Hoe L.H. Wiener van modder goud maakt
Madonna's appels
smaken helemaal niet
Impressionistische Rus
Orhan Pamuk in de
voetsporen van Franz Kafka
L.H.
Wiener
CD
Goed voorbereid de bioscoop in
Er zijn van die auteurs die van hun onvermogen
een talent weten te maken. De molensteen om
hun nek is het fundament van hun oeuvre. Tot
deze familie van ontheemden en tobbers hoort
ook Lodewijk Henri Wiener. Pas na veertig jaar
wist hij critici en juryleden ervan te doordringen
dat zijn modder eigenlijk goud was. Voor zijn
vorig jaar verschenen roman 'Nestor' ontving hij
gisteren de Bordewijkprijs. Vrijwel tegelijkertijd
worden zijn vroegere verhalen opnieuw uitge
geven.
verhalen recensie
Jaap Goedegebuure
'De verhalen i' van LH. Wiener. Uitgeverij Contact.
Prijs: €22,50.
In Nestor vatte Wiener, als zoon van een jood
se vader geboren aan het einde van de Tweede
Wereldoorlog (is er een tragischer stempel
denkbaar?), zijn leven en werk samen. Het
boek was de afsluiting van een periode, maar
omdat de auteur een grote onbekende bleek,
vormde het tegelijkertijd een opmaat tot al het
voorafgaande. Om de nieuwsgierige lezers een
>De verhalem
odyssee door de antiquariaten
te besparen, heeft uitgeverij
Contact besloten alle korte
verhalen van Wiener te her
drukken. De eerste aflevering,
meer dan vierhonderd pagi
na's dik, kwam recentelijk van
de pers.
Een kenmerkend Wiener-ver-
haal is U vraagt wij draaien,
daterend uit 1971. Geert van
Oorschot, uitgever en redac
teur van het tijdschrift Tirade,
heeft dringend om kopij ge
vraagd, maar de schrijver
heeft niets liggen. Onmachtig
om nee te verkopen, zint hij
op tekst, maar behalve het ul
trakorte verslag van een ont
moeting die hij als scholier
had met de diep bewonderde
Bordewijk wil hem niets te
binnen schieten. Tenslotte schrijft hij een aan
tal zinnen op die hem tijdens zijn meest re
cente vakantie goed bevielen, maar van welk
verhaal ze het begin vormen, hij zou het niet
weten, ook niet na inname van de nodige slok
ken vuurwater. Tenslotte kiest hij voor de
vlucht naar voren en belooft Van Oorschot per
brief het gevraagde verhaal te zullen sturen.
Daarmee bijt de geschiedenis in zijn eigen
staart, hoe arm aan substantie ook.
Wiener weet van het afpalen van de Grote
Leegte nog heel wat te maken,
en dat is vooral te danken aan
zijn vermogen tot zelfrelative
ring en zijn sterk ontwikkelde
zintuig voor het absurde. Wie
anders dan hij kan zo aanste
kelijk schrijven over de edele
volkssport van het toepen of
de ongenoegens van het trein
reizen? Wie weet zo bevlogen
te vertellen over het doorgaans
oersaai ogende hengelen of het
jongensspel van jagen met pijl
en boog? Wie weet er een de
solater beeld op te hangen van
het menselijk tekort zoals zich
dat met wurgende kracht ma
nifesteert in nieuwbouwwijken
en kantines? Wie heeft de el
lende van het vaderlandse on
derwijssysteem harder aan de
kaak gesteld?
Wiener poseert graag als mensenhater, maar
net als de meeste misantropen is hij vervuld
van een intens medelijden met zijn voortsuk
kelende soortgenoten. Zijn ware liefde gaat uit
naar de dieren, van de karper tot aan de valk.
Wat hij daarover te vertellen heeft, ligt soms
gevaarlijk dicht tegen de sentimentaliteit aan,
maar het krijgt meestal voldoende tegenwicht
van het jongensachtig enthousiasme waarmee
deze schrijver het kind in zich levend heeft we
ten te houden. Geen wonder dat hij zich er
gens waarderend uitlaat over Theo Thijssen,
geestelijk vader van Kees de Jongen.
Van de oudste verhalen in deze verzamelbun
del valt op hoe geladen ze zijn. Niet zelden
eindigen ze in geweld, soms moord en dood
slag. Elke psycholoog van de koude grond zou
gemakkelijk kunnen aantonen dat het principe
van de wensdroom hier werkzaam is, en hij
zou Wiener zelf daarbij aan zijn kant hebben.
