KUNST CULTUUR
Ajax in een vreemde wereld
Ute Lemper: de juiste dingen op het juiste moment Meesterlijke beelden
Tijdelijke
huisvesting
Malevich
zaterdag 6 DECEMBER 2003
Muziektheater over talent, een ster, voetbal en Zuid-Afrika
the afbeeldingen in Assen.
NP/Juan Vrijdag
iooo Jaar
in Assen
In het Drents Museum
>n is de tentoonstelling
jaar seks' te zien. Het
toont circa 200 voor-
variërend van opgegra-
ïhistorische beeldjes en
jdingen tot foto's en kuis-
rordels. De archeologi-
Sfentoonstelling over de ge-
eJenis van de seksualiteit is
tot en met 8 februari.
eet zet
iion op i'n kop
rag - Eigenlijk zouden ze
twee nummers spelen,
|e werden uitgezonden via
1538. De bedoeling was
lieden van de Haagse
Joep Di-rect daarna even
pauzeren om vervolgens
A'n mini-optreden te ver
gil. Dat pakte anders uit,
ochtend in het Centraal
n van Den Haag. Tot ver-
van de nietsvermoeden-
en tot genoe-
een enorme schare
paren de vier muzikanten
an het immense podium
in en zetten ze vanaf half
de hal volledig op z'n
Iet concert was een van
derdelen van een sinter-
jpektakel van het radio -
jmma van Edwin Evers.
Blords voor
>fley-films
ink - De films van het
ikaanse amusementscon-
Disney hebben tot nu
jaar 3,1 miljard dollar
opgebracht. Dat is
aldus het be-
Het concern bracht dit
aantal succesvolle rol-
en uit, waaronder 'The Pi-
if the Caribbean' en de
itiefilm 'Finding Nemo'.
Iiinklijk tapijt
pezichtigen
rdam - Het 600 vierkante
I grote tapijt in het Ko-
Ijk Paleis op de Dam is van
eember tot en met 1 janu-
9 veler verzoek opnieuw te
Jitigen. Ook kunnen be-
irs in deze laatste weken
|et jaar een stijlkamer met
els van Lodewijk Napole-
ikijken. Het tapijt is speci-
or de koningin gemaakt
unstenares Ria van Eyk
1998 in gebruik genomen.
>tume uitgave
is Buurman
i - Er is een postume uit-
verschenen met gedichten
Ie Leidse beeldend kunste-
Kees Buurman (1933-
Eerder verschenen al
lundels van Buurman. De
ive uitgave, met als titel
bestaat uit drie delen.
93 wilde Buurman de he-
leschilderen en begon hij
iet ontwerpen van vlie-
De ervaring bij het bestu-
aarvan resulteerden in de
phten verzameld in deel 1
irde titel: 'Vliegeren'. In
2, 'Overpeinzingen' komt
mans affiniteit met het
oeddhisme tot uitdruk-
Deel 3 van de bundel, 'De
enden', is geschreven vlak
zijn aangekondigde dood.
loekje is verschenen in een
;e van 200 genummerde
ïplaren bij de Leidse uitge-
Kopwit.
uden Strop
at jaar over
haag - De eerstvolgende
den Strop, de prijs voor het
Nederlandstalige span
de boek, wordt niet volgend
maar pas in juni 2005 toe-
nd. Dat heeft het Genoot-
p van Nederlandstalige
laadauteurs (GNM) beslo-
De afgelopen twee edities
de Gouden Strop hadden
:ns in november plaats. Dat
te maken met de voorkeur
sponsor KRO die in die
nd zijn detectivefestival
Nu de omroep zich als
schieter heeft teruggetrok-
voelt het GNM zich ook
meer gehouden aan no-
ber als de maand om de
in uit te reiken. Juni, de
md van het Spannende
k, lijkt een beter moment
de literaire onderscheiding
vaarde van 11.500 euro te
even. Maar om over een
jaar de prijs al weer uit te
en, zag het GNM niet zitten.
door Nico de Boer
Amsterdam - Het is de droom van me
nig jonge voetballer: spelen bij Ajax.
Voor een talent uit een arm Zuid-Afri
kaans gezin biedt voetballen bij een
grote club in West-Europa bovendien
kansen op een beter bestaan. Dat dit
pad evenwel niet over rozen gaat, ver
telt 'Ajax uit Afrika', een muziektheater
voorstelling van De Nieuw Amsterdam,
waarin op scherm ook hogeschoolvoet
bal wordt gedemonstreerd.
