. Jelle
Kuiper is door menige politicus
en rechtsgeleerde aangevallen
voor zijn onambtelijke onder
mijning van het privacyrecht.
Privacy is en blijft heilig, ook
voor recidiverende criminelen,,
dat is wel weer duidelijk gewor
den.
In dezelfde week deelde con-
currentiewa,akhond NMa- een
recordboete van ruim 100 mil
joen euro uit aan 12 bouwbe
drijven. Ook daar gaat het om
samenzweringen. Deze bedrij
ven hebben ten koste van de
staat, en dus van de belasting
betaler, allerlei publieke werken
tegen veel te hoge prijzen uitge
voerd. Voor de buitenwereld
werd de schijn van eerlijke con
currentie opgehouden. Achter
de schermen vond echter koe
handel plaats.
Als alle betrokkenen daaraan
meedoen, strijken alle partijen
extra winsten op. Door die ver
volgens buiten de boeken te
houden, kraait er geen haan
naar. Als het gaat zoals het
hoort te gaan, wordt ook de sla
pende NMa-waakhond niet
wakker gemaakt. Deze casus is
een klassiek voorbeeld van een
kartel. In een kartel houde
concurrenten elkaar de ha
boven het hoofd. Markten
den verdeeld en prijzen w(
kunstmatig hoog gehoude
Uiteraard heeft ook het
bouwkartel vooral in de ru
van de anonimiteit zijn ze
rijkende werk kunnen doe
Markt- en prijsafspraken 1:
ken via de krant, pakt imrr
niet goed uit. Alles moet b
het zicht van de buitenwat
blijven. In bouwondernen fj(
gen werken blijkbaar men
die de kunst van de anoni*
samenzwering hebben we
perfectioneren. In de crim
en economische wereld ga
het om hetzelfde mechani
dat samenzwering van oli#if°
voorziet - dat van asymmeP bi
sche anonimiteit. De sam#rs
zweerders moeten elkaar P1
goed kennen om elkaar nojerl
ter in de gaten te kunnen Pg'
den. Het eerste schept verl!est
wen, en het tweede zorgt e?' h
dat de stok van de straf altpb
achter de deur staat. Binnffda
kring van samenzweerder? oc
anonimiteit juist uit den b|ats
omdat daarmee de stabilitl
van het kartel in gevaar koj||
Een onbekende nieuwkoni
kan de zaak flink verstiereifO
door buiten het blikveld va
samenzweerders het kartefCKI
omzeilen. In de bouwwereld
kan zo'n ongewenste nieufda
ling bijvoorbeeld aan het dnd
derbieden slaan. Daar zittrfurc
samenzwerende ondernerfns(
gen niet op te wachten. 0(P n:
het criminele circuit werk£ bi
nieuwkomers een verstoriPt0
van het kartelevenwicht infeer
hand. En wat het nog ergefet
maakt: het duurt vaak evenna
voordat de zittende sameifvo
zweerders de vinger op dejb a
plek kunnen leggen.
Daardoor komt de gebruili|||j
afstraffing van de verrader:
der makkelijk tot stand. h4ü
immers niet mee om iemaj
straffen van wie je niet welMl
het is. Asymmetrische anopid
teit is daarom van groot b^baj
bekendheid in eigen kringf1 ai
worden gecombineerd mé31
anonimiteit naar buiten tepd.
Jelle Kuiper heeft heel goef de
grepen dat de privacywetg
in het nadeel van de politi^or
werkt. Misschien moet hij Fgc
met de NMa gaan praten. Pgsi
vaj
Arjen van Witteloostuijn kdc
hoogleraar economie jkte
Rijksuniversiteit GroningenPn