Want die is niet te beroerd om in het voor
woord van deze uitgave te benadrukken dat
zijn 'fictionele autobiografie' een 'nieuwe on
omstotelijke waarheid' betreffende zijn be
staan bevat. Ik vind zo'n visie wat al te gladjes
neergezet.
Wieners eerste probeersels zijn nog zo weinig
karakteristiek (en hangen ook zo zichtbaar aan
tegen Jan Wolkers, dé mode-auteur van de ja
ren zestig) dat ze niet noodzakelijkerwijs deel
uit hoeven te maken van zijn leven. Pas na zijn
dertigste ontwikkelde hij zijn eigen, onver
vreemdbare stijl, en kwam hij tegemoet aan
een eis die Van Gigh zich oplegt: 'Het leven
was een strijd, een strijd tegen de dood, dat al
lereerst, maar daarnaast, in meer gesublimeer
de vorm, een strijd tegen het verlies, tegen de
schuld en de schaamte, een strijd, uiteindelijk,
tegen zichzelf. Misschien lag in die benadering
nog wel de zin van alles: zichzelf eerst zoeken,
dan zichzelf herkennen en tenslotte zichzelf
worden.'
Een geslaagde missie, dat moet gezegd wor
den.
leest voor uit haar tweede kinderboek bij een boekwinkel in Los Angeles. Foto: AP/Ric Francis
kinderboek recensie
Hanneke van den Berg
'De appels van meneer Peabody' door
Madonna en Loren Long (illustraties).
Uitgeverij Vassallucci. Prijs: €15,00.
Toen Madonna onlangs haar
eerste jeugdboek publiceerde,
De Engelse rozen, was het heel
gemakkelijk haar af te bran
den, maar kon haar ook even
goed het voordeel van de twij
fel gegund worden. Per slot
van rekening was het welis
waar een moralistisch, maar
toch ook heel aardig verhaal
tje en waren de jaren zestig
achtige illustraties voor kinde
ren van nu eigenlijk heel fris
en nieuw. Dat voordeel van
de twijfel is haar niet meer ge
gund met De appels van me
neer Peabody. Wat een draak
van een verhaal!
Een honkballeraar komt elke
zaterdag na een wedstrijd met
het Little League team (in het
Nederlands foeilelijk vertaald
met Kleine Mensen team)
langs een groentewinkel, waar
hij steeds een appel pakt en
die in zijn tas stopt. Kinderen
die dat zien vertellen rond dat
meneer Peabody appels jat.
Uiteindelijk blijkt dat hij ze
gewoon steeds van te voren
betaalt, als hij zijn andere
boodschappen haalt. De
schade is echter al aangericht
omdat het hele stadje denkt
dat hij een dief is. De oeroude
moraal: beschuldig iemand
pas als je er zeker van bent.
Gadver. Bovendien is haar
schrijfstijl dit keer een stuk
houteriger, vol onnodige her
halingen en kromme zinnen
en passen de magisch-realis-
tische illustraties van Loren
Long niet echt bij een pren
tenboek voor jonge kinderen.
roman recensie
Margot Engelen
'Sneeuw' door Orhan Pamuk. Vertaling Margreet
Dorleijn en Hanneke van der Heijden.
Uitgeverij De Arbeiderspers. Prijs: €27,50.
Bij wijze van postmodern grapje schenkt de
Turkse schrijver Orhan Pamuk op bladzijde
466 van zijn nieuwe roman de verteller van
Sneeuw zijn eigen naam. Het is een van de
spaarzame grapjes die hij zich veroorlooft
in deze ernstige, beladen roman over het
afdoen van een hoofddoekje.
Pamuk, auteur van onder andere Het zwar
te boek en het succesvolle Mijn naam is
Karmozijn, houdt zich in Sneeuw (Kar in
het Turks) bezig met dilemma's die spelen
in de tegenwoordige Turkse staat. Wel of
geen hoofddoekje, de Koerdische kwestie,
de Armeense kwestie, martelingen in ge
vangenissen, lelijke snelbouw, en de positie
van Turken in het buitenland.
De hoofdpersoon van Kar, die Ka heet, gaat
vanuit Frankfurt voor een paar dagen naar
het gehucht Kars (en dan hebben we de
grapjes allemaal wel gehad) om onderzoek
te doen naar het fenomeen van zelfmoord
onder meisjes. Of het nu om een incident
gaat of om een ware epidemie wordt niet
helemaal duidelijk, maar het heeft in elk
geval te maken met de wijheid van jonge
vrouwen, bijvoorbeeld om wel of geen
hoofddoekje te dragen.
