Vlaria was eigenlijk
een tienermoeder,
'Voortplanting essentieel als
eten'
Qt
nbevlekte ontvangenis heeft niks met seks te maken
Bert Alberda vindt niet dat hij voor God speelt
WOENSDAG
24 DECEMBER
2003
tje aankomen. Het is voor mij ook he
lemaal niet relevant wie de 'donor' is.
Die wetenschap staat voor mij haaks
op Het Geloven. Geloven heeft te ma
ken met overgave, met accepteren dat
er dingen zijn die we niet kennen. Dat
we dingen niet weten, niet kunnen
zien en misschien wel niet mógen
zien."
Daar zijn die grenzen weer. „Je moet
niet alles klinisch willen verklaren,"
vindt Lijesen. „Op het moment dat je
kind wordt geboren, overheerst toch
niet de klinische wetenschap over hoe
die baby is ontstaan. Dan overheerst
de verwondering. Hoe is het toch mo
gelijk dat zoiets moois ontstaan is?"
Die verwondering geldt niet alleen de
geboorte, maar zeker ook de dood. Al
zijn bij de dood misschien veel meer
vragen te stellen dan over het ont
staan van het leven. „Ik heb mensen
dood zien gaan. Ook dat is een in
drukwekkende gebeurtenis. Nabe
staanden blijven achter met vragen.
Waar is hun geliefde gebleven? Ik zeg
dan: we wensen hem of haar het goe
de toe, dat ze verder mogen leven bij
de warmte, bij de liefde, bij het licht.
Niemand wenst zijn doden namelijk
duisternis en kilte toe. Liefde en
warmte houden niet op bij de dood,
net zomin als ze beginnen bij de ge
boorte. Warmte en liefde zijn er al
voordat het leven begint. Zo zou het
althans moeten zijn."
Moderner
Over de dood gesproken. Enige tijd
geleden stond de katholieke wereld
bol van de spanning vanwege de
slechte conditie van paus Johannes
Paulus II. Hij staat bekend als een be
trekkelijk strenge paus. Abortus, eu
thanasie, homoseksualiteit. Voor de
paus zijn het allemaal onderwerpen
die niet voor discussie vatbaar zijn.
Zal een toekomstige paus wat moder
ner worden?
„Geen flauw idee. Er is een gerede
kans dat de volgende paus een Zuid-
Amerikaan of een Afrikaan zal zijn. In
die gebieden wonen tegenwoordig de
meeste katholieken. Ik moet oppas
sen dat ik niet ga generaliseren, maar
bij West-Europeanen zit het geloof
vooral in hun hoofd. Zuid-Amerika
nen en Afrikanen beleven hun geloof
met hun hele lijf, met hart en ziel. Ge-
passioneerder ja. Dat zal zijn invloed
hebben op het functioneren van de
kerk. Maar of het ook moderner
wordt? Ik weet het niet."
Over euthanasie wil pastor Lijesen
nog wel wat kwijt. „Ik ben geen advo
caat van de kerk. Zal niet zeggen: dit
mag wel en dat mag niet. Als de wens
er is, dan bespreek ik die. Stel dan de
vragen: heb je aan je leven nog iets
toe te voegen? Durf je de Eeuwige
recht in de ogen te kijken? Sterven is
een heel moeilijk proces. Een beslis
sing om euthanasie te plegen, neem
je niet zomaar. Ik vind dat je in vrede
moet kunnen sterven. Moet sterven
zoals je hebt geleefd.
„De paus is ook iemand die staat voor
rechtvaardigheid en solidariteit. Ik
vind dus dat ik solidair moet zijn en
naast een stervende moet staan. Ei
genlijk vind ik het heel moedig als je
het besluit durft te nemen. Ik vind het
een daad van ultiem geloof en ver
trouwen. Je hebt je leven gekregen
van God en op een zeker moment
geef je het weer terug."
la stond twintig jaar geleden aan de wieg van de eerste Nederlandse reageerbuisbaby.
Ui/Jaap Rozema
door Joyce de Bruin
Ach. De onbevlekte ontvangenis.