Wie kent ze niet, die fanatieke jochies
die zich op (school)pleintjes en veldjes
uitleven in het voetbalspel? Zo iemand
is ook Ayaxola uit Kaapstad, bijge
naamd Ajax. Hij is de ster in de voor
stelling 'Ajax uit Afrika'. Hij is een
groot talent, een jongleur die meer
kan dan alleen een balletje hoog hou
den. Hij wordt opgemerkt door een
scout. Een bliksemcarrière volgt. Hij
mag naar Nederland om bij het grote
Ajax te schitteren. Europa, of beter,
het grote geld lonkt. En familie en
vrienden profiteren mee. Maar zoals
aan alles zit aan de glamour en het
sterrendom een keerzijde. Hij loopt
krassen op zijn ziel op. Hij mist in het
killere noorden de warmte van het
zuiden. Relaties, zoals die met zijn
vriendin die in Zuid-Afrika van zijn
geld kan studeren, komen onder span
ning te staan. Banden worden verbro
ken.
Het idee voor 'Ajax uit Afrika' ont
stond toen regisseur Aram Adriaanse
met zijn theatergroep De Nieuw Am
sterdam op tournee was in Zuid-Afri
ka. „In Kaapstad heb je Ajax Cape
Town, een satellietclub van Ajax. Want
wat bindt ons tenslotte meer dan Jan
van Riebeeck en de anti-Apartheids
beweging in het verleden? Voetbal! In
een vorige voorstelling 'The Bells of
Amersfoort' vertelden we over een
vrouw die moest vluchten voor de
Apartheid en in Nederland terecht
kwam. 'Ajax uit Afrika' vertelt eenzelf
de soort verhaal, dat van een plant die
je lostrekt uit de grond. De wortels
blijven daar en de plant probeert hier
verder te leven. Ontworteld. Vervol
gens zocht ik iemand die goed kon
schrijven en iets met voetbal had, en
toen kwam ik op Lydia Rood uit."
De schrijfster hapte meteen toe. Lydia
Rood, auteur van zeventig boeken (li
teratuur, jeugdboeken, thrillers) en
freelance journaliste, schreef immers
eerder over voetbal in 'Nframa, zwarte
ster' (1999), een boek over een Gha-
nees voetbaltalent dat naar de jeugd
opleiding van Ajax wordt gehaald. Als
kind had Rood al iets met voetbal. „Ik
ben opgegroeid met voetbal", vertelt
ze. „Ik had vier broertjes en een vader
die naar voetbal keken, en dan heb je
niet veel keus hoor. Toen ik veertien
was, stond er in mijn agenda niks over
vriendjes of eerste zoenen, maar wél
over de uitslagen van Ajax."
„Toen ik Kameroen destijds op het
WK zag, kwam ik erachter dat dit voor
die spelers hét grote heldendom was.
Ik wilde toen iets doen met Afrika, en
heb dat verhaal over Nframa verzon
nen. Ik moest me natuurlijk ook in de
voetballerij gaan verdiepen. Hoe dat in
Ghana georganiseerd is. En ik ben
toen veel naar Ajax gegaan. Daar kreeg
ik alle medewerking, zodat ik er zo
over kon schrijven dat het ook nog er
gens op sloeg. Toen was het dus niet
zo eng meer om nü ja te zeggen tegen
het verzoek of ik een toneelstuk wilde
schrijven over voetbal. Ajax was een
Griekse held. En topvoetballers zijn
net als film- en popsterren de goden
en helden van vandaag."
Adriaanse: „Ja, ze zijn echt sterren, ze
kunnen iedereen en alles krijgen, zal ik
maar zeggen. Natuurlijk gaat dit stuk
over voetbal, maar het behandelt die
wereld niet heel controversieel zoals
gebeurt in de voetbaldocumentaire
'Daar hoorden zij engelen zingen' van
Roel van Dalen. Daar stonden de fans
de ingang van de bioscoop te versper
ren omdat van hun Ajax, in hun ogen
tenminste, de vuile was werd buiten
gehangen. Dat is hier niet aan de orde,
er wordt helemaal geen negatief beeld
van Ajax geschetst. Of van de voetbal
wereld in het algemeen."
Op filmschermen worden allerlei situ
aties uit de voetbalwereld verbeeld,
van kleedkamers tot de catacomben,
van het veld tot de tribune. Lydia
Rood, die behalve het script ook twaalf
van de dertien liedteksten schreef:
„Op die manier kun je toch de sfeer
van de voetbalwereld overbrengen.