De naam van de onderzoeker, Ka, verwijst
zonder twijfel naar Kafka - hij stort zich in
een groteske affaire met tal van Kafkaëske
trekjes. Ka wordt nog net niet wakker als
kever, maar er overkomen hem bizarre din
gen die door iedereen als volstrekt normaal
worden beschouwd. Tijdens een toneel
voorstelling vallen schoten, en doden,
scholieren van de islamschool worden ge
folterd. Terwijl het dorpje door zware
sneeuwval afgesloten raakt van de buiten
wereld, wordt een absurde militaire coup
gepleegd die tegelijkertijd tegen de Koer
den en tegen de islamitische fundamenta
listen is gericht. En te midden van dit alles
komen er steeds gedichten tot Ka. Hij blijft
onverstoorbaar monter en geniet met voüe
teugen van de sneeuw, die hem een godde
lijk gelukzalig gevoel van rust en stilte geeft,
ook al vallen er links en rechts doden.
Ka komt voor het eerst in twintig jaar weer
in zijn geboortedorp Kars. Zijn linkse idea
len, die hem naar Frankfurt dreven, zijn net
als bij veel andere Turken in het buitenland
verwaterd, hij is eenzaam en het dichten
wil al jarenlang niet lukken. Aan zijn onbe
wogen monterheid in het besneeuwde Kars
komt een eind zodra hij verliefd wordt op
de zeer mooie, gescheiden vrouw Ipek.
Waar hij bang voor was gebeurt ook: hij is
bang haar kwijt te raken, wordt heftig ja
loers op andere, vorige mannen, voelt zich
ellendig wanneer hij niet bij haar is en dat
werkt hinderlijk door als zij wél bij hem is.
Ze bedrijven een of twee keer de liefde,
Ipek belooft met hem mee naar Duitsland
te gaan en gelukkig te worden. Maar eerst
moet er een toneelstuk opgevoerd worden,
waarin de zus van Ipek, Kadife, demonstra
tief haar hoofddoekje zal af doen. De een
raadt haar dit aan, de ander waarschuwt
juist dat zij hiermee haar leven in de waag
schaal stelt.
Het meest intrigerende aan deze knap ge
schreven roman is misschien wel de vraag
hoe Turkse lezers in binnen- en buitenland
er op zullen reageren. Zoals gezegd roert
Pamuk in dit boek heikele onderwerpen
aan, en met een inmiddels ingeburgerd
Amerikanisme vragen we ons af of hij daar
mee weg zal kunnen komen. In een inter
view verklaarde Pamuk enkele jaren gele
den weliswaar dat wij, zijn lezers, niet zo in
Oost-Westtermen denken, maar in Sneeuw
speelt die tegenstelling toch wel degelijk
een belangrijke rol. Ook met de Armeense
kwestie steekt de schrijver zijn nek uit. De
massale slachting van Armeniërs onder
Turks bewind wordt nu nog altijd door de
Turken ontkend maar Pamuk heeft het er
telkens over; bij vrijwel elk gebouw dat Ka
ziet wordt iets opgemerkt over de Armeen
se oorsprong.
Naast alle politieke en religieuze kwesties is
er in Sneeuw volop ruimte voor de schoon
heid. De dichter Ka heeft daar een scheip
oog voor, de verteller Orhan Pamuk en de
Zonsopgang in Istanbul.Foto: AP/Murad Sezer
schrijver Orhan Pamuk weten het goed op
ons over te brengen. Pamuk doet iets won
derlijks met het woordje sneeuw; het komt
op ontelbare plaatsen voor onder de gekste
omstandigheden en het verveelt nooit.
Zelfs de vorm van het sneeuwkristal wordt
door de dichter uitgebuit.
Juist in deze tijd waarin Turkije probeert
toe te treden tot de Europese Unie is deze
roman, vol anti-Turkse en anti-Europese
uitspraken, zeer opmerkelijk.
roman recensie
Peter van Vlerken
'De aarde en de hemel van Jacques Dorme' door Andrei
Makine. Vertaling: Jan Versteeg. Uitgeverij De Geus.
Prijs: €19,90.