Voor dr. Bert Alberda, die twintig
jaar geleden aan de wieg stond
van de eerste Nederlandse rea
geerbuisbaby, is het vooral iets
symbolisch. „Jezus is voor de
kerk een bijzonder mens die
wonderen heeft verricht. Hij was
de zoon van God. Dus die moest
ook op bijzondere wijze ter we
reld komen. Daarbij is seksuali
teit vooral voor de katholieke
kerk iets smerigs dat eigenlijk niet
kan. Priesters mogen toch ook
niet trouwen?"
Dokter Alberda is geen religieus
mens, gelooft niet in bovenmen
selijke gebeurtenissen, al ging hij
in zijn jeugd wel naar de zon
dagsschool. Had hij toen al kun
nen bevroeden dat hij later zelf
talloze 'onbevlekte ontvangenis-
sen' tot stand zou brengen? Zo
kun je reageerbuisbevruchting
immers zien. In een petrischaal-
tje worden zaadcellen en eicellen
samengebracht, waarna een em
bryo wordt teruggeplaatst in de
baarmoeder. Er komt geen paring
aan te pas.
Het werd hem twintig jaar gele
den wel verweten. Dat hij voor
God speelde. „Het sprak mij niet
erg aan. We zorgen dat de zaad
jes bij het eitje komen. In vitro
fertilisatie is in feite heel eenvou
dig. Ingewikkeld was het om uit
te zoeken wat de ideale omstan
digheden waren om dat te doen.
Ivf wordt nu ook in ontwikke
lingslanden gedaan. Er is eigen
geen land meer waar het niet
wordt gedaan. De motieven ver
schillen natuurlijk. In Nederland
kan een vrouw in principe prima
zonder kinderen leven, maar in
sommige landen is een vrouw
zonder kinderen een tweede
rangsvrouw. Ik ben onlangs in
Indonesië geweest. Daar lagen
vier vrouwen in een zaal te beval
len met alleen een gordijntje er
tussen. Maar er was wel een ivf-
kliniek."
Diep ingebakken
Voortplanting, zegt Alberda, is de
enige manier waarop een mens
zijn voortbestaan kan garande
ren. Dat verlangen naar nage
slacht zit dan ook diep ingebak
ken. „Ik ken ontwikkelde vrou
wen die druk waren met een
mooie carrière, maar die rond
hun veertigste toch het gevoel
kregen: hé, er moet meer zijn in
dit leven. Ik ken ook alleenstaan
de vrouwen die zwanger willen
worden. Die regelen zo snel geen
vaste relatie met een man en
gaan daarom naar de sperma-
bank of zoeken een donor uit."
De gemiddelde leeftijd van Alber-
da's patiënten ligt rond de 35
jaar. De kinderwens gaat pas
rond die leeftijd een grotere rol
spelen, terwijl de vruchtbaarheid
al flink is afgenomen. „Een
vrouw wordt geboren met de ei
cellen waarmee ze het haar hele
leven moet doen. Wil ze tegen
haar veertigste een kind, dan ge
beurt dat met een eitje dat al bij
na veertig jaar in haar lichaam
zit. Die eicellen doen het minder
goed. Er is een grotere kans op
afwijkingen. Sperma daarentegen
vernieuwt zich steeds weer. Een
man kan in principe op zijn tach
tigste nog kinderen verwekken."
Voor een vrouw ligt, medisch ge
zien, de beste leeftijd om aan kin
deren te beginnen tussen het
twintigste en het vijfentwintigste
levensjaar, zegt Alberda. „Maar
sociaal gezien vind ik de beste
leeftijd rond je dertigste. Ik heb
een dochter van 24 jaar. Als zij op
haar 21ste zwanger was geraakt,
had ik gezegd: je had nog zoveel
kunnen doen. Als je kinderen
hebt, word je beperkt in je moge
lijkheden. Vroeger wachtte een
vrouw tot ze een vent tegen
kwam, trouwde en zwanger raak
te. Meer was voor haar niet weg
gelegd. Nu denkt ze eerst aan
haar eigen ontwikkeling."