Want je kunt nu eenmaal niet een hele
training op het toneel verbeelden."
De muziek is gecomponeerd door de
Zuid-Afrikaanse componist Sean Ber-
gin, die in 2000 de VPRO-Boy Edgar-
prijs won. De hoofdrol wordt vertolkt
door Marlon David Henry, die onlangs
nog te zien was in de succesvolle mu
sical 'Aida'.
In hoeverre is 'Ajax uit Afrika' een po
litiek stuk? Alles is politiek", vindt
Adriaanse. „Je kunt zeggen: het ligt al
tijd aan het geld. Doordat het ongelijk
verdeeld is in de wereld moeten men
sen met grote talenten helemaal hier
naar toe komen om het grote geld te
verdienen, hun talent te gelde te ma
ken. Ajax had ook daar kunnen blij
ven. Maar dan was hij in een township
een van de miljoenen geweest. Maar
wat gebeurt er met zo iemand als hij
hier naar toe komt? Wat is de invloed
van de omgeving op zo'n jongen? Hoe
werkt het ontbreken van de vertrouw
de omgeving op hem door? Daar gaat
'Ajax uit Afrika' over."
'Ajax uit Afrika', te zien: t/m 7/12
Theater Bellevue, Amsterdam; 17 en
18/1, 20 en 21/1 Cosmic Theater,
Amsterdam; 6 en 7/2 Theater Lanta
ren, Rotterdam; 18/2 Theater aan het
Spui, Den Haag; 28/2, De Meervaart,
Amsterdam.
Marlon David Henry vertolkt als Ayaxola uit Kaapstad, bijgenaamd Ajax, de hoofdrol in de voorstelling 'Ajax uit Afrika'.
Foto: GPD/Jean van Lingen
amsterdam/gpd - Een enorme,
kale ruimte is het nog, de tijde
lijke huisvesting van het Stede
lijk Museum in het oude TPG-
gebouw op het Oosterdoksei-
land in Amsterdam. En koud,
en een beetje donker. Het is
moeilijk voor te stellen dat hier
vanaf mei werk van Malevich
en Nauman aan de muren
prijkt.
„Een fantastische locatie met
een geweldig uitzicht op onder
meer het wetenschapsmuseum
Nemo", vindt architect Rein
Jansma van het architectenduo
Zwarts Jansma. Zij ontwer
pen de nieuwe behuizing van
het Stedelijk op de tweede,
derde en elfde verdieping van
het pand. In totaal beslaat de
ruimte zevenduizend vierkante
meter, waarvan 5500 is be
stemd voor kunstwerken uit de
vaste collectie en de wisselen
de tentoonstellingen. „Dat is
iets minder dan op de huidige
locatie 'aan de Paulus Pot
terstraat", zegt Jansma.
Het is wel opschieten geblazen
want dit voorjaar al wil het Ste
delijk zijn nieuwe behuizing
voor het publiek openen. Er
wordt gerekend op 200.000 be
zoekers per jaar, de helft van
het 'echte' museum. De hum-
van het TPG-gebouw loopt in
ieder geval tot 2007. Uiteraard
wordt het pand goed bewaakt
met een beveiligingssysteem.
Voor de verbouwing van post
kantoor tot tijdelijk museum is
ongeveer een miljoen euro uit
getrokken. De hum bedraagt
een half miljoen emo per jaar.
De middelen voor het project
zijn sober, zegt museumdirec
teur Hans van Beers. „We
moeten het karakter van een
tijdelijke locatie niet uit het
oog verliezen en er geen gelikte
tent van proberen te maken.
Elke cent die we uitgeven aan
de plaatsvervangende huisves
ting, gaat af van het bedrag
voor de renovatie van het pand
aan de Paulus Potterstraat.
Hoe goedkoper, hoe beter."
Het architectenduo zit er niet
mee. Integendeel, ze vinden
het een uitdaging. „De kwali
teit van het tijdelijke zit in de
flexibiliteit die daarbij hoort.
Het schept mogelijkheden
voor een vernieuwende aan
pak", zegt Jansma. Volgens de
architect hebben musea in Ne
derland te veel de kenmerken
van een tempel: een heilig huis
waar je fluisterend langs de
kunstwerken schuifelt. „Wij
vinden dat een museum ook
een soort laboratoriumfunctie
moet hebben, waarin ruimte
bestaat voor experimenten",
aldus Jansma.