Een van de meest uitzonderlijke schrijvers van
de laatste jaren is Andrei Makine. Hij won met
Het Franse testament (1995) zowel de Prix
Goncourt als de Prix Médicis, de twee belang
rijkste Franse literaire prijzen. En dat voor een
Rus! Pas sinds 1987 woont hij in Frankrijk. Ma
kine schrijft in het Frans. Al zijn boeken zijn
intussen in het Nederlands vertaald, pas gele
den ook zijn laatste werk: De aarde en de he
mel van Jacques Dorme.
Het schrijfprocédé van Makine is intussen be
kend. Hij tekent het oude vaderland Rusland
met de half toegeknepen ogen van een
impressionistische Franse schilder, dif
fuus en tegelijkertijd in heldere pastel
tinten die zacht oplichten onder een
;ysrnislaagje van melancholie. Hij
eeft afstand genomen van zijn on
derwerpen, zowel in tijd als in
ruimte, waardoor werkelijkheid,
heden, verleden, herinnering en
verbeelding kans krijgen te vervloeien in zijn
poëtische taal.
In De aarde en de hemel van Jacques Dorme
wordt hij teruggevoerd naar een soortgelijk
dorp aan de rand van de steppe dat hij be
schreven heeft in Het Franse testament. Er is
bar weinig te beleven en tegelijkertijd is er al
les. Het kijkt uit over het oneindige niets van
Siberië, het heeft een spoorlijn die het verbindt
met de grote en wrede geschiedenis van Rus
land en de rest van de wereld en er stroomt
een rivier die het verlangen oproept naar el
ders...
Ditmaal is het niet een Franse grootmoeder,
maar een Franse vriendin die met verhalen en
anekdotes het verlangen naar Frankrijk ver
sterkt. De ik-persoon is een jongen die op
groeit in een weeshuis, 'waar de wreedheden
en de rariteiten van de Sovjet-Unie zich op al
lerlei manieren doen gelden. Via de vriendin
van zijn ouders vliegt de eveneens uit Frankrijk
afkomstige piloot Jacques Dorme zijn leven
binnen. Zoals vaak bij Makine ontspint zich
een aangrijpend verhaal over oorlog en liefde.
Wel moet gezegd dat dit laatste boek het bij
lange na niet haalt bij Het Franse testament en
ook niet bij Makines prachtige miniatuurtje De
muziek van een leven. Die blijven onovertrof
fen.
ZATERDAG
IB DECEMBER
2003
ER
BU
TOP 10
J.K. Rowling,
Potter en de orde van de feniks
farmonie, 21,50
)Youpvan 'tHek,
angst
nas Rap. 7,50
J.K. Rowling,
ry Potter en de orde van de feniks
larmonie, 26,50
j) Daphne Deckers,
raartse drukte
in, 9,98
Het cabaret van Kopspijkers
mil mas RaP- 18,50
iste jSnoecks 2004
noc ptum, €12,50
dei 1) Baantjer,
lock en geen excuus voor moord
om tonteïn, 9,98
moHanneke Groenteman,
rzakken bij Jamin
I mas Rap, 15,-
ÏNicci French.
eU te
1101 lingo Noire, 5,-
8) Nicci French,
rerborgen glimlach
18,90
CPNB/De Bestseller 60
"ei ïoedelijk heeft Het cabaret van Kopspijkers bij
Hurat Sinterklazen in de zak gezeten. Anders is
tseiinge herintrede van het boek niet alle ty-
uit het tv-programnia niet te verklaren. Ver
en nieuwe boeken: die hebben alle uitgevers
al lang voor Sinterklaas op de markt ge-
De echte fan heeft door de nacht van aanstaande dinsdag op woensdag een
groot rood kruis in z'n agenda gezet: vrijhouden. Om 00.01 uur openen de
Nederlandse bioscopen hun deuren voor 'The Return of the King', het slot
deel van de Lord of the Rings-trilogie. Het vorige deel trok hier twee miljoen
bezoekers, en de overgrote meerderheid van hen zal toch ook willen weten
hoe het verhaal afloopt. Wie niet zolang kan wachten en alvast in de stem
ming wil komen, raadplege het rijk geïllustreerde boek 'De wereld van Tol
kien' van David Day (Fontaine, €24,50). Met een uitgebreide beschrijving
van de mythologische bronnen van Tolkien en de personages uit zijn boe
ken. Op de illustratie de duivelse tovenaar Saruman die door een vroegere
vriend aan het mes wordt geregen. Motto: als je je omringt met mensen die
net zo slecht zijn als jij, zullen ze je vroeg of laat verraden. Wijze woorden, zo
vlak voor de Kerst.
Illustratie uit besproken boek