Ja. In vitro fertilisatie druist in te
gen de natuur. Zet de biologische
klok een uurtje stil. „Ik vind niet
dat het mijn taak is de mens aan
die natuur te onderwerpen," zegt
Alberda. „Want diep in mijn hart
vind ik het een goede ontwikke
ling dat vrouwen later beginnen
aan kinderen. Als een vrouw van
38 jaar bij mij komt om hulp,
moet ik haar dan zeggen dat ze er
tien jaar eerder aan had moeten
beginnen? Nee, natuurlijk niet.
Wel zal ik haar goed voorlichten
over de mogelijke risico's."
Knibbelzuchtig
Sommigen vinden dat mensen
het recht hebben om kinderen te
krijgen. Dat ivf daarom zonder
meer in het ziekenfondspakket
moet blijven. Het knibbelzuchti-
ge kabinet heeft de vergoeding
van de behandeling echter op de
tocht gezet. „Ik weet niet of een
mens het recht op kinderen
heeft," peinst Alberda. „Maar ik
vind wel dat ieder mens recht
heeft op een behandeling als het
krijgen van kinderen niet lukt.
Voortplanting is net zo essentieel
als eten. Ik vind dus dat men be
ter andere dingen kan afschaffen.
De pil, bijvoorbeeld, is toch iets
dat men slikt om plezier te kun
nen hebben. Sterilisatie is iéts
waar men voor kan kiezen. Voor
onvruchtbaarheid kies je niet."
In Nederland is de techniek voor
reageerbuisbevruchting zo on
derhand wel uitgekristalliseerd.
„Ik denk dat men in de toekomst
vooral gaat nadenken over het
maken van nieuwe cellen uit em
bryo's die overblijven na ivf,"
vermoedt Alberda. Een embryo
dat overblijft na een reageerbuis
bevruchting is een klompje cellen
dat nog moet uitgroeien tot bij
voorbeeld levercellen, huidcellen,
hersencellen of hartspiercellen.
Wetenschappers hebben ontdekt
dat deze stamcellen mogelijk
kunnen worden ingezet om ziek
ten als Parkinson, hart- en vaat
ziekten en diabetes te genezen.
„Ik zie niet in waarom we dat niet
moeten doen. Deze embryo's
zouden anders worden vernie
tigd, als iets waardeloos wegge
gooid! Als je er dan iets %Sarde-
vols mee zou kunnen doen!"
Zou Alberda zelf nog weten
schappelijk onderzoek doen, dan
zou hij waarschijnlijk bestuderen
of en zo ja hoe menselijke eicel
len buiten het lichaam kunnen
rijpen. „Dat zou namelijk de ivf-
behandeling voor de vrouwen
veel minder belastend maken.
Nu moeten we via de wand van
de schede met een naald eitjes
uit de eierstok halen. En de
vrouw moet heel veel hormonen
slikken. Er kleven allerlei risico's
aan de behandeling. Heel soms
gaat er zelfs wel eens een vrouw
dood."
Die uitdaging laat Alberda echter
aan zich voorbij gaan. „Onder
zoek kost heel veel tijd. Dan zou
ik hier dingen moeten laten
schieten en dat wil ik niet."
De beroemdste bevalling aller
uzi tÜden vond 2003 jaar geleden
'plaats in een stal in Bethlehem.
Hoe zat het toen eigenlijk met
de geboorte van Jezus en de
)f gpnbevlekte ontvangenis van de
maagd Maria? Rob Lijesen is
1 iastor van de rooms-katholieke
parochie de Emmaüsgangers in
IJsselmonde. Dr. Bert Alberda
stond twintig jaar geleden aan
de wieg van de eerste
Sn] Nederlandse reageerbuisbaby.
Beiden gaan vanuit hun eigen
"njvakgebied nader ingaan op het
begrip 'onbevlekte
ontvangenis'.