Duitse theaterdiva Ute Lemper doet een 'weekje Nederland'
door René van der Velden
Amsterdam - Eind november
stond ze in New York en Barce
lona, komende dinsdag treedt
ze op in Rome en 15 december
in het Nieuwe de La Mar Thea
ter in Amsterdam. De Duitse
zangeres, actrice en danseres
Ute Lemper doet een 'weekje
Nederland'.
Ute Lemper, in 1963 geboren in
het Duitse Münster, is een ster
van wereldformaat, maar niet
iedereen weet dat. Dat heeft al
les met het repertoire van me
vrouw Lemper te maken. Zij is
voor eeuwig verbonden met de
namen van Kurt Weill en Bertolt
Brecht. Dit Duitse duo heeft in
Lotte Lenya en Ute Lemper de
ideale vertolksters van zijn stuk
ken gevonden.
Wat Ute Lemper zo bijzonder
maakt, is dat zij het hierbij niet
heeft gelaten. Ze ging in zee met
de erfenis van het Berlijnse ca
baret van de jaren twintig, liet
zich onder meer in Chicago gel
den als een van de grootste mu
sicalsterren van de vorige eeuw
en omarmde later rockers als
Nick Cave, Elvis Costello en
Tom Waits. Gevolgd door onder
anderen Jacques Brei en Astor
Piazzolla. Wat Ute Lemper haar
hele carrière al kenmerkt is dat
zij altijd op het goede moment
kiest voor dejuiste namen. En
daarmee zichzelf blijft vernieu
wen.
Na haar studies (dans in Keu
len, drama in Wenen), maakte
ze haar theaterdebuut in de
Weense productie van 'Cats'.
Vervolgens speelde ze Peter in
'Peter Pan' in Berlijn, had ze de
hoofdrol van Sally Bowles in de
met Liza Minnelli verfilmde
musical 'Cabaret' in Parijs,
speelde ze Lola in 'Der Blaue
Engel' in Berlijn en danste ze in
Parijs in het ballet 'La Mort Su-
bite' van Maurice Bejart. Samen
met het befaamde Pina Bausch
Ute Lemper: voor eeuwig verbonden met de namen van Kurt Weill en Bertolt Brecht. Foto: GPD
Danstheater verscheen ze in
'Kurt Weill Revue'.
Daarnaast gaf Ute Lemper solo
concerten in de meest prestigi
euze concertzalen van de we
reld, zoals het Sydney Opera
House in Australië, de Royal
Festival Hall in Londen en het
Lincoln Center in New York.
Menigmaal werd ze begeleid
door de wereldtop van symfo
nie-orkesten. In 1998 bereikte
ze een nieuwe mijlpaal met
haar rol van Velma Kelly in de
Londense productie van 'Chica
go'. Met een invulling die alle
Simone Kleinsma's van deze
wereld doet vergeten. Lemper
kreeg er de Oliver Award voor
'Beste Actrice in een Musical'
voor.
De juiste dingen op het juiste
moment. Als ze meewerkt aan
films, staat ze op de aftiteling
tussen Peter Greenaway, Mi
chael Nyman en Robert Altman.
In haar lopende theatertournee
zingt zij traditionele theaterlie
deren, maar ook nieuwe arran
gementen en composities van
haar laatste album 'But One
Day'. Opvallend is dat voor het
eerst ook eigen nummers van
Lemper te horen zijn, alle geïn
spireerd door haar helden. „Het
was vooral een kwestie van de
goede balans vinden tussen al
die werken waarmee ik optreed
en die ik zelf schrijf', zei Lem
per in een interview van vorig
jaar. Daarin zegt ze ook dat ze
voor haar eigen liedjes begint
met de tekst. „Samen met mijn
goede vriend Todd Turkisher
ontstaat de muziek. Hij speelt
bas, drums en gitaar en ik, heel
slecht, piano."
Haar teksten moeten niet als
een dagboek worden gezien.
„Het is persoonlijk, maar niet
privé", aldus Lemper. „De
songs gaan over leven, liefde,
passie, relaties, de onmogelijk
heid om een geluksmoment
vast te houden en de poging om
altijd maar weer te zoeken naar
de schoonheid in de strijd om
te overleven met al zijn dage
lijkse dingetjes. Het is een ode
aan de liefde in het dagelijks be
staan."
Een van haar liedjes - 'Little
Face' - gaat over haar twee kin
deren Max en Stella, met wie de
zangeres in New York woont.
Hoewel ze een terugkeer naar
Berlijn niet uitsluit, voelt ze zich
happy in The Big Apple. Niet
vreemd voor een artieste die
groot geworden is met het van
vrijheid en anarchie doordrenk
te repertoire van Weill en
Brecht. „Ik voel me heel veilig
en vrij hier. Je kunt hier een
vrije geest zijn, er zijn geen na
tionale limieten zoals in Euro
pa."
Hoewel niets zeker is in het le
ven van Ute Lemper, lijkt ze de
laatste jaren prioriteit te geven
aan muziek. Wat ze als volgt
verklaart: „Muziek is een ex
pressie van het hart in de zoek
tocht naar ultieme vrijheid en
vrede."
beeldende kunst recensie
Bernadette van der Goes
Expositie: Beelden van Frank Letterie.
Prijzen: 820 t/m 11.650 euro. Te zien: t/m
1/2, vr. 14-17.00 uur, za. en zo. 13-17.00
uur, galerie Laerken, Bent 2,
Hazerswoude.
Het werk van beeldhouwer
Frank Letterie is verspreid over
heel Nederland te zien. Vanaf
eind jaren vijftig maakt hij
bronzen beelden voor de open
bare ruimte, bedrijven en in
stellingen. In parken, op plei
nen en binnenplaatsen staan
zijn ruiters, dieren, ambachts
lieden, moeders met kinderen
en liefdesparen. Uitgevoerd in
een klassieke, realistische stijl.
Het zijn sculpturen waarover
geen misverstanden kunnen
bestaan. De voorstellingen zijn
in een oogopslag duidelijk, to
nen traditionele onderwerpen
en geven geen enkele aanstoot.
De kans dat een buurtvereni
ging er tegen in opstand zal ko
men is bijzonder klein.
Het werk van Letterie past in de
traditie van de monumentale
beeldhouwers van na de Twee
de Wereldoorlog, zoals Mari
Andriessen, Jan Bronner en Piet
Esser. Kunstenaars die het vak
tot in de puntjes beheersten.
Wat ook voor Letterie geldt, die
zichzelf volgens eigen zeggen
meer ziet als ambachtsman dan
als een artistiek genie. Toch is
dat wel erg bescheiden, zo blijkt
uit zijn overzichtstentoonstel
ling bij galerie Laerken in Ha
zerswoude.
Te zien zijn zo'n veertig sculp
turen. Vooral voorstudies en
ontwerpen voor opdrachten,
maar ook een aantal voltooide
beelden. Midden in de galerie
staat een groot beeld van een
moeder en kind. Beiden zijn
naakt. De moeder hurkt naast
haar zoontje en buigt zich naar
hem toe. De peuter staat par
mantig op zijn beentjes, Idaar
om onder begeleiding van zijn
moeder een paar stapjes te zet
ten. De voorstelling is van een
grote eenvoud. Zowel van moe
der als kind zijn de gelaatstrek
ken slechts globaal aangeduid.
Het zijn geen individuen. Dat is
ook niet belangrijk. Letterie
concentreert zich hier op de
toewijding die hoort bij echte
moederliefde. En doet dit
meesterlijk.
Dat blijkt ook uit andere moe
derbeelden in de tentoonstel
ling. Of het nu gaat om een
moeder die haar baby de borst
geeft, een vrouw die haar kind
boven haar hoofd optilt of een
moeder die op de grond met
haar baby aan het spelen is,
steeds lijkt zij helemaal op te
gaan in haar handeling, en
spreekt liefde en tederheid uit
haar gebaren. Letterie beeldt de
moeders zo af dat ze archety
pen worden, oerbeelden die
diep geworteld zijn in ons on
derbewuste en daardoor regel
matig terugkeren in de kunst.
Hetzelfde zien we bij zijn lief
desparen, die archetMïen zijn
van verliefdheid en iriBniteit.
Een heel andere categorie vor
men de sculpturen waarin Let
terie dieren uitbeeldt. Daarin
zien we niet de eenvoud, rust
en verstilde eeuwigheid van de
archetypische moeders en lief
desparen, maar overheersen
snelheid en beweging. In een
beeld van opvliegende kippen
toont Letterie zich een uitste
kend waarnemer. Het zenuw
achtige gefladder van de dieren
is levensecht weergegeven.
Ronduit dramatisch is zijn 'Val
lende ruiter', een sculptuur die
in het groot in park Vreugd en
Rust te Voorburg staat, en
waarvan op de expositie het
ontwerp is te zien. Weergege
ven is het moment waarop het
paard onderuitgaat. Met groot
inlevingsvermogen beeldt Let-
terie de emoties af van mens en
dier. We zien schrik, angst en
paniek. Wie dat kan is veel
meer dan een ambachtsman.