Ijïdoor Joyce de Bruin
Pastor Rob Lijesen van de
rooms-katholieke parochie de
Emmaüsgangers in IJsselmon
de wil eerst even iets rechtzetten. Veel
mensen denken namelijk dat die on
bevlekte ontvangenis iets te maken
heeft met de manier waarop Maria
zwanger geraakte van Jezus. Dat is
niet het geval. „De onbevlekte ont
vangenis heeft niets met seks te ma
ken. Maria is de onbevlekte ontvange
nis. Dat wil zeggen dat ze niet belast
is met de erfzonde. Wat is erfzonde...
Hoe leg ik dat uit? Erfzonde is het ge
volg van de eigenschap in de mens
om op zoek te gaan naar grenzen en
om die grenzen vervolgens te over
schrijden."
De onbevlekte ontvangenis is in de
katholieke wereld pas sinds 1854 een
vaststaande overtuiging. Hoewel er al
eeuwen eerder over werd nagedacht.
„Voor het hele verhaal moet je eigen
lijk terug naar het verhaal over Adam
en Eva. Adam en Eva werden uit het
paradijs verbannen omdat Eva van de
appel at, ofschoon God het had ver
boden. Zie je, dat wordt bedoeld met
de erfzonde. Niet kunnen of willen
accepteren dat er grenzen zijn. Adam
en Eva hadden het goed in het para
dijs. Ze mochten alles, behalve van
die appel eten. Ze deden het toch. En
dat had consequenties."
Terug naar de onbevlekte ontvange
nis. „In 1858 verscheen in Lourdes
Maria aan een meisje dat Bemadette
de Soubirous heette. Maria zei tegen
dat meisje: ik ben de onbevlekte ont
vangenis. Vier jaar eerder had paus
Pius IX in een dogma vastgelegd dat
Maria de onbevlekte ontvangenis
was. Bemadette de Soubirous was
een ongeschoold meisje dat niet eens
wist wat die woorden betekenden. De
verschijning van Maria móest dus wel
echt zijn."
Maar waar komt dan die algemene
overtuiging vandaan dat Maria als
maagd zwanger geraakte? „Maagd be
tekent letterlijk jong meisje. Meer
niet. Ze was verloofd met Jozef, maar
nog niet getrouwd. En ze heeft de
moed gehad die zwangerschap uit te
dragen en dat kind gewoon te krijgen.
Heel dapper. Maria was eigenlijk wat
we nu een tienermoeder noemen."
Was Jozef dan toch gewoon de biolo
gische vader van Jezus?
„We weten het niet. In de bijbel staat
alleen dat de engel Gabriël naar de
aarde afdaalde en aan Maria ver
scheen. Gabriël is niet zomaar de eer
ste de beste engel. Maria schrok zich
dus helemaal naar. Gabriël zei tegen
haar: 'Maria, je zult zwanger raken en
je zult de zoon van de allergrootste
baren'. Maria dacht: 'Oh jee, ik heb
helemaal geen omgang met een man.'
Maar Gabriël zei: 'De kracht van de
allergrootste zal over je komen.' Met
andere woorden: dat komt wel goed."
Proloog
Die eerste hoofdstukken in het ver
haal over de geboorte van Jezus, be
schreven in het bijbelboek Lucas,
hebben maar één doel, meent Lije
sen. „Het poogt je te prikkelen om de
rest ook te lezen. Want als je dat leest,
'de kracht van de allergrootste zal
over je komen', dan wil je maar één
ding. De rest ook lezen. Het was een
ijzersterke proloog."
Hoe de bevruchting nou precies tot
stand kwam, doet niet ter zake, vindt
Lijesen. Want dat is nou juist de ma
gie van het verhaal. „In zo'n verhaal
moetje niet met een zaadje en een ei-
Pastor Lijesen: „Geloven heeft te maken met overgave, met accepteren dat er dingen zijn die we niet kennen. Dat we
dingen niet weten, niet kunnen zien en misschien wel niet mógen zien". Foto: GPD/Jaap Rozema
Maria verscheen in 1858 in Lourdes. Ze werd het symbool van de onbevlekte ontvangenis. Foto: UPI
